KENTSEL VE BİREYSEL SU TASARRUFU

Transkript

1 KENTSEL VE BİREYSEL SU TASARRUFU Dünya su rezervinin ancak % 2,6 sının tatlı sulardan oluştuğu bildirilmektedir. Bunun çok büyük bir kısmı da kutup bölgelerinde buzullar halinde halinde bulunmaktadır. Tatlı suların az bir bölümü ise atmosferde buhar, yerkabuğunda yüzey ve yeraltısuyu şeklindedir yer almaktadır. Dünyamızda mevcut suların yaklaşık miktarı ve dağılımı bazı yayınlarda şu şekilde verilmektedir; Çizelge 1. Dünya su rezervlerinin dağılımı Su kaynağı Miktar, km 3 % Denizler Tatlı sular Kutuplardaki buzullar Yer altı suları Göller ve nehirler Atmosferdeki buhar Toplam BM in 2005 yılı verilerine göre, dünyada 1 milyar 400 milyon kişi temiz içilebilir sudan mahrum bulunmaktadır. Yine dünya nüfusunun % 40 ına denk gelen 2 milyar 600 milyon kişinin, arıtılmamış sağlık açısından sakıncalı suyu tüketmek zorunda olduğu dile getirilmektedir. Sağlık şartlarına uygun olmayan suların neden olduğu kolera, ishal ve tifo gibi hastalıklardan her dakikada 15 kişinin hayatını kayıp ettiği belirtilmektedir. Diğer bir ifadeyle yılda yaklaşık 8 milyon kişi sudan kaynaklanan hastalıklar sonucu hayatlarını kaybetmektedir. Dünya nüfusunun artmasına bağlı olarak 20. yüzyılda su tüketiminin 6 kat arttığı belirtilmektedir de kişi başına düşen su tüketim miktarının 16 bin 800 metreküp olduğu ve bu miktarın 2000 de 7 bin 300 metreküpe düştüğü dile getirilmektedir. Dünya nüfusunun 8 milyarı bulmasının beklendiği 2025 yılında ise kişi başına su tüketiminin yaklaşık 4 bin 800 metreküpe düşeceği tahmin ediliyor. Günlük su tüketiminin Afrika kıtasında kişi başına litre arasında değişirken Avrupalıların kişi başına günlük su tüketim miktarı 200 litre, Kuzey Amerika ve Japonya da ise 350 litre olduğu söylenmektedir. Suların kullanımı

2 konusunda şimdiden birçok bölgedeki ülkeler arasında tansiyon yükselmiş durumda olduğu bildirilmektedir. ABD den Ortadoğu ya, Güney Asya ya kadar geniş bir alanda küresel ısınmaya da bağlı olarak susuz ülkelerin sayısının giderek arttığı belirtiliyor. Uzmanlar, su krizinin muhtemel "su savaşlarına" neden olabileceği uyarısında bulunuyorlar. Ülkemizin toplam su potansiyelinin 501 milyar m 3 /yıl olduğu çeşitli kaynaklarca dile getirilmektedir. Bu miktarın; Doğrudan akışa geçen kısmı 166 milyar m 3 /yıl, Geriye kalan suyun %67 sinin sızma, buharlaşma ve transpirasyonla kaybolduğu, Akarsularımızın toplam debisi yeraltına sızan sularında katkısıyla yılda ortalama milyar m3/yıl seviyesinde olduğu, Baraj ve göletlerde tutulmanın yaklaşık 91.1 milyar m 3 /yıl olduğu, Akarsular, göller ve yeraltı sularından oluşan toplam 111 milyar m 3 /yıl suyun, kullanılabilir su potansiyeli olduğu belirtilmektedir. Ülkemizin toplam su potansiyelinin 501 milyar m 3 /yıl olduğu çeşitli kaynaklarca dile getirilmektedir. Bu miktarın; Doğrudan akışa geçen kısmı 166 milyar m 3 /yıl, Geriye kalan suyun %67 sinin sızma, buharlaşma ve transpirasyonla kaybolduğu, Akarsularımızın toplam