TURK VUKSEKOGRETiM SiSTEMi

Transkript

1 .... ". T. C. " YUKSEKOGRETIM KURULU BASKANLIGI TURK VUKSEKOGRETiM SiSTEMi 'DEN 'YA GELi~MELER MART 1997

2 i9indekiler Sayfa I. II. GiRi~ TARiH9E 1 1 III. yoksekogretime GiRi~ ista TisTiKi VERilER... 5 III. 2 9E~iTLi OGRENCi GRUPlARININ SA~ARI ORANlARININ irdelenmesi II I 'DA YAPllAN DOZENlEMElER VE GELECEK i9in ONERilER IV. lisans VE ONlisANS DUZEYiNDEKi OGRENCi VE OGRETiM ElEMANI SAYllARI IV.l OGRENCi SAYllARI IV.2 OGRETiM ELEMANI SAYllARI I V. 3 OGRETiM OYESi YETi~TiRME FAAliYETlERi V. PROGRAM GEli~TiRME FAALiYETlERi V.l OGRETMEN YETi~TiRME V.2 YAYGIN SilGiSA YAR EGiTiMi V.3 MESlEK YOKSEKOKUllARI V.4 UZAKTAN OGRETiM TEKNOlOJilERi VI. LiSANSOSTU EGiTiM VE ARA~TIRMA FAALiYETlERi 67 VII. UlUSAl AKADEMiK AG VE SilGi MERKEZi (UlAKSiM) ile ilgili 9ALI~MAlAR V II. 1 UlUSAl AKADEMiK AG KURMA 9ALI~MAlARI V 11.2 SilGi HiZMETLERi V II YILI VE OTESiNDE ULUSAl AKADEMiK AG VE SilGi MERKEZi V II I. yoksekogretimin FiNANSMANI 87 IX. SONU9 VE ONERilER EKlER EK 1 yoksekogretime GIRI~ SiSTEMi EK 2 yoksekogretim KURUlU'NCA yorotolen TORK CUMHURiYETlERi, TORK VE AKRASA TOPlUlUKlARI ile ilgili FAAliYETlER, SON DURUM VE GELi~MELER EK 3 yoksekogretim KURUlU'NCA YORORlUGE KONAN YONETMEliKlER

3

4 I. GiRi~ Bu rap or TOrk yoksekogretim sisteminin $ubat 1997 tarihi itiban ile durumunu saylsal veriler yanlnda, momkon olan ol~ode kalite dozeyi baklmlndan irdeleyen ve kar:;;1 kar:;;lya bulunulan sorunlann giderilmesi yononde 1996'da ba:;;latllan bazl ~all:;;malan ozetlemektedir. SaYlsal verilerin takdiminde Ogrenci Se~me ve Yerle~tirme Merkezi'nce (OSYM) her YII yaylmlanan YOksekogretim istatistikleri esas allnml~tlr. Bu suretle belirli bir tarihte Oniversitelerden toplanan bilgilerin i~ tutarslzllglnl onlemenin yanlnda, zaman i~inde saglanan geli~meleri de tutarll bir bi~imde sergilemenin momkon olacagl do~onolmo~tor. Bu baklmdan, bu raporda yer alan ogrenci ve ogretim elemam sayllarlna iii~kin en son veriler OSYM'nce yaylmlanml~ olan egitim-ogretim Yilina ait YOksekogretim istatistikleri'nden derlenmi:;;tir. Aynca, TOrk yoksekogretiminin bugon ula~ml~ oldugu noktanln tarihsel bir perspektif i~inde gorolebilmesi i~in sistemin klsa bir tarih~esi sunulmu~tur. II. TARiH9E TOrk yoksekogretiminin tarihine iii~kin yaylnlann neredeyse IOmOnde Sel~uk TOrklerinin 11. yozylida Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463'de kurdugu istanbul Medresesi'ne atlflar vardlr. Ancak, islam Olkelerinin ve bu Olkelerdeki kurumlann, Avrupa'nln karanllk ~aglarlnda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime bazi katkllarda bulunduklan, bu birikimin EndOIOs yoluyla Avrupa'ya ge~tigi ve Islam medreselerinin aynl yolla Orta 9ag Avrupasl'ndaki.Oniversiteleri etkiledikleri ne kadar dogruysa, bugonko TOrk yoksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanll~tlr. BugOnkO yoksekogretim kurumlanmlz Batl'da oldugu gibi yozlerce Yllilk bir sore~ i~inde IOriO degi~ikliklere ugrayarak ve hatta yer yer verilen boyok mocadeleler sonucunda ~ekillenmemi~, tersine, daha once bu alandaki kurumlanmlzln yerine ge~mek Ozere, Batl'dan oldugu gibi aldlglmlz kurumlardlr. Osmanll donanmaslnln ge~me onlerinde Rus donanmaslnca aglr bir yenilgiye ugratllmaslndan soma 1773'de kuru Ian ve bundan klsa bir sore soma faaliyete ge~irilen MOhendishane-i Berri-i HOmayun ile birlikte bugonko istanbul Teknik Oniversitesi'nin bir anlamda kokenini olu~turan MOhendishane-i Bahri-i HOmayun, 1827'de kurulan Tlbbiye ve 1834'de kurulan Harbiye, Batl toro yoksekogretim kurumlannln OIkemizdeki ilk ornekleridir. Ondokuzuncu yozy111n son una dogru ve 20. yozyllin ba~lnda, Fransa'daki Grands Ecoles'e benzer bir ~ekilde ~e~itli bakanllklara bagll olarak kurulan MOlkiye Mektebi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Ticaret Mekteb-i Alisi (1882), Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i $ahane (1882) ve 1909'da MOhendis Mekteb-i Alisi adl ile reorganize edilen MOhendishane ile ara kademe teknik personel yeti:;;tirmek amaclyla 1911 'de kurulan KondOktor Mekteb-i Alisi Olkemizdeki Batl toro yoksekogretim kurumlannln diger ornekieridir. Bu kurumlann bazllan bugonko ito, Marmara, Mimar Sinan ve Ylldlz Teknik Oniversitelerinin noveleridir. 1863'de kurulan ve 1912'de mohendislik bolomleri eklenen Robert Kolej ise Olkemizdeki ilk Anglo-Amerikan toro yoksekogretim kurumu olup, bugonko Bogazi~i Oniversitesi'nin novesidir. GOlhane Fermam'ndan klsa bir sore soma modern bir Oniversitenin kurulmasl 1846'da zaman In Maarif Meclisi'nce kabul edilmi~ ve Oniversite 186S'de a~llml~tlr.1870 ve 1874'de iki kez reorganize edildikten soma 1881 'de kapanan Oniversite, 1900'de Dar'OI-fOnuni Osmani adl ile tekrar a~llml~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye-i Diniye, Edebiyat, Ulum-i Riyaziye ve Tabiiye ~ubelerinin yanlnda, daha once kurulmu~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de DarOlfUnun'a baglanml~tlr.

