TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU MART 2009/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Mart 2009

2 Mart ayının ikinci ve üçüncü haftalarında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler Merkez Bankası 9 Mart günkü basın duyurusu ile döviz likiditesini destekleyerek döviz piyasasının sağlıklı çalışmasını sağlamak amacıyla 10 Mart tarihinden itibaren döviz satım ihaleleri yoluyla piyasaya döviz likiditesi sağlanmasına karar verildiğini açıkladı. Açıklamada, ihalelerde satımı yapılacak döviz tutarının 50 milyon dolar olarak belirlendiği ve gerekli görülen günlerde ihalelerdeki satım tutarının artırılabileceği belirtildi. Ayrıca, döviz satım ihalelerinin döviz piyasasındaki likidite ihtiyacını tam olarak karşılamadığı, ihalelere rağmen likidite azalmasına bağlı olarak oluşacak spekülatif davranışlar sonucunda kurlarda aşırı dalgalanma gözlenmesi halinde ise her zaman olduğu gibi Merkez Bankası nın doğrudan döviz satım müdahalesinde bulunabileceği ifade edildi. TCMB Para Politikası Kurulu, 19 Mart 2009 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının indirilmesine karar vermiştir. a) Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %11.50 den %10.50 ye, borç verme faiz oranı ise %14 ten %13 e indirilmiştir. b) Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %7.5 ten %6.5 e, borç verme faiz oranı ise %17 den %16 ya indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı %13 ten %12 ye indirilmiştir. Kurul tarafından yapılan açıklamaya göre; son dönemde açıklanan veriler iktisadi faaliyetteki yavaşlamanın sürdüğüne işaret etmektedir. Uluslararası kredi piyasalarındaki sorunlar devam etmekte ve küresel büyümeye ilişkin tahminler aşağı yönlü güncellenmektedir. Bu çerçevede iktisadi faaliyetteki toparlanmanın zaman alacağı ve enflasyon üzerindeki aşağı yönlü baskıların süreceği düşünülmektedir. Ayrıca, petrol ve diğer emtia fiyatlarındaki birikimli düşüşler enflasyonu olumlu etkilemektedir. Bu doğrultuda, enflasyonun Mart ayında işlenmemiş gıda fiyatlarındaki hızlı