MAKİNA SEKTÖRÜ RAPORU (2013/2)

Transkript

1 T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI Belge Başlığı MAKİNA SEKTÖRÜ RAPORU (2013/2) Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi 1

2

3 İÇİNDEKİLER Tablolar Listesi... 2 Şekiller Listesi... 2 Kısaltmalar Listesi... 3 YÖNETİCİ ÖZETİ SEKTÖRÜN GENEL DURUMU Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu Sektörün Türkiye deki Genel Durumu Sektörün Alt Grupları ve Üretilen Başlıca Ürünler Sektörün Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler Sektörün Kapasite Kullanımı Sektörün Girişim Sayısı ve İstihdamı Sektörün Üretim ve Katma Değeri Sektörün Cirosu Sektörün Ar-Ge Faaliyetleri Sektörün Dış Ticareti Sektörün Maliyet Bileşenleri Sektöre Özgü Yatay ve Dikey Politikalar ve Düzenlemeler Sektörün Projeksiyonu SEKTÖRÜN SON ALTI AYLIK DEĞERLENDİRMESİ Sektörün Üretim Endeksi Değerlendirmesi Sektörün Kapasite Kullanım Oranı Değerlendirmesi Sektörün İhracat ve İthalat Değerlendirmesi Sektörün Ciro Endeksi Değerlendirmesi Son Dönemdeki Sektöre İlişkin Türkiye ve Dünyadaki Gelişmeler KAYNAKÇA EKLER... 22

4 Tablolar Listesi Tablo 1. Dünya Makine Ticaretinin Toplam Ticaretten Aldığı Pay... 4 Tablo 2. Makine Sanayi Alt Ürün Grupları... 5 Tablo 3. Makine Sanayi Girişim Sayısı... 7 Tablo 4. Makine Sanayi Çalışan Sayısı... 7 Tablo 5. Makine Sanayi Üretim Değeri... 8 Tablo 6. Makine Sanayinin Oluşturduğu Katma Değer... 8 Tablo 7. Makine Sanayi Cirosu... 9 Tablo 8. Sektörlere Göre 2011 Yılı Ar-Ge Harcamaları Tablo 9. Makina Sektörü İthalat ve İhracat Rakamları Tablo 10. Ülkelere Göre Makina Sektörü İhracat Rakamları (2012) Tablo 11. Makina Sektörü İhracatının Toplam İhracat İçerisindeki Payı Tablo 12. Ülkelere Göre Makina Sektörü İthalat Rakamları (2012) Tablo 13. Makina ve Aksamları İthalatının Toplam İthalat İçerisindeki Payı Tablo 14. Aylık Bazda İhracat Değerleri Tablo 15. Aylık Bazda İthalat Değerleri Şekiller Listesi Şekil 1. Kapasite Kullanım Oranı... 6 Şekil 2. İstihdam Endeksi... 7 Şekil 3. Üretim Endeksi... 8 Şekil 4. Ciro Endeksi (Toplam)... 9 Şekil 5. Ciro Endeksi (Yurtiçi ve Yurtdışı) Şekil 6. Ar-Ge Harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla İçindeki Payı Şekil 7. Ar-Ge Harcamasını Gerçekleştiren Kesim Şekil 8. Makina Sektörü İthalat ve İhracatı Şekil 9. Sektör İhracat Gelir Hedefi Şekil 10. Üretim Endeksi (Aylık) Şekil 11. Kapasite Kullanım Oranı (Aylık) Şekil 12. Aylık Bazda İhracat Değerleri Değişimi Şekil 13. Aylık Bazda İthalat Değerleri Değişimi Şekil 14. Ciro Endeksi (Aylık)

5 Kısaltmalar Listesi Belge Başlığı AB ABD BYS GSYİH GTİP KOBİ NACE SITC TCMB TÜİK UN Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Başka Yerde Sınıflandırılmamış Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Türkiye İstatistik Kurumu Birleşmiş Milletler 3

6 YÖNETİCİ ÖZETİ Makina Sektörü, sahip olduğu yüksek katma değer oranı, teknoloji üretimini zorunlu kılması, geniş bir yan sanayi ağı oluşturması, yatırım maliyetlerini düşürmesi, nitelikli personele yönelik istihdam alanı oluşturması, dışa bağımlılığı ve dış ticaret açığını azaltmasının yanı sıra pek çok sektöre girdi sağlaması ile tetikleyici güce sahip lokomotif bir sektördür. Ülkemiz makine sektörü, 2012 yılında 34,5 milyar dolarlık dış ticaret hacmine ulaşmış ve makine sektörü ihracatının söz konusu yıl itibariyle toplam ihracattan aldığı pay %7 ye yaklaşmıştır yılında hedeflenen 500 milyar dolarlık ihracattan makine sektörünün 100 milyar dolar pay alabilmesi adına bu oranın 2023 yılında %20 ye yükselmesi gerekmektedir yılında, sektör ihracatının ithalatı karşılama oranı %39,2 olarak gerçekleşmiştir. Bu düzeyin arttırılmasına yönelik alınacak tedbirler, makine sektörü ve bu sektörün girdi sağladığı diğer pek çok sektör açısından büyük önem taşımaktadır. 1. SEKTÖRÜN GENEL DURUMU 1.1. Sektörün Dünya Ekonomisi ve AB Ülkelerindeki Durumu Ülkelerin gelişme sürecinde, makine imalat sanayinin imalat sanayi içerisindeki önemi giderek artmaktadır. Bu artış trendine paralel olarak; 2011 yılı toplam dünya ticareti 33,2 trilyon ABD Doları, toplam dünya makine ticareti ise 3,0 trilyon ABD Doları olmuştur. Makine sektörünün dünya ticaretinden aldığı pay 2011 yılı itibariyle % 9 seviyesindedir. Tablo. Dünya Makine Ticaretinin Toplam Ticaretten Aldığı Pay Yıl Toplam Ticaret Makine Ticareti Oran (%) (Trilyon ABD Doları) ,2 1,9 9, ,5 2,1 9, ,9 2,5 9, ,1 2,9 9, ,1 2,1 8, ,1 2,5 8, ,2 3,0 9,0 Kaynak: Comtrade (SITC Rev.3: 71, 72, 73,74) Aralık