5 2 10SS'de kurulan Bologna Universitesi'nin ilk 'fagda~ iiniversite oldugu kabul edilmektedir. Buna gore, iilkemizdeki ilk 'fagda~ iiniversite Batl'daki ilk orneginden ancak SOD sene sonra kurulabilmi~tir. Cumhuriyet'in ilanmm hemen ardmdan ba:?latllan egitim seferberligi ile yoksekogretim kurumlannm Anadolu'ya yayllmasmdaki ilk adlmlar atllmaya ba:?lanml:?tlr. Ankara'da 1925'de Hukuk Mektebi, 1926'da Gazi Egitim EnstitosO ve 1930'da Ziraat EnstitOsO kurulmu:?tur. AtatOrk, Cumhuriyet'in ilanmdan sonra DarOlfOnun Ozerinde onemle durmu:? ve bu kurumu degerlendirmek Ozere davet edilen isviere'li Profesor Albert Malche'nin 31 MaYls 1932 tarihli raporundan klsa bir sore soma 1933'de DarOlfOnun lagvedilerek yerine istanbul Oniversitesi kurulmu~tur Reformu (Kanun No: 2252) 'fagda~ iiniversitenin iilkemizdeki ger'fek ba~langlcldlr. TOrkiye'nin ikinci Oniversitesi, YOksek MOhendis Mektebi'nin 1944'de reorganize edilmesi ile kuru Ian ito olup, bu Oniversiteyi 1946'da, Ankara'da daha once kurulmu:? olan mektep, fakolte ve enstitolerin birle~tirilmesi ve bu meyanda yeni fakoltelerin de baglanmaslyla kurulan Ankara Oniversitesi izlemi:?tir. Aynca, 1946'da 2252 sayll1 Kanun yororlokten kaldlnlml:?, elkanlan 4936 sayll1 Kanunla Oniversitelere "muhtariyet" verilmi:?tir donemi eok geni:? kapsamll bir egitim hamlesinin gereekle~tirildigi bir zaman dilimidir. 1955'de kuru Ian Ege Oniversitesi (Kanun No: 6575), Karadeniz Teknik Universitesi (Kanun No: 6594), Orta Dogu Teknik Universitesi (Kanun No: 7307) ve AtatOrk Oniversitesi (Kanun No: 6990) ile yoksekogretimin Anadolu'ya yayllmasl hlz kazanml~tlr. Aynl donemde, Diyarbaklr, Konya, Eski~ehir, Samsun, izmir ve istanbul'da aellan ve ingilizce egitim yapan maarif kolejleri, yukanda sayllan dort Oniversite ile birlikte, gereek anlamda bir egitim reform paketini olu~turmu~tur. SozO edilen dort Oniversite, Olkemizin ilk kampus Oniversiteleri olma ozelligini ta~lmaktadlr. Aynca, bunlar araslnda bulunan ODTU, ingilizce egitim yapan ilk devlet Oniversitesi olmanm yanmda, gerek motevelii heyet sistemi ile yonetilmesi, gerekse akademik yaplsl itiban ile tamamen bir Amerikan eyalet Oniversitesi gibi kurulmu~ olmasl baklmmdan da Olkemiz yoksekogretimine eok onemli bir yenilik getirmi~tir. 27 MaYls 1960 ihtilalinden sonra 91kanlan 115 sayl1i Kanunla ODTU'nin kendine ozgo yaplsl muhafaza edilirken, istanbul, Ankara, istanbul Teknik ve Ege Universitelerinin Milli Egitim Bakanllgl'na olan baglmllilkian tamamen kaldlnlml~tlr. 1967'de Ankara Universitesi Hacettepe TIp FakOltesi 992 sayl1i Kanunla Hacettepe Universitesine, 1971 'de ise Robert Kolej 14S7 saylll Kanunla Bogaziei Universitesi adlyla bir devlet Oniversitesine dono~torolmo~, boylece, Cumhuriyet'in kurulu~undan klrksekiz YII sonra Olkemizdeki Oniversite saylsl dokuza yokselmi~tir /Yllinda 91kanlan 1750 sayll1 Universite Kanunu ile 1765 saylll Universite Personel Kanunu ODTU dl~lndaki tom Oniversiteleri tek bir eereeve i9inde toplama amacml gotmenin yanlnda, bir denetieme, plan lama ve koordinasyon organl olarak, Milli Egitim Bakanl'nm ba~kanllglnda YOksekogretim Kurulu adlyla merkezi bir organ kurulmasml da ongoroyordu. Ancak, Kanunun bu konudaki hokomleri 1961 Anayasasl'na aykm bulunarak, klsa bir sore sonra Anayasa Mahkemesi'nce iptal edilmi{ltir Anayasasl'nda ODTO'ne ayncallk tanlyan bir madde bulunmaslna ragmen, Anayasa Mahkemesi'nin mutevel1i heyetin ogretim iiyelerinin ozliik haklanna ili{lkin yetkilerini iptal etmesiyle ODTO'nin kendine ozgo sistemi de 1976'da fiilen sona ermi{ltir.

6 3 Burada bir parantez a<;:arak yoksek6gretimde Oniversiteler dll?mdaki gelil?melere de klsaca bakmakta yarar vardlr. 19. yozyllm son Ian ile 20. yozyllm bal?lanndan itibaren mesleki egitime y6nelik yoksek6gretim kurumlannm a<;:limaya bal?ladlgma yukanda deginilmil?ti. Bunlardan Mekteb-i Sanayi-i Nelise-i $ahane, 1925'de GOzel Sanatlar Akademisine; KondOkt6r Mekteb-i Alisi ise 1941 'de d6rt yllilk Teknik Okul'a d6nol?torolmo~tor. Ulum-i Aliye-i Ticariye Mektebi'nin 1938'de YOksek Ekonomi ve Ticaret Okulu adlyla Milli Egitim Bakanllgl'na baglanmasmdan sonra aynl adl ta~lyan okullar izmir (1945), Ankara (1954), Eski~ehir'de de (1958) a<;:llmll?, 1959'da <;:Ikanlan 7334 saylll Kanunla bu okullann adl iktisadi ve Ticari ilimler Akademisi (itia) olarak degi~tirilmil? ve 4936 sayl1i Kanun'dakine benzer hokomlerle bu okullara da Oniversitelere benzer idari ve akademik yapl verilmil?tir. Adana itia'si 1967'de, Bursa itia'si ise 1971 'de a91imll?tlr. 1969'da 91kanlan 1172 ve 1184 sayll1 Kanunlarla GOzel Sanatlar Akademisi, Devlet GOzel Sanatlar Akademisi'ne (DGSA); Teknik Okul da Devlet MOhendislik ve Mimarllk Akademisi'ne (DMMA) d6nol?wrolmol?tor. Akademiler, Oniversitelerden larkll olarak Batl'daki politekniklere benzer bir ~ekilde kitlesel mesleki egitime aglrllk vermek amaclyla kurulmu~ken, 1959'da <;:Ikanlan 7334 ve 1971 'de 91kanlan 1438 sayl1i Kanunlarla giderek bu ama91anndan uzakla~ml~lar ve 1977'de 91kanlan 2095 sayll1 Kanunla da Oniversiteler ile akademiler arasmdaki i~levsel larkllilklar liilen ortadan kalkmll?tlr. Ancak, Oniversiteler ile akademiler arasmda <;:eki~me ba~laml~ ve Danll?tay akademilerin C;:lkardlgl y6netmelikleri sorekli olarak iptal etmi~tir. Hlzla artan gen9 nofusun yoksek6gretime olan talebi 1960'11 Yiliann ortalanndan bal?layarak, ge~itli alanlarda mesleki 6gretim yapan elliye yakm, kar ama911 yoksekokulun a911masma yol a9mll? ve bu okullardaki 6grenci saylsl klsa sore i9inde elli bine ulal?mll?tlr. Ancak, Anayasa Mahkemesi'nin bu okullan 1971'de Anayasa'ya ayklrl bulmasl ile bu okullar 1418 sayl1i Kanunla akademilere baglanmll?tlr. Bu yola gidilecegine, Olke dozeyinde c;:agdal? bir akademik degerlendirme, kalite kontrolu ve akredltasyon sistemi kurularak bu tor yoksekokuliarm rekabet ortaml ic;:inde ve denetim altmda gelil?mesi tel?vik edilmil? olsaydl, yoksekogretimde halen karl? I karl?lya bulundugumuz sorunlarm muhtemelen onemli olc;:ode hafiflemil? olacagml one sormek momkondor. Tekrar Oniversitelere d6nersek, arasl Oniversitelerin tam anlaml ile Anadolu'ya yaylldlklan bir d6nemdir. TOrkiye'nin her baklmdan zor l?artlar altmda bulundugu bu d6nemde, Diyarbaklr, Eskil?ehir, Adana, Sivas, Malatya, Elazlg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni Oniversite kurulmul? ve b6ylece Olkemizdeki Oniversite saylsl ondokuza yokselmi~tir. Hlzla artmakta olan Oniversite ve bunlara ba~vuran 6grenci sayllan karl?lsmda 1974 Yllmda Ogrenci Se9me ve Yerle~tirme Merkezi (OSYM) kurularak Oniversitelere merkezi smavla 6grenci allnmasma ba~lanml~tlr. YOksek6gretime artan talep kar~lsmda, aynl YII kurulan ve mektupla 6gretim yap an YAYKUR ile Olkemizde 6rgOn 6gretim yanmda ac;:lk6gretim veya daha dogru bir deyimle uzaktan 6gretime de ba~lanml~tlr Yilina gelindiginde Olkemizde: Oniversiteler, Akademiler, Bir klsml diger bakanltklara, 90gu Milli Egitim Bakanhgl'na bagll iki Yllilk meslek yoksekokullan ile konservatuarlar, Milli Egitim Bakanllgl'na bagll 09 yllilk egitim enstitoleri, YAYKUR, olmak Ozere bel? Wrde, toplam 166 yoksek6gretim kurumunda gretim eleman! g6rev