debisi yeraltına sızan sularında katkısıyla yılda ortalama milyar m 3 /yıl seviyesinde olduğu, Baraj ve göletlerde tutulmanın yaklaşık 91.1 milyar m 3 /yıl olduğu, Akarsular, göller ve yeraltı sularından oluşan toplam 111 milyar m 3 /yıl suyun, kullanılabilir su potansiyeli olduğu belirtilmektedir. Yapılan bir çalışmada, Ülkemiz için su temininin genel durumu 2000 verilerine göre değerlendirilmiş ve 3215 belediyeden sadece 2359 u içme suyu şebekesine sahip olduğu ve yalnızca 143 ünde içme suyu arıtma tesisine sahip olduğu belirlenmiştir. Altyapı hizmetlerinin yetersizliği, su kaybı (toplam su temininin %32 si) ve yasal olmayan su tüketimi (toplam temin edilen suyun %37 si) gibi nedenlerden dolayı belediye su hizmetlerinin verimli kullanılamadığı dile getirilmektedir.

3 KENTSEL SU TASARRUFU Hacimsel açıdan bakıldığında en önemli su kullanıcılarından bir tanesi de kentsel kullanımdır. ülkemiz koşullarında ortaya çıkan sorunların temelinde gelişme süreçlerinin planlanmasında suya olan ihtiyacın yeterince incelenerek irdelenmemiş olmasıdır. Bu nedenle de Kentsel alanda su kullanım verimliliğini arttırılması son yılların en önemli konularından bir tanesi olmuştur. Planlama ile belirlenen kentsel yaşam tarzı (konut alanlarının alacağı yeni şekil, evsel su tüketim stratejileri, ev dışı alanlarda suyun yönetimi ve planlanması- kentsel kullanım bölgelemeleri, kentsel alanlardaki su hasadı, yoğunluk kararları, yeni gelişme alanlarını alacağı şekil ve bu alanlarda uygulanacak yeni politikalarda artık su kararlarının önemle ele alınması); kentsel gelişme deseninin su talebi açısından değerlendirilmesi; kıtlık ve bolluk dönemlerine göre ekim ayında belediyenin yıllık su bütçesini yapması; bütçenin kontrolü için arazi kullanım kararlarının gerçekleştirildiği inşaat ruhsatları ile ilişkilendirilmesi, su tasarrufu sağlanması konusunda üzerinde durulması gereken yeni dönemin ağırlık vereceği konu başlıkları olmalıdır. Dünya nüfusunun %40 ını barındıran 80 ülke şu an itibarıyla su sıkıntısı çekmektedir. 20. yüzyılda dünya nüfusu 3 kat artarken su çekimleri 6 kat artmıştır. Yapılan araştırmalar da gelecek yıllarda su tüketiminin ikiye katlanacağı yönündedir. Örneğin bir varsayıma göre gelimiș ülkelerin kişi başına su tüketim miktarı 2025 yılarında global seviyede su tüketim oranı olduğunda yeryüzündeki su kaynaklarını %90 ını kullanılmış olacaktır. Kısacası, nüfusun hızla artması, buna karșılık su kaynaklarının sabit kalması sebebiyle su ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Ülkemizde su arzının devamlılığının sağlanabilmesi (özelliklede yağış rejiminin bozulduğu bu dönemlerde) oldukça güç bir durumdur. Bunun sağlanabilmesi iki ana etmenin sağlanmasıyla mümkündür. Bunlar; 1. Su arzını düzenli tutmak, 2. Suyun kullanımında tasarrufun sağlanması 1. Su arzını düzenli tutabilmek Son yıllarda dünyada ve ülkemizde yağış rejiminin küresel ısınma ve dönemsel su döngüsündeki dalgalanma nedeni ile ciddi bir biçimde değiştiğini gözlemliyoruz. Bunun yanında ırmaklarımızın dolayısı ile de barajların su seviyelerinde de önemli azalmalar yer aldı. Hatta Ankara daki barajlar boşalma

4 noktasına geldi. Dağların üzerinde yazın bile kalan kar ve buzullar küçülmeye ve giderek kaybolmaya başladılar. Diğer taraftan, yağış alındığında kısa sürede metre kareye büyük hacimde su düştüğünü ve bunun sellere dönüşüp hızla bulunduğumuz alanlardan uzaklaştığını gözlemledik. Bütün bu gelişmeler başta büyük kentlerimiz olmak üzere su arzını istikrar içinde tuta gelen barajları kuruma noktasına bile getirdi. Bu durumda ne yapabiliriz? 1.1 Yeraltı sularının kullanımına dikkat edilmesi Ülkemizin birçok yöresinde gerekli altyapı hizmetleri hazırlanmadan kurulmalarına izin verilen ve mantar gibi biten yeni yerleşim birimleri ve bilinçsiz tarımsal sulama nedeni ile yeraltı sularına aşırı şekilde yüklenilmiştir. Bunun sonucunda bazı yer altı su kaynakları kurumuş ve daha kötüsü denize yakın olanlar tuzlanmaya başlamıştır. Gelinen bu nokta, yeraltı sularının doğaca bize kriz dönemi için sunulmuş birer acil durum yedekleri olduğunu idrak edememenin sonucu olduğu kadar, yer altı sularından kullanımın normal yıllarda sadece yıllık yenilenme miktarı ile sınırlı olması gerektiği gerçeğini kamu yönetimlerinin ve bireylerin göz ardı etmesinin de neticesidir. Yeraltı sularına yönelik iki büyük hatamız daha vardır. Bunlardan birincisi sanayi kullanımının da yıllık su yenileme kapasitesi ile sınırlı tutulmaması ve aşırı çekimin tarife ile caydırılmaması ile yerleşim bölgelerinin çöplüklerinin yerlerini belirlerken yeraltı sularının bulunduğu bölgelere gereken özenin gösterilmeyerek kirlenmelerine yol açılmasıdır. Yeraltı sularının kullanım kurallarının ve yaptırımlarının özenle uygulanmasına gereken önemi göstermemeye devam ettiğimiz takdirde, yağış rejimindeki değişimin getireceği susuzluk sorununu çok daha vahim boyutta yaşamaya başlayacağız. 1.2 Kirleten öder veya temizler kuralının benimsenmesi Ülkemizde yıllardır bir Çevre Bakanlığı olmasına ve Çevre Koruma kuralları olmasına rağmen, sanayinin akarsuları ve yeraltı sularını kirletmesinin önüne geçilememiştir. Bu durumun düzeltilebilmesi için yetkili kurum ve kuruluşlar birlikte çalışarak gerekli koordinasyonu sağlamalıdır. Gerekli yasal düzenlemeler yapılarak uygulamaya aktarılmalı ve takibi yapılmalıdır. Böylelikle hem israfın önlenmesinde önemli katkılar sağlanmış olur hem de tüketim bilincinin oluşturulmasına katkılar sağlanmış olur. 1.3 Kaçak ve kayıpların önlenmesi Mevcut sulama şebekelerinin en ciddi sorunların başında su kayıp ve kaçakları gelmektedir. Büyükşehir belediyelerimizde su kaybı oranları yüksektir. Fatura edilen

5 su miktarının satılan su miktarına oranı %56 düzeyindedir. Bunun bir kısmı su abonesi olmayan kullanıcıların tüketimine de bağlı olmakla beraber asıl sorun şebeke kayıplarıdır. 16 büyükşehir su kayıpları oranları %43.8 düzeyindedir. Diğer belediyelerimizde su kaybı oranları yüksektir. Fatura edilmeyen su miktarı %40 düzeyindedir. Aslında bu dererlerin bir az daha yüksek olduğu düşünülmektedir bununun nedeni hem üretilen suyun doğru olarak ölçülememesinden hem de kayıt sisteminin düzgün işletilememesindendir. Türkiye kentsel nüfusunun 2000 yılı itibarıyla yaklaşık %54 ünü oluşturan 129 belediyenin kişi başına günlük su tüketimi k/g/l dir. Büyük şehir belediyelerinde bu değer k/g/l ve belediyelerde ise k/g/l dir. Bu değerler dünyada kabul gören 125 k/g/l değeri ile karşılaştırılmamalıdır. Buna göre büyük şehir belediyelerimiz oldukça iyi durumdadır. Ancak nüfusu 100 bini aşan belediyelerimiz standartların altındadır. Bununla beraber ülkemizin doğu ve güneydoğu Anadolu bölgelerinde bu değerler daha düşüktür. 1.4 Yağmur suyu toplama şebekesi kurulması Ülkemizde her yıl büyük ve küçük kentlerinde yağışlar neticesinde su baskınlarına maruz kalınmasına rağmen henüz hiçbir kentimizde yağış sularını toplayacak sistem mevcut değildir. Son derece değerli yağmur suları şehirlerin kanalizasyon şebekelerinde yok olup gider. Kent yönetimlerinin kuracakları su toplama kanallarının yanında bireyler de yağmur suyu toplama tankı inşa ederek hem su faturalarını düşürebilirler hem de yağmur suyundan daha fazla yararlanabilirler. Bahçesi olan evler veya apartmanlar yaptıracakları su tankları ile bahçe ve çiçek sulamalarını, araç yıkamalarını şehir suyunu kullanmadan karşılayabilirler. Bu konuda Belediyeler de bireyleri özendirebilirler. Bu özendirme, Avustralya nın Sydney Belediyesinde olduğu gibi birbirine komşu evlerin yağmur suları uygun bir noktaya yerleştirilecek yağmur suyu toplama tankında toplanabilir. Uygun kullanım ortamlarında kullanılabilir hatta gerekli arıtma yöntemleriyle birlikte içme suyu olarak ta kullanılabilir. Diğer yandan da şehir şebekesine olan talep önemli oranda düşürülebilmektedir.

6 BİREYSEL SU TASARRUFU Tasarruf önlemleri içinde en etkili olan etmenlerin en başında hiç şüphesiz ki bireysel tasarruf önlemleri gelir. Birey olarak sorumluluklarımızı bilerek yapacağımız katkılar kıt kaynak suyumuzun tasarruflu kullanılmasında önemli bir desteği sağlamış oluruz. Konutlarda su tüketiminin en çok gerçekleştirildiği banyo ve tuvalet başta olmak üzere kullanımı sürecinde alacağınız basit önlemlerle ve uygulamalarla israfı büyük oranda önleyebilirsiniz. Diş fırçalarken, sebze-meyve yıkarken, tıraş olurken nelere dikkat etmelisiniz? Klozeti en az miktarda su kullanarak nasıl temizleyebilirsiniz? Hangi çim daha az su ister? İşte mutfağınızda, banyonuzda ya da bahçenizde kullanabileceğiniz basit tasarruf yolları şöyle: Banyoda AAA sınıfı duş başlığı takmak gibi basit bir değişiklik, her yıl evinizde ciddi su ve enerji tasarrufu sağlayabilir. Banyo yerine duş yapın: Banyo yaparken litre su tüketilirken, duş alırken bunun litre arasında değişiklik meydana gelir. İyi püskürten duş başlıkları kullanın: Suyu daha iyi püskürten, ekonomik duş başlıklarını tercih etmek de bir başka önlem. Klasik duş başlıkları dakikada ortalama litre su akıtırken, düşük akımlı aeratörlü duş başlıkları dakikada 9-10 litre su tüketir. Böylece 5-6 dakikalık duş esnasında litre yerine litre su kullanmış olunur. Ayrıca klasik musluklar yerine kolay açılıp kapanan musluklar kullanmak da su tüketimini yüzde 25 azaltır. Tıraş olmak: Tıraş bıçağınızı durulamak için, tıpası kapatılmamış bir lavaboda akar suyun altına tutmak yerine, tıpalı lavaboya biraz su koyun. Eğer bir kişi

7 günde bir kez ortalama üç dakika boyunca suyu kapatmadan tıraş olursa, yılda 10 ton su harcar. Dişlerinizi fırçalamak: Fırçalarken musluğu açık tutmanız gerekmez. Başlamadan önce diş fırçanızı ıslatın ve ağzınızı çalkalamak için bir bardak su kullanın. Bir kişinin günde iki kez bir dakika boyunca suyu kapatmadan diş fırçalaması yılda 8 ton su israfına neden olur. Tuvaletler: Tuvalet rezervuarınızdaki su sızıntılarını mutlaka önleyin ve tuvaleti çöp olarak kullanıp gereksiz yere sifonu çekmeyin. Günde bir kez amacı dışında sifonu çekmeniz halinde yılda 4 ton su harcamış olursunuz. Tuvaletin su deposundaki suyun sadece yarısını akıtmayı seçebilmek için AAA sınıfı çift hazneli su deposu taktırın. AAA sınıfı tuvaletler standart tekli su depolarından yüzde 67 oranında daha az su kullanır. Sızıntı yapan su depoları ve akıtma sistemleri, her gün binlerce litre suyu boşa, harcayabilecekleri için, derhal tamir edilmelidir. Depoya koyulan yiyecek renklendirici, tuvalette sızıntı olup olmadığını gösterecektir. Musluklar: Su randımanı yüksek AAA sınıfı musluklar takın ve manivelalı ve sıcak ve soğuk suyu karıştırabilen modellerini göz önüne alın. AAA sınıfı muslukları standart musluk teçhizatından yüzde 50 oranında daha az su kullanır. Sızıntı yapan contaları daima değiştirin ve contaların ömrünü uzatmak için muslukları yumuşak bir şekilde kapatın. Çamaşır Yıkarken Çamaşır makinesi satın alırken daha az enerji harcayan A sınıfını tercih edin. Haftada bir kez daha az çalışan çamaşır makinesi kullanımıyla yılda 9 ton su tasarrufu sağlanabilir. 4A sınıfı bir çamaşır makinesi alın: Bir dahaki çamaşır makinenizi satın alırken, en az 4A sınıfı bir makine almayı düşünün. Bunlar, eski üstten doldurmalı makinelerden daha az su, enerji ve deterjan kullanırlar. Elbiselerinizi yıkamak: Yük ayarlaması olan çamaşır

8 makineleri, çamaşır yüküne uyacak şekilde ayarlanmalıdır. Makinenizi ayarlayamıyorsanız, mümkünse çamaşırlar makineyi dolduracak miktarda birikinceye kadar bekleyin. Mutfakta Evlerde tüketilen suyun yüzde 10 u mutfakta kullanılır. Kişi başına ortalama 35 litreyi bulan günlük su miktarını dikkatli kullanarak büyük oranda düşürmek mümkün. Otomatik bulaşık makineleri: Su ve enerji tasarruf etmek için bulaşık makineniz dolana kadar bekleyin. Daha yeni ve AAA sınıfı modeller eski bulaşık makinelerinden yüzde 64 oranında daha az su kullanır ve enerji tasarruf eder. Bulaşıkları elde yıkamak: Bulaşıkları akar suyun altında değil, tıpası kapalı bir lavaboda durulayın. Sebzeleri temizlemek: Sebze ve meyveleri önce yarısına kadar su dolu kaba koyup temizleyip sonrasında akar musluk suyunda yıkayın. İçme suyu: Suyu, içilecek kadar soğuması için bolca akıtmanıza gerek kalmaması için buzdolabında bir kap soğuk su saklayın. Bahçede Çimeninizi kesmek: Çimenleri çok kısa kesmekten kaçının ve çimen kesiklerini, nemi yerde korumak üzere koruyucu tabaka olarak kullanın. Bahçenizi sulamak: Sabah erkenden veya öğleden sonra geç saatlerde sulayarak suyun buharlaşarak israf edilmesini azaltabilirsiniz. Yağmur suyu depoları çok sıcak günlerde bahçeniz için su sağlayabilir. Verimli şekilde sulamak: Sadece ihtiyaç duyulan yerleri sulamak için süzgeç veya hortumun ucuna takılan tetikli püskürtücüler kullanın. Arabanızı yıkamak: Bir kova kullanın. Arabanızı, durula suyunun çimene akacağı şekilde p edin. Bu şekilde çimeninizi sulayıp verimini artırabilirsiniz. Araba şampuanları, birçok gübreye benzer şekilde, çimenler için yararlı olabilen fosfatlar içerir. Temizlik: Yaya yollarını, araba girişlerini ve taşlıkları temizlemek için hortum yerine süpürge kullanın. Bahçeye bitki dikmek: Daha az su kullanan, daha az bakıma ihtiyaç duyan ve yabanil yaşamı çeken yerel doğal ve suya duyarlı bitkileri ve çimenleri seçin. Kimi doğa çimlerinin, kuraklığa daha dayanıklı derin kökleri vardır ve diğer tür çimenler kadar sulanmaya ihtiyaç duymaz.

9 Bitkileri sulamak: Bitkilerin yapraklarını değil, saplarının dibini sulayın. Su akıp gitmeden önce toprağın suyu ne kadar çabuk emdiğini görün. Yeni bahçe yataklarını sulamak: Hepsinin doğru miktarda su almasını sağlamada yardımcı olacağı için, benzer sulama ihtiyaçları olan bitkileri gruplandırın. Yaprak ve saman tabakası: Yaprak ve saman tabakasını kullanın ve toprağa çürümüfl yaprak ve bitki ile karışık gübre gibi organik maddeler katın. Bunlar toprağın nemli kalmasına ve buharlaşmanın yüzde 70 e varan oranda azalmasına yardımcı olur. Sayacınızı Kontrol Edin! Yatmadan önce (veya hiçkimsenin su kullanmadığı zaman) sayacınızı kontrol edip ertesi sabah gösterdiği miktarla karşılaştırarak borulardaki sızıntılar ortaya çıkarılabilir. Daha fazla miktarı gösteriyorsa, ruhsatlı bir su tesisatçısı tarafından izlenip tamir edilmesi gereken bir sızıntı olabilir. Gizli Su Kaçağına Dikkat! Tüketiciler öncelikle "gizli su kaçağı" olasılığına karşı duyarlı olmalısınız. Bunu tespit etmek için bütün muslukları kapatıp su sayacını okuyun. İki saat süre ile su kullanmayın. İki saatin sonunda su sayacını tekrar okuyarak su kaçağı olup olmadığını tespit edebilirsiniz. Bozuk musluklardan ve tuvaletlerden sızan su, evinizdeki toplam su tüketiminin yüzde 5 i kadardır. Saniyede bir damla akıtan musluk tamir edilirse yılda 1 ton tasarruf sağlanabilir. Evinizde su israfına son vermek için öncelikle nerede ne kadar su tükettiğinizi bilmelisiniz. Banyo ve tuvalette tüketilen su miktarı evde tüketilen toplam suyun yüzde 70 ini oluşturuyor. Alacağınız küçük önlemlerle su tüketiminizi azaltmanız mümkün.