7 1.2. Sektörün Türkiye deki Genel Durumu Belge Başlığı Makina imalat sanayi, bütün dünyada olduğu gibi ülkemizin sanayileşmesinin de itici gücüdür ve gelecekte de ülkemizin gelişiminin temel taşı olacaktır. Türk makina sanayi 1990 yılından bu yana yaklaşık % 20 oranında yıllık büyüme oranı göstermiştir. Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye de de makina imalatçılarının büyük çoğunluğu KOBİ niteliğinde olup, bu yapı değişen ekonomik koşullara ve teknolojik gelişmelere karşı daha esnek ve hızlı cevap verme imkânı sağlamaktadır. Sektörde faaliyet gösteren KOBİ lerin sahip olduğu ucuz işgücü avantajı ve gelişmiş mühendislik becerileri, makina imalatçılarının uluslararası pazarlarda rekabet şansını arttıran unsurlardır. Türk makina sanayinde, her türlü parça ve aksamın yüksek kalitede ve rekabet edebilir fiyatlarda üretimi yapılmaktadır. Üretim sürecindeki yerli girdi oranı ise % civarındadır Sektörün Alt Grupları ve Üretilen Başlıca Ürünler Makina sanayinde 20 ye yakın alt ürün grubu bulunmaktadır. Bu gruplara ait standart bir sınıflama bulunmamakla birlikte sektörde sıklıkla anılmakta olan gruplar Tablo de listelenmiştir. Tablo. Makine Sanayi Alt Ürün Grupları S.N. ÜRÜN GRUBU S.N. ÜRÜN GRUBU 1 Reaktör ve Kazanlar 11 Tarım ve Ormancılık Makinaları 2 Türbinler ve Turbojetler 12 İş ve İnşaat Makinaları 3 Pompalar 13 Madencilik Makinaları 4 Kompresörler 14 Kâğıt ve Matbaacılık Makinaları 5 Vanalar 15 Yıkama, Kurutma ve Ütüleme Makinaları 6 Klimalar ve Soğutma Makinaları 16 Tekstil ve Konfeksiyon Makinaları 7 Isıtıcılar ve Fırınlar 17 Deri İşleme ve İmalat Makinaları 8 Hadde ve Döküm Makinaları 18 Kauçuk, Plastik, Lastik İşleme ve İmalat Makinaları 9 Gıda Sanayii Makinaları 19 Takım Tezgâhları ve Metal işleme Makinaları 10 Ambalajlama Makinaları 20 Rulmanlar 1.4. Sektörün Etkileşim Halinde Olduğu Diğer Sektörler Makina sektörü, yatırım malı ekipmanları temin etmesi bakımından bütün önemli sanayi kolları ile stratejik bir işbirliği içindedir. Makinaların ve diğer mekanik ekipmanların performansı, tarım, balıkçılık, madencilik, inşaat, nakliye, proses endüstrileri ve diğerlerinin verimliliğinin artmasında önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle de ekonominin gelişmesi, tüm sanayi kollarının rekabet gücünün artmasına katkı sağlamaktadır. 5

8 1.5. Sektörün Bölgesel Yapısı ve Kümelenmeler Makina imalat sanayi, bazı iller çevresinde daha fazla yoğunlaşmış bulunmaktadır. Bunlar; Bursa, İstanbul, Kocaeli, Trakya dâhil Marmara Bölgesi, İzmir, Eskişehir, Ankara, Konya, Gaziantep gibi illerdir. Çukurova bölgesi de bu kapsamda yer almaktadır. Takım tezgâhı imalatı ise, daha çok Bursa, Kocaeli, İstanbul, İzmir ve Konya da ön planda olan imalat konusudur. Gaziantep, daha çok tekstil (halı dokuma dâhil) ve gıda sanayii makinaları ile inşaat makinalarına öncelik veren bir konumdadır. Komşu ülkelere yakınlığı ve işbirliği olanağının artması nedeni ile bu ilimizde, son yıllarda daha değişik makina türlerinin imalatı da gelişim göstermektedir. Öte yandan, OSTİM Organize Sanayi Bölgesi ile Çankaya Üniversitesi arasında 22 Mayıs 2008 tarihinde İş ve İnşaat Makinaları Kümesi (İŞİM) kurulmuş ve bugüne kadar bu küme tarafından çeşitli faaliyetler gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, Bakanlığımızca rekabetçilik ve yenilikçilik alanlarında küme destek programı tasarımı tamamlanmış olup, ilgili Kümelenme Destek Programı Yönetmeliği 15/09/2012 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Program kapsamında sektörel ayrım yapılmaksızın belirli bir rekabetçilik ve sürdürülebilirlik seviye ve potansiyeline sahip kümelenmelerin iş planı çerçevesinde (faaliyet ve projeleri) desteklenmesi planlanmaktadır. Küme Destek Programına yönelik usul ve esaslar Bakanlığımız web sitesinde yayımlanmıştır Sektörün Kapasite Kullanımı Makine ve Ekipman İmalatına ait kapasite kullanımı, toplam imalat sanayine ait değere oldukça yakın seyretmektedir. Ayrıca, imalat sanayinde 2011 yılından itibaren yaşanmakta olan düşüşün aksine, makine sektöründe kapasite kullanımı her geçen yıl artmaktadır. Şekil. Kapasite Kullanım Oranı Kaynak: TCMB (* 2013 yılı için Ocak-Eylül dönemi verileri kullanılmıştır.) 6