7 4 yapmakta ve YAYKUR'a kayltli ogrenci dahil, toplam ogrenci 6grenim g6rmekte idi. 1981'de glkanlan 2547 sayll1 Yuksek6gretim Kanunu ile Yuksek6gretim Kurulu yeniden ihdas edilmi, ulkemizdeki tlim yuksek6gretim kurumlan tek bir gatl altlnda toplanml, akademiler universitelere, egitim enstitlileri egitim fakuitelerine d6nu tlirolmu ve konservatuarlar ile meslek yuksekokullan universitelere baglanml tlr. Bu duzenleme kapsamlnda istanbul'da Mimar Sinan, Marmara ve Ylldlz Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, izmir'de Dokuz Eylul ve Edirne'de Trakya Universiteleri mevcut kurumlann reorganizasyon ve birle tirilmesi ile olu turulmu, Van'da ise Yuzuncu YII Universitesi adl ile yeni bir universite kurulmu tur. B6ylece, Turk yuksekogretim sistemi 1982 ylll itiban ile yirmiyedi universite ile bunlara bagli fakulte, enstitii, yuksekokul, konservatuar ve meslek yuksekokullanndan olu an birle9ik bir yaplya d6nu9turulmu tur. Bu meyanda, YAYKUR'un i levleri Anadolu Universitesi'ne bagll Aglk6gretim Fakultesi'ne devredilerek uzak1an 6gretimin ulkemizde yayglnla masl hlzlandlrllml tlr., Anayasa'da yer alan hilkilmlere uygun olarak getirilen yeni yasal dilzenleme ile kar amaci gqtmeyen vaklflann 6zel yilksek6gretim kurumlan kurmalarma imkan saglanml tlr. Bu tlir ilk Oniversite olan Bilkent Universitesi 1984'de kurularak faaliyete gecmi9tir. Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konumu, Anayasa Mahkemesi'nde acllan iki davanln sonucunda, Mahkeme'nin bu tlir universitelerin de kanunla kurulmalan gerektigine karar vermesi uzerine, 1992 Yllmda Clkanlan 3785 sayl1i Kanunla aclkllga kavu mu tur. ODTU'ne bagll olarak laaliyet g6steren Gaziantep'teki lakolte ve okullardan olu an Gaziantep Universitesi'nin 1987'de kurulmasl ile ilniversite saylsl yirmidokuza yukselmi9tir. 1992'de universite saylslnda bilyilk bir artl9 gercekle tirilmi9tir sayll1 Kanunla Bilkent ile birlikte, KoC ve Kadir Has Universiteleri de kurulmu, ancak, Kadir Has Universitesi bazl burokratik engeller nedeniyle maalesel laaliyete gecememi tir. 3 Temmuz 1992'de Clkanlan 3837 saylll Kanunla (iogu daha 6nce 0 illerde mevcut olan birimlerin nuve te kil ettigi yirmibir yeni universite ile iki yuksek teknoloji enstitlisunun Urla, Isparta, Aydin, Zonguldak, Mersin, Denizli, Ballkesir, Kocaeli, Sakarya, Manisa, Bolu, Hatay, Alyon, Kars, 9anakkale, Nigde, Kutahya, Tokat, Mugla, Kahramanmara, izmir ve Klrikkale illerimizde kurulmasl ile yuksek6gretimin Anadolu'ya yayllmasl buyuk 61cude tamamlanml ve universite saylmlz elliuce yukselmi tir. 1993'de Anadolu Universitesi'nin ikiye b61unmesi ile Eski ehir'deki ikinci universite olan Osmangazi Universitesi (496 sayll1 KHK), 1994'de illkemizin ucuncu vakil universitesi olan Ba9kent Universitesi (Kanun No: ~961) ve vine 1994'de Franslzca egitim yapan Galatasaray Universitesi'nin (Kanun No: 3993) kurulmasl ile ulkemizdeki universite saylsl ellialtlya yukselmi9tir. Boylece, egitim-og retim Yllindan egiti m-ogretim Ylhna kadar geeen yetmi iki Yllhk Cumhuriyet doneminde: Oniversite saylsl 1 'den 56'ya, Ogrenci saylsl 2.914'den 'e, Yillik mezun saylsl 321'den 'e ( ), Ogretim eleman! saylsl 307'den 'e yukselmi olup, ogrenci saylsmda 4000, yllhk mezun saylsmda 450, ogretim eleman! saylsmda ise 160 kathk artl larm gereekle9tirildigi ve yuksekogretim kurumlarll1m istanbul'dan Anadolu'nun en ucra ko~elerine kadar yayllmasmm saglandlgl gorulmektedir.

8 5 Zaman zaman iginde bulunulan olumsuz siyasi ve ekonomik ~artlara ragmen, yer yer verilen buyuk mucadeleler ve buyuk fedakarllklarla saglanan bu geli~me Turkiye Cumhuriyeti'nin gurur tablolan ve gagda~ uygarllgl yakalama azim ve iradesinin onemli simgelerinden biridir. Bu geli~menin aynl azim ve irade ile sordorolmesi, i"inde bulundugumuz uluslararasl konjonktur ile hlzla geli~en teknoloji kar~lslnda daha da onem kazanml~tlr. Zira, yoksekogretim sisteminin ana OrOnleri olan yeni bilgiler ve bilgili insan goco artlk b.ir Olkenin uluslararasl rekabet guconu belirleyen temel unsurlardlr. Bu baklmdan tarih ve 4142 saylii Kanunla istanbul'da be~ yeni vakil universitesinin (1t;:lk, Fatih, 8abancl, Bilgi ve Yeditepe) kurulmu~ olmasl memnuniyet verici bir geli~medir. Bunlardan 8abanci Universitesi henoz laaliyete ge((memit;:tir. 1t;:lk, Fatih, Bilgi ve Yeditepe Universiteleri ise egitim-ogretim Ylil i((in ogrenci alarak laaliyete ge"mi~lerdir. Ayflca, istanbul Kultor Universitesi, Atlilm Universitesi ve DOgU9 Universitesi adil U" vakil universitesinin kurulmasl 1996 YIII i((inde YOksekogretim Kurulu'nca uygun gorolerek geregi i((in Milli Egitim Bakanilgl'na sunulmu9tur. ill VOKSEKOGRETiME GiRi~ istatistiki VERiLER Ulkemizdeki "e9itli liselerden mezun olan ogrenci sayllaflnln Yillara ve lise torlerine gore degi9imi Tablo 1 'de gosterilmi~tir. Bu tabloda goroldogo gibi, ogretim Yllinda olan lise mezunu saylsl, ders Yllinda 'e yukselmi9tir ders ylll itibariyle imam-hatip lisesi kokenlilerin toplam mezunlar i((indeki payl % 9,1, diger mesleki ve teknik lise mezunlaflnln pay I ise % 31,8'dir. Buna gore, genel lise mezunlarlnm top lam i"indeki payl % 59,1 'dir. Genel lise ve imam hatip lisesi mezunlaflnln toplam mezun saylsl i"indeki paylafl 'de, SlraSI ile, % 57,3 ve % 8,8 idi. Bir yuksekogretim kurumuna giremedikleri takdirde ge"imlerini saglayabilecek bilgi ve beceriden buyok ol((ode yoksun olan genel lise mezunlafl, Turk yuksekogretim sistemi Ozerinde olu~an demogralik baskin In temel nedenlerinden biridir. Zira, Olkemiz i~ donyaslnda, ige yeni girenler i((in duzenlenen it;: egitimi (training) programlafl yaygm olmadlgl gibi, genel lise mezunlaflmlzln da egitimleri (education) itibafl ile bu tor programlara hazlr olup olmadlklafl tartl9ma konusudur. Ulkemizde uygulanan yoksekogretime giri9 sisteminin ayflntllafi Ek 1 'de verilmi9tir. Ogrenci 8e"me ve Yerle9tirme Merkezi'nce (08YM) dozenlenen yoksekogretime girit;: smavlaflnln (Ogrenci 8e"me 8mavl-088 ile Ogrenci Yerle9tirme 8mavl-OY8) son ondort YII i"indeki sonu"lafi Tablo 2'de gosterilmi9tir. Bu tabloda goruldogo gibi, 1983'de olan aday saylsl 1996'da 'e yukselmi~tir yllmda yapllacak slnav i"in ba~vuru saylsl ise 'dir. Aday sayllafinda bir onceki Ylla gore artl9 oranlafl son altl YII i"inde slrasl ile % 12, % 18, % 8, % 1 ve % 11'dir. 1997'de ise artl~ hlzl eksiye ge"mi9tir. Ba9ka bir deyi~le, yoksekogretime ba9vurularda bir duraganla9ma egilimi gorulmektedir. Lise son slnl! ogrencilerinin toplam ba9vuru i"indeki payl 1983'deki % 52,2 degerinden sorekli azalarak 1995'de % 37,1'e do~mo~, 1996'da ise ilk kez bir onceki Ylla gore artl~ gostererek % 39,1 degerinde ger"ekle~mi9tir.

9 TABLO 1 LisELERDEN MEZUN OLAN OGRENCi SAYILARININ LisE TORLERiNE VE YILLARA GORE DEGi~iMi VI L L A R EGiTiM TOR VE KADEMESi GENEL LisELER Use Anadolu Usesi Ak"am Usesi Fen lisesi Anadolu Ogretmen Usesi MESLEKi VE TEKNiK LiSELER Erkek Teknik Ogretim K,z Teknik Ogretim Ticaret ve Turizm Ogretimi imam-hatip Liseleri > Resmi Useler Toplam, " Ozel Useler Toplam, GENEL TOPLAM " Anadolu GUzel Sanatlar Useleri mezunu 460 ogrenci dahil edilmi"tir. Kaynak T.C. Milli Egitim Bakanhgmdan alman bilgiler.

10 TABLO 2 OSYM'CE OUZENLENEN YUKSEKOGRETiME GiRi$ SINAVLARININ YILLARA GORE SONUCLARI (LiSANS VE ONLisANS OUZEYiNOEKi PROGRAMLAR) OSYS'ye Ba.!fvuru 5aY Lise Son Simf Duzeyinde Ba vuru Say Lise Son 81nlf Ogr.nin Top. Ba~. I~indeki Pay., % , ,1 40,0 36,B 37, ,3 39,6 Lise Mezunu SaYI5' FakUlte ve 4 Yllhk YO. 'lara Yerle tirilenler Yllllk Meslek YO.'lanna Yerle$lirilenler argon Ogretime Yerle tirilenler Toplaml A~lk(jgretime Yerle~irilenler(Lisans) A~lkijgretime Yerle$lirilenler(Onlisans) AClkogretime Yerle f:irilenler Toplaml Toplam Yerle tirilenler AOF'e Yerle tirilenlerin Toplam Icindeki Pay., % 14,2 32,2 38,4 41,5 42,2 43,1 43,9 42,5 41,4 50,9 58,3 Lise Son Siolf Ogr.lerinin Toplam Yerl. Icindeki Pay., % 59,5 49,1 46,6 45,3 40, ,6 37,6 39,4 31,5 23,8 Toplam Yerle~nlerin Ba vurulara Oram, % 29,1 34,1 32,5 33, ,2 23,5 22,0 22,8 28,8 35,9 Toplam Yerle enlerin lise Mezunlanna Oram, % 58,8 71,5 79, ,3 76,6 76,6 70,3 59,5 71,9 87, ,9 37,1 39, ,7 43,7 44,9 28, ,6 29,7 30,4 29, ,2 7!._6

11 doneminde bir yukseki:igretim kurumuna yerle~tirilen i:igrenci saylsl 'dan 'e yukselmi~, aclkogretime yerle~tirilenlerin toplam yerle~tirilenler icindeki payl, 1993'de % 58,3'e yukseldikten sonra 1994'de % 44,Tye, 1995'de % 43,Tye, 1996'da ise % 44,9'a du~mu~tor. Yerle~tirilen ogrencilerin ba~vurulara oranl 1983'de % 29,1 iken, doneminde % 23 civanna du~mu, 1995'de ise % 30,4'e yukseldikten sonra, 1996'da % 29,5'e du mu tor ylll rakamlanna baklldlgrnda iki Yllhk onlisans ve dort veya daha cok Yllilk lisans duzeyindeki orgun i:igretim programlanna yerle tirilenlerin 0 yllki lise son srnl! i:igrencilerinin % 42'sine, aclki:igretimle birlikte toplam yerle tirilenlerin ise 0 yllki lise son slnl! i:igrencilerinden ba vuranlarrn % 76'srna kar 1 geldigi gi:irulmektedir di:inemindeki aclkogretim kontenjanlan ile bu programlara yerle tirilen ve yerle tirildigi halde kaydolmayan i:igrenci sayllan Tablo 3'de gi:isterilmi tir. Bu tabloda gi:iruldogo gibi, aclki:igretim kontenjanlan 1992'de ba layarak boyok oranlarda artrrrlml, buna kar lhk aclkogretime olan talep bagll olarak azalml~tlr. Ornegin, 1995'de aclkogretim kontenjanr ilan edilmesine kar lllk, sadece i:igrenci yerle tirilmi, bunlann da aneak '0 kaylt yaptlrml tlr Yllrnda i:inee aclki:igretim kontenjanr ilan edilmi, daha sonra ek yerle tirme esnasrnda kontenjan daha ilan edilmi tir. Buna kar lllk, yukarrda da belirtildigi gibi, aclkogretime olan talebin azalmasrndan dolayi, ancak ogrenei yerle tirilmi, bunlardan da 'sl kaylt yaptlrml tlr Yllinda yapllan srnav sonueunda, geciei rakamlara gi:ire, 'i ilk yerle~tirrtlede ve 'u ek yerle tirmede olmak uzere orgon i:igretime ve aclkogretime yerle tirilen ve kaydolan ogrenci sayllarr ile kaydolanlarrn yerle tirilenlere oranl a agldaki gibidir: y erle~tirilen (Y) Kaydolan (K) KJY (%) ORGUN OGRETiM Lisans ,4 Onlisans ,3 TOPLAM ,2 A<;:lK OGRETiM Lisans ,7 Onlisans ,5 TOPLAM ,7 GENEL TOPLAM ,5 GoruldOgO gibi, i:irgon ogretimdeki lisans programlanna yerle tirilen i:igreneilerin boyuk cogunlugu kaylt yaptlrmakta, orgun i:igretimdeki onlisans programlan ile aclki:igretimde ise yerle tirilen ogrencilerin yakla lk % 25'i kaydolmamaktadlj.

