KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ

Transkript

1 KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ Ekim 2010 Ekim 2010

2 KARBON FİNANSMANI NEDİR? Karbon finansmanı, en yalın ifade ile sera gazı emisyon azaltımını satın alan bir projeye sağlanan kaynak şeklinde tanımlanıyor. Karbon piyasası ise, sera gazı azaltımı karşılığında elde edilen karbon kredilerinin, diğer bir deyişle karbon sertifikalarının alınıp satıldığı piyasayı ifade ediyor. İklim değişikliği ile mücadelede piyasa temelli iktisadi çözüm aracı olan ve karbon finansmanının kullanılmasına zemin yaratan karbon piyasalarının, özellikle 2005 yılında Kyoto Protokolü nün yürürlüğe girmesinden bu yana hızla büyümeye devam ettiği ve 2009 yılı sonunda 143,7 Milyar ABD$ işlem hacmine ulaştığı görülüyor. Aynı yılın sonunda, bu piyasalar üzerinden azaltım sağlanan karbondioksit emisyonlarının 8,7 milyar eşdeğer tona denk olduğu belirtiliyor (Dünya Bankası, 2010). ORMANLARIN KARBON FİNANSMANINDAKİ ROLÜ Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), dünyadaki toplam sera gazı emisyonlarının %17 sinin ormansızlaşma ve orman bozulması sonucunda meydana geldiğini bildiriyor. Bu miktar, ulaşım sektöründen kaynaklanan toplam emisyondan çok daha fazla olup, ormanların tahribinden kaynaklanan emisyonların küresel emisyonlar içerisindeki payı, enerji sektöründen sonra ikinci sırada yer alıyor lı yıllarda piyasaya hızlı bir giriş yapan ormancılığa dayalı karbon projeleri, ilk başlarda küresel çabada hak ettiği yeri bulamamış olsa da; daha sonraları ormancılık sektörünün iklim değişikliği ile mücadeledeki rolü ve maliyet etkin azaltım potansiyeli anlaşılmış ve bu alandaki çabalar, küresel mücadelede giderek önemli bir yer kazanmış bulunuyor yılında kabul edilen Bali Eylem Planı, ormansızlaşma ve ormanların bozulmasından kaynaklanan emisyonların azaltılmasının küresel çabalar kapsamında tanınmasına dair strateji geliştirme yönünde önemli bir adım olarak sayılabilir yılında hazırlanan Kopenhag Mutabakatı da, sürdürülebilir arazi kullanımı ve ormancılık uygulamalarının mükâfatlandırılması yönünde bir mekanizmaya duyulan ihtiyacı açıkça ortaya koyuyor. Bu gelişmenin yanı sıra, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) nde önerilen kanun tasarıları içerisinde arazi kullanımı ve ormancılık alanlarında gerçekleştirilen denkleştirme projeleri açıkça yerini almış bulunuyor. Bu ve benzeri gelişmeler, ormancılık sektöründe edinilen karbon sertifikalarına yönelik talebin artma potansiyelini açıkça gösteriyor. KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK PROJELERİ Zorunlu ve gönüllü adı altında iki farklı piyasadan meydana gelen karbon piyasalarında, ormancılık projeleri de bu piyasalara göre farklılıklar gösteriyor: Zorunlu Karbon Piyasaları, itici gücünü Kyoto Protokolü taraflarının küresel veya ulusal karbon azaltım taahhütlerinden alan piyasalardır. Bu piyasalar ormancılık karbon sertifikalarının geliştirilmesi için başlıca iki fırsat sunuyor: 2