9 1.7. Sektörün Girişim Sayısı ve İstihdamı Belge Başlığı TÜİK verilerine göre makina sektöründe 2011 yılı itibariyle işletmede yaklaşık 173 bin civarında personel istihdam edilmektedir yılına ait girişim sayısı ve istihdam verilerinin birlikte ele alınması sonucunda, makine sektöründeki girişim sayısının azalmasına karşın bu firmalardaki çalışan sayısının 2011 yılında da artmaya devam ettiği görülmektedir. Tablo. Makine Sanayi Girişim Sayısı /2010 Değişim (%) Makine ve Ekipman İmalatı ,5 TOPLAM İMALAT SANAYİ ,6 Pay (%) 4,0 4,1 3,6 - Kaynak: TÜİK Tablo. Makine Sanayi Çalışan Sayısı /2010 Değişim (%) Makine ve Ekipman İmalatı ,7 TOPLAM İMALAT SANAYİ ,2 Pay (%) 5,1 5,4 5,5 - Kaynak: TÜİK Makina ve Teçhizat İmalatı na ait sanayi istihdam endeksi, bizlere makine sektörünün sağlamış olduğu istihdamın, genel imalat sanayi değerinin de üzerinde bir artış sağladığını göstermektedir. Şekil. İstihdam Endeksi Kaynak: TÜİK(* 2013 yılı için ilk iki çeyrek verileri kullanılmıştır.) 7

10 1.8. Sektörün Üretim ve Katma Değeri 2011 yılı TÜİK verilerine göre 30,4 milyar TL düzeyinde gerçekleşen makine sektörü üretim değerinin, aynı yıldaki 703,4 milyar TL lik Türkiye Toplam İmalat Sanayi içerisindeki payı %4,3 civarındadır ve bu oran her geçen yıl artmaktadır. Tablo. Makine Sanayi Üretim Değeri 2009 (milyar TL) 2010 (milyar TL) 2011 (milyar TL) 2011/2010 Değişim (%) Makine ve Ekipman İmalatı 15,2 20,8 30,4 46,0 TOPLAM İMALAT SANAYİ 420,4 524,5 703,4 34,1 Pay (%) 3,6 4,0 4,3 - Kaynak: TÜİK Tablo. Makine Sanayinin Oluşturduğu Katma Değer (faktör maliyetiyle katma değer) 2009 (milyar TL) 2010 (milyar TL) 2011 (milyar TL) 2011/2010 Değişim (%) Makine ve Ekipman İmalatı 4,2 5,2 7,4 42,6 TOPLAM İMALAT SANAYİ 84,7 99,2 129,9 31,0 Pay (%) 5,0 5,2 5,7 - Kaynak: TÜİK Ayrıca, BYS Makina ve Teçhizat İmalatı Sektöründe 2010=100 temel yıllı Sanayi Üretim Endeksi yıllık ortalama değeri, 2010 yılından itibaren toplam imalat sanayine ait endeks değerinin üzerinde seyretmektedir. Şekil. Üretim Endeksi 8 Kaynak: TÜİK(* 2013 yılı için Ocak-Temmuz dönemi verileri kullanılmıştır.)

11 1.9. Sektörün Cirosu Belge Başlığı Makina sektörü 2011 yılında toplam 32,2 milyar TL lik ciro yapmıştır. Anılan yıl itibariyle sektörün toplam imalat sanayi cirosu içerisindeki payı ise % 4,3 e yükselmiştir. Tablo. Makine Sanayi Cirosu 2009 (milyar TL) 2010 (milyar TL) 2011 (milyar TL) 2011/2010 Değişim (%) Makine ve Ekipman İmalatı 16,5 22,0 32,2 46,3 TOPLAM İMALAT SANAYİ 449,5 552,8 740,3 33,9 Pay (%) 3,7 4,0 4,3 - Kaynak: TÜİK Makine ve Ekipman İmalatı sanayine ait ciro endeksinin de diğer endekslerde olduğu gibi toplam imalat sanayi değerinin üzerinde seyrettiği, ayrıca makine sektörüne ait ciro içerisindeki yurtdışı payının büyük bir artış trendi izlediği anlaşılmaktadır. Şekil. Ciro Endeksi (Toplam) Kaynak: TÜİK(* 2013 yılı için Ocak-Temmuz dönemi verileri kullanılmıştır.) 9

12 Şekil. Ciro Endeksi (Yurtiçi ve Yurtdışı) Kaynak: TÜİK(* 2013 yılı için Ocak-Temmuz dönemi verileri kullanılmıştır.) Sektörün Ar-Ge Faaliyetleri 2011 yılı Ar-Ge Faaliyetleri Araştırması sonuçlarına göre kamu kuruluşları, vakıf üniversiteleri ve ticari sektördeki anket sonuçları ile devlet üniversitelerinin bütçe ve personel dökümlerine dayalı olarak Türkiye de Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması 2011 yılında bir önceki yıla göre % 20,4 artarak 11,2 milyar TL olarak hesaplanmıştır. Türkiye de 2000 yılında Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamasının GSYİH içindeki payı % 0,48 iken bu oran 2011 yılında % 0,86 ya yükselmiştir. Bu artış, ülkemizde Ar-Ge ye verilen önemin yıllar geçtikçe arttığının somut bir kanıtıdır. Şekil. Ar-Ge Harcamalarının Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla İçindeki Payı Kaynak TÜİK 10

13 2011 yılında Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamalarının %45,5 i yükseköğretim, %43,2 si Belge Başlığı ticari kesim ve %11,3 ü kamu kesimi tarafından gerçekleştirilmiştir. Bir önceki yıl, yükseköğretim %46 ile ilk sırada yer alırken, bunu %42,5 ile ticari kesim, %11,5 ile kamu kesimi takip etmiştir. Şekil. Ar-Ge Harcamasını Gerçekleştiren Kesim Kaynak: TÜİK NACE Rev.2 - Kod:28 altında değerlendirilen makine sektöründe ise 2010 yılında 171,5 milyon TL olan Ar-Ge harcaması, 2011 yılında %36,6 lık artışla 234 milyon TL düzeyinde gerçekleştirilmiştir. Makine sektörü bu büyüklük ile en yüksek Ar-Ge harcaması gerçekleştirilen sektörler arasında yer almaktadır ve imalat sanayi içerisinde %10 a yakın bir paya sahiptir. Tablo. Sektörlere Göre 2011 Yılı Ar-Ge Harcamaları SEKTÖR NACE Kodu Harcama (TL) 1 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı ,4 2 Elektrikli teçhizat imalatı ,1 3 Diğer ulaşım araçlarının imalatı ,7 4 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı ,1 5 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri, kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı ,6 6 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı ,6 7 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı ,8 8 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) ,7 9 Tekstil ürünlerinin imalatı ,1 10 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı ,0 11 Gıda ürünlerinin imalatı ,9 12 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı ,5 13 Ana metal sanayii ,1 14 Diğer imalatlar ,0 15 Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı ,6 Pay (%) 11

14 16 Mobilya imalatı ,6 17 Giyim eşyalarının imalatı ,5 18 Kâğıt ve kâğıt ürünlerinin imalatı ,2 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ,1 ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı 20 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması ,1 21 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı ,1 22 İçeceklerin imalatı ,1 23 İMALAT ,0 24 GENEL TOPLAM (TÜM FAALİYETLER) Kaynak: TÜİK Tablo den de anlaşılacağı üzere 2011 yılı itibariyle ticari kesim tarafından yapılan 4,8 milyar TL lik toplam Ar-Ge harcamalarının 2,6 milyar TL si, yani yaklaşık olarak %53,3 ü doğrudan imalat sanayinde gerçekleştirilmiştir. Makine sektörünün imalat sanayi içerisindeki Ar-Ge harcamalarının payı 2010 yılında %8,4 iken 2011 yılında %9,1 a, genel harcamalar içerisindeki payı ise %4,3 ten %4,9 a yükselmiştir Sektörün Dış Ticareti Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması SITC Rev.3 kapsamında 71, 72, 73 ve 74 başlıklarının toplamı olarak değerlendirilen makine ihracatında 2012 yılında bir önceki yıla kıyasla %3 lük bir artış elde edilmiştir. Sektörün ithalatı %2,9 daralarak 24,8 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiş olup, dış ticaret açığı ise 2011 yılına göre %6,5 azalmıştır yılı Ocak-Haziran dönemi için 8,6 milyar dolarlık bir dış ticaret açığı söz konusudur. Şekil. Makina Sektörü İthalat ve İhracatı Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) * 2013 yılı için Ocak-Ağustos dönemi verileri kullanılmıştır. 12

15 Yıl Tablo. Makina Sektörü İthalat ve İhracat Rakamları İhracat (Milyar ABD Doları) Değişim (%) İthalat (Milyar ABD Doları) Değişim (%) Dış Ticaret Dengesi (Milyar ABD Doları) Belge Başlığı Değişim (%) ,2-14, , ,1 23,3 16,8 15,8-11,7 12, ,1 37,2 20,3 21,0-13,3 13, ,6 21,8 21,0 3,3-12,4-6, ,4-25,8 15,9-24,3-9,5-23, ,5 17,6 19,9 25,0-12,4 30, ,4 25,4 25,5 28,4-16,1 30, ,7 3,0 24,8-2,9-15,1-6,4 2013* 6,9-18, , Makina Sanayi İhracatı Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) * 2013 yılı için Ocak-Ağustos dönemi verileri kullanılmıştır. Türkiye nin 2012 yılında en fazla makine ve ekipman ihraç ettiği ülke Almanya olup, Almanya yı ABD, Rusya, Irak ve İran takip etmiştir. En çok ihracat gerçekleştirilen ilk 10 ülkeye ait ihracat hacmi, aynı yıla ait toplam makine ihracatının %54,7 düzeyindedir. Tablo. Ülkelere Göre Makina Sektörü İhracat Rakamları (2012) Ülke İhracat (Milyar ABD $) Pay (%) 1 Almanya 1,1 16,5 2 Rusya Federasyonu 0,5 6,6 3 Irak 0,4 6,3 4 ABD 0,4 5,5 5 Azerbaycan 0,3 3,7 6 İtalya 0,2 3,3 7 Romanya 0,2 3,2 8 İran 0,2 3,2 9 İngiltere 0,2 3,1 10 Fransa 0,2 2,3 DİĞER 3,2 46,3 TOPLAM 6,9 100,0 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) 13

16 Tablo. Makina Sektörü İhracatının Toplam İhracat İçerisindeki Payı Yıl Makina Sanayi İthalatı Toplam İhracat (Milyar ABD Doları) Makina İhracatı (Milyar ABD Doları) Toplam ihracat İçerisindeki Oran (%) ,5 4,2 5, ,5 5,1 6, ,3 7,1 6, ,0 8,6 6, ,1 6,4 6, ,9 7,5 6, ,9 9,4 7, ,5 9,7 6,4 2013* 99,4 6,9 7,0 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) * 2013 yılı için Ocak-Ağustos dönemi verileri kullanılmıştır yılı itibariyle Türkiye nin en fazla makine ithal ettiği ülke Almanya olup, bu ülkeyi sırasıyla Çin, İtalya, Fransa, İngiltere ve Japonya takip etmiştir. İthalat sıralamasında yer alan ilk 10 ülkeden yaklaşık olarak 17,4 milyar ABD doları değerinde ithalat gerçekleştirilmiştir. Bu miktar, toplam makine ve aksamları ithalatımızın %77,6 sını oluşturmaktadır. Tablo. Ülkelere Göre Makina Sektörü İthalat Rakamları (2012) Ülke İthalat (Milyar ABD $) Pay (%) 1 Almanya 3,7 20,0 2 Çin 3,0 16,0 3 İtalya 2,2 11,7 4 İngiltere 1,0 5,3 5 Fransa 1,0 5,2 6 Japonya 0,9 5,0 7 Güney Kore 0,8 4,4 8 ABD 0,7 4,0 9 Polonya 0,5 3,0 10 İspanya 0,5 2,8 DİĞER 0,5 22,5 TOPLAM 18,4 100,0 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) 14

17 Tablo. Makina ve Aksamları İthalatının Toplam İthalat İçerisindeki Payı Yıl Toplam İthalat (Milyar ABD Doları) Makina İthalatı (Milyar ABD Doları) Toplam İthalat İçerisindeki Oran (%) ,8 14,5 12, ,6 16,8 12, ,1 20,3 12, ,0 21,0 10, ,9 15,9 11, ,5 19,9 10, ,8 25,5 10, ,5 24,8 10,5 2013* 167,0 18,4 11,0 Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) * 2013 yılı için Ocak-Ağustos dönemi verileri kullanılmıştır. Belge Başlığı Sektörün Maliyet Bileşenleri Ülkemizde makina sektöründe işçilik en büyük maliyet kalemlerinin başında gelmektedir. Diğer bir deyişle, makina üretimi sermaye yoğun olmaktan çok işgücü yoğun bir sektördür. Dolayısıyla işçilik maliyeti ülkemiz için makina sektörü açısından hayati öneme sahip bir rekabet faktörüdür. Emek yoğun karakterini koruyan ülkemiz makina sektörü, bu yapısı ile gelişmiş ülkelerde de benzer karakter göstermektedir. Çok az sayıda makina tipi hariç, seri imalat teknikleri bu sektörde uygulanmamaktadır. Son yıllarda dünyada müşteri istekleri doğrultusunda tasarlanan makina imalatına yönelme eğilimi söz konusudur. Bu talepler, ek bir mühendislik çalışması gerektirmektedir, artan maliyetler ise talep edildiği ülkelerde fiyatların artmasına sebep olmaktadır. Ülkemizde ise işçilik yanında, mühendislik hizmetlerinin de nispeten ucuz olması, makina imalatçı firmalarının rekabet şansını arttırmaktadır ve bu üstünlük yakın gelecekte de devam edecektir. Müşteri istekleri doğrultusunda imalatta, mühendislik ve işçilik ücretlerinin düşük olmasının yanı sıra, oldukça emek yoğun olan bu üretim konularında firmaların teknolojik birikimleri rekabete imkân verecek düzeydedir. Bu olumlu yapı, ülkemiz makina imalatçısının, üçüncü ülkelerde tesislerin yenilenmesi veya yeni yatırımların gerçekleştirilmesi şansını artırmaktadır Sektöre Özgü Yatay ve Dikey Politikalar ve Düzenlemeler Ülkemizin AB Teknik Mevzuatını uyumlaştırmasıyla, makina imalatçılarımızın üretim aşamasında uymak zorunda olduğu bazı yönetmelikler bulunmaktadır. 15

18 Başta 2006/42/AT sayılı Makina Emniyeti Yönetmeliği olmak üzere, gereken durumlarda aşağıda belirtilen yönetmeliklere ve imalatçılarımızın sorumluluğunda olmak üzere burada belirtilmemiş olan ilgili diğer mevzuata da uyulması zorunludur. Bu yönetmeliklerden bazıları aşağıda sıralanmıştır: * 97/68/AT sayılı Karayolu Dışında Kullanılan Hareketli Makinalara Takılan İçten Yanmalı Motorlardan Çıkan Gaz ve Parçacık Halindeki Kirletici Emisyonlara Karşı Alınacak Tedbirlerle İlgili Tip Onayı Yönetmeliği, * 2009/142/AT sayılı Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik, * 94/9/AT sayılı Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler İle İlgili Yönetmelik (ATEX) * 2000/14/AT sayılı Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki Gürültü Emisyonu İle İlgili Yönetmelik, * 2006/95/AT sayılı Belirli Gerilim Sınırları Dâhilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat İle İlgili Yönetmelik, * 2004/108/AT sayılı Elektromanyetik Uyumluluk Yönetmeliği, İlgili yönetmeliklere uygun imalat yapılması ülkemizde bir zorunluluk olmakla birlikte, üreticilerimizin ürünlerini AB ve Dünya pazarlarına açmak için de bir anahtardır yılı Ağustos ayı itibariyle 2006/42/AT sayılı Makine Emniyeti Yönetmeliği kapsamında 8 adet, 2009/142/AT sayılı Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik kapsamında 6 adet, 94/9/AT sayılı ATEX Yönetmeliği kapsamında ise 2 adet ulusal Onaylanmış Kuruluş, Bakanlığımız tarafından görevlendirilmiş bulunmaktadır Sektörün Projeksiyonu Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından yürütülen Türkiye nin 2023 İhracat Stratejisinin Sektörel Kırılımı Projesi kapsamında hedeflenen 500 milyar dolarlık ihracat rakamına ulaşılabilmek amacıyla 2023 yılında Makina ve Aksamları Sektörü İhracatının 100 milyar dolar olması öngörülmüştür. Dünya pazarından %2,3 lük bir pay sahibi olunması amaçlanan çalışmada Yıllık Ortalama Artış Oranının %17,8, Türkiye İhracatı içerisindeki payın ise %18,34 olması planlanmıştır. Şekil. Sektör İhracat Gelir Hedefi Kaynak: TİM Türkiye İhracat Stratejisi Kırılımı Projesi 16

19 2. SEKTÖRÜN SON ALTI AYLIK DEĞERLENDİRMESİ 2.1. Sektörün Üretim Endeksi Değerlendirmesi Makine sektörüne ait Sanayi Üretim Endeksinin aylık verilerine göre, 2013 yılının Ocak-Haziran ayları arasında, sektördeki üretim düzeyi kararlı bir biçimde artmaktadır. Şekil. Üretim Endeksi (Aylık) Kaynak: TÜİK (NACE Rev.2 Kod 28) 2.2. Sektörün Kapasite Kullanım Oranı Değerlendirmesi Sektöre ait kapasite kullanımı, 2013 yılı Nisan ayından sonra düşük bir seviyede de olsa azalma eğilimi göstermektedir. Şekil. Kapasite Kullanım Oranı (Aylık) Kaynak: TCMB (NACE Rev.2, BYS Makina ve Teçhizat İmalatı) 17

20 2.3. Sektörün İhracat ve İthalat Değerlendirmesi Makine sektörü açısından 2013 yılındaki aylık ihracat, 2012 değerlerinin ortalama %6,5 oranında üzerinde seyretmektedir. Tablo. Aylık Bazda İhracat Değerleri Ay 2012 ($) 2013 ($) Değişim (%) Ocak ,2 Şubat ,6 Mart ,0 Nisan ,1 Mayıs ,3 Haziran ,5 Temmuz ,3 Ağustos ,6 Eylül Ekim Kasım Aralık TOPLAM Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) Şekil. Aylık Bazda İhracat Değerleri Değişimi Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) 18

21 Makine ithalatında, 2013 yılı Ocak-Haziran ayları arasında bir önceki yıla göre Belge ortalama Başlığı %17,7 lik bir artış yaşanmıştır. Tablo. Aylık Bazda İthalat Değerleri Ay 2012 ($) 2013 ($) Değişim (%) Ocak ,6 Şubat ,1 Mart ,8 Nisan ,9 Mayıs ,8 Haziran ,1 Temmuz ,9 Ağustos ,1 Eylül Ekim Kasım Aralık TOPLAM Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) Şekil. Aylık Bazda İthalat Değerleri Değişimi Kaynak: TUİK (SITC Rev.3: 71, 72, 73 ve 74) 19

22 2.4. Sektörün Ciro Endeksi Değerlendirmesi Makina sektörüne ait Aylık Ciro endeksi, 2013 yılı için kararlı bir biçimde artışını devam ettirmektedir. Şekil. Ciro Endeksi (Aylık) Kaynak: TÜİK (Yurt İçi Yurt Dışı Toplam, NACE Rev.2 Kod 28) 2.5. Son Dönemdeki Sektöre İlişkin Türkiye ve Dünyadaki Gelişmeler Türkiye Makina Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı ( ), 2/5/2011 tarih ve 2011/10 sayılı Yüksek Planlama Kurulu kararıyla onaylanarak uygulamaya girmiş ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Sayın Nihat ERGÜN tarafından 3 Mayıs 2011 tarihinde sektör temsilcilerinin de katılımıyla gerçekleştirilen tanıtım toplantısıyla kamuoyuna açıklanmıştır. Belgenin uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla oluşturulan Yönlendirme Kurulu tarafından düzenli olarak toplantılar düzenlenmektedir. Bu kapsamda, Yönlendirme Kurulu 1. Toplantısı 3 Ağustos 2011, Yönlendirme Kurulu 2. Toplantısı 7 Şubat 2012, Yönlendirme Kurulu 3. Toplantısı 28 Ağustos 2012 ve Yönlendirme Kurulu 4. Toplantısı ise 18 Mart 2013 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Yönlendirme Kurulu 5. Toplantısında katılımcılar ile birlikte değerlendirilen ve Temmuz - Aralık 2013 dönemi boyunca eylemler nezdinde sağlanan gelişmelerin derlendiği IV. UYGULAMA, İZLEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU Genel Müdürlüğümüz ( web sayfasında (Dokümanlar/Strateji İzleme Raporları) yayımlanmıştır. 20

23 KAYNAKÇA Belge Başlığı 1. Türkiye Makina Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı ( ) 2. TCMB İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı Aylık Toplu Sonuçları 3. Türkiye İstatistik Kurumu Veritabanları (TÜİK) 4. ITC Trademap 5. UN Comtrade 6. Türkiye nin 2023 İhracat Stratejisinin Sektörel Kırılımı Projesi 21

24 EKLER 22

25 EK. MAKİNA SEKTÖRÜNÜN TAMAMINA AİT TÜRKİYE GENELİ FİİLİ İHRACAT-İTHALAT RAKAMLARI MAKİNE VE AKSAMLARI SEKTÖR TAMAMI İTİBARİYLE İHRACAT KAYIT RAKAMLARI 1 OCAK-30 EYLÜL OCAK-30 EYLÜL 2013 (%) Değişim MAL GRUBU ADI Miktar (ton) Değer (bin $) $/KG Miktar (ton) Değer (bin $) $/KG Miktar Değer REAKTÖRLER VE KAZANLAR , ,1 11,1 14,0 TÜRBİNL, TURBOJET, TURBOPROPELLER, HİDROLİK SİLİNDİRLER VE AKSAM-PARÇALARI , ,6-3,5-5,3 POMPALAR VE KOMPRESÖRLER , ,7 2,7 4,8 VANALAR , ,8 17,5 23,6 KLİMALAR VE SOĞUTMA MAKİNELERİ , ,8-3,8 1,0 ISITICILAR VE FIRINLAR , ,4 13,6 1,7 HADDE VE DÖKÜM MAKİNELERİ, KALIPLAR, AKS. VE PARÇ , ,8-10,9 3,4 GIDA SANAYİİ MAKİNELERİ, AKS. VE PARÇ , ,9 19,2 15,7 TARIM VE ORMANCILIKTA KULLANILAN MAKİNELER, AKS. VE PARÇ , ,1-1,3 4,8 YÜK KALDIRMA, TAŞIMA VE İSTİFLEMEYE MAHSUS MAKİNELER, AKS. PARÇ , ,9 11,6 8,6 İNŞAAT VE MADENCİLİKTE KULLANILAN MAKİNELER, AKS. VE PARÇ , ,4-1,8 5,8 KAĞIT İMALİNE VE MATBAACILIĞA MAHSUS MAKİNELER , ,4 39,6 47,4 TEKSTİL VE KONFEKSİYON MAKİNELERİ AKS. VE PARÇ , , ,4-2,0 11,1 DİĞER YIKAMA VE KURUTMA MAKİNELERİ, AKS. VE PARÇ , ,5 1,5 7,2 DERİ İŞLEME VE İMALAT MAKİNELERİ, AKS. VE PARÇ , ,3 19,7 29,8 KAUÇUK, PLASTİK, LASTİK İŞLEME VE İMALATINA AİT MAKİNELER , ,8 25,9 21,1 TAKIM TEZGAHLARI , ,2 1,7 4,0 MOTORLAR, AKSAM VE PARÇALARI , ,1 0,1 10,4 BÜRO MAKİNELERİ , ,0 5,8 30,5 RULMANLAR , ,8-3,0 5,0 SİLAH VE MÜHİMMAT , ,3 29,7-3,6 AMBALAJ MAKİNELERİ, AKSAM VE PARÇALARI , ,8 18,3 16,3 DİĞER MAKİNELER, AKSAM VE PARÇALAR , ,2 2,4 11,7 TOPLAM , ,6 1,3 7,1 Kaynak: Tüm İhracatçı Birlikleri 23

26 EK. EKONOMİK FAALİYET VE HARCAMA GRUBUNA GÖRE TİCARİ KESİM AR-GE HARCAMASI (2010 & 2011) Sektör Kod /2010 Harcama Harcama Değişim (TL) (TL) (%) Pay İmalat (%) Pay Pay Genel (%) İmalat (%) 1 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork) imalatı ,7 25,4 13,6 28,8 14,8 2 Elektrikli teçhizat imalatı ,6 12,1 6,5 10,7 5,5 3 Diğer ulaşım araçlarının imalatı ,6 9,7 5,2 10,7 5,5 4 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı ,6 9,1 4,9 8,4 4,3 5 Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri, kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı ,9 7,6 4,1 7,0 3,6 6 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı ,8 7,6 4,0 4,5 2,3 7 Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı ,3 5,8 3,1 6,0 3,1 8 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (makine ve teçhizat hariç) ,0 5,7 3,0 8,1 4,2 9 Tekstil ürünlerinin imalatı ,6 3,1 1,7 2,5 1,3 10 Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı ,7 3,0 1,6 3,1 1,6 11 Gıda ürünlerinin imalatı ,5 2,9 1,5 2,9 1,5 12 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı ,1 2,5 1,3 2,6 1,3 13 Ana metal sanayii ,7 2,1 1,1 1,4 0,7 14 Diğer imalatlar ,0 1,0 0,5 0,8 0,4 15 Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı ,1 0,6 0,3 0,6 0,3 16 Mobilya imalatı ,7 0,6 0,3 0,7 0,3 17 Giyim eşyalarının imalatı ,1 0,5 0,3 0,6 0,3 18 Kâğıt ve kâğıt ürünlerinin imalatı ,8 0,2 0,1 0,2 0,1 19 Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz, saman ve benzeri malzemelerden örülerek yapılan eşyaların imalatı Pay Genel (%) ,1 0,1 0,1 0,1 0,0 20 Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması ,4 0,1 0,1 0,1 0,1 21 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı ,5 0,1 0,1 0,1 0,0 22 İçeceklerin imalatı ,5 0,1 0,0 0,1 0,0 23 İMALAT ,2 100,0 53,3 100,0 51,6 24 GENEL TOPLAM (TÜM FAALİYETLER) ,2-100,0-100,0 Kaynak: TÜİK 24

27 EK. TÜRKİYE NİN İHRAÇ ETTİĞİ MAKİNELER SITC REV.3 SINIFLAMASINA GÖRE (2012) SITC Madde adı İhracat (ABD Doları) Pay (%) Dizel motorlar için aksam-parçalar , Benzinli motorlar için aksam-parçalar , Ağır iş makinalarının aksam-parçaları (grup 723) , Diğer muslukçu eşyası , Diğer traktörler , Turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları , Elektrojen grupları , Vitrin, tezgah vb tipi soğutucu-dondurucular , Kara taşıtları için dizel, yarı dizel motorlar , Diğer taş, toprak, metal cevheri vb.için makina ve cihazlar , Başka yerde sınıflandırılmamış, kendine özgü fonksiyonlu makinalar ve mekanik cihazlar , Hububat-baklagilin öğütülmesi, işlenmesi için makina-cihazlar , Pencere/duvar tipi klimalar (tek bir gövde halinde) , soğutucu/dondurucu-ısı pompalarına ait aksam-parçalar ve mobilyalar , Transmisyon milleri (kam mil-krank şaft dahil) kranklar , Toprak, taş, cevher vb ayıran, yıkayan vb makinaların parçaları (728.3 için) , Başka yerde sınıflandırılmamış makinalar, çalışma kauçuğu veya plastikler için veya bu maddeden ürünlerin imali için , Pompaların aksam-parçaları , Paketleme/ambalajlama makina-cihazları , Diğer doğrusal deplasmanlı pompalar (pozitif hareketli) , Asansör, skipli asansör/yürüyen merdiven aksam-parçaları , Hadde silindirleri ve metalleri haddeleme makinalarının aksam-parçaları , Hava-gaz pompası, kompresörü, vantilatör vb aksamı, parçaları , Alternatif akım motorları - güç <= 37.5 W , Aspiratörlü davlumbazlar-en büyük yatay kenarı<120 cm , Ağaç, mantar, kemik, sert kauçuk, plastik vb işleme makinaları , Dişliler, dişli sistemleri, bilyalı vidalar, dişli kutuları , Nümerik kontrol edilmemiş, eğme, katlama, düzeltme veya düzleştirme makinaları (baskıları kapsar) , Elektrik motor, jeneratör, elektrojen grupları aksam, parçaları , Yiyecek-içecek sanayiinde kullanılan makina-cihazlar , Bilyalı rulmanlar , Makas tipi kesme makinaları (presler dahil)-diğer , Soğutma tertibatı bulunmayan klima cihazları , Musluklar, valfler vb.cihazların aksam-parçaları , Sivil hava taşıtlarının diğer kompresörleri , Metaller/metal karbürler için diğer döküm kalıplar , Sayısal kontrollü, eğme, katlama, düzeltme veya düzleştirme makinaları (baskıları kapsar) , Karıştırma, yoğurma makinaları ,7 25

28 Diğer gaz filtre/arıtma cihazları , Isı pompaları, kondansörleri ısı değiştirici kompresör tipte soğutucu ünite , İçten yanmalı motorlar için hava filtreleri , Suyun filtre edilmesi/arıtılmasına mahsus cihazlar , Delme/sondaj makinalarının aksam-parçaları , Ütü, yıkama, ağartma, boyama, apresi, finisalı vs. makinaları , Diğer küreyici, yükleyici-ekskavatörler , Kovalı, kepçeli, kürekli, kıskaçlı vb.makinaların aksam parçaları , Diğer vantilatörler-aspiratörler , İçten yanmalı motorlar için yağ-yakıt filtreleri , Diğer pompalar; sıvı elevatörleri , Kara taşıtları için motorlar-silindir hacmi>1000cm ,5 - DİĞERLERİ ,3 - TOPLAM ,0 Kaynak: TÜİK 26

29 EK. TÜRKİYE NİN İTHAL ETTİĞİ MAKİNELER Belge Başlığı SITC REV.3 SINIFLAMASINA GÖRE (2012) SITC Madde adı İthalat (ABD Doları) Pay (%) Kara taşıtları için dizel, yarı dizel motorlar , Başka yerde sınıflandırılmamış, kendine özgü fonksiyonlu makinalar ve mekanik cihazlar , Diğer elektrojen grupları , Kulesi 360 derece dönebilen yükleyiciler , Diğer muslukçu eşyası , Başka yerde sınıflandırılmamış makinalar, çalışma kauçuğu veya plastikler için veya bu maddeden ürünlerin imali için , Soğutucu tertibatlarda kullanılan türde kompresörler , Dizel motorlar için aksam-parçalar , Dokuma tezgahları , Kara taşıtları için motorlar-silindir hacmı>1000cm , Diğer gaz filtre/arıtma cihazları , Alternatif akım motorları - güç <= 37.5 W , Elektrojen grupları , Paketleme/ambalajlama makina-cihazları , Elektrik motor, jeneratör, elektrojen grupları aksam, parçaları , Diğer gaz türbinleri , Benzinli motorlar için aksam-parçalar , Önden yüklemeli küreyici-yükleyiciler , Örgü tezgahları, dikiş-trikotaj makinaları , Diğer traktörler , Dokumaya elverişli lifleri eğirmeye, katlamaya, bobinlemeye mahsus makinalar , Metal işleme merkezleri , Yiyecek-içecek sanayiinde kullanılan makina-cihazlar , Diğer küreyici, yükleyici-ekskavatörler , Buhar kazanı aksam-parçaları , Ütü, yıkama, ağartma, boyama, apresi, finisalı vs. makinaları , Diğer maksatlar için dizel, yarı dizel motorlar , Diğer santrifüjlü Diğer pompalar , Klima cihazlarının aksam-parçaları , Enjeksiyon veya basınçlı döküm kalıpları, kauçuk veya plastik maddeler için , Diğer vantilatörler-aspiratörler , Sivil hava taşıtlarının diğer kompresörleri , İçten yanmalı pistonlu motorlar yakıt, yağ/soğutma pompaları , Soğutma tertibatı bulunmayan klima cihazları , Isı pompaları, kondansörleri ısı değiştirici kompresör tipte soğutucu ünite , Bilyalı rulmanlar , Pencere/duvar tipi klimalar (tek bir gövde halinde) , Diğer gaz türbinlerinin aksam-parçaları , Dişliler, dişli sistemleri, bilyalı vidalar, dişli kutuları ,7 27

30 Diğer taş, toprak, metal cevheri vb.için makina ve cihazlar , Sayısal kontrollü olan yatay torna tezgahları-metal işleyen , Isı değiştiriciler (eşanjörler) , Elektrik motorları - güç=<37, 5 W , Diğer makineler, teçhizat veya ekipman , Diğer kaldırma, tutma, yükleme veya boşaltma makineleri , Diğer türbinler , Turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları , Yağlı hidrolik/pnömatik transmisyon valfleri , Jeneratörler, alternatör akımlı , Pompaların aksam-parçaları ,5 - DİĞERLERİ ,1 - TOPLAM ,0 Kaynak: TÜİK 28