Kuveyt Ekonomisinin Genel Özellikleri

Transkript

1 Kuveyt dünyanın en yüksek kişi başına gelire sahip ülkelerinden biridir. Bu olguyu doğuran unsur, yüksek enerji kaynakları rezervleri ve oldukça düşük nüfusun bir araya gelmesidir. Kuveyt Ekonomisinin Genel Özellikleri Basic Characteristics of Kuwait s Economy Harun ÖZTÜRKLER Abstract Kuwait has a historic target of Vision Under this vision, Kuwaiti government implements a development plan covering period. Other development plans will follow the current plan until Two major targets of this historic development project are to increase the role of provide sector in the economy and to diversify the economy. Achieving these two targets will improve the efficiency and competitiveness of the economy and therefore will raise the economic welfare of future generations. The current development plan includes many important projects such as a new business hub (Silk City), a major harbor with its causeway, a railway and metro system, health and education projects, and new oil production facilities. Kuwait has very high domestic saving rate and current account surplus. Therefore, Kuwait has necessary financial funds to realize the targeted development project. If current economy-politic support and domestic political stability are maintained, it will be possible to achieve the targets of Vision The purpose of this paper is to analyze current structure of the Kuwaiti economy using major macroeconomic variables. Oil and natural gas constitute approximately half of gross domestic product. Kuwait has very low inflation and unemployment rates. However, dependence on energy resources and open economy together make Kuwaiti economy vulnerable against global economic fluctuations. Keywords: Kuwait, Vision 2035 low inflation, unemployment, economic fluctuations

2 Giriş Kuveyt dünya enerji piyasasının en önemli ülkelerinden biridir. British Petroleum (BP) un verilerine 1 göre, Kuveyt 2011 yılı sonu itibariyle dünya ispatlanmış petrol rezervlerinin %6,1 ine, doğal gaz rezervlerinin ise %0,9 una sahiptir. Rezervlerin yıllık üretime bölünmesi ile hesaplanan ve mevcut üretim miktarının sürdürülmesi durumunda rezervlerin kaç yıl süreceğini veren hesaplama sonucuna göre Kuveyt in petrol rezervleri 48,1 yıl, doğal gaz rezervleri ise 100 yıldan daha uzun süre yeterlidir. Kuveyt yalnızca rezerv değil, ama aynı zamanda petrol ve doğal gazın üretiminde de dünyanın önemli ülkelerinden biridir. Kuveyt 2011 yılı sonu itibariyle dünya petrol üretiminin %3,5 ini, doğal gaz üretiminin ise %0,4 ünü gerçekleştirmektedir. Bilindiği gibi, Dünya Bankası ülkeleri kişi başına gelire göre düşük, düşük-orta, yüksek-orta ve yüksek gelirli ülkeler olarak sınıflandırmaktadır. Kuveyt bu sınıflandırmada yüksek gelirli grupta yer almaktadır. 2 Bugün Kuveyt in ekonomik kalkınma profilini Vizyon 2035 adı verilen uzun dönem bir plan belirlemektedir. Bu planın amaçlarını gerçekleştirmek için Kuveyt yıllarını kapsayan bir kalkınma planı uygulamaya koydu. Adının çağrıştırdığının aksine, bu kalkınma planın temel amacı ekonomide özel sektörün rolünü artırmaktır. Planın ikinci önemli amacı ise ekonominin çeşitlendirilmesidir. Bu çerçevede bu çalışmanın amacı temel makroekonomik göstergelerden yararlanarak Kuveyt ekonomisinin yapısı hakkında kısa bir değerlendirme yapmaktır. Kuveyt Ekonomisinin Temel Yapısal Özellikleri Kuveyt ekonomisinin temel yapısal özelliklerini tartışmadan önce, ekonominin temel gelişmişlik düzeyini ortaya koymak yararlı olacaktır. Bir ekonominin büyüklüğünün temel göstergesi o ekonominin yarattığı gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) iken, ekonomik gelişmişliğin ve ülke insanın ekonomik refah düzeyinin temel göstergesi kişi başına GSYH dır. Ekonominin zaman içerisindeki gelişme çizgisini ise GSYH nın büyüme hızının gelişiminden izlemek olanaklıdır. Aşağıdaki Tablo 1, dönemi için sözü edilen bu büyüklüklerin gelişimini yansıtmaktadır. Tablo 1 den de görülebileceği gibi, Kuveyt GSYH sını 2006 ve 2010 yılları dikkate alındığında beş yıl içerisinde ¼ oranın da artmış gözükmektedir. Oysa yıllık GSYH büyüme oranları çok büyük dalgalanma göstermiştir. Bu durumun temel nedeni GSYH nın yaklaşık yarısının petrol ve doğal gazın üretimine ve ihracatına dayanması ve Şekil 1 den de görüldüğü gibi, petrol ve doğal gaz fiyatlarının dönem içerisinde şiddetli dalgalanma göstermesidir. Enerji fiyatlarındaki bu dönemde ortaya çıkan bu şiddetli dalgalanmanın temel nedeni 2008 yılında ortaya çıkan küresel finansal krizin reel sektöre de sirayet etmesi ve reel ekonomik faaliyet hacminde daralma ve krizin yarattığı belirsizliğin bir sonucu olarak da reel faaliyet hacminde dalgalanma yaratmasıdır. Reel faaliyet hacminde daralma ve dalgalanma enerji talebine ve dolayısıyla fiyatlarına yansımaktadır. Kuveyt Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) in aktif bir üyesidir. Ancak, OPEC içerisinde birlikte hareket edebilme eğilimi 1970 li 94

3 yıllardakinin oldukça gerisindedir. Ayrıca 1970 yıllar ile kıyaslandığında dünya enerji piyasalarının yapısı da büyük ölçüde değişmiştir. Dünya enerji piyasalarına yeni üretici ülkeler ve ürünler katılmıştır. Bu durum dünya enerji piyasalarında rekabeti artırmış ve dünya enerji arzının ve dolayısıyla fiyatlarının OPEC tarafından kontrolünü güçleştirmiştir. Öte yandan, Kuveyt dünyanın en yüksek kişi başına gelire sahip ülkelerinden biridir. Bu olguyu doğuran unsur, yüksek enerji kaynakları rezervleri ve oldukça düşük nüfusun bir araya gelmesidir. Dünya Bankası (DB) verilerine göre Kuveyt in nüfusu 2011 yılı itibariyle 2,8 milyondur. 3 Böylece incelenen dönemde kişi başına ortalama gelir 46,7 bin dolak olarak gerçekleşmiştir. Tablo 1: Kuveyt Gayri Safi Yurtiçi Hasılasına İlişkin Büyüklükler Kaynak: Dünya Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: Erişim Tarihi: Şekil 1: Petrol ve Doğal Gaz Fiyatları Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, Erişim Tarihi: Öte yandan, bir ülke ekonomisinin temel yapısal özelliği denilince akla gelen ilk gösterge, o ülke GSYH sının üretiminde ve ülkedeki toplam istihdamın yaratılmasında ana sektörler olarak adlandırdığımız tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerinin katkılarıdır. Bu konuda Kuveyt te sağlıklı bir zaman serisi mevcut değildir. Ancak, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) World Factbook verilerine göre 2011 yılı için temel sektörlerin GSYH ya katkıları şöyle tahmin edilmektedir: tarım %0,2, sanayi %42,3 ve hizmetler %57,5. 4 Kuveyt te enerji sektörünün dahil edilmesi nedeniyle sanayi sektörünün katkısı oldukça yüksek gözükmektedir. Ancak, sanayi sektörünün GSYH nın yaratılmasına gerçek katkısını görebilmek için, enerji dışındaki sanayi alt sektörlerinin büyüklüklerini bilmemiz gerekmektedir. Sanayi sektörünün temel alt sektörü imalat sektörü olup, ekonomik kalınmanın en önemli belirleyicilerinden biridir. Kuveyt te imalat sanayinin GSYH içindeki payı yalnızca %2,5 düzeyindedir. İmalat sanayi içerisinde ise ileri teknoloji ürünler üreten alt sanayi dalları, ülke ekonomisinin 95

4 Kuveyt yalnızca rezerv değil, ama aynı zamanda petrol ve doğal gazın üretiminde de dünyanın önemli ülkelerinden biridir. hangi ölçüde bir bilgi temelli ekonomi olduğunu, teknoloji üretebilme potansiyelini, işgücünün verimliliğini ve uluslararası piyasalarda rekabet edebilirliğini belirlemektedir. Bilindiği gibi, sanayi sektörünün GSYH ya katkısını tespit etmekte kullanılabilecek bir diğer gösterge ihracat ve ithalat içerisindeki imalat sanayi ürünlerinin paylarıdır. Oysa Kuveyt te ihracatın hemen tamamı petrol ve rafine edilmiş ürünlerden oluşmaktadır. Bir diğer önemli ihraç ürünü ise gübredir. İthalat içerisinde sanayi ürünlerinin payları, özellikle yatırım ve ara mallarının payları da ekonominin ve sanayi sektörünün bu tür ürünleri massetme potansiyelini yansıtmaktadır. Kuveyt in ithal ettiği temel ürünler ise gıda, yapı malzemeleri, taşıt ve taşıt malzemeleri ve tekstildir. Ekonomik yapı ile ilgili bir diğer önemli gösterge istihdamın ana sektörlere dağılımıdır. Kuveyt te toplam işgücü, %60 ının üstünde bir oranını Kuveytli olmayan göçmenlerden oluşan 2,2 milyon işçiden müteşekkildir. İşsizlik oranın oldukça düşük olduğu (2011 yılı için %2,2) Kuveyt te istihdamın %70,7 si hizmetler sektöründe, %20,6 sı sanayi sektöründe ve yalnızca %2,7 si tarım sektöründe yer almaktadır. İşgücü piyasası, ekonomik yapı ve ülkenin gelişmişlik düzeyi ile ilgili bir diğer önemli bir göstergedir. Kuveyt te ortalama olarak 15 ve üstü yaş nüfusun %60,2 si, aynı yaş grubu erkeklerin 80,5 i ve kadınların ise %42,9 u istihdam edilmektedir. Öte yandan yaş grubu kadınların %44,7 si ve erkeklerin ise %84,5 i işgücüne katılmaktadır. Ortalama işgücüne katılım oranı ise yaklaşık olarak %70 dir. Böylesine yüksek işgücüne katılım oranına karşın, işsizlik oranın oldukça düşük olması kamu sektörünün istihdam politikasından kaynaklamaktadır. Kamu sektörü istihdam politikasının iki temel niteliği vardır: istihdam yaratmak ve Kuveytlilere istihdam yaratmak. Bu politikanın belli ölçüde zorunlu olduğunu da eklemek gerekmektedir. Bunun bir nedeni, özel sektörün yeterince gelişmemiş olmasıdır. Örneğin, toplam istihdamın yalnızca %0,5 i işverendir. Bir diğer neden ise Kuveyt in yüksek oranlı işgücü çekmesidir. Ortalama işsizlik oranın yalnızca %2 gibi oldukça düşük bir düzeyde olmasına karşın, yaş gurubu için bu oranın %11 in üzerinde oluğu vurgulanmalıdır. Bir ülkenin işgücü piyasasının yapısını belirleyen kurumsal düzenlemeler ile nüfusun yaş yapısıdır. Kuveyt oldukça genç bir nüfusa sahiptir. Bu durum bir yandan dinamik bir işgücü piyasası ve yeni ürünler için potansiyel talebin varlığına, diğer yandan ise bu işgücü için istihdam yaratılması ihtiyacına işaret etmektedir. Kuveyt te nüfusun %26,7 si 0-14 yaş gurubu, %70,7 si çalışabilir nüfus olarak adlandırdığımız yaş grubu ve %2,6 sı 64+ yaş gurubundan oluşmaktadır. Ayrıca, Kuveyt son 96

5 on yılda %3,4 gibi oldukça yüksek bir ortalama nüfus büyüme hızına sahip olmuştur. Kuveyt te nüfus yapısı ile ilgili ilginç ve önemli iki diğer özellik, nüfusun %98 inin kentsel bölgelerde ve yalnızca %2 inin kırsal kesimde yaşıyor olması, yani Kuveyt in büyük ölçüde kentli bir toplum yapısına sahip olması ve nüfus yapısının %60 ile erkek nüfusu lehine olmasıdır. Bu iki özelliğin ülkenin coğrafi yapısından kaynaklanan ve ekonomik ve sosyal nedenleri ve sonuçları vardır. Kentli nüfus yapısı hizmet ürünleri talebini artırarak, hizmetler sektörünün GSYH içindeki payını ve hizmetler sektörü istihdamın payını artırmaktadır. Nüfusun kadın erkek yapısının erkekler lehine olması göçmen işçilerin daha çok erkeklerden oluşmasından kaynaklanmaktadır. Ancak, erkeklerin işgücüne katılımının daha çok olması, daha çok istihdam yaratılması zorunluluğunu da birlikte getirmektedir. Bir ülkenin nüfus yapısı ile ilgili bir diğer önemli gösterge çalışan her bir bireyin çalışmayan kaç kişiye bakmak durumunda olduğunu gösteren bağımlılık oranıdır. bu oran Kuveyt için göreli olarak düşük olup, ortalama olarak %40 dır. Kuveyt ayrıca giderek artan bir yaşam süresi beklentisi olan bir nüfus yapısına sahiptir. Kuveyt te kadınların yaşam beklentisi erkeklerden yüksek olup, ortalama yaşam beklentisi 75 yıldır. Temel ekonomik yapı ölçütlerinden biri dışa açıklık derecesidir. Ülkede üretilen ve tüketilen mal ve hizmetlerin ne ölçüde dış ticarete konu olduğunu ifade eden açıklık, ihracat ve ithalatın GSYH içerisindeki payları ile ölçülebilir. Ekonomileri temel enerji kaynakları üretimine dayalı ülkelerde dışa açıklık bir zorunluluk olarak ortaya çıkmakta ve bu ülkeleri hem üretip ihraç ettikleri enerji kaynaklarının fiyatlarındaki dalgalanmalar hem de küresel ekonomik krizlere karşı kırılgan yapmaktadır. Bu nedenle, Kuveyt gibi birkaç enerji kaynağı üreticisi ülkelerin reel faaliyet hacimleri ve dolayısıyla kişi başına gelirleri ve insanların ekonomik refah düzeyleri yüksek değişkenlik gösterir. Kişi başın gelirin yüksek olması bu değişkenliğin olumsuz sosyal sonuçlarını azatsa bile, yatırımcıların bu risk anlayışı bu ülkelerde yatırımları ve dolayısıyla bu ülkelere yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını olumsuz etkiler. Kuveyt gibi göreli olarak yüksek gelirli ve sürekli dış ticaret fazlası veren ülkelerde bile doğrudan yabancı sermaye yatırımları getirdikleri teknoloji ve üretim, pazarlama ve yönetişim anlayışları ile büyük önem taşır. Şekil 2, dönemi için ihracatın, ithalatın ve dış ticaret dengesinin GSYH ya oranının gelişimini yansıtmaktadır. Şekilden Kuveyt in açık bir ekonomiye sahip olduğunu ve bu açıklık derecesinin zaman içerisinde arttığını gözlemliyoruz. Ayrıca Şekil bize ayrıca Kuveyt te dış ticaret dengesi (ihracat ile ithalat arasındaki farkın) fazlasının artan bir trende sahip olduğunu ve GSYH nın yarısı düzeyine yaklaştığını göstermektedir. Buna karşın, her üç seri de 2006 sonrası dönemde önemli dalgalanma göstermektedir. Bu dalgalanma Tablo 1 de yansıttığımız GSYH ve kişi başına GSYH dalgalanmalarını açıklamaktadır. Şekil 2: İhracatın GSYH İçindeki Payı ve Dış Ticaret Dengesinin GSYH ya Oranı Kaynak: Dünya Bankası Veri Tabanından derlenen verilerden yola çıkılarak çizilmiştir: Erişim Tarihi:

6 Şekil 3 ise, döneminde doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının GSYH içindeki payının gelişimini yansıtmaktadır. Yukarıda da belirttiğimiz üzere, Vizyon 2035 uzun dönem plan çerçevesinde Kuveyt ekonomik kalkınma ve ekonomin çeşitlendirilmesini amaçlayan birçok dev yatırım projesini uygulamaya koymayı hedeflemektedir. Bu projelerin yaşama geçirilmesinde ve bu projeler ile üretilecek mal ve hizmetlerin yurtiçi tüketimi yanında ihraç edilebilmesi için uluslararası nitelikte olmaları gerekmektedir. Yabancı sermeye bu işlevlerin yerine getirilmesinde, özelikle ekonominin çeşitlendirilmesi, yani petrol ve doğal gaz ve türevleri dışında, özellikle imalat sanayi ve yüksek teknoloji ürünleri üretebilecek yatırımların gerçekleştirilmesinde önemli bir rol oynar. Oysa Şekil 3 den Kuveyt e yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının hem ihmal edilebilir bir düzeyde olduğunu hem de oldukça dalgalanma gösterdiğini gözlüyoruz. Bu nedenle Kuveyt Vizyon 2035 amacına hizmet edecek yabancı sermayeyi çekebilmek için yasal, kurumsal ve finansal özendirme önlemleri almalıdır. Şekil 3: İhracatın GSYH İçindeki Payı ve Dış Ticaret Dengesinin GSYH ya Oranı Kaynak: Dünya Bankası Veri Tabanından derlenen verilerden yola çıkılarak çizilmiştir: Erişim Tarihi: Bilindiği gibi, yatırımlar ekonomik kalkınma ve ekonominin çeşitlendirilmesinin temel aracıdır. Bugünün birçok gelişmekte olan ülkesinin temel sorunu, bu yatırımları gerçekleştirmede yurtiçin tasarrufların yetersiz olmadır. Tablo 2 den bu durumun tam tersinin Kuveyt için geçerli olduğunu gözlüyoruz. Kuveyt te GSYH nın yarısını aşan bir yurtiçi tasarruf düzeyi varken, ortalama olarak GSYH nın %20 sinin altında bir yatırım söz konusudur. Bu nedenle Vizyon 2035 planı çerçevesinde hazırlanacak kalkınma planlarında içerilecek yatırımla projeleri büyük önem taşımaktadır. Bu yatırım projelerinin hazırlanmasında bölgesel ve küresel tamamlayıcılık ve rekabet koşullarının göz önünde tutulması Kuveyt ekonomisinin uzun dönem performansının, çeşitlilik düzeyinin ve insanların refah düzeyinin yükseltilmesinde büyük rol oynayacaktır. Kuveytliler bugün dünyada en düşük vergi yüklerinden biri ile karşı karşıyadırlar döneminde vergilerin GSYH içindeki payı ortalama olarak %1,1 dir. Bugün yüksek enerji kaynakları rezervleri bu durumu olanaklı kılmaktadır. Ancak yukarıda da belirttiğimiz gibi bu kaynakların bir ömrü söz konusudur ve bu ömür Kuveyt için 100 yıl olarak alındığında dahi birkaç kuşak sonra da Kuveytlilerin bugünkü kuşağın ekonomik refah düzeyine sahip olması bugün modern bir ekonomi yaratılması ile mümkündür.

7 Tablo 2: Yatırımların ve Yurtiçi Tasarrufların Gayri Safi Yurtiçi Hasıla içindeki Payları (%) Kaynak: Dünya Bankası Veri Tabanından derlenmiştir: Erişim Tarihi: Sonuç Kuveyt Vizyon 2035 adı verilen uzun dönem plan çerçevesinde yıllarını kapsayan bir kalkınma planını yürütmektedir. Vizyon 2035 çerçevesinde hazırlanıp uygulanacak bu kalkınma planları ile hem özel sektörün ekonomideki rolünün artırılması ve ekonominin çeşitlendirilmesi hem de uzun dönemde daha kalkınmış ve yüksek refah düzeyine sahip bir ülke inşa etmek amaçlanmaktadır. Mevcut kalkınma planı öncelikle yeni bir uluslararası iş kenti inşasını, yeni bir liman ve bu limana ulaşımı sağlayacak kara yollarının inşasını, demiryolu ve metro sistemlerini alt yapı, eğitim ve sağlık yatırımlarını ve yeni petrol işleme tesislerini ve mevcut tesislerin modernizasyonunu içeren projeleri kapsamaktadır. Vizyon 2035 e yönelik projelerin gerçekleştirilmesi oldukça yüksek yurtiçi tasarruflara sahip olan Kuveyt için olanaklı gözükmektedir. Enerji kaynakları gelirlerinin sağladığı bütçe olanakları hükümetin özellikle altyapı yatırımlarını gerçekleştirmesini kolaylaştırmaktadır. Yüksek cari işlemler fazlası ise ihtiyaç duyulan yabancı yatırım mallarının ithalatını kolaylaştırmaktadır. Bu durumda ihtiyaç duyulan temel unsur bu mevcut ekonomi-politik kararlılığın ve politik istikrarın sürdürülmesidir. Yabancı sermeye bu projelerin gerçekleştirilmesinde salt sermaye olarak değil, ancak teknolojik bilgi ve yönetişim katkısı ile önemli bir rol oynayabilir. O DİPNOTLAR 1 BP Statistical Review of World Energy, Erişim Tarihi: Erişim Tarihi: Dünya Bankası Veri Tabanı, Erişim Tarihi: CIA World FactBook, Erişim Tarihi: