ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ

Transkript

1 * ESTETİĞİN KONUSU * FELSEFE AÇISINDAN SANAT * SANATIN NE OLDUĞUNU AÇIKLAYAN KURAMLAR * SANAT ESERİ VE ÖZELLİKLERİ * ESTETİĞİN TEMEL KAVRAMLARI * SANAT DALLARI * ESTETİĞİN TEMEL SORUNLARINA İLİŞKİN YAKLAŞIMLAR * ORTAK ESTETİK YARGILARIN OLUP OLMADIĞI PROBLEMİ ESTETĠK ve SANAT FELSEFESĠ ÜNİTE 5 ESTETİK VE SANAT FELSEFESİ Musa Heykeli - Michelangelo 171

2 Estetiğin Konusu: ESTETİK VE SANAT FELSEFESİİ Estetik kavramı, Yunanca, ilk ve temel duyum anlamına gelen "aisthesis" (estetis) sözcüğünden gelmektedir. Estetik, diğer felsefe disiplinlerine göre oldukça yenidir. Estetik terimi, ilk kez Alman düşünür Baumgarten "Aestetica" adlı eserinde kullanılmıştır. Baumgarten, estetiği bağımsız bir araştırma alanı haline getirir, temellendirir; onun konusunu ve sınırlarını çizer. Ona göre estetik; duyulardan gelen bilginin bilimidir. Konusu "güzel" ya da "güzellik" tir. Estetik, felsefenin "güzel olan" la ve "güzellik" le ilgili alanıdır. Her ne kadar estetik bağımsız bir felsefe disiplini olarak kısa bir geçmişe sahipmiş gibi görünse de aslında estetik problemlerde uğraşma eğilimi İlkçağ Felsefesi'ne kadar geri gider. Bu durum, uzun bir geçmişe sahip olan estetik problemlerin Baumgarten tarafından ortak bir ad altında toplanması olarak görülebilir. Estetik, güzelliği sorgulamayı amaçlar. İnsan tarafından yapılmış ya da doğada bulunan güzel şeylere yönelir. Fakat estetiği sadece güzellik problemi inceleyen bir alan olarak görmek onun alanını daraltır. Bu nedenle estetik, güzellik değerinin yanında çirkin, yüce, taklit, yaratma gibi kavramları da inceler. Hegel'e kadar estetik "güzelin bilimi" olarak kabul edilmişti. Fakat Hegel' in etkisiyle estetik sadece "güzel" ya da "güzellik kuramı" olmayıp aynı zamanda sanatı da konu edinen, bizzat sanatın ne olduğunu araştıran bir alan olarak kabul edilmektedir. Estetik; bazen sanat felsefesi olarak da düşünülür. Fakat sanat felsefesi ve estetik arasında fark vardır. Estetiğin alanı sanat felsefesinin alanından daha geniştir. Sanat felsefesi sanat eserleri ile ilgili olarak ortaya çıkan kavramları ve problemleri sorgular ve çözümlemeye çalışır. Ayrıca sanatın işlevini, farklı kültürlerdeki yerini ve etkilerini, insan için taşıdığı anlamı araştırır. Sanat felsefesinin kavram ve problemleri estetiğinde kavram ve problemleridir. Estetik hem doğadaki hem de sanattaki güzeli incelerken, Sanat Felsefesi yalnızca insanın yaptığı sanatı ve sanat eserlerini inceler. Son Akşam Yemeği Leonardo Da Vinci 172

3 ÖRNEK Bilimsel ifadeler, araştırdıkları varlık türüne, sanatsal olanlar ise ifade edene bağlıdır. Eğer herhangi bir bilim adamı buluş yapmamışsa, başka birisi bir süre sonra bunu yapabilir. Mendel kalıtım kanunlarını buldu ve buluşu tanınmadan öldü. Kırk sene sonra üç kişi aynı doğrulara ulaştı. Ya da Newton, yerçekimini bulmasaydı, bir başkası bulacaktı. Fakat Mozart, ünlü senfonilerini yazmasaydı veya Mimar Sinan, büyük eserlerini yapmasaydı, bir başka sanatçı bu eserleri aynı şekilde oluşturamazdı. Bu parçadan hareketle aģağıdaki yargılardan hangisine ulaģabiliriz? A) Var oluş ancak estetik olarak anlaşılabilir B) Bilim eski bir bilgi türüdür C) İnsanlık, bilim ve sanatı eş zamanlı yaratmıştır D) Sanat eseri genel geçer, bilim eserleri ise öznel bir yaratım içerir E) Sanat eseri, sadece yaratıcısı tarafında bir kez oluşturulur. Bilimde ise farklı kişilerde aynı sonuçlara ulaşılabilir. ÇÖZÜM Sanat eseri tek, orijinal ve biriciktir. Kişinin kendisine özgüdür. Bir başkası tarafından ikinci kez yapılamaz. YANIT: E FELSEFE AÇISINDAN SANAT Felsefenin sanatı konu edinen disiplinine "Sanat Felsefesi" adı verilir. Sanat felsefesi estetiğin bir bölümüdür. Sanatın beğenilerini, sanat eserinin özünü ve anlamını konu alır. Estetik doğal ya da sanatsal alan arasında ayrım yapmadan doğrudan güzelliğe yönelirken, sanat felsefesi yalnızca sanatta ortaya konan güzelliği konu edinir. Her şeyden önce sanat, düş gücü ve yaratıcılık gerektiren bir etkinliktir. Sanat felsefesinin temel sorusu, sanatın nasıl bir etkinlik olduğudur. Güzelliği yaratmak amacıyla duygu ve düşüncelerin dışavurum yöntemidir. Tamamen özel bir etkinliktir. Sanatın ne olduğunun felsefi açıdan ele alınışında üç ayrı yaklaşım söz konusudur. ÖRNEK Bu günün hazinesi yarının çöpü olabileceği gibi bunun tersi de olabilir. Bach'ın besteleri 19. yy' da Mendelssohn tarafından yeniden keşfedilene kadar yüzyılı aşkın bir zaman müzik çevresi tarafından neredeyse unutulmaya terk edilmişti. Bunun gibi, kendi dönemlerinde göklere çıkarılırken şimdi unutulmuş ve belki yeniden keşfedilmeyi bekleyen bir sürü sanatçı vardır. Bu parçadan hareketle aģağıdaki yargılardan hangisine ulaģabiliriz? A) Estetik her yerde vardır. B) Estetik sanatın üstün bir alanıdır C) Estetik yargılar süreç içinde değişim gösterebilir D) Estetik yargılar genel geçerdir E) Estetik yargılar kesindir ÇÖZÜM Estetik anlayışlar zaman içerisinde farklılık gösterebilir. Estetik anlayışlar zaman içinde olumlu ve olumsuz yönde değişebilir. Farklı zamanlarda farklı beğeni düzeyleriyle değerlendirilebilir. YANIT: C 173

4 SANAT FELSEFESĠ SANAT NEDĠR? TAKLĠTTĠR Platon -Aristo YARATIMDIR Croce OYUNDUR Schiller ORTAK ESTETĠK YARGILAR OLABĠLĠRMĠ? OLAMAZ Croce OLABĠLĠR Kant SANATIN NE OLDUĞUNU AÇIKLAYAN KURAMLAR l Taklit Kuramı: : Bu kurama göre, sanat eserinde gördüğümüz aslında gerçeklikte var olanın taklididir. Yani sanat gerçeklik alanındaki güzelliğin yansımasıdır. Bu yansıma aslına ne kadar uygun olursa sanat eserinde o ölçüde değerli olur. Monet En önemli temsilcileri Platon ve Aristoteles'tir. Platon sanatı iyi ve kötü sanat olarak ikiye ayırır. Eğer sanat, "güzellik ideasının " yansıması ise iyi sanat, duygusal dünyadaki aldatıcı güzelliği yansıtıyorsa kötü sanattır. Aristoteles için de sanat taklittir. Sanat türlerinde taklit etme araçları değişir. Örneğin; şair dili, müzisyen sesi, ressam rengi kullanır. Sanatın amacı bu gibi yollarla doğayı başarıyla taklit etmektir. li Yaratma Kuramı: Bu kurama göre doğa kendi başına mükemmel ve güzel değildir. Mükemmellik ideal olandır ve gerçeklikler alanında yoktur. Mükemmelliği yaratan sanatçıdır. Duygudan yoksun olan nesneler dünyasına, sanatçı, duygu, düşünce ve hayal gücünü katarak sanat eserini yansıtır. Sanatçı, doğadan aldığı izlenimleri ayıklar, estetik bir değer ve düş gücü katarak yeniden yaratır. Böylece sanatçı maddeye biçim verir. Sınırlı ve sonlu olan maddi varlık sanatsal bir var oluş kazandığında ölümsüzleşir. : 174

5 Bu yaklaşımın en önemli temsilcisi B. Croce'dur. Croce'a göre sanatçının yaratma süreci doğrudan edindiği izlenimlerle başlar. Bu izlenimleri, sanatçı, düş gücüyle birleştirip kendine özgü bir anlatıma dönüştürür. Bu bir yaratmadır. Sanatçı sanatsal anlatımı ruhunda yaratır ve bundan estetik bir haz alır. Guernica (1937 )- Picasso lii Oyun Kuramı: : Bu kuram sanat ile oyun arasında bir bağ kurar ve sanatı oyun olarak kabul eder. Bu kurama göre hem sanatta hem de oyunda gerçek dışı bir dünya vardır. Her ikisi de düş ve kurguya dayanır. Oyun oynayan bir çocuk için oyunun dışında, başka bir amaç yoktur. Oyun, mutlak özgürlük içerir. Çıkar yoktur. Tek amaç mutluluktur. Sanat da oyunla benzer özellikler içerir. Sanatçı eserini bu özgürlük alanında oluşturur ve istediği kurguyu yansıtır. Tek amacı özgürce sanat yapmaktır. Bu kuramın en önemli temsilcisi: F.Schiller' dir. O'na göre insan oyun oynadığı sürece insandır. İnsan sınırsız özgürlüğe ancak sanatla ulaşabilir. Salvador Dali Friedrich Von Schiller: ( ) Şair, Filozof, Tarihçi ve en önemli Alman dram yazarıdır. İnsan, oynadığı müddetçe tam insandır. 175

6 Sanatçıların eserlerine bakıldığında; yaşamlarında karamsarlık ve mutsuzlukların egemen olduğu dönemlerde, soğuk ve iç karartıcı ürünler sergiledikleri, mutlu dönemlerinde ise neşeli ürünler ortaya koydukları gözlenmektedir. Bu parçaya dayanarak aģağıdaki bilgilerden hangisine ulaģılabilir? A) Sanatçının amacı güzele ulaşmaktır B) Sanatçı yaşadığı toplumdan etkilenerek eserlerini ortaya koymaktadır C) Sanatçı yaşadığı toplumu etkileyebilen insandır D) Sanatçı doğal nesneleri taklit ederek eserini oluşturur E) Sanatçının duygusal durumu ile eserleri SCHİLLER arasında paralellik bulunur ÖRNEK ÇÖZÜM Sanat, öznel bir etkinliktir. Sanatçının kişiliği, duygu dünyası içinde yaşadığı toplum ürettiği eserleri etkiler ve belirler. YANIT: E Estetik Nesne (sanat eseri): Estetik öznenin kendisine yöneldiği onunla ilgi kurduğu sanat eseridir. Sanat eseri güzellik değerinin taşıyıcısıdır. Örneğin bir şiir ya da tablo estetik nesnedir. Estetik Değer (güzellik): Güzellik değeridir. Bu güzellik doğada ya da sanattaki güzelliktir. Öznenin sanat eserini beğeniyle değerlendirmesidir. Estetik Yargı (önerme): Estetik öznenin, sanat eseri hakkında vermiş olduğu yargıdır. Sanat eseri hakkındaki fikridir. KKuumml llaa yyaappı ııl llmmı ıışş bbi iir rr ss aannaat tt eesseer rri ii SANAT ESERĠ Sanatçı tarafından estetik bir tavırla ortaya konan eserdir. Bazı düşüncelerin, amaçların, duyguların veya durumların beceri ve düş gücü ile ifade edilmesidir. Bu nedenle her sanat eserinin estetik değeri vardır. Sanat eseri doğal değil insan yaratımıdır. Yaratıcı insan gücüne dayanır. Sanat eseri tek ve özneldir. Bir yarar amacı ya da kullanım değeri tanımaz. Temel olarak estetik bir değer içerir. Sanat eseri, sanatçının kendisine özgüdür. Özgün bir üslup sonucunda oluşur. Sanat eserleri, çeşitli malzemelerin sanatçıların ellerinde farklı farklı biçimlenmesi ile ortaya çıkar. Bir sanat eserinde dört temel unsur bulunur. Estetik Özne (alımlayıcı): Sanat eserini algılayan, onun karşısında heyecan duyan insandır. Ünlü ressam Pablo Picasso, "Bir tek doğru olsaydı aynı temada yüz tablo yapılamazdı." demektedir. Bu parçada sanatın aģağıdaki özelliklerinden hangisine değinilmektedir? A) Kesinlik B) Düşsellik C) Somutluk D) Dogmatiklik E) Genel geçerlik ÖRNEK ÇÖZÜM Sanatçılar aynı konuya farklı gözlerle bakar, farklı algılayabilirler. Sanatın en önemli yanı öznel oluşudur. Aynı konu nesne ya da durumdan çok farklı YANIT: eserler B yaratılabilir. 176

7 ÖRNEK Güzellik; insanın onu izlerken gördüğüdür, gözündedir, diliyle söylediğidir. Bu görüģe göre güzellik nedir? A) Ahlâki kurallara uygun olandır. B) Evrensel olanın görülmesidir. C) Öznel bakış açısının yansımasıdır. D) Doğal halinde olandır. E) Denge ve orantıdır. ÇÖZÜM Güzellik öznel bir bakış açısı içerir. Kişinin kendi algısı, kendi güzellik algısını da içerir ve belirler. Buda öznel bakış açısının yansımasıdır. YANIT: C SANAT ESERĠNĠN ÖZELLĠKLERĠ Sanat Eseri; eşsiz, kendine özgü özelliği olan insan yaratısıdır. Sanat Eseri; ona yönelen, ondan estetik haz duyan bir alımlayıcıyı gerektirir. Sanat Eseri; biçim ve içeriği ile birlikte anlam taşıyan eserdir. Sanat Eseri çıkar içermez. Sanat Eseri somuttur. Sanat Eseri evrenseldir. Dianne DENGEL Mutluluğun Resmi 177

8 Sanat eseri tek, orijinal, biriciktir. Sanat eseri kalıcıdır. Sanat eseri nin parçaları arasında uyum (harmoni) çok önemlidir. Sanat eseri özneldir. Sanat eseri yarar amacı taşımaz. Leonid Afremov Güzel, her türlü fazlalığın dışarı atılmasıdır. Michelangelo ÂÂddeemm i iinn yyaar raat tı ııl llı ıışşı ıı taabbl t lloossuu... MMi iicchheel llaannggeel lloo 178

9 ÖRNEK Venüs heykeli, dünyada hiçbir insan kalmasa yine aynı güzellik niteliğini taşıyacaktır. Mermerin sertliği, boyu, şekli gibi heykelin güzelliği de bizim dışımız da var olan kendi başına bir niteliktir. Bir sanat eserinin güzelliği konusunda birbirine karşıt yargılar verilebilir ama bunlardan yalnız biri doğrudur çünkü eser hem güzel hem çirkin olamaz. Bu parçada aģağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır? A) Güzelliğin bilimsel yargılardan farklı olduğu B) İnsanın dışında güzellik denilen nesnel bir nitelik olduğu C) Gerçek güzelliğin doğanın kendisi olduğu D) Güzelliğin insanın duygularına dayalı olduğu E) Güzelliğin geçici olduğu ÇÖZÜM Verilen paragrafta güzelliğin, nesnel bir nitelik taşıdığı vurgulanmıştır ve estetik (Güzellik) konusunda değişmez değerler taşıdığı anlatılmıştır. ESTETĠĞĠN TEMEL KAVRAMLARI l Güzellik Problemi: YANIT:B Estetik değerlerin başında "güzellik" değeri yer alır. Güzellik estetik yönden değerli olandır. Bu problem karşısında felsefe için öncelikle doğadaki güzelliğin varlığı insandan bağımsızdır. Oysa sanatta dile gelen güzellik, insanın yaratıcılığının ürünüdür. Birçok filozofa göre insan doğadan aldığı esinle sanatsal güzelliğe yükselir. Doğa, sanat için kılavuzdur. Doğal ve sanatsal güzellik ayrımının dışında, her filozof güzelliğin ne olduğuna ilişkin farklı bir düşünceye sahiptir. GÜZELLİK NEDİR?? Platon'a göre Güzellik bir ifadedir. O'na göre içinde bulunduğumuz maddi varlık alanı eksik ve kusurludur. İdealar dünyasına ait mükemmel güzellik ancak sanat eserine yansıyabilir. Bu dünyadaki varlıklar ve sanat eseri güzellik ideasından pay aldığı müddetçe güzeldir. O'na göre güzel "gerçeğin ışımasıdır" Aristoteles'e göre Güzellik; uyumu, orantıyı, düzeni ve sınırlılığı içermektedir. Bunlardan yoksun olan hiç bir şey güzel olarak görülmeyecektir. Aristoteles için güzellik duyumsanır bir şey olmalıdır. İnsan algı sınırlarını ve kavrayış gücünü aşan şey güzel olamaz. Yani güzellik nesnel ölçütler içinde olmalıdır. Aristoteles e göre güzel; düzen, oran, sınırlılık ölçütlerine uyandır. Hegel'e göre Güzellik; mutlak ruhun, nesnede yansımasıdır. Plotinos'a göre Güzellik; tanrının ışık gibi evrendeki varlıklarda yansımasıdır. Baumgarten'a göre Güzellik; duyumsal bilginin mükemmelliğidir. Schopenhaur'a göre Güzellik; mutlak iradenin kendini dışlaştırmasıdır. Schelling'e göre Güzellik; sonsuzun sonlu olarak kendini göstermesidir. N.Hartman'a göre Güzellik; ruhun kendini maddede açmasıdır. Kant a göre Güzellik; nesnenin amaca uygun olmasıdır ve herkesin hoşuna gidendir. Pythagoras a göre Güzellik; evrendeki uyumdur. 179

10 Truva Yunan mitolojisinde, Truva'lı Paris'in Sparta Kralı Menelaus (Menelaos)'un karısı Helen'i kaçırması sonucunda Yunanlıların (Akaların) Anadolu'daki Truva kentine saldırmasını konu alan savaştır. Savaş, Yunan mitolojisi ve edebiyatında çok önemli bir yere sahiptir ve detayları Anadolulu ozan Homeros'un İlyada ve Odysseia adlı destanlarında anlatılmaktadır. İlyada, on yıl süren savaşın son bir aylık dönemini en ince ayrıntılarına kadar anlatırken Odysseia, Yunanlı komutanlardan Odysseus'un Truva'nın düşüşünden sonra vatanı İthaka'ya yaptığı yolculuğunu dile getirir Zeus, düzenlediği bir toplantıya tanrıçalardan Eris'i davet etmez. Bunun üzerine Eris, toplantıya altın bir elma göndererek, bunun "en güzel tanrıçaya" verilmesini ister. Athena, Hera ve Afrodit altın elmanın kime verilmesi gerektiği konusunda anlaşmazlığa düşünce Zeus, tanrıçaları Paris'e gönderir ve en güzel tanrıçayı Paris'in seçmesini ister. Paris altın elmayı Afrodit'e verir. Karşılığında Afrodit, "tüm kadınların en güzeli" olan Helen'i, Paris'e âşık eder. Paris, Sparta'yı ziyaretinde Helen'e âşık olur ve iki âşık birlikte Truva'ya dönerler. Kendilerine hakaret edildiğine inanan Yunanlılar, Menelaus ve kardeşi Miken Kralı Agamemnon önderliğinde Aka ordusunu toplar ve Truva'ya bir sefer düzenler. Helen'in iade edilmesi ve kendilerine tazminat ödenmesi tekliflerine olumlu yanıt vermeyen Truvalılar ile uzun ve zorlu bir savaşa girerler. APHRODİTE Truva'nın mitolojik bir kent olduğu düşünülürken, 1870 yılında Alman arkeolog Heinrich Schliemann tarafından başlatılan ve ikinci dünya savaşından önce Amerikan arkeolog Blegen tarafından gerçekleştirilen kazıların sonucu olarak, Çanakkale Boğazı'nın güney sahillerinde, Küçük Asya'nın kuzey batısındaki Troas bölgesinde bir sırtın üstünde bugünkü Çanakkale'nin birkaç kilometre güney batısındaki Hisarlık tepesinde dokuz kere yıkılıp yeniden kurulmuş çok eski bir şehir bulundu. Truva, deniz baskınlarından korunacak kadar içeride olmasına karşın Helespontos (Çanakkale)ile Karadeniz i bağlayan ticaret yoluna hakim olacak kadar denize yakın bulunuyordu. Her yıkılışında yeniden yapılmış bu önemli ticaret şehrinde dokuz tabaka meydana çıkarıldı. Bunlardan MÖ yüzyıla ait olan 6. tabaka, Homeros un anlattığı Truva'dır. Homeros un Truva Savaşı'nda bahsettiği kentin Yunanlılar tarafından tahrip ediliş tarihi olarak ilk çağda MÖ 1184 yılı kabul edilir. Kaynakça: Behçet Necatigil, Mitologya Sözlüğü, Sel Yayıncılık, İstanbul, 5.baskı, 2006 Tarihin ilk güzellik yarışmasında karar verici olan Paris i, Aphrodite; Beni seçersen dünyanın en güzel kadınını sana veririm diyerek ikna etmiş ve Aphrodite Güzellik Tanrıçası olmuştur, bu olay Truva Savaşı nın başlamasına neden olmuştur. 180

11 "Güzel", kendinde bir değerdir; başka hiçbir şeye bağlı olmayan pozitif bir değer olarak kendi bütünlüğüne, yüceliğine kendi başına sahiptir ve estetik bir ideale cevap verir. Güzel aynı zamanda yapıtın işlevine uygunluğudur, negatif her türlü değer, güzelliğin yapısı içerisine giremez. Bu parçadan hareketle güzel için aģağıdakilerden hangisine ulaģabiliriz? A) İnsanda kendini aşan bir niteliktedir B) Varlığın temel ilkesidir C) Maddenin dönüşümünün bir sonucudur D) İdeanın yansımasıdır ÖRNEK E) Bütünlük ve yüceliğe sahip pozitif bir değerdir ÇÖZÜM Verilen paragrafta güzelliğin hiçbir şeye ihtiyaç duymadan kendi başına var olan bir değer olduğu vurgulanmak, negatif değil pozitif (olumlu) değerler taşıdığı vurgulanmaktadır. YANIT: E ÖRNEK Platon a göre, güzellik bir ideadır, mutlaktır, değişmez. Platinos a göre, güzellik Tanrısal aklın evrende ışımasıdır. Hegel e göre güzel, mutlak ruhun nesnelerde görünüşe ulaşmasıdır. Schopenhauer a göre güzellik, mutlak iradenin kendini dışlaştırmasıdır. N.Hartmann a göre, tinin maddede kedini göstermesidir. Bu filozofların güzellik anlayıģları için, genel olarak aģağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Neden sonuç ilişkisine dayalı bilimsel açıklamalardır. B) Olanı olduğu gibi dile getiren nesnel yaklaşımlardır. C) Sadece düşünceye dayalı, spekülatif, idealist, metafizik açıklamalardır. D) Şüphe içeren görüşlerdir. E) Estetik nesnenin yararına önem veren yaklaşımlardır. Geerrççeekk,, aakkı ıllıı ool laannl laarr iççi i inn,, ggüüzzeel llikk issee i dduuyygguul luu kkaal lppl leerr iççi i inn yyaarraattı ılmışşttı ırr.. FFrri ieeddrri icchh SScchhi illeerr ÇÖZÜM Paragrafta filozofların birbirinden farklı güzellik anlayışlarına değinilmiştir. Bu anlayışların ortak özellikleri İdealist temeller içermesidir. Düşünceye dayalı açıklamalar içerir. YANIT: C 181

12 ll Güzellik Hakikat (Doğruluk) Problemi: Doğruluk bir yargı niteliğidir. Doğru yargı, nesnesi ile uyuşan yargıdır. Doğruluk akla dayalıdır ve bir bilgidir. Güzellik ise bir bilgi değil, beğeni ile alakalıdır. Bilgi söz konusu olduğunda akıl, beğeni söz konusu olduğunda duyular iş başındadır. Güzellik hoşa gidendir, kavramsal bilgiyle ya da akılla bir ilgisi yoktur. Bu bağlamda güzellik ve doğruluk, kesin olarak birbirinden farklıdır. Güzellik ve doğruluğu birbirinden kesin olarak ayıran bu bakış açısı, Kant'ın bakış açısıdır. Ancak Kant gibi düşünmeyen filozoflarda vardır. Platon, güzeli kavrayan bir kişinin güzelin bilgisine de sahip olduğunu savunur. Hegel içinde güzellik ve doğruluk özdeştir Shaftesbury' ye göre de doğruluk güzelliği belirler. Dünyada en gerçekçi resimleri yaptığı düşünülen, İranlı Ressam Iman Maleki' nin bir çalışması. lll. Güzellik Ġyilik Problemi: İyilik, bir eylemin amaca hizmet etmesidir. Güzel ise bir amaca hizmet etmez. Felsefe tarihinde güzellik ve iyilik konusunda iki ayrı görüş söz konusudur. İlk Çağ felsefesinde güzel ile iyiyi özdeş kabul etmişlerdir. Güzeli iyiden kesin olarak ayıran ilk filozof Kant' tır. Kant' a göre güzel, iyiden dört temel özellikle ayrılır: Güzel, çıkar gözetmeyen bir doyumdur. Güzel, genel olarak hoşa giden şeydir. Güzel, bir nesnenin en son biçimidir. MONET - Başak Toplayan Kadınlar Güzele bağlı yargılarımız öznel bir zorunluluktur. Oysa iyilik, ilkeye ve yasaya bağımlıdır. İyi olan bir şey estetik anlamda güzel olmayabilir. 182

13 lv. Güzelik Yüce Problemi: Bu iki kavramı net sınırlarla ayıran filozof Kant'tır. Güzel, hiç karşılık beklemeden hoşlanılan şeydir. Yüce ise sonsuz ve sınırsız olandan kaynaklanır. Güzel insanı heyecanlandırır. Yüce ise algıdan sonra başlar. İnsan kaosta ve korkunç olanda da yüceliği kavrayabilir. Yüce karşısında insan ezilir. Bu bakımlardan iki kavram birbirinden ayrıdır. Sami YETĠK - Doğu Cephesinden Görünüş V. Güzelik Fayda Problemi: Antik Yunan filozofları güzeli; faydalı ve kullanışlı olma gibi terimlerle tanımlamışlardır. Onlara göre güzel olan iyi ve faydalıdır. Oysaki Kant güzel ve iyiyi birbirinden ayırınca, güzel ile faydalı arasındaki bağlarda kopmuş oldu. Süt faydalıdır fakat sütün güzel ve faydalı olduğu durumlar aynı değildir. Güzel daima güzeldir; fakat faydalı olan geçicidir. Semperoper Saksonya Dresden Devlet Operası'nın Opera Binası VI. Güzelik HoĢ Problemi: Güzel olan aynı zamanda hoş olabilir. Fakat güzel hoş olandan ibaret değildir. Kant a göre güzel, hoş ve yararlı aynı şey değildir. Hoş olanın nesnel bir ölçüsü yoktur ve kişiden kişiye değişebilir fakat güzel olan, kişisel değerlendirmelerden bağımsızdır. Nesnel olarak güzel olduğu için güzeldir. Kant güzel i hiçbir karşılık beklemeden hoşlanmanın nesnesi olarak tanımlar. Güzellik aynada kendini seyreden sonsuzluktur. Halil Cibran Pierre-Auguste RENOĠR - Genç Kız Saçlarını Tarıyor 183

14 SANAT DALLARI Sanat insana ait bir etkinliktir. Sanat estetik öznenin duygu ve düşüncelerini dışa vurması sonucu ortaya çıkan süreçtir. Bu sürecin sonunda ortaya somut ürünler konulur. Bundan dolayı sanat kullanılan araçlar açısından çeşitli gruplara ayrılırlar. Fonetik Sanatlar (ĠĢitsel Sanatlar): Kulağa hitap eden, ses ve söz yardımıyla yapılan sanattır. Müzik ve Edebiyat (Şiir, Öykü, Roman) bu sanat dalının en önemli örnekleridir. Halk Ozanı NeĢet ERTAġ - Yazar YaĢar KEMAL Plastik Sanatlar ( Görsel Sanatlar ): Görülebilir estetik beğeniyi ön plana çıkaran sanattır. Resim, Heykel, Seramik, Mimari, Grafik bu sanata verilebilecek örneklerdir. Fransız Sanatçı Bruno Catalono nun Heykelleri. Ritmik Sanatlar (Görsel ve ĠĢitsel Sanatlar): Güzelliğin hem göze hem kulağa hitap etmesi sonucu oluşmuş sanat dallarıdır. Sinema, bale, tiyatro bu sanata verilebilecek örneklerdir. 184

15 ESTETĠĞĠN TEMEL SORUNLARINA ĠLĠġKĠN YAKLAġIMLAR Bu yaklaģımlar genel olarak iki ana baģlıkta toplanabilir. A Metafiziksel YaklaĢım: Bu yaklaşımı Antik Çağ filozoflarından Platon' da görmekteyiz. Ona göre duyusal özellikler, güzellik ideasının yansımasıdır. Bu yüzden sanatın amacı belirli belirsiz görülen bu güzelliği ortaya çıkarmak olmalıdır. B. Bilimsel YaklaĢım: Baumgarten' in estetiği kurmasını izleyen yüzyılda bazı düşünürler bilimsel bir estetik kurmaya yöneldiler ve "güzel" ile ilgili kuramları tek bir ilkeden çıkarma arayışından vazgeçtiler. Estetiği; psikolojik, sosyolojik, deneysel öğelerle etkileşimi içerisinde değerlendirmişlerdir. Bu tutumun sonunda yeni yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Bunlar; Deneysel YaklaĢım: Bu yaklaşım "güzelden" çok "güzel duygusu" üzerinde durur. Yaklaşımın kurucusu Gustov Fechner' dir. SSaannaatt; ; ddaavvrraannı ıışşı ıımı ıızzı ıı,,, kk aarraakk tteerri iimi iizzi ii,,, aaddaal lleett vvee sseemppaatti ii hhi iissl lleerri iimi iizzi rraaffi iinnee eettmeel lli ii; ; kk eennddi ii kkeennddi iimi iizzi ttaannı ıımaamı ıızzı ıınn,,, kkeennddi ii kkeennddi iimi iizzi kk oonnttrrool ll eettmeemi iizzi iinn,,, ddi iiğğeerrl lleerri ii iiççi i iinn bbeessl lleeddi iiğği iimi iizz ssaayyggı ıı hhi iissl lleerri iimi iizzi iinn vvee hhaarreekk eettl lleerri iimi iizzi iinn yyüücceel llmeessi iinnee hhi iizzmeett eettmee lli lii; ; bbi iizzi aaddi iil lli iiğğee,,, zzuul llmee,,, aaddaal lleettssi iizzl lli iiğğee vvee bbaayyaal llı ıığğaa ttaahhaammüül ll eettmeeyyeecceekk şşeekk iil illddee ggeel lli iişştti iirrmeel lli iiddi iirr... BBeerrnnaarrdd SShhaaw O en çok hoşa giden dikdörtgen kenarlarının 13/21 oranında olduğunu saptamıştır. Bu orana "altın kesim" denilmektedir. Altın kesim "sanat sınırlarının anahtarı" sayılmış birçok heykel ve resimde uygulanmıştır. 185

16 Psikolojik YaklaĢım: Bu yaklaşıma göre sanat; psikolojik bir olgudur, sanat eseri de kişisel ürünleridir. Bu yaklaşım sanatı bireyin psikolojisinin ifadesi olarak görünür. Önde gelen temsilcisi Benedetto Croce' dur. Benedetto Croce Ona göre sanatçı eserlerini yaratırken toplumun beğeni ve zevklerinden çok, kişisel arzu ve isteklerini ön planda tutar. Bu yaklaşımda "sanat, sanat içindir" görüşü hâkimdir. Sosyolojik YaklaĢım: Bu yaklaşıma göre sanat toplumsal bir olgudur, sanat eserleri de toplumsal yaşamın ifadeleridir. Bu yaklaşım, sanatı; belli bir toplumda, o toplumun estetik gereksinimlerini karşılamayı amaçlayan bir etkinlik olarak görür. Önde gelen temsilcisi Fransız Charles Lalo'dur. SSaannaattttaa iddeeaal i ll eesseerr,, hhi ittaapp eetttti iğği i kki ittl lleeyyi i aaşşaann eesseerrddi irr... CChhaarrl leess LLaal loo Charles Lalo Ona göre sanat ile toplum arasında sıkı bir ilişki vardır. Toplumun inanışları, yaşam biçimi, zevkleri sanatçıyı etkiler ve bu etki sanat eserlerinde kendini gösterir. Bu yaklaşımda "sanat toplum içindir" görüşü hâkimdir. 186

17 ESTETĠK YARGILARIN YAPISI Yargı bir iddiayı dile getiren söz dizisidir. Yargılardan gerçeklik ve değer yargıları olmak üzere ikiye ayrılır. Gerçeklik yargılar, nesneler dünyasına ait yargılardır. Örneğin "dünya bir gezegendir" Gerçeklik yargısıdır. Değer yargıları ise değerlendirmeyle ilgilidir. Bir tutum bir davranış ya da bir olay karşısında bireyin tepkisini dile getirir. Değer yargılarının alanı geniştir. Genellikle bu yargılar: İnanış alanında din yargıları (sevap günah) Eylem alanında ahlak yargıları (iyi kötü) Yaratma alanında estetik yargılar (güzel-çirkin) adı altında toplanırlar. Estetik yargılar bilimdeki yargılardan farklıdırlar. Bilimdeki yargılar gözlem ve deneye dayandıklarından nesneldirler. Nitekim doğa bilimleri bu tür yargılar içermektedir. Oysa estetik yargılar özneldirler; beğeniyi yansıtırlar. Bize "güzel" ya da "çirkin" yargısını verdiren yargılardır. Yani beğeni yargılarıdır. Beğeni yargısı bilgi yargısı olmadığı için doğruluğu ya da yanlışlığı söz konusu olamaz. Çünkü burada bizi yargıya götüren nesnel bir nitelik veya düşünce değil öznel bir nitelik veya düşüncedir. Öznel beğeniler ise kişiden kişiye değişir. Böylece estetik yargı bilimsel yargıdan farklılık gösterir. Antik Yunan Tanrıları (SELENE) 187

18 ORTAK ESTETĠK YARGILARIN OLUP OLMADIĞI PROBLEMĠ A ) Ortak Estetik Yargıların Varlığını Reddeden GörüĢler Bu yaklaşımın en önemli temsilcisi, B. Croce' dur. Ona göre sanat eseri, sanatçının ruhsal etkinliğidir. Bu yüzden bilim adamı tavrıyla sanat eseri değerlendirilemez. Sanatçı, bütünüyle kendine özgü olan bir estetik yaşantıyla eserini oluşturur. Bu anlamda sanat eseri, özel bir yaşantının dışlaşmasıdır. Sanat eserini değerlendiren kişi de estetik bir yaşantı içindedir. Bu da öznel bir yaşantıdır. Demek ki nesnel bir güzellik olmadığı gibi nesnel bir değerlendirme de olamaz. Bu nedenle ortak estetik yargılar yoktur. B) Ortak Estetik Yargıların Varlığını Kabul Eden GörüĢler Ortak estetik yargıların varlığını kabul eden yaklaşımın en önemli temsilcisi Kant' tır. Kant bu görüşünü şöyle temellendirir; bir nesneye "güzeldir" yargısını veren kişi herkesin de o nesneye güzel demesini ister. Bu duygu öznel değildir; herkeste var olan ortak bir duygudur. Ayrıca güzel beğenisi çıkarsız bir hazdır. Öyleyse insan, çıkar gözetmeyen bir hazla nesneye yöneldiğinde aynı güzelliği görecektir. Herkes eğer böyle bakarsa ortak bir estetik yargıya varır. Çünkü güzellik nesnenin taşıdığı bir değerdir. İşte Kant' a göre bu "ortak duygu" estetik yargıların zorunluluğunu ve genel geçerliliğini sağlar. Ancak bu zorunluluk doğa bilimlerindeki yargıların gösterdiği zorunluluk türünden değildir; sübjektif bir zorunluluktur. Meevvl lleevvi il lli ikkttee öönneeml lli i bbi irr rri ittüüeel ll ool llaann sseemaa,, Meevvl lleevvi il lli iğği inn meettaaffi izzi ikksseel ll--ddi inni i bbooyyuuttuunnuunn,, eesstteetti ikk ddı ışşaavvuurruumuunnuu yyaannssı ıttı ırr.. SSaağğ eel lli inn yyuukkaarrı ıyyaa,, ssool ll eel lli inn aaşşaağğı ıyyaa ddooğğrruu aaççı ıkk ool llmaassı ı;; TTaannrrı ı ddaann aal llı ıpp innssaannl i llaarraa vveerrmeeyyi i tteemssi il ll eeddeerr.. 188

19 Fizikçi, Matematikçi, Kimyacı, Jeolog ve Antropologdan oluşan bir heyet, bir araştırma için arazide bulunmaktadır. Birden yağmur bastırır. Hemen yakında ki bir arazi evine sığınırlar. Ev sahibi bunlara bir şeyler ikram etmek için biraz ayrılır. Hepsinin dikkati soba üzerinde toplanır. Soba yerden 1 metre kadar yukarıda, altındaki dizili taşların üzerindedir. Sobanın niçin böyle kurulmuş olabileceğine dair bir tartışma başlar. Kimyacı: Adam sobayı yükselterek aktivasyon enerjisini düşürmüş, böylece daha kolay yakmayı amaçlamış ; Fizikçi: Adam sobayı yükselterek konveksiyon yoluyla odanın daha kısa sürede ısınmasını sağlamak istemiş ; Jeolog: Burası tektonik hareketlilik bölgesi olduğundan, herhangi bir deprem anında sobanın taşların üzerine yıkılmasını sağlayarak yangın olasılığını azaltmayı amaçlamış ; Matematikçi: Sobayı odanın geometrik merkezine kurmuş, böylece de odanın düzgün bir şekilde ısınmasını sağlamış ; Antropolog: Adam ilkel topluluklarda görülen ateşe tapmanın daha hafif biçimi olan ateşe saygı nedeniyle sobayı yukarı kurmuş. der. Bu sırada ev sahibi içeri girer ve ona sobanın yukarda olmasının nedenini sorarlar. Adam cevap verir: Boru yetmedi de efendim! Felsefeyi anlamak kolaydır... BBüüyyüükk RRuuss rr eessssaamı ıı BBrruul lll llooff,,, bbi iirr ddeeffaa ttaal lleebbeessi iinnddeenn bbi iirri iinni iinn eesseerri iinni ttaasshhi iihh (ddüüzzeel ( lltti ii) ) eettmi iişştti ii,,, ttaal llee bbee bbuu ttaasshhi iihh yyüüzzüünnddeenn,,, bbüüssbbüüttüünn ddeeğği iişşeenn lleevvhhaayyaa l hhaayyrreettl llee bbaakkmı ıışş vvee ""SSi iizz bbi iirr tteekk nnookkttaayyaa ddookk uunndduunnuuzz; ; ffaakkaatt eesseerr nnee kkaaddaarr ddeeğği iişştti ii??"" ddeemi iişş... BBrruul lll llooff ddaa şşuu cceevvaabbı ıı vveerrmi iişştti iirr: : ""SSaannaatt oo kk üüççüükk nnookk ttaannı ıınn bbaaşşl llaaddı ıığğı yyeerrddee bbaaşşl llaarr..."" HERKES KENDİ MERKEZİNDEN BAKAR, doğal olarak "KENDİ MERKEZLİ" görür... Felsefe NE KADAR FARKLI baktığımızın göstergesidir. 189

20 Sanat eserinin nitelikleri Güzelin ne olduğunu sorgulayan felsefe disiplini estetiktir. Estetik Tavır: Estetik öznenin sanat eserini ele alma biçimidir. Ġçsel nitelikler (Amacını yansıtma) DıĢsal nitelikler (Orantı-uyum) Güzelin tanımı özneldir. Güzel, estetik açıdan değerli olandır, hoşa gidendir, beğenilendir. Beğeni, estetik yargılama ve değerlendirme gücüdür. Sanatın ne olduğunu açıklayan görüģler Estetik hem doğal güzeli hem de insan yaratımı olan güzeli ele alır. Sanat felsefesi sadece insan yaratımı olan güzeli felsefi açıdan inceler. Croce a göre sanatçı yarattığı mükemmel eserleri doğanın eksikliğini giderir. Taklit (Yansıtma) Olarak Sanat (Platon-Aristo) Yaratma Olarak Sanat (Croce) Oyun Olarak Sanat (Schiller) Croce için sanat özgür bir etkinliktir ve özgün eserler ortaya konur. Yüce; hayranlık uyandıran ve ulaşılması güç olan. Güzelliğin kaynağı farklı şekillerde tanımlanmıştır. Mimesis: Platon ve Aristo da sanatın taklit olduğu görüşüdür. Schiller; İnsan gerçek özgürlüğe ancak sanatla kavuşur der. Oyun ve sanatı benzer mutlak özgürlüğün olduğu süreçler olarak birbirine benzetir. Güzel ve hoģ çoğu filozof için özdeş kavramlardır. Plotinus: Güzellik, ilahi aklın evrende olmasıdır Pythagoras: Güzellik evrendeki uyumdur. Hegel: Güzellik idenin duygusal görünüşüdür. Platon: Güzellik ve hakikat arasında sıkı bir bağ kurmuştur. Hegel için güzel duygusal biçimlerle görülen hakikattir. Schiller için oyun da sanat da; 1) İnsanı özgürleştirir. 2) Çıkar içermez. Hegel için güzel ve hakikat aynıdır. Ortak estetik yargıların varlığı 3) Gündelik yaşam kaygısından uzaklaştırır. Ksenephones: Güzel iyi olduğu gibi, iyi de güzeldir. Elverişli olan güzeldir der. Reddeden (Croce) Kabul eden (Kant) 190

21 YENĠ KARġILAġTIĞIMIZ TERĠMLER ESTETĠK Sanatla, güzellikle ve tatla ilgilenen felsefe disiplinidir. Estetik eski Yunancada Aisthesis sözcüğünden gelmektedir. Duymak, anlamak anlamına karşılık gelir. ESTETĠK YARGI En genel anlamda, düşünülebilecek her türden şeye estetik değer verme ya da yükleme eylemini anlatan sanat felsefesi terimi. ESTETĠK TAVIR Sanattan anlayan kişinin, sanat eserini ele alma biçimi. MĠMESĠS Yunanca da taklit anlamına gelen mimesis doğa ve insan davranışının sanatta, edebiyatta taklide dayanan temsilidir. Aristoteles tarafından sanatın rolünün doğanın taklidi olduğunu ileri sürerken kullanılmıştır. YÜCE Duyular dünyasını aşan, hayranlık uyandıran, ulaşılması zor olan şey. SS oo nn ss uu zz ll luuğğuu nn EEşş iiğğ i ii inn dd ee// VV aa nn GG oo gg hh 191

22 BOġLUK DOLDURMA ESTETĠK ve Felsefeyle SANAT TanıĢma FELSEFESĠ AĢĢaağğı ıddaakki i bbooģģl luukkl laarraa uuyygguunn kkeel limeel leerri i yyaazzı ınnı ızz 1) Güzelin ne olduğunu sorgulayan felsefe disiplinine..denir. 2) Genel olarak; beğenilen, mutluluk veren, hoşa giden şey..olarak tanımlanır. 3) Hem doğadaki hem de insan yaratısı olan güzel i sorgulayan alana..denir. 4) Sadece insan yaratısı olan güzeli ve sanatı konu edinen sorgulayan felsefe disiplinine denir. 5) Büyük, ulu anlamında kullanılan sözcük dir. 6) Platon, sanatı...olarak görür. 7) Sanatı yaratma olarak gören filozof dir. 8) Oyun olarak sanat görüşünün en önemli temsilcisi.dir. 9) Estetik yargılama ve değerlendirme gücüne denir. 10) Öznenin, sanat eserini ele alma biçimine denir. 11) Kant yargıların varlığını savunur. 12) Güzelin ne olduğu konusunda sanatçılar...görüşlere sahiptir. 13) Sanatta biricikliği ifade eden kavram.tür. 14) Estetiğin sorguladığı en temel kavram..dir. 15) Renkler ve zevkler tartışılmaz cümlesi sanatta..ifade eder. 16) Estetik nesne karşısında estetik tavır alan kişiye.denir. 192

23 KONU KAVRAMA - ÇÖZÜMLÜ TEST Estetik ve Sanat Felsefesi ESTETĠK ve SANAT FELSEFESĠ 1. Elma bahçesine giren bir kimse, eğer ağaçların ne tür elma ağacı olduğu sorusu ile bahçeye bakarsa, bu bilgisel bir tavır olur. Eğer bu bahçe bu yıl ne kazanç sağlar? sorusuyla bahçeye bakarsa, aldığı tavır ekonomik bir tavır olur. Ama aynı elma bahçesini salt bir renk harmonisi olarak görür ve yalnızca hoşlanarak haz duyarak bahçeyi seyrederse, böyle bir tavır estetik tavır olmuş olur. Buna göre aģağıdakilerden hangisi estetik tavrın belirleyici bir özelliğidir? A) Kişinin bir nesneyi nesnel ölçütlere dayanarak beğenmesi B) Kişinin ilgi duyduğu nesneyle kendini bütünleştirmesi C) Kişinin hoşuna giden bir nesnenin çoğunluk tarafından da beğeniliyor olması D) Kişinin bir nesne ile ilgili beğenişini başkaları ile paylaşmak istemesi E) Kişinin nesneye bilgisel olmayan ve çıkar gözetmeyen bir beğeni ile yönelmesi 3. "Sanat, bizi inciten gerçek dünyanın yerine, daha tatmin edici olan başka bir dünya kurar." Bu sözle sanatçının hangi özelliği anlatılmaktadır? A) Topluma yeni boyutlar kattığı B) Hayal gücüyle oluşturulduğu C) Bireye yoğun duygular yaşattığı D) Toplumsal gerçeklerden esinlendiği E) Öznel bir yapısı olduğu 2. Bir eserin sanat eseri olabilmesi için, alıcıya zevk ya da estetik yaşantı vermesi gerekir. Estetik değer eserin kendinde değil, uyandırdığı yaşantıdadır. Bu sözle anlatılmak istenen aģağıdakilerden hangisidir? A) Sanat eserin değeri, gerçeklikle ilişkisine bağlıdır. B) Sanat eseri, eserle sanatçı ilişkisine göre şekillenir. C) Her sanat eseri, değerini başka eserlerden alır. D) Sanat eseri, sanatçının duygularını yansıtırsa değerlidir. E) Beğeniler sanat eserinde değil, alımlayıcının duygularındadır. 4. Hiç kuşkusuz sürülen parfüm hoşa gider. Ancak kokladığım bir parfüm, duyu sürdüğü sürece etkili olur. Bunun meydana getirdiği bir kalıcılık yoktur. Oysa okuduğum, beni içine alıp sürükleyen bir roman bittikten sonra, kitabın kapağını kapattıktan sonra da aradığım haz devam eder. Bu parçada estetik hazzın hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Öznel olması B) Bir kez alınması C) Bireye fayda getirmesi D) Süreklilik göstermesi E) Duyularla elde edilmesi 193

24 5. Estetik bakış açısına ulaşmamış bir izleyici ya da sanat tüketicisi, suyun başında susuzluktan kıvranan, işin kötüsü susuz olduğunun da bilincinde olmayan bir zavallıya benzer. Bu parçaya dayanarak aģağıdaki bilgilerden hangisine ulaģılabilir? A) Sanat eseri bir yarar gözetilerek yapılmalıdır B) Sanatçı dünyayı alışık olandan farklı bir gözle yansıtır C) Sanattaki güzelliği anlamak için bireyin eğitimli olması gerekir. D) Sanat eseri alılmayıcısında derin izler bırakmalıdır. E) Sanatçı özgün yapıtlar üretmelidir. 7. Aristoteles, sanat eserinin dürüst, erdemli kişilerin yaşamını yansıtması, insanların zaaflarına ayna tutarak kaçınılması gereken kötülükleri göstermesi gerektiğini düşünmüştür. Aristoteles'e göre sanat eserinin hangi özelliği taģıması gerekmektedir? A) Nesnel gerçekliği yansıtması B) Çıkar amacıyla yapılmaması C) Öz ile biçim arasında bir uyumun olması D) Ahlak alanında insanlara yarar sağlaması E) İnsanlar tarafından oluşturulması 6. Leonardo Da Vinci'nin ünlü eseri Mona Lisa' yı bazı kişiler beğenmeyebilir, hatta bu kadar sıradan bir portrenin, nasıl dünyanın en önemli eserlerinden biri sayıldığını anlamadığını da söyleyebilir. Mozart' ın eserleri aradan geçen onca yıla rağmen tüm insanlar tarafından beğeniyle dinlenmektedir. Bazı eserlerde böyle bir uzlaşım bulunmaktadır. Bu iki farklı görüģ, sanat felsefesinin hangi sorununa bir yanıt niteliğindedir? A) Sanat ile oyun arasındaki ilişkinin ne olduğuna B) Ortak estetik yargıların olup olmadığına C) Sanat eserinin çıkara yönelik olduğuna D) Sanatın ahlaki yönünün olup olmadığına E) Güzellik ve iyiliğin benzer yönlerinin bulunduğuna 8. Bir heykel, mermer yontularak biçimlendirilmeden önce heykeltıraşın kafasında biçim kazanır. Einstein' in da atomu önce zihnin de parçaladığı kuşkusuzdur. Ancak Mikelanjo olmasaydı asla Musa Heykeli ortaya çıkmazdı; fakat Einstein' in yaptıklarını başka bir bilim adamı mutlaka yapardı. Bu parçaya göre sanat hangi yönüyle bilimden farklıdır? A) Doğruyu aramasıyla B) Akla uygun olmasıyla C) İlerleme ve gelişmenin olmasıyla D) Pratik yarar sağlamasıyla E) Kişisine bağımlı olmasıyla 194

25 9. Aydınlık bir gecede ay ışıklarının deniz üzerindeki yansıma veya güneşin bir göl üzerinden batışındaki güzellik sanata ait değildir. Bunun bir ressamın fırçasından bir tabloya aktarılması veya bir yazarın kaleminden bir kitaba geçirilmesi sanat olayıdır. Bu görüģte bir filozofa göre, sanatın ölçütü aģağıdakilerden hangisidir? A) İnsanlar tarafından oluşturulmasına B) Bireye fayda sağlamasına C) Tanrısal aklın ışımasına D) Doğanın kendisine E) İdeaların yansımasına 11. Güzellik anlayışı Yunan düşüncesinde "uyum" kavramıyla ortaya çıkmıştır. Herakleitos ve Pythagoras da bu uyumu sıralar arasındaki ilgiye bağlar ve buna güzel derler. Yunan sanat anlayışında olduğu gibi Rönesans sanat anlayışında da "uyum" temel de yer alır. Bu paragraftan hareketle aģağıdakilerden hangisine ulaģabiliriz? A) Evrendeki ahenk sanatta da yansıtılır. B) Evrensel olan sanat, güzeli yansıtır. C) Sanat ve sanatçı ilişkisi özel bir ilişkidir D) Sanatın her döneminde "uyum" temel ilke olmuştur. E) Sanatın bazı dönemlerinde uyumsuzluk vardır. 10. Bergson için sanat, bir yaratı alanıdır, dolayısıyla da gelişimle, ilerlemeyle bağlantılıdır. Sanatın insan için yararlı olması gerekir. Her şeyden önce bir buluş olan sanat, yenilik getiren, gelişime katkısı olan bir nesneyi ortaya koymuştur. Buna göre aģağıdaki yargılardan hangisine ulaģılabilir? A) Madde, sanatın temelidir B) Doğa, ancak estetik olarak anlaşılır C) Sanat, gelişim içeren bir yaratmadır D) Sanatta amaç sadece sanat yapmaktır E) Sanat, düşüncenin yansımasıdır. 12. Sanatçının içinde doğup büyüdüğü aile ortamının, doğal çevresinin etkisinde kaldığını söyleyebiliriz. Zengin ve fakir ailelerin yanında yetişen, yağışlı ve kurak iklimlerde yetişen sanatçının arasında büyük ayrılıklar vardır. Sanatçı bütün izlenimlere açık olduğundan, yetiştiği sosyal çevreden doğa koşullarından aldığı izlenimleri hiçbir zaman unutmaz. Bu parçada sanatçıların hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Yaşadıkları doğal ve toplumsal ortamdan etkilendikleri B) Oran ve simetriye önem verdikleri C) Fayda amacı gütmeden eserlerini oluşturdukları D) Yaratıcı zekâya sahip oldukları E) Duygu ve düşüncelerini aktarma da başarılı oldukları 195

26 SORU ÇÖZÜMLERĠĠ TEST 13 ÇÖZÜMLERĠĠ 1. Verilen paragrafta bilgisel tavır ya da ekonomik tavrın değil kişinin kendi öznel tavrına yönelmesinin estetik tavır olacağından bahsedilmektedir. YANIT: E 2. Sanat eseri; bu eseri algılayan öznenin duygularında iz bırakabilmeli etkide bulunabilmelidir. YANIT: E ESTETĠK Estetik ve SANAT ve Sanat FELSEFESĠ Felsefesi 11. Her iki dönemde de uyum sanatın temel ilkesidir. YANIT: D 12. Verilen paragrafta sanatçı hem kişisel özelliklerinden hem de toplumsal özelliklerden etkilenir. YANIT: A NOTLAR: 3. Verilen sözle sanatçının sanat eserini yaratıcı hayal gücüyle oluşturduğu anlatılmaktadır. YANIT: B 4. Verilen paragrafta estetik hazzın bir kere alındıktan sonra devam ettiği anlatılmıştır. YANIT: D 5. Bir sanat esri onu algılayanda izler bırakabilmeli ve onu etkileyebilmelidir. YANIT: D 6. Verilen paragraf ortak estetik yargıların varlığı problemine cevap niteliğindedir. YANIT: B 7. Aristo için sanat eseri insanlara ahlaki anlamda hizmet etmelidir. YANIT: D 8. Sanat kişiye özgü ve tamamen öznel bir alandır. YANIT: E 9. Sanat; insanın estetik alana ulaşma çabasıdır. Yani insan üretimidir. YANIT: A 10. Sanat; geliştirici özelliği olan, insani bir etkinliktir. YANIT: C 196

27 KONU KAVRAMA - ÇÖZÜMLÜ TEST Estetik ve Sanat Felsefesi ESTETĠK ve SANAT FELSEFESĠ 1. Sanatçı kullandığı malzemeyi (örneğin kil parçasını) doğadan almasına rağmen, çoğunlukla doğada olmayan bir niteliği veya özelliği ona vererek yeni bir eser yaratır. Buna göre aģağıdaki yargılardan hangisine ulaģabiliriz? A) Sanat mutlaktır B) Sanat, felsefeyi belirler C) Sanatta yeni bir ürün yaratmak vardır D) Sanatta önemli olan çarpıklıktır E) Felsefe üstün bir bilgidir. 3. Schelling gibi Nietzsche' de dünyayı bir sanat yapıtı olarak görür. Ama Schelling ' de yapıtın arkasında bir yaratıcı vardır. Schelling ' in sözleriyle "Dünya, tin in özgün ve hala bilinçsiz şiiridir." Nietzsche ise her türlü yaratıcı fikri dışlar. "Dünya bir sanat yapıtıdır ama tanrının ölümünün yarattığı krizin sonucu olarak kendi kendini doğuran bir yapıttır." der. Buna göre Schelling ve Nietzche'nin sanat kuramlarında farklı açıklamalara varmalarının temel nedeni aģağıdakilerden hangisidir? A) Metafizikten yararlanmaları B) Varlığı bütün olarak açıklamaları C) Nesneleri kabul etmemeleri D) İzlenim ve sanat eseri bağıntısını araştırmaları E) Filozofların düşüncelerinin öznellik taşımaları 2. Hoş bir şey genelde iştah ve istek uyandırırken güzel olan şeyler; hayranlık, heyecan, sevinç ve coşku uyandırır. Hoş şeyler çoğu zaman insanı kendisinden aşağı olana yönlendirirken, güzel olanlar insanı yüceltir ve daha yükseğe yöneltir. Bu parçada aģağıdakilerden hangisine değinilmemiģtir? A) Hoş ve güzelin aynı kaynaktan geldiğine B) Güzel ve hoş şeylerin farklı olduğuna C) Hoş bir şeyin istek uyandırdığına D) Hoş şeylerin insanı basit şeylere yönlendirdiğine E) Güzelin insanı yücelttiğine 4. Güzelliğin on para etmez Bu bendeki aşk olmasa Eğlenecek yer bulaman Gönlümdeki köşk olmasa ÂĢık Veysel' in bu dizelerine dayanarak güzellik için aģağıdakilerden hangisini düģünebiliriz? A) İnsana özgüdür B) Mutlaktır C) Zamanla değişir D) Her yerde vardır E) Bireyin belirlediğidir 197

28 5. Prens Tolstoy: "Ahlaki bir mesajı bulunmayan, ahlak duygumuzu geliştirmeyen sanat, sanat değildir." demekteydi. Ona göre sanat eseri kişinin olgunlaşması ve ahlaklı olması için geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Bu parçada sanatçı insan için nasıl bir iģlev yüklenmektedir? A) Geliştirici B) Farklılaştırıcı C) Güçsüzleştirici D) Kurtarıcı E) Eşitleyici 7. Taklit edilerek ortaya konan bir nesne ya da fabrika, seri olarak çok sayıda üretilen ve birbirinin eşi olan bir ürün, güzel de olsa sanat eseri sayılmaz. Bu parçaya dayanarak bir ürünü sanat eseri yapan özellik için aģağıdakilerden hangisini düģünebiliriz? A) Mutlak olduğunu B) Genel geçer olduğunu C) Özgün ve tek olduğunu D) İnsanları etkilediğini E) Taklide dayandığını 6. Felsefenin, yalnızca sanat eserleriyle bağlantılı olarak ortaya çıkan problemleri ve kavramları ele alan, sanatın farklı kültürlerdeki önemini insan açısından yerine getirdiği fonksiyonu ve insan için taşıdığı anlamı araştıran felsefe dalına, sanat felsefesi denmektedir. Bu paragrafta, sanat felsefesinin hangi iģlevine değinilmemiģtir? A) Sanatın kültürdeki yerini irdelemesine B) Sanatın, kültürün kurtarıcısı olacağını vurgulamasına C) Sanatın incelendiği felsefe alanı olmasına D) Sanat eserleriyle ilgili otaya çıkan problemleri ele almasına E) Sanatın kültür içindeki anlamını sorgulamasına 8. Sanatçı, doğadan aldığı izlenimleri bir senteze tabi tutar; belli bir ifadeye ulaşır. İfade, sanatçının hayal gücünde meydana gelen ama bir kez olup biten estetik bir yaşantıdır. Bu paragrafta sanatın hangi özeliği vurgulanmıģtır? A) Pragmatiklik B) Objektif C) Öznellik D) Deneysellik E) Genel geçerlik 198

29 9. Croce'a göre form, sanat yapıtının temel öğesidir, ancak tinsel olarak kalan ve maddeleşmeyen, somutluk kazanmayan bir formu kavramak da gerçekten olanak-sızdır. Croce'un bu sanatsal sezgi kuramı oldukça saltık bir öznelliği sezinlemektedir. Ona göre sanat, lirik bir sezgi olup kişiliğin ifadesidir. Sezgi aynı zamanda bir duygu olduğundan, sanatta gerçeklikten çok ve önce hayal gücünü, düşlemi dile getirir. Bu parçadan yola çıkarak sezgi ve sanat için aģağıdaki düģüncelerden hangisine ulaģabiliriz? A) Form olmadan da sanatın olabileceği B) Sanatın, formu maddeleştirdiğine C) Sezginin kişilikten tamamen ayrı olduğuna D) Sezgiselliğin ve sanatın uzlaşamayacağına E) Sezginin, sanatın temeli olan hayal gücünü sağladığına 11. Picasso, "ben aramam, bulurum" demiş, sanatta aramak, bulmak var mıdır? Şair olsun, ressam olsun, bestekâr olsun, sanat adamı aramaz, bulmaz, cesaret eder. Aramak, bulmak bilim alanında olur. Bilimde olduğu gibi sanatta da bulmak olsaydı, Picasso' nun yolundan giden bir kişinin güzel eserler verebilmesi gerekirdi. Bu parçada vurgulanan yargı aģağıdakilerden hangisidir? A) Sanat ve bilim aynı yöntemi uygulayabilir. B) Sanatta genel geçer ilkelere ulaşabilir. C) Sanat metodolojisi, teknikten yararlanır. D) Sanat temel olarak arama etkinliğidir. E) Sanatta kişisel tecrübe ve yaratma etkinliği temeldir. 10. Sanat eseri, insan ruhuna hitap edebilmeli, onda derin etkiler meydana getirebilmeli, ruhu sarmalı, onda yeni kıpırdanışlar yaratmalıdır. Bu parçada, sanat eserinin hangi özelliği vurgulanmaktadır? A) Kişi üzerinde iz bırakması B) Bir çıkar amacıyla yapılmaması C) Akıl ilkelerine uygun olması D) Sadece güzel olması amacıyla yapılması E) Bir benzerinin olmaması 12. Estetik "güzellik" ile "çirkinlik" arasındaki çelişkinin ürettiği duygudur; ama bu konudaki bilincinin derinleşerek felsefedeki içeriğini kazanması bir kültür işidir, alın teri dökmeden estetiğe ulaşmak olanaksızdır. Bu parçada aģağıdaki yargılardan hangisi vurgulanmıģtır? A) Her tutum ve davranışta estetik vardır. B) Estetik en önemli uğraştır. C) Estetik bir tutum, bilincin derinleşerek içerik kazanmasıyla mümkündür. D) Güzel ve çirkin üzerine fikir yürüten herkes estetik bir felsefe yapar. E) Estetik ancak mantık ilkeleriyle gerçekleşir. 199

30 SORU ÇÖZÜMLERĠĠ TEST 14 ÇÖZÜMLERĠĠ 1. Sanatda, var olan bir nesneyi yeniden ve farklı bir yaratıcılıkla yaratmak önemlidir. YANIT: C 2. Verilen paragrafta hoş ve güzelin aynı kaynaktan geldiğine değinilmemiştir. YANIT: A 3. Her iki filozofun farklı düşüncelere sahip olması sanat felsefesindeki görüşlerinin de farklı olmasına yol açmıştır. YANIT: E ESTETĠK Estetik ve SANAT ve Sanat FELSEFESĠ Felsefesi 11. Sanat kişisel bir yaratma sürecidir. Belirli bir kuralı ya da yöntemi yoktur. Kişisel bakış, tecrübeler ve yaratıcı hayal gücü sanatı oluşturur. YANIT: E 12. Estetik zaman içinde belirli bir bilgi ve kültür birikimi sonucu oluşan güzellik bilincidir. YANIT: C NOTLAR: 4. Dizelerde güzelliğin bireyin belirlemesine bağlı olduğu vurgulanmaktadır. YANIT: E 5. Tolstoy, sanatçının ortaya koyduğu sanatın kişiyi geliştirmesi gerektiğini ve olgunlaştırması gerektiğini söylemiştir. YANIT: A 6. Verilen paragrafta sanatın, kültürün kurtarıcısı olacağına değinilmemiştir. YANIT: B 7. Sanat eserinin en önemli niteliği; tek, orijinal ve kendine özgü olmasıdır. Aynı olan ve birden fazla olan sanat eseri olamaz. YANIT: C 8. Sanatçının yaptığı sanat kendine özgü nitelikler içeren ve sanatçıya göre şekillenen bir süreçtir. YANIT: C 9. Sezgi sanatın oluşumunda önemli bir nedendir. Sezgi ve yaratıcı hayal gücü olmaksızın sanat olamaz. YANIT: E 10. Sanat eseri tek ve orijinal olması gerektiği kadar çarpıcı ve etkileyicide olması gerekir. Bireyin bakışında ve duygularında iz bırakabilmelidir. YANIT: A 200

31 KONU DEĞERLENDĠRME TESTĠ TEST Estetik ve Sanat Felsefesi ESTETĠK ve SANAT FELSEFESĠ 1) AĢağıdakilerden hangisi sanatın sorguladığı kavramdır? A) Doğru B) Fayda C) Güzel D) Gerçek E) İyi 3) Disk Atan Adam heykeli Yunan heykel sanatının eģsiz bir örneğidir. Yeryüzünde hiçbir insan kalmasa da bu özelliğini taģıyacaktır düģüncesine sahip bir kiģiye göre güzelliğin kaynağı aģağıdakilerden hangisidir? A) Toplumsal beğeni B) Bireysel duygular C) Sanat eserinin kendisi D) Öznenin bilinci E) Eserin dayanıklılığı 2) Sanat her zaman sanatçıda başlayıp onda biten bir olay olmayabilir. Sanatın işlevi estetik duyguları zenginleştirmek olduğu kadar kişiyi aydınlatmak ve bilgilendirmektir. Yukarıda verilen parça aģağıdaki yargılardan hangisine karģıt tez oluģturur? A) Sanat, hakikatin peşinde koşmaktır. B) Sanat, insanın doğayı taklit etmesidir. C) Sanat, sadece sanat için yapılır. D)Sanatçı, nesneleri kendi duygu dünyası içinde yansıtır. E) Sanat, öznel bir etkinliktir. 4) Bir Ģey güzeldir dediğimde çevremdeki herkesin o Ģeyi güzel bulmasını beklerim sözü aģağıdaki yargılardan hangisini desteklemektedir? A) Güzelliğin öznel olduğunu B) Ortak estetik yargıların var olduğunu C) Sanat ürünlerinin biricik olduğunu D) Güzelliğin kişisel duygularla ilişkili olduğunu E) Mutlak bir estetik algının olmayacağını 201