12 9 TABLO 3 AGIKOGRETiM KONTENJANLARI ile YERLESTiRiLEN VE KAYDOLAN OGRENCi SAYILARI YIL KONTENJAN YERLEl;!TiRiLEN KAYDOLAN YER. HALDE KAYDOLMAYAN Not: 1996 kontenjamna ek kontenjan 'de eklendiginde toplam kontenjan olur. 1993, 1994 ve 1995 y,liarma ek kontenjan dahil edilmi~tir.

13 Yllmda -Kuzey Klbns TOrk Cumhuriyeti'ndeki be~ Oniversiteye 9.412, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararasl TOrk Kazak Oniversitesi'ne ise 167 ogrenei yerle~tirilmi~tir. TOrkiye'de laaliyette olan vakil Oniversitelerine yerle~tirilen ogreneilerin Oniversitelere gore dokomo ise a~agldaki gibidir : Universite Ogrenci SaylSl Bilkent istanbul Bilgi 792 Yeditepe 744 Ba~kent 625 Fatih 495 I~lk 237 Ko.;: 200 TOPLAM Buna gore vakil Oniversitelerinin toplam orgon ogretime yerle~tirilenler % 3,5'tir. i9indeki payl 1996 Yllmda bir yoksekogretim kurumuna yerle~tirilenlerin % 65'i genel lise, % 35'i meslek lisesi glkl~lt; % 40'1 ktz, % 60'1 ise erkektir ~E~iTLi OGRENCi GRUPLARININ BA~ARI ORANLARININ irdelenmesi Ek 1 'de aynntllt olarak agtklandtgt gibi, yoksekogretime giri~te 1981 'den bu yana iki basamaklt bir stnav uygulanmaktadtr. Birinei basamak olarak bilinen Ogrenei Segme Stnavt'nda (OSS) adaylara sozel ve saytsal bolomlerden olu~an eir stnav uygulanmaktadtr. Sozel bolom Turkgeyi kullanma goeo vesosyal bilimlerdeki temel kavram ve ilkelerde du~onmeyi olyen sorulardan, saylsal bolom ise matematiksel ili~kilerden yararlanma goeono ve len bilimlerindeki temel kavramve ilkelerde do~onmeyi 01gen sorulardan olu~maktadtr. Birinei basamak stnavtndan (OSS) en az 105 puan alan ogrenciler, ikinei basamak stnavi olarak bilinen Ogrenei Yerle~tirme Smavl'na (OYS) girmeye hak kazanmaktadlrlar. Ogrenciler, ye~itli alan bilgisi testlerinden olu~an ikinei basamak smavi sonuylanna gore lisans dozeyindeki orgon ogretim programlanna yerle~tirilmektedir. Aylkogretim ve orgon ogretim onlisans programlanna ise OSS slnav sonuylanna gore yerle~tirme yapllmaktadlr. YOksekogretime giri~ iyin: Lise son stnll ogreneileri (beklemeli ve dl~ardan bitirenler dahil), Oaha once girip de sinavi kazanamayanlar, Oaha once stnavi kazantp da bir yoksekogretim programma yerle~tirildigi halde tekrar slnava girenler (Slnavl kazantp kaydolmayan, ogrenimini sordormekte olan, mezun olan), olmak Ozere ba~ltea Oy grup ogrenei OSYM'ne b~vurmaktadlr Yllmdaki OSYM'ne ba~vuran ogreneiden 'sl birinei basamak smavma girmi~tir. Smava giren her bir aday grubundaki ogrenei saylsl ile bunlann birinei basamak smavmdaki ba~an oranlan a~agldaki gibidir:

14 1 1 AdayGrubu Smava Giren Ba~an Yiizdesi Lise son slmf ogrencisi ,1 Daha once kazanamayan ,0 Daha once kazanan ,5 TOPLAM ,9 Goruldugu gibi, stnava giren adaylann ancak % 73,9'u, yani aday, ilk basamakta 105 ve daha!azla puan alarak, ikinci basamak, yani Ogrenci Yerle~tirme Stnavl'na girmeye hak kazanmaktadlr. Daha once her iki basamagl da ba~ararak bir yuksekogretim kurumuna girmeye hak kazanlp da, ye~itli nedenlerle tekrar ba~vuran adaylann toplam saylsl , bu gruptaki adaylann slnava giren toplam aday saylstna oranl ise % 17,2'dir. Ba~ka bir deyi~le, yoksekogretime daha once girmeye hak kazanml~ ogrencilerin yakla~lk olarak be~te biri girdikleri programdan ye~itli nedenlerle memnun kalmayarak tekrar smava girmektedir. Bu gruptaki adaylartn ilk basamaktaki ba!?an oranlntn % 95. civannda olmaslria kar~llik, bu oran daha once girip de smavi kazanamayanlarda ortalama % 75'e, smqva ilk kez giren 1996 Ylli lise son slnll ogrencilerinde ise ortalama % 63'e do!?mektedir. Smava ilk kez giren 0 Yllki lise son slnl! ogrencilerinin, ilk basamak gibi oldukya kolay bir smavdaki ba!?an oranmm bu kadar do!?ok olmasl uzerinde onemle durulmaya deger bir husustur Ogrenci Yerle!?tirme Slnavl'na (OYS, ikinci basamak) girmeye hak kazanan adaydan 'i smava girmi!?tir. Sadece birinci basamak smavi sonueu ile yerle!?mek isteyen adaylarla birlikte aday ilk yerle!?tirme i!?lemine alinml!?tlr. ilk yerle!?tirme i!?lemi sonucunda aday yerle!?tirilmi~tir. Yukanda sozo edilen her bir aday grubundan bir yoksekogretim programma yerle!?tirilen ogrenci saylsl, 0 aday grubundan smava giren toplam aday saylslna bolundogonde elde edilen ba~an oranlan a~agldaki gibidir : AdayGrubu OSS'ye Giren ilk Y erle~tirmede Y erle~en Ba~arI Yiizdesi Lise son smlf ogrencisi ;5 Daha once kazanamayan ,5 Daha once kazanan ,5 TOPLAM ,5 Goriildiigii gibi, nihai ba~arl oranma gore, ilk slrayi % 39,5 ba~arl oranlyla daha onceki Yillarda smavi kazananlar almakta, bu grubu % 36,5 ile daha onceki Yillarda smava girip kazanamayanlar izlemekte ve 0 Yllki lise son Slnlf ogrencileri % 15,5 ba~arl oranl ile en sonda gelmektedir. Gerek ilk basamak gerekse her iki basamak sonucunda ortaya ylkan slralama, ortaogretimle yiiksekogretime giri~ arasmdaki kopuklugun aylk gostergesidir. Bir yuksekogretim kurumuna yerle~tirilen, yani iki basamak sonucunda smavi kazanan ogrencilerin ait olduklan aday grubuna gore dagllimlan ise ~oyledir:

15 12 AdayGrubu Yerle~enler i~indeki Yiizdesi Lise son sm!f ogrencisi 21,9 Daha once kazanamayan 54,4 Daha once kazanan 23,7 Yukanda sunulan istatistiki bilgiler ile slnavagiren ogrenci gruplan ve bunlann ba9an oranlan gozonone allndlqlnda 9U sonu lar ylkmaktadlr : a) 0 Yllki lise son simi ogrencilerinin slnavlara giren toplam ogrenci saylslna oranl % 30'lara kadar d09m09tor. 90k boyok sayldaki ogrenci kitlesi slnava ilk kez deneme iyin girmekte ve mezun olduktan sonra en az bir YIII slnavlara hazlrlanarak geyirmektedir. b) doneminde ba9vuru saylslnda meydana gelen yakla91k 3,5 misli artl91n ba911ca nedenleri, vag nolusundaki, yani lise son simi ogrencilerindeki 2,5 misli artl91n yanlnda, daha once SlnaVI kazanamaylp da tekrar girenler ile kayltll oldugu halde program degi9tirmek isteyenlerin saylslndaki artl9tlr. c) Aylkogretime olan talep bagll olarak boyok olyode do~m09tor. Bunun ba911ca nedeni, derece ve kademe ilerlemesi almak amaclyla aylkogretime ba9vurandevlet memurlanmn bu talebinin zaman iyinde kar~llanml9 olmasldlr. d) d oneminde orgon ogretimde lisans dozeyindeki kontenjanlar yakla~lk 2, onlisans dozeyindeki kontenjanlar ise yakla91k 3,5 misli artlrllml~tlr. Ancak, onlisans dozeyindeki programlar lisans dozeyindeki programlar kadar cazip degildir. Bunun muhtemel nedenleri ise meslek yoksekokulu mezunlanna yedek subayllk hakkl verilmemesi ve lakoite diplomas Ina atfedilen sosyal statodor. YOksekogretime giri9 iyin ba9vuran ogrenci saylslnda son Yillarda bir duraganla9ma goroidogone yukanda deginilmi9ti. Buntin yanlnda, Devlet istatistik EnstitOsO'nOn a9aglda ozetlenen projeksiyonlanna gore yoksekogretim vag nolusu da 1995'den itibaren azalma egilimine girmi~tir: YII Cag Niifusu (18-21 Ya~) Buna kar911lk, ortaogretimdeki okulla9ma oranl ise sorekli olarakartmaktadlr. Bu oran 'da % 32 iken, 'de % 48'e, 'da ise % 53'e yokselmi~tir. Ba9ka bir deyi9le, yoksekogretiine aday ogrenci say lsi artmaya devam edecektir.

16 13 Ote yandan, Devlet istatistik Enstitusu'nun son bir yayrnrna gore (Turkiye Nufusu, Demografik Yapisl ve Geli~imi, 21. YuzY11 Ortasrna Kadar Projeksiyonlar), nofus cografi olarak batlya kaydlgl gibi, deger yargllan itiban ile de "batllila~maktadlr". Bu geli me gergekle~tigi takdirde yoksekogretime olan talebin de nitelik degi tirerek, her ne ~ekilde olursa olsun diplomadan, istihdam potansiyeli yuksek alanlar ile bu alanlardaki kaliteli programlara kaymasl beklenmektedir. Toplam ba~vuru saylsrndaki artl~rn lise mezunu saylslndaki artl 1n Ozerinde seyretmesi bu egilimin belki de ilk gostergesidir. Nihayet, doneminde TOrk yoksekogretim sisteminin kontenjanlara gore orgon ogretimde 2,5, aqlkogretimde ise yakla~lk 10 misli buyotolmesine ragmen, argon egretimdeki okulla ma oranl 1995'de ancak % 12,2'ye, 1996'da ise % 13,5'e, a91kogretim dahil toplam okulla ma oranl ise 1995'de ancak % 21,0'e, 1996'da ise % 22,4'e yukseltilebilmi tir. Turkiye, ergun ogretimdeki okulla ma oranrna gore rakibi olan Olkelerin halen 0lduk9a gerisindedir. Bu baklmdan, TOrk yuksekogretim sisteminin kalite ile istihdam ili~kisini one 91kartmak kaydlyla boyomeye devam etmesi ka9mllmazdlr. DolaYlsl ile sorun yoksekogretimin hangi yonde boyoyecegidir. A91kogretimi bugunko hali ile boyome alanl olarak gormek dogru degildir. Zira, yukanda da belirtilmi oldugu gibi, a91kogretime olan talep bagll olarak boyok 0190de do mo tor. A91kogretim tedrici olarak asli i levi olan yeti kinlerin teknolojik geli melere uyumlu bir bi9imde sorekli ve tekrar egitimine don O torolecektir. Temel ilke, gen91erin boyok kitlesinin momkun olan en klsa sure i9inde i hayatma hlzla uyum saglayabilecek bir formasyona sahip kllinmasldlr. Bu itibarla TUrk yoksekogretim sisteminin dogal boyome alanl, tom ileri ulkelerde oldugu gibi, iki Yllilk meslek yuksekokullandlr. Bu alanda ba latllan 9all malarla gerekli gorolen yasal dozen Ie meier V.3 no'lu klslmda ele almml tlr 'DA VAPILAN DOZENLEMELER VE GELECEK ir;:in ONERiLER Ulkemizde halen uygulanmakta olan yoksekogretime giri sistemi surekli ele tiri konusu olmaktadlr. Bu ele tirilerin bir klsml da gegerlidir. Bu ele tirilerin temelinde, uygulanmakta olan smav sisteminin ortaogretimi, yani lise egitimini neredeyse devreden Qlkardlgl, ogrencileri srnav stresine soktugu ve smava hazlrlik kurslannm ailelere boyok bir mali yuk getirdigi yatmaktadlr. Ancak, yiiksekogretime olan talep ile arz arasmdaki biiyiik dengesizlik siirdiikge bu tiir merkezi giri~ smav sisteminin uygulanmasmm ka9mllmaz oldugu hususunda da birle~ilmektedir. Egitimin temel amaci, bireyleri iyi insan ve iyi vatanda olarak yeti tirmek ve yeteneklerine gore mumkon olan en klsa sore i9inde, ya~amlannl sordorebilecek bilgi ve becerilerle donatarak hayata hazlrlamaktlr. Bu hususlar goz onone almarak yoksekogretime giri sisteminde 1996'da yapllan degi~ikliklerin aynntllan ve gerekqeleri Ek 1 'de verilmi, anahatlarl ise a~aglda oze:lenmi tir: a) ikinci basamak, yani lisans dozeyindeki program lara yerle tirme smavma (OVS) girebilmek iqin gereken en do Ok birinci basamak (OSS) puanl 105'ten 120'ye yokseltilmi~tir. AQlkogretim, meslek yoksekokulian ve ozel yetenek smavlan ile ogrenci alman lisans programlanna giri i9in gereken en do Ok OSS puanl ise 105 olarak muhafaza edilmi tir. b) Birinci basamak smavmdaki sonsuz giri~ hakkl ba~anslz adaylar i9in 0ge indirilmi~tir. Yani, 09 defa smava girip de 105 veya daha yukan puan alamayan ogrenciler artlk yoksekogretime giri i9in ba vuramayacaklardlr.

17 14 c) Ogrencilerin OSS ve OYS puanlanna eklenen ortaiigretim ba an puanlan (OBP) i9in uygulanan katsaymm, 0 Yllki lise son simi iigrencileri i9in daha yoksek; daha iinceki Yillarda mezun olan iigrenciler i9in ise kademeli olarak daha do Ok tutulmasma karar verilmi tir. Bu degi ikliklerle 0 yllki lise son slnll iigrencilerine bir avantaj saglanmakta ve iigrencilerin yoksek6gretime giri kapisl iinonde gereginden lazla zaman kaybetmeyerek, yeteneklerine giire momkon olan en klsa sore i9inde i hayallna atllmalan hedellenmektedir. Halen uygulanmakta olan yoksekiigretime giri sistemine yiineltilen ele tirilerin ba mda, iki smavm smav stresini arllrdlgl ve 6grencilerin ortaiigretimi bir yana blrakarak daha 90k smava hazitllk i9in kurs ve dershanelere yiinelttigi gelmektedir. Milli Egitim Bakanllgl'nca $ubat 1997'de yaylmlanan "Milli Egitimde Hedeller" ba likll kitap9lkta, YOksekiigretime Ge9i ba ligl altmda u giiro lere yer verilmektedir: "Yiiksekogretime Gegi$ Ortaogretim programlanyla iiniversite giri$ smavlan arasmda rehberlik ve yoneltme esasma dayafl etkin bir bag kurulmasml, hem yiiksekogretime gegl$in sagflkfl ve tutarll o/masl, hem de ortaogretimde kazam/an bijgi ve beceri/erin onemli bir bo/iimiiniin yiiksekogretimde degerlendirijerek egitimin bu kademesinde niteligin yiikseltilmesi baklmmdan gerekli goriiyor, boyle bir uygu/amaya gegmeyi hedefiiyoruz. Ortaogretimde okul ve ogretmen aglr/lkfl bir model o/u$turu/arak sistemde "okui"un odak noktasl o/masl sag/anacaktjr. Yiiksek ogretimde Ylgilma/an onlemek igin ortaogretimden yiiksekogretime gegillte lise ikinci ve iigiincii slmfta yan o/gunluk sma Vim, iiniversiteye giri$te de bir yetenek smavml ongoren bir sistemi hedeflemekteyiz. Boy/ece, ogrencilerin iiniversiteye girmek igin dershaneye gitme/erine gerek kalmayacaktlr. Ancak, dershanelerin egitim sistemimiz iginde yer a/maya devam etmesi gereken kurum/ar oldugunu kabul ediyoruz. Bu kurum/anmlzln oze/ oku/a donii$tiiriiime/erini veya mesleki beceri/erin kazam/dlgl kurslar o/arak faaliyet gosterme/erini ongoriiyoruz." Burada belirtilen hedellere kalilmamak momkon degildir. Ancak, iincelikle ilgili olarak a agldaki hususlann altmm iinemle 9izilmesinde yarar vardlr: a) Onerilerin hazitlanmasl ve varsa uygulamaya ili ken aynntllann tespitinde Bakanhk ile YOK ve OSYM arasmda bir i birligi yapllmaml tlr. b) Smav saylsmm IHlen ikiden 0ge 91kanlmasl ve ortaiigretim ba an puanmm aglrllgmm artlnlmasl iinerilmektedir. c) Ortaiigretim programlanyla Oniversiteye giri smavlan arasmda rehberlik ve y6neltme esasma dayall etkin bir bagm kurulmasl iingiirolmektedir. A91kya giiroldogo gibi, 6nerilen sistemin arzu edilen hedellere ula llmasmda aray olabilmesi iyin ortaiigretimde kiiklo dozeniemeler yapllmasl ka9mllmazdlr. Zira: a) Olkemizde halen 40 tor lise vardlr. Qe itli lordeki liselerde okuyan iigrencileri orta6gretimdeki ba anlannln ortak bir temel Ozerinden ve amaca hizmet edebilecek ekilde ilade edilmesi yok zordur. b) Olkemizde etkin bir rehberlik ve yiineltme sistemi maalesel henoz kurulamaml tlr. ilke olarak smav saylsmm artmasmda bir sakmca giirolmemektedir. Ancak, istenen sonucun almabilmesi iyin ortaiigretimde a agldaki dozenlemelerin yapllmasmda yarar giirolmektedir.

18 15 a) Cografi olarak birbirine yakm degi~ik turdeki liseler tek bir yonetim altmda toplanarak "~ok programh lise" niteligindeki "ortaogretim bolgeleri" olu~turulmalld I r. b) Lisenin birinei Ylh sonunda yapllaeak smav ile bilgi, beeeri, yetenek ve biling duzeylerine gore, ozellikle lisans duzeyindeki yoksekogretim programlanna aday olmaya hazlr olan ve olu~turan kitle tespit edilmelidir. e) Bunun dl~mda kalan genel lise ogreneilerinin derslerinin bir klsmmm aynl ortaogretim bolgesi iqindeki mesleki ve teknik liselerden almalarmln ozendirilmesi sureti ile, bu ogreneilere momkun olan en klsa sore iginde bir mesleki beeeri kazandmlmalldlr. Bu amaqla, ozellikle genel liselerde etkin bir rehberlik ve yoneltme birimi kurulmalldlr. d) Lisenin ikinei YIII sonunda ilk iki yllm ve OguneO Yilin sonunda da tum Yiliann mufredatlnl kapsayan slnavlar yapllmall ve her uq smavln sonuglan ile ortaogretim ba~an puanlan bellekte tutularak lisans duzeyindeki programlara yerle~tirme i~lemi yapllmahdlr. e) Mesleki ve teknik liseler en yakmlanndaki meslek yoksekokulian ile irtibatlandlnlmall ve hatta tereihen birle~tirilmeli, sekiz yllhk temel egitim sonunda mesleki ve teknik egitim kulvanm segen ogreneiler ile lisen in birinei YIII sonunda klsmen veya tamamen bu alana yoneltilen ogreneilere, irtibatlandlrlldlklan meslek yuksekokulunun ilgili programlna SlnaVSIZ giri~ hakkl tamnmalldlr. Boyleee isteyen ogreneilere, en geq lisenin birinei Ylh sonunda, ilgili mesleki ve teknik alanda ogrenimlerini ba~an ile sordordokleri takdirde bir yuksekogretim diplomasl garanti edilmi~ olaeaktlr. Buraya kadar sadeee yurti9inde yoksekogretime giri~ uzerinde durulmu~tur. Yurtdl~mda yoksekogrenim gormekte olan ogreneilerimizin saylsl klsmi olarak bilinmemekle birlikte, bu saylnm oldukqa yoksek oldugu tahmin edilmektedir. Ne yazlktlr ki, bugune kadar bu ogreneilerimize hig bir danl~manllk hizmeti verilmemi~tir. Bunun sonueunda halen kar~1 karlillya bulunulan balilliea sorunlan lilu ~ekilde ozetlemek mumkondor: a) ileri Batl ulkelerine giden ogreneilerimizin bir klsml dahi, bilgi eksikliginden dolayl kalite duzeyi dulilok yuksekogretim kurumlanna gitmektedirler. b) Sosyalist sistemden serbest pazar ekonomisine geqilil surecini henuz tamamlamamllil olan Glkelere giden ogreneilerin saylsl buyilk boyutlara ulalilmlliltlr. Bu Olkelerde temel fen bilimleri, gozel sanatiar, filoloji ve tarih gibi alanlarda boyok bir bilimsel birikim vardlr. Aneak, lip, hukuk, mohendislik, iktisat, i~letme, ogretmenlik ve ilahiyat gibi alanlarda, sistem farkllhklanndan kaynaklanan eiddi diploma denklik sorunlan yalilanmaktadlr. Yurtdl~lnda yoksekogrenim gormekte olan ogreneilerin sorunlannl klsmen de olsa gozebilmek iqin 1996 Ylhnda gerqekle~tirilenler ve planlanan gall malar a~aglda ozetlenmi~tir: a) Resmi Gazete'nin tarih ve sayll1 nushaslnda yaylmlanan ve Ek 3'de verilen Yurtdllill YOksekogretim Diplomalan Denklik Yonetmeligi ile, ozellikle serbest pazar ekonomisine gegi~ sorecini halen yalilamakta olan Olkelerde mesleki alanlarda ygksekogrenim gormekte olan ogreneilere diploma denkligi verilmesi igin bir slnav sistemi getirilmi~ ve eksiklikleri tespit edilen ogrencilere eksiklerini tamamlama imkanl saglanml~tlr. b) SozO edilen ulkelere gideeek ogrencilerin mesleki alanlan yerine, bu Olkelerin bilimsel olarak guglo olduklan alanlara yonlendirilebilmesi igin, bu Olkelerdeki bazl yoksekogretim kurumlannm OSYM sistemi igine almmalan igin temaslar ba~latllmlliltlr. ilk olarak Moldova'daki Devlet, Teknik ve Komrat universiteleri ile anla~ma saglanml~tlr. e) Vine bu Olkelerde ogreneilerin mesleki alanlardaki yoksekogretim kurumlannln, temel bilimler klsmml orada, uygulama klsmlnl ise ulkemizdeki bir Oniversitede okuyaeak ~ekilde elille~tirilmeleri ve bu e~le~tirilmelerin OSYM sistemi iqine ahnmasl yononde temaslar ba~latllmlliltlr. Bunun ilk ornegi Hoea Ahmet Yesevi Universitesi'nin TIp Fakultesi ile Gazi Universitesi TIp FakOltesi araslndaki e~le~tirmedir. Yukanda (b) ve (e) lillklannda sozu edilen uygulamalarm tum Turk Cumhuriyetleri ile Karadeniz Ekonomik i~birligi kapsamlndaki illkeler ile Polonya ve Hindistan'daki segilmi~ Oniversitelere yayglnla~tmlmasl igin temas ve giri~imler silrmektedir.

19 16 d) ileri batl ulkelerindeki yuksektigretim kurumlarmm egitim duzeyleri ve niteliklerine i1i~kin elarak bu U1kelerdeki akademik degerlendirme ve akreditasyen kurulu~lannca yapllan slralamalann tigrencilerimize geni~ bir ~ekilde duyurulmasl ic;:in hazlrllklar surmektedir. I V. LisANS VE ONLisANS OOZEYiNOEKi OGRENCi VE OGRETiM ELEMANI SAYILARI IV.1. OGRENCi SAYILARI Her YII 6SYM tarafmdan yaylmlanan Yuksektigretim istatistikleri'nden derlenmi~ elan Ii sans ve tinlisans duzeyindeki kayltll tigrenci ve mezun sayllannm Yilian gtire degi~imi Table 4 ve S'de, dtirt Yllilk yuksekekullar ile iki Yllilk meslek yuksekekullarmm sayllan ile bu ekullara kayltll tigrenci sayllannin geli~imi ise Table 6'da gtisterilmi~tir egitim-6gretim YIII itiban ile ulkemizdeki diger yiiksektigretim kurumlan dahil, 376 fakulte, 64 yuksekekul ve 378 meslek yuksekekulunda yurutulen lisans ve tinlisans diizeyindeki pregramlara kayltll 6grencilerin d6kumii a~agldaki gibidir: ijniversiteler Orgiin Ogretim Fakillteler 4 Yllhk YUksekokullar 2 Yilhk Meslek YUksekokullan Ikinci Ogretim Lisans Onlisans A'Ylkogretim Lisans Onlisans Universiteler Toplaml niger YUKSEKOGRETiM KURUMLARI Lisans Onlisans TURKiYE TOPLAMI Bu tigrencilerden 'si yabanci uyruklu elup bunlann biiyuk c;:egunlugu Turl< Cumhuriyetleri ile Turk ve Akraba Tepluluklanndan gelen tigrencilerdir. Bu tigrencilere i1i~kin hususlann aynntllan Ek 2'de verilmi~tir.

20 TABLO 4 ONivERSiTELERDEKi KAYITLI OGRENCi VE OGRETiM ELEMANI SAYILARININ YILLARA GORE DEGiSiMi KAYITLI OGRENCi SAYISI OGRETiM ELEMANI SAYISI YIL FAK. 4YILYO. AOF 2YIL. YO. TOPLAM PROF. DOC;:. Y.DOC;:. DiGER" AR.GOR '-----_ NOT: AOF sayllarma, Ogretim Yllindan itibaren iki yllllk programlar da dahil edilmi tir. Ogretim G6revlisi, Okutman, Uzman, \(evirici, Egitim Ogretim Pianiamacisi TOPLAM

21 TABLO 5 ONivERSiTELERiN LisANS VE ONLisANS DOZEYiNDEKi PROGRAM LARINA KAYITLI OGRENCi VE MEZUN SAYILARI ile ACIKOGRETiMiN BUNLAR icindeki PAYI YIL FAK. 4 YIL.YO KAYITLI OGRENCi SAYISI MEZUN OGRENCi SAYISI 2YIL.YO. O.O.TOP. AOF TOP LAM ADFPAY,% FAK. 4 YIL.YO. 2YIL.YO. D.D.TOP. ADF TOPLAM , , , ADF PAY,% - - 8, , , , , , , , ,1 7,9 7,5 10,7 11,8 11,0 13,2... ()O , , , ,5 VY VY VY VY VY VY 25,6 VY VY: Veri yok NOT: AOF say,larma Ogretim Y,hndan itibaren iki y,lhk programlar da dahil edilmi tir.

22 19 TABLO 6 YOKSEKOKULLAR VE BU OKULLARDA OKUYAN OGRENCi SAYILARININ YILLARA GORE DEGiSiMi A. DORT YILLIK YUKSEKOKULLAR (LisANS) YIL OKULSAYISI OGRENCi SAYISI B. iki YILLIK MESLEK YUKSEKOKULLARI (ONLiSANS) YIL OKULSAYISI OGRENCi SAYISI Not: B tablosuna iki y,'hk tum yuksekokullar (Adalet YO., Saghk Hiz.Mes.Yo., v.b.) dahildir.

23 20 Devlet istatistik Enstitiisii verilerine gore iilkemizdeki 1996 YI" yiiksekogretim ~ag niifusu 'dir. Buna gore, iilkemizde yiiksekogretimdeki top lam okulla lma oram % 22,4, orgiin ogretimdeki okulla lma oram ise % 13,5'tir. Bu rakamlar, egitim-ogretim Ylllnda, sirasl ile % 21,0 ve % 12,2 idi. Lisansiistii ogrenciler de dahil edildiginde orgiin ogretimdeki okulla lma oram % 15,0'a yiikselmektedir. Orgun yuksekogretimdeki okulla~ma oram ABD'nde % 75, Kore'de % 46, Arjantin'de % 41, Japonya'da % 39, Singapur'da % 38, isve9'te % 33, Almanya'da % 33, israil'de % 33, ispanya'da % 32, Yunanistan'da % 29, FHipinler'de % 27, $ili'de % 19, Portekiz'de % 17, Tayland'da % 16, Meksika'da % 14, Brezilya'da % 12, Malezya'da % Tdir. iki yllilk meslek yuksekokullannln Ulkemizde orgun ogretimdeki pay I % 21,5, toplam i9indeki payl ise % 13'tUr. Bu pay ileri ulkelerin 90gunda % 30'larln uzerindedir (Avustralya'da % 66, Singapur'da % 63, Japonya'da % 44 ve ABD'nde % 37). A91kogretimin sistemdeki payl ulkemizde % 39,7'dir. TUrkiye bu baklmdan dunya ulkeleri araslnda Tayland'dan (% 50) sonra ikinci olup, Turkiye'nin ardlhdan % 39 ile Urdun, % 30 ile yin ve % 23 ile Namibya gelmektedir ders ylll itibanyla ogretim elemanlan He orgun ogretimdeki ogrencilerin ogretim alanlanna gore ve universiteler araslndaki dagillmian Tablo 7, 8 ve 9'da gosterilmi~tir. Bilkent Universitesi'nde 8.164, Ko~ Universitesi'nde 615 ve Ba~kent Universitesi'nde 324 olmak uzere, vakil universitelerindeki toplam ogrenci saylsln1n orgun ogretimdeki toplam ogrenci saylslna oranl ulkemizde % 1,3'tUr. Bu oran Japonya'da % 81, Kore'de % 74, Hindistan'dli % 60, ABD'nde % 26, ispanya'da % 20, isvi9re'de ise % 10'dur. Universitelere bagll 375 lakulte ve 59 yuksekokulda yurutulen lisans programlanna (orgun) kayltll 6grencilerin doneminde ogretim alanlanna gore dagillmi a~aglda g6sterilmi~tir. Ogretim Alam SaYI Yiizde Dil ve Edebiyat ,4 Sosyal Bilimler ,3 Egitim ,6 Temel Fen Bilimleri ,6 Saghk Bilimleri ,9 Miihendislik ,2 Ziraat-Orman ,5 Sanat ,5 TOPLAM ,0