3 KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ EKİM 2010 Temiz Kalkınma Mekanizması (TKM) ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Ormansızlaşma ve Ormanların Bozulmasından Kaynaklanan Emisyonların Azaltılması (REDD - Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation in Developing Countries). Temiz Kalkınma Mekanizması Ormancılık Kredileri: Temiz Kalkınma Mekanizması (TKM), gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş ülkelerin taahhütlerini yerine getirebilmeleri amacı ile ormancılık projeleri yürütülmesine imkân sağlıyor. Kısaca Ormancılık TKM leri Hakkında TKM kapsamında sadece ağaçlandırma ve yeniden ağaçlandırma projeleri kabul görüyor. Ağaçlandırma ve yeniden ağaçlandırma projelerinin TKM piyasasındaki hacmi %1 den az. Kyoto Protokolü kapsamında taahhütlerini karşılamaya dönük olarak EK-I Tarafları, ormancılık sertifikalarını yıllık bazda tahsis edilen miktarlarının (AAU) %1 ini geçmeyecek şekilde kullanabiliyorlar. Kyoto Protokolü kapsamında biri 5 yıl sonra vadesi dolan geçici sertifikalandırılmış emisyon azaltımı (tcer- Temporary Certified Emission Reduction), diğeri ise 60 yıl sonra vadesi dolan uzun dönemli sertifikalandırılmış emisyon azaltımı (lcer- Long-term Certified Emission Reduction) olmak üzere iki çeşit TKM karbon sertifikası geliştiriliyor. Avrupa Birliği Emisyon Ticaret Sistemi (EU-ETS) kapsamında ormancılık sertifikaları işlem göremiyor. Oldukça sınırlı talep gören TKM sertifikaları, 2007 yılında toplam TKM sertifika arzının sadece %0.1 ini temsil ediyordu ve sertifikalar yenilenebilir enerji projeleri gibi diğer sektörlerde geliştirilen sertifikalara oranla %65-80 daha az değerde işlem gördü. Ormancılık sertifikalarına gösterilen sınırlı talebin en önemli sebebi, bu sertifikaların EU-ETS sisteminde işlem görememesi olarak özetlenebilir. Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Ormansızlaşma ve Orman Bozulmasından Kaynaklanan Emisyonların Azaltılması (REDD): Ormansızlaşmayı önlemek için finansal teşviklerin kullanılması önerisi, ormansızlaşma oranlarının hesaplanması ve ormansızlaşmanın izlenmesindeki belirsizlik ve zorluklar sebebiyle Kyoto Protokolü altında destek bulamamıştı. Tehlike altında olan ormanları koruyarak karbon tutma veya uzaklaştırma yoluyla emisyon azaltımını hedefleyen REDD yaklaşımı, ilk olarak 2005 yılında Montreal de yapılan 11. Taraflar Konferansı (COP.11) esnasında Papua Yeni Gine ve Kosta Rika nın önerileri ile gündeme alındı. Birkaç yıl içerisinde ise 2012 sonrası iklim müzakerelerinin ana müzakere konuları arasında yer almaya başladı. REDD konusunda uzlaşma çabaları devam ederken, bazı ülkeler hali hazırda kapasite güçlendirme ile ilgili önlemler alıyor ve ulusal karbon stok değerlendirmeleri yaparak pilot REDD programlarına katılıyor. Gönüllü Karbon Piyasaları, hükümetlerin iklim değişikliği ile mücadele hedefleri ve politikalarından bağımsız olarak geliştirilmiş, iş dünyasından yerel yönetimler, Sivil Toplum Kuruluşları (STKlar) ve bireylere kadar ilgili her kesimin karbon denkleştirme amacı ile katılım sağlayabileceği niteliğe sahip piyasalardır. İklim değişikliği ve etkileri konusunda artan kamuoyu bilinci ve karbon denkleştirmenin güvenilir bir önlem stratejisi olduğu gerçeğinin kabul görmesi, bu piyasaların son yıllarda hızla gelişmesini sağladı. 3

4 Bu piyasada ticareti yapılan emisyon sertifikalarına, Gönüllü Emisyon Azaltım Birimleri (Voluntary Emission Reduction Units VER) adı veriliyor. Faaliyetleri sonucu meydana gelen (atmosfere salımını gerçekleştirdikleri) sera gazlarını azaltmak ya da dengelemek isteyen firmalar, bu piyasalarda emisyon azaltım projeleri sonucunda edinilen karbon sertifikalarını sosyal ve çevresel sorumluluk prensibi çerçevesinde satın alıyorlar. Gönüllü Karbon Piyasaları ana olarak iki piyasaya ayrılıyor: Şikago İklim Borsası (CCX): ABD de faaliyet gösteren Şikago İklim Borsası, firma ve tesislerin yasal olarak bağlayıcı azaltım politikası taahhütü vermesi koşulu ile gönüllü olarak dâhil oldukları bir sistemdir. Tezgâh Üstü Piyasa: Gönüllü karbon piyasasında yürütülen diğer bütün işlemleri kapsayan bu pazar, alıcı ve satıcılarının taleplerine göre ilgi gören standartlar çerçevesinde geliştirilmiş olan sertifikalara işlem fırsatı sunuyor. Tarihsel olarak ormancılık karbon sertifika işlemlerinin %73 ü gönüllü karbon piyasalarında ve bu işlemlerin çoğu da Tezgâh Üstü Piyasa da gerçekleşiyor. Bu piyasalarda işlem gören sertifikaların pek çoğu Kuzey ve Latin Amerika menşeli. Tablo 1. Ormancılık Karbon Piyasasının Hacim ve Değeri Piyasalar Hacim (MtCO 2 ) Varlık Değeri (milyon ABD$) Tarihsel Toplam 2008 Tarihsel Toplam 2008 Gönüllü Tezgah Üstü CCX Toplam Gönüllü Piyasalar New South Wales TKM (ağaçlandırma/ yeniden ağaçlandırma) NZ ETS Kyoto (AAU) Toplam Zorunlu Piyasa Toplam Küresel Piyasa Kaynak: State of Forest Carbon Market, 2009 (Orman Karbon Pazarının Durumu, 2009) Tezgâh Üstü Piyasa, tamamen gönüllü ve taahhüt öncesi odaklı olmak üzere iki farklı alıcı kitle tarafından yönlendiriliyor. Tamamen gönüllü alıcılar, sertifikaları kendi emisyonlarını denkleştirmek amacıyla satın alıyorlar. Taahhüt öncesi alıcıları ise ileriye dönük zorunlu piyasa ihtimalinde piyasaya erken giren avantajından yararlanmak veya ileride zorunlu piyasa olması durumunda düşük fiyata aldıkları sertifikaları daha yüksek fiyata satmak motivasyonuyla satın alım yapıyorlar sonrası iklim rejiminde piyasa tabanlı bir REDD mekanizması kurulması ihtimali ve önerilen ABD Federal İklim Yasası, son zamanlarda taahhüt öncesi alıcıların ormancılık sertifikalarına olan ilgisini artırmış bulunuyor. 4

5 KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ EKİM 2010 Şekil 1. Ormancılık Karbon Piyasalarında Tarihsel Değerler ABD$ (milyon) öncesi Ç1, Ç Kyoto (AAU) NZ ETS CDM A/R (TKM Ağaçlandırma/ Yeniden Ağaçlandırma) Kaynak: State of Forest Carbon Market, 2009 (Orman Karbon Pazarının Durumu, 2009) CCX Tezgah üstü Tarihsel olarak ormancılık karbon piyasasında fiyatlar, $0.65/tCO 2 ile $50/tCO 2 arasında değişim sergiliyor. Zorunlu piyasada en yüksek fiyatı bulan sertifikalar, $3.03/tCO 2 ile en düşük fiyatı Şikago İklim Borsası nda görmüş bulunuyor. Şekil 2. Piyasa Değerinde Tarihsel Büyüme ABD$ (milyon) öncesi Ç1, Ç Kaynak: State of Forest Carbon Market, 2009 ( Orman Karbon Pazarının Durumu, 2009) 5

6 Şekil 3. Proje Tipine Göre Tarihsel İşlem Hacmi 4% 2% 1% 13% 63% A/R REDD IFM A/R+REDD 17% A/R+REDD, IFM Diğer İşlem gören ormancılık karbon sertifikalarının %63 ü ağaçlandırma ve yeniden ağaçlandırma projelerinden, yüzde %17 si REDD projelerinden, %13 ü ise Orman Kaynakları Yönetiminin Geliştirilmesi (Improved Forest Management-IFM) projelerinden oluşuyor. Ayrıca, işlem gören sertifikaların büyük çoğunluğu (%36.8) ise devlet tarafından yönetilen arazilerde gerçekleştirilen projelerden kaynaklanıyor. Kaynak: State of Forest Carbon Market, 2009 ( Orman Karbon Pazarının Durumu, 2009) ORMANCILIK KARBON PROJELERİNİN DARBOĞAZLARI Kalıcılık: Projenin yangın, hastalık, ekosistemin çökmesi, ağaç kesme veya diğer sebeplerden dolayı atmosfere karbondioksit salımı olmayacağını temin etmesi gerekiyor. Karbon Kaçağı: Ağaçların korunduğu alanda daha fazla gerçekleştirilemeyen faaliyetlerin başka bir alanda gerçekleştirilmesinden kaynaklanan kaçağı ifade ediyor. Yatırım Riskleri: Uzun dönemli sertifikalandırma periyodları ve ağaçların ilk yıllarda düşük kapasitede karbon tutma özelliği, ağaçlandırma projelerinde yatırım risklerinin başında yer alıyor. Muhasebe: Küresel olarak görüş birliğine varılmış standart bir orman tanımının olmaması, terminoloji farklılıkları, farklı karakteristik özellikteki ormanlar ve insan kaynaklı faaliyetlerin sonuçlarını doğal dönüşümden veya dolaylı insan kaynaklı faaliyetlerden kaynaklanan sonuçlardan ayırt etmede yaşanan zorluklar muhasebede yaşanan sıkıntılar olarak sıralanabilir (Forest Carbon Accounting; Overview & Principles -Orman Karbon Muhasebesi; Genel Bakış ve İlkeler). 6

7 KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ EKİM 2010 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE TÜRKİYE Türkiye, 24 Mayıs 2004 tarihinde Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ne (BMİDÇS), 26 Ağustos 2009 tarihinde ise Kyoto Protokolü ne taraf olarak iklim değişikliğine yönelik yürütülen küresel mücadelede yerini almış bulunuyor. Kyoto Protokolü nün ilk yükümlülük döneminde ( ) sayısallaştırılmış sera gazı azaltım veya sınırlama yükümlülüğü bulunmayan Türkiye, Protokol ün emisyon ticaretine konu olan esneklik mekanizmalarından yararlanamıyor. TÜRKİYE NİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VİZYONU Türkiye nin İklim Değişikliği kapsamındaki ulusal vizyonu, iklim değişikliği politikalarını kalkınma politikalarıyla entegre etmiş; enerji verimliliğini yaygınlaştırmış; temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artırmış; iklim değişikliğiyle mücadeleye özel şartları çerçevesinde aktif katılım sağlayan ve yüksek yaşam kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile sunabilen bir ülke olmaktır. KURUMSAL YAPI İklim değişikliğinin zararlı etkilerinin önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması, yapılacak çalışmaların daha verimli olabilmesi, kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşları arasında koordinasyon ve görev dağılımının sağlanması ve bu alanda Türkiye nin özel şartları da dikkate alınarak uygun ulusal ve uluslararası politikaların belirlenmesi amacıyla İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu (İDKK) oluşturuldu (2010/18 sayılı Genelge). Koordinasyonunu, Çevre ve Orman Bakanlığı nın üstlendiği İDKK, kamu ve özel sektörün temsil edildiği ilgili Bakanlıklar ve kurumlardan oluşuyor. Aralarında Karbon Piyasaları ve AKAKDO teknik çalışma gruplarının da bulunduğu 11 adet teknik çalışma grubu İDKK bünyesinde faaliyet gösteriyor. Şekil 4. Türkiye de İklim Değişikliği ile Mücadelede Kurumsal Yapı Çevre ve Orman Bakanlığı İDKK Koordinatör Kurum Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Orman Genel Müdürlüğü AKAKDO Koordinatör Kurum İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı BMİDÇS Ulusal Odak Noktası Politika ve Strateji Geliştirme Şube Müdürlüğü Ozon Tabakasının Korunması Şube Müdürlüğü Sera Gazlarının İzlenmesi ve Emisyon Ticareti Şube Müdürlüğü Sera Gazı Emisyon Azaltımı Proje Sicili 7

8 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELEDE ULUSAL ORMANCILIK SEKTÖRÜ Türkiye de arazilerin %34 ünü tarım arazisi, %27 sini ormanlar, %27 sini otlak ve çayırlar oluşturmakta olup, geriye kalan %12 si ise diğer amaçlarla kullanılıyor. Yaklaşık %99 unun devlete ait olduğu ülke ormanlarında, Çevre ve Orman Bakanlığı na bağlı Orman Genel Müdürlüğü tarafından planlı ve organize ormancılık faaliyetleri uygulanıyor. Sadece hektar özel mülkiyetli orman alanı bulunuyor. Ormanlar yönetim rejimleri bakımından iki ana türe ayrılıyor: Koru ve Baltalık. Koru ormanlar toplam ülke ormanlarının %73 ünü oluşturuyor. Bu orman türleri, gölge yoğunluklarına (kapalılık durumuna) göre verimli ve bozuk orman alanları olarak alt sınıflara ayrılıyor. Mevcut ormanların yaklaşık yarısı bozuk olarak nitelendiriliyor. Bu oranın yüksekliği, ormanların ülkeye yaşamsal ve değerli ekolojik, ekonomik ve sosyal faydalar sağlama yeteneğini ciddi olarak kısıtlıyor. Ulusal bir araştırmaya göre, neredeyse 4,2 milyon hektarlık bozuk orman, ağaçlandırma, rehabilitasyon ve erozyon kontrol çalışmaları yoluyla verimli orman alanlarına dönüştürülebilir. Şekil yılları arasında gerçekleşen Karbon Stok Değişimi ve 2008 sonrası için öngörülen değişim Kaynak: Türkiye nin 2012 Sonrası Ormancılıkla İlgili Müzakereleri için Öneriler Raporu, Ünal Asan (Report on Proposal for Turkey s Post-2012 Negotiations on Forestry, Ünal Asan) 1990 yılında mil.ton Karbon/yıl olan net stok artışının 2007 yılında mil.ton Karbon/ yıl a çıktığı görülüyor. Ulusal Bildirim raporlarında verilen bu miktarlara dayanılarak yapılan projeksiyona göre; 2020 yılında yıllık stok artışının mil.ton Karbon/yıl a, yutak alan miktarının da mil.ton CO 2 eşdeğer/yıl a yükseleceği tahmin ediliyor. (ASAN, 2010). 8

9 KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ EKİM 2010 ULUSAL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ STRATEJİSİ: ORMANCILIK SEKTÖRÜ HEDEFLERİ 3 Mayıs 2010 tarihinde kabul edilen Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi, ulusal ormancılık sektöründe; Kısa Vadede; İklim değişikliği ile mücadelede azaltım açısından önem arz eden ormansızlaşma ve orman alanlarının bozulmasına ilişkin mevcut durumu ortaya koyarak, sorunların çözümüne yönelik bir strateji geliştirmeyi, Orta Vadede; Milli Ağaçlandırma Seferberliği kapsamında yılları arasında 2,3 milyon hektar alan ağaçlandırmayı ve rehabilite etmeyi, bu sayede mevcut yutak alanlar tarafından tutulan karbona ilave olarak, 2020 yılına kadar 12 yılda toplam 181,4 milyon ton karbonun orman alanları tarafından tutulmasını sağlamayı, Enerji kaynağı olarak tarımsal biyokütle ve tarımsal ormancılık faaliyetlerini yaygınlaştırmayı, Uzun Vadede; Sera Gazı Envanteri ile Ulusal Envanter Raporu nun, Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC) rehberine uygun olarak hazırlanması amacıyla Türkiye deki tüm arazi kullanımı sınıflarına ait merkezi bir coğrafi bilgi sistemi kurmayı amaçlıyor. GÖNÜLLÜ KARBON PİYASALARI VE TÜRKİYE Kyoto Protokolü nün emisyon ticaretine konu olan esneklik mekanizmalarından yararlanamayan Türkiye de; 2005 yılından bu yana, söz konusu mekanizmalardan bağımsız olarak işleyen, çevresel ve sosyal sorumluluk ilkesi çerçevesinde kurulmuş Gönüllü Karbon Piyasası na yönelik projeler geliştiriliyor. Net sayıları bilinmemekle beraber Türkiye de geliştirilen ve Gold (Altın), VER ve VCS standart kuruluşlarına kayıtlı olan projelerin sayısı 100 ü aşmış bulunuyor. Şekil 6. Proje Türleri ve Sayıları %6;5 %3;3 %1;1 Hidro Rüzgar Atıktan Enerji Üretimi Jeotermal Bio Gaz %50;46 %49;45 Kaynak: Gold Standard, VCS, VER+, Ecosystem Marketplace; 16 Ağustos

10 Tablo 2. Türkiye deki Gönüllü Karbon Projelerin Profili Bugüne Kadar Kayıt Olmuş GKP Projesi Kamuya açık kayıtlardaki bilgilerle sınırlı Tahmini Yıllık Emisyon Azaltımı Başvuruda bulunmuş tüm projeler Tahmini Piyasa Hacmi 2010 yılı Türkiye VER fiyatlarına göre tahmin edilen varlık değeri 109 ~8 milyon ton eşdeğer CO milyon ABD doları KARBON PROJE SİCİLİ 07/08/2010 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sera Gazı Emisyon Azaltımı Sağlayan Projelere İlişkin Sicil İşlemleri Tebliği ile Çevre ve Orman Bakanlığı bünyesinde karbon sicili kurulmuş bulunuyor. Sicil ile iklim değişikliği ile mücadele kapsamında sera gazı emisyonlarının azaltılması, sınırlandırılması ve yutak alanların artırılması amacıyla Gönüllü Karbon Piyasaları na yönelik geliştirilen ve yürütülen projelerin kayıt altına alınması amaçlanıyor. Karbon siciline kayıt yaptıracak ve ulusal sürdürülebilir kalkınma hedefleri açısından değerlendirilecek projeler aracılığıyla; azaltılan sera gazı emisyonlarının kayıt altına alınması ve izlenmesi, piyasada şeffaflığın ve bütünlüğün sağlanması temel hedefler arasında yer alıyor. Karbon siciline adresinden kayıt yapılabiliyor. 10

11 KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ EKİM 2010 DÜNYADA HANGİ ORMANCILIK KARBON STANDARTLARI KULLANILIYOR? Orman karbon denkleştirme projeleri arasında ilave fayda sağlanmasına önem veren standartlar kapsamında geliştirilen ve üçüncü taraflarca doğrulanan projeler ağırlıklı olarak tercih ediliyor. Günümüzde, bu standartlara göre doğrulanan projelerin Tezgâh Üstü Piyasalar daki payı %86 ya erişmiş bulunuyor. Amerikan Karbon Kayıt Sistemi (American Carbon Registry - ACR): ISO e dayalı çeşitli standart, metodoloji, protokol ve kılavuzları yayınlayan ACR bünyesinde, orman karbon projelerine özel olarak geliştirilen ACR Orman Karbon Proje Standardı (ACR Forest Carbon Project Standard v2.0) bulunuyor. ACR standardı esas alınarak sağlanan emisyon azaltımlarının, özellikle küresel gönüllü piyasalar ve ABD de taahhüt öncesine yönelik ticareti gerçekleştiriliyor (www. americancarbonregistry.com). Karbon Bağlama Standardı (CarbonFix Standard - CFS): Almanya da faaliyet gösteren ve BMİDÇS ye akredite bir Sivil Toplum Kuruluşu tarafınca geliştirilen bu standart, onaylama masraflarını arttırmadan çevresel ve sosyal kazanımları azami düzeye çıkarmayı hedefleyen proje geliştiriciler için fırsatlar sunuyor. Standardın en son versiyonu (Versiyon 3.0), CCBS (Climate, Community and Biodiversity Standard - İklim Toplum ve Biyolojik Çeşitlilik Standardı) ve FSC (Forest Stewardship Council - Orman Yönetim Konseyi) sertifikasyonlarının birleşimi olan ileri bir yaklaşımı esas alıyor. IPCC kılavuzlarını temel alan metodolojisi sayesinde TKM projeleri ile son derece tutarlılık gösteren CFS nin önemli bir özelliği ise, ileriye dönük (ex post) projelerin yanı sıra geriye dönük (ex ante) projeler için de CO 2 sertifikalandırma esnekliğini sağlıyor olması ( İklim Eylem Rezervi (Climate Action Reserve - CAR): Kar amacı gütmeyen bir girişim olan Kaliforniya İklim Eylem Kayıt Sistemi nden doğan CAR, orman projelerinin karbon giderimlerini doğrulamaya dönük CAR Orman Proje Protokolü (versiyon 3.0) ile hizmet veriyor. Orman arazilerinin amaç dışı kullanımlarına bağlı tahribatın önlenmesi, geliştirilmiş orman yönetimi, arazilerin yeniden ağaçlandırılmasına dönük projeleri destekleyen CAR, sadece ileriye dönük (ex post) projeleri sertifikalandırıyor. ( İklim, Toplum ve Biyolojik Çeşitlilik Standardı (Climate, Community & Biodiversity Standard -(CCBS): CCBS; araştırma kurumları, şirketler ve Sivil Toplum Kuruluşlarının benzersiz ortaklığı olan İklim Toplum ve Biyolojik Çeşitlilik İttifakı (CCBA) tarafından geliştirildi. Karbon sertifikası düzenlemeyen CCBA, yüksek kalitede, çok yönlü kazanım sağlayan karbon projeleri aracılığıyla, ormanların korunması, ıslahı ve tarımsal ormancılığın geliştirilmesini teşvik ediyor ( Plan Vivo Standardı: 1994 yılında Edinburg Üniversitesi, Edinburg Karbon Yönetim Merkezi ve El Colegio de la Frontera Sur (ECOSUR) tarafından Meksika da geliştirilen Plan Vivo, Plan Vivo Vakfı tarafından yönetiliyor. Standart kırsalda yaşayan topluluklara ekosistem hizmetlerine karşılık ödeme sağlayan arazi kullanım projelerini sertifikalandırmayı hedefliyor. Plan Vivo metodolojiler sunmamakla 11

12 beraber, her bir proje için, o projenin özel koşullarına uyarlanarak geliştirilen yöntemlerin, harici uzmanlar tarafından değerlendirildiği yaklaşımı esas alıyor ( Gönüllü Karbon Standardı (Voluntary Carbon Standard VCS): İklim Grubu, Uluslararası Emisyon Ticareti Derneği (IETA) ve 2005 Dünya Ekonomi Forumu tarafından başlatılan VCS, Sürdürülebilir Kalkınma için İş Dünyası Konseyi ve çeşitli STK lar tarafından destekleniyor. VCS; Tarım, Ormancılık ve Diğer Arazi Kullanımı (Agriculture, Forestry & Other Land Use - AFOLU) programı 2007 yılında geliştirildi ve programa dair son kurallar Kasım 2008 de yayınlayarak, standarda dâhil edildi. VCS nin AFOLU standardı; ağaçlandırma, yeniden ağaçlandırma ve yeniden bitkilendirme (APR), tarımsal arazi yönetimi (ALM), orman kaynakları yönetiminin geliştirilmesi (IFM) ve ormansızlaşma ve ormanların tahribinden kaynaklanan emisyon azaltımı (REDD) nı kapsıyor ( Şikago İklim Borsası (Chicago Climate Exchange - CCX): ABD Şikago da yer alan Şikago İklim Borsası (CCX), kuruluşların yasal olarak bağlayıcı azaltım hedeflerini, gönüllülük esasında taahhüt ettiği bir emisyon ticaret programıdır. CCX, ABD deki altı çeşit sera gazını kapsayan tek Üst Sınır Ticaret (Cap and Trade) sistemidir. İlk orman karbon sertifikasının 2007 yılında kaydedildiği CCX te orman projeleri; toprak karbonu ve kömür kökenli metan projelerinden sonra en fazla kaydı tutulan üçüncü proje türüdür. 12

13 KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ EKİM 2010 Ağaçlandırma ve yeniden ağaçlandırma projelerini kabul ediyor mu? *REDD projelerini kabul ediyor mu? Projelerin lokasyonuna ilişkin kısıtlama var mı? Kalıcılık GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI ORMANCILIK KARBON DENKLEŞTİRME STANDARTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Gönüllü Karbon Standardı (VCS- Voluntary Carbon Standard -) İklim, Toplum ve Biyolojik Çeşitlilik Standardı (CCBS- Climate, Community & Biodiversity Standard) Plan Vivo Standardı Karbon Bağlama Standardı (CFS- CarbonFix) Kalifornia İklim Eylem Kayıt Sistemi- İklim Eylem Rezervi (CCAR-CAR- California Climate Action Registry- Climate Action Reserve) Şikago İklim Borsası (CCX- Chicago Climate Exchange) Amerikan Karbon Kayıt Sistemi (ACR- American Carbon Registry) E E E E E E E E E E H E E E H H Gelişmekte olan ülkelerde kırsal kesimlerde geliştirilen projeler H ABD de gerçekleştirilen projeler ABD veya EK-I dışı ülkelerde gerçekleştirilen projeler ABD veya EK-I dışı ülkelerde gerçekleştirilen projeler *VCS AFOLU projeleri AFOLU ihtiyati hesabı için sertifika ayırmalı. Projelerin ayıracağı ihtiyati sertifika oranı AFOLU için kalıcılık risk analizi ve ihtiyat oranı belirleme değerlendirmesi çıktılarına göre %10 ile %60 arasında değişebilir. CCBS proje geliştiricilerce kalıcılığa dair risklerin ve risk azaltıcı önlemlerin belirlenmesini talep ediyor. CCBA karbon yönetimi için diğer standartların kullanılmasını önerdiği için, proje sahibi seçilen standarda göre farklı yaklaşımları takip edebilir. Riskler belirlenir ve ihtiyati rezerv yaklaşımı uygulanır. İhtiyati rezerv sertifikaların en az %10 u kadar olmalıdır ve proje kapsamında daha yüksek oranda tahsise ihtiyaç olup olmadığını teknik uzmanlar belirler. Bütün projelerin karbon azaltımlarının en az %30 unu karbon rezervine aktarmaları gerekiyor. Üç mekanizma: - Yıllık izleme raporları - Proje uygulama anlaşması; projenin ileri dönemdeki herhangi bir sahibi CCAR anlaşmasına uymalı ve projenin taahhüt edilen sertifikaları geliştirememesi durumunda telafi amacıyla *CRT leri itfa etmeli (retire) - Doğal kaynaklı bozulmaları göz önünde bulundurarak, VCS deki risk değerlendirmesine benzer bir değerlendirme baz alınarak ihtiyat rezervi oluşturulmalı. Üç adım: - Sertifikaların %20 sine denk gelen bir ihtiyati rezerv - Ormanları en az 15 yıl korumaya yönelik taahhüt - 31 Aralık 2010 tarihinden sonra ormanları korumaya yönelik yasal olarak bağlayıcılığı olmayan bir niyet mektubu imzalanması. Üç seçenek: - İhtiyati rezerv - Sertifikaları ikame etmek için sigorta poliçesi - Kayıpları diğer sertifikalarla ikame etmek Proje geliştiriciler ihtiyati rezerv yaklaşımını kullanıyorsa VCS in kalıcılık risk ve değerlendirme ve ihtiyat oranı belirleme metodolojisini kullanmalı. 13

14 GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI ORMANCILIK KARBON DENKLEŞTİRME STANDARTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Gönüllü Karbon Standardı (VCS- Voluntary Carbon Standard -) İklim, Toplum ve Biyolojik Çeşitlilik Standardı (CCBS- Climate, Community & Biodiversity Standard) Plan Vivo Standardı Karbon Bağlama Standardı (CFS- CarbonFix) Kalifornia İklim Eylem Kayıt Sistemi- İklim Eylem Rezervi (CCAR-CAR- California Climate Action Registry- Climate Action Reserve) Şikago İklim Borsası (CCX- Chicago Climate Exchange) Şeffaflık Projeler onaylandıktan sonra *PDD, onaylama ve doğrulama raporları kamuyla paylaşılır. Proje kabul edildikten sonra ilgili bütün dokümantasyon VCS in proje veritabanında yayınlanır. İlk sertifikalandırma işlemi gerçekleştiğinde, proje VCS proje veritabanında kamuya açık hale gelmelidir.halka danışma süreci yok. CCBA onaylama aşamasında olan projeler de dâhil olmak üzere bütün projelerin dokümanlarına internet sitesi üzerinden erişim sağlar. Ayrıca projeler internet sitesinden de erişilebilinen 21 günlük halka danışma sürecine tabidir. Plan Vivo projeler hakkında bilgi içeren bir internet sitesine sahiptir. İnternet sitesi PDD ve teknik şartname gibi bilgileri içerir, fakat sitede verilmesi gereken bilginin miktarına dair bir standart mevcut değildir. Plan Vivo karbon finansın yerel topluluklara nasıl ulaştığına dair yıllık raporlar temin eder. CarbonFix projelerin tam olarak şeffalığını sağlar. Firmalar kendi ürünlerine CO 2 kodunu içeren etiketler ekleyebilir ve bu yolla müşteri internet sitesinden kodu girerek, proje hakkında ihtiyaç duyulan bütün bilgiye sahip olabilir. Bütün projelerin dokümantasyonları kayıt internet sitesinde kamuya açık şekilde yayınlanıyor.projeler için halka danışma süreci yok. Sadece projelerin listesi mevcut, projelere ilişkin herhangi bir doküman kamuya açık değil.halka danışma süreci talep edilmiyor. İlave faydalar Tek amacı karbon azaltımı gerçekleştirmek olan VCS ilave faydaları göz önünde bulundurmuyor. Fakat bir VCS AFOLU projesi, ancak proje faaliyetlerinin olumsuz çevresel ve sosyo-ekonomik etkilerinin olmaması koşuluyla sertifikalandırılabiliyor. Mevcut olması durumunda ise sertifikalandırma işlemi için bu tarz bir olumsuz etkinin hafifletilmesi gerekiyor. VCS ayrıca ilave faydaları ölçmek için CCBS, FSC ve Social Carbon gibi standartların kullanımını cesaretlendiriyor. CCBS standardı ilave faydaları ölçmek ve ekonomik değer biçme konseptine odaklı bir standarttır. Amaç karbon emisyon azaltımı sağlayan, yerel toplulukları destekleyen ve biyolojik çeşitliliği koruyan projeleri onaylamaktır. Projelerin onaylanmaları için: - Biyolojik çeşitliliğin korunması, - Yoksulluğun azaltılması, - Bozulmuş ekosistemlerin iyileştirilmesi, - Doğal ve yönetilen ekosistemlerin iklim değişikliğine uyumu gibi bazı ilave faydalar sağlamaları gerekiyor. Plan Vivo projelerinin ilave faydaları tam olarak belgelenmiyor. CarbonFix sadece karbon salım azaltımını değil, aynı zamanda ilave faydaları da hesaba katıyor. Sadece karbon azaltımları değerlendiriliyor. CCX ilave faydaları değerlendirmiyor. *PDD-Proje tasarım belgesi Amerikan Karbon Kayıt Sistemi (ACR- American Carbon Registry) Bütün projeler ve kayıt, transfer, takip ve itfa edilen (retire) denkleştirmelere dair bilgiler kamuya açık. PDD ler kamuya açık değil, fakat bütün projelerin izleme, raporlama ve doğrulama raporları kamuya açıktır. ACR sosyo-ekonomik ve çevresel etkiler gibi ilave faydaları da göz önünde bulunduruyor ve proje geliştiricilerin bu faktörler için CCBS metodolojisini kullanmalarını talep ediyor. 14

15 KARBON PİYASALARINDA ORMANCILIK SEKTÖRÜNE BAKIŞ EKİM 2010 GÖNÜLLÜ KARBON PİYASASI ORMANCILIK KARBON DENKLEŞTİRME STANDARTLARININ KARŞILAŞTIRILMASI Gönüllü Karbon Standardı (VCS- Voluntary Carbon Standard -) İklim, Toplum ve Biyolojik Çeşitlilik Standardı (CCBS- Climate, Community & Biodiversity Standard) Plan Vivo Standardı Karbon Bağlama Standardı (CFS- CarbonFix) Kalifornia İklim Eylem Kayıt Sistemi- İklim Eylem Rezervi (CCAR-CAR- California Climate Action Registry- Climate Action Reserve) Şikago İklim Borsası (CCX- Chicago Climate Exchange) Amerikan Karbon Kayıt Sistemi (ACR-American Carbon Registry) Kayıt VCS bütün gönüllü karbon azaltım birimlerini (VCU) kapsayan ve APX, TZ1 ve Caisse Depot gibi üçüncü taraf kayıtlar tarafından işletilen bir VCS proje veritabanına sahip. CCBA karbon sertifikası düzenlemediği için kayıt sistemi de yok. Bütün projelere CCBS internet sitesinden ulaşılabiliniyor. Plan Vivo üçüncü taraf kayıt sistemi kullanıyor. CarbonFix in her projeye has ayrı bir sertifika numarası atayan kendi kayıt sistemi bulunuyor. CAR bütün CCAR projelerini kayıt altına alan organizasyondur. CCAR üçüncü taraf kayıt sistemi olarak APX i kullanıyor. Bütün CRT ler özgünlüklerini garantileyen kendine has seri numaralarına sahip. CCX kendi kayıt sistemini kullanıyor. Doğrulayıcıların projenin başka bir kayıt sisteminde listelenmediğini onaylamaları gerekiyor. Ek olarak CCX her *CFI kontratı için ayrı bir kayıt numarası atıyor. ACR üçüncü taraf kayıt sistemi (Markit Environmental Registry) kullanıyor ve sertifikalar için seri numaraları sağlıyor. Özgün Katkı VCS projelerinde TKM özgün katkı metodolojisi kabul görüyor ve yaygın olarak kullanılıyor. CCBS özgün katkının değerlendirilmesinde TKM özgün katkı metodolojisi kullanımına olanak veriyor. Plan Vivo özgün katkıya dair genel kılavuzluk sağlıyor ve TKM özgün katkı metodolojisinin kullanımını telkin etmiyor. Fakat projelerin finansal ve teknik kapasitesi olmayan yerel toplulukların yaşadığı kırsal alanlarda olması zorunluluğu projenin özgün katkıya sahip olmaması riskini aza indiriyor. Proje geliştiriciler projelerinin özgün katkısını TKM özgün katkı metodolojisi veya CarbonFix tarafından sağlanan TKM metoduna benzer özgün katkı testi ile kanıtlayabilirler. CCAR özgün katkı için sektörel özgün katkıyı ortaya koymaya dönük yukarıdan aşağı bir yaklaşımı benimsiyor: Versiyon 3.0 özgün katkıyı belirlemek için iki test kullanıyor: Yasal zorunluluk testi: Projeler, söz konusu proje alanı için yasal olarak belirlenmiş azaltımın üzerinde azaltıma yol açmalı. Performans testi: Projeler referans senaryonun üzerinde azaltıma yol açmalı. Projeler özgün katkı testini geçmek için iki kriteri yerine getirmeli: Mevzuatsal kriter: Bir proje herhangi bir yasal düzenleme zorunluluğunun dışında yerine getirilmeli. Yaygın uygulama kriteri: Alanda kullanılan teknoloji veya uygulama, yaygın uygulama referans değerini belirler. ACR kendi özgün katkı aracını kullanıyor. Bir projenin üç aşamalı bir testi geçmesi gerekiyor: Mevzuat testi: Bir proje herhangi bir yasal zorunluluğun ötesinde azaltıma sebep olduğunu kanıtlamalıdır. Yaygın uygulama testi: Bir proje, teknoloji veya uygulama, bölgede yaygın olamaz. Uygulama bariyer testi (en az bir bariyer olmalı): Finansal bariyer Teknolojik bariyer Kurumsal bariyer Uluslararası Karbon Azaltım Denkleştirme İttifakı (ICROA)* E H, projelerin VCS veya TKM den çifte onay alması gerekecek. H H H H H *En iyi uygulama örnekleri sunmak için oluşturulmuş ICROA, hâlihazırda binlerce işkoluna ve bireye hizmet veriyor. ICROA üyeleri sadece gerçek, ölçülebilen, kalıcı, özgün, üçüncü tarafça doğrulanmış ve kendine mahsus sertifikaların ticaretini yapabiliyor. ICROA sadece CDM, JI, Gold Standart ve VCS sertifikalarını destekliyor. ICROA tarafından kabul görmeyen bir standart, piyasanın büyük bir kısmı tarafından kabul görmeyecek sertifikalar üretmiş oluyor. *REDD: Gelişmekte Olan Ülkelerde Ormansızlaşma ve Ormanların Bozulmasından Kaynaklanan Salımların Azaltılması *CRT: CCAR standardı bünyesinde doğrulanan krediler Climate Reserve Tonnes-İklim Rezerv Tonları olarak adlandırılıyor *VCS AFOLU: VCS Agriculture, Forestry and Other Land Use Program- Gönüllü Karbon Standardı Tarım, Ormancılık ve Diğer Arazi Kullanımı *CFI Kontratı: Karbon Finansal Enstrüman Kontratı (Carbon Financial Instument Contract) CCX bünyesinde ticareti yapılan her biri100 metrik ton CO 2 yi temsil eden emtia 15

16 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı Söğütözü Cad. No:14/E Beştepe/ANKARA Tel: 0 (312) Faks: 0 (312) e-posta:iklim@cob.gov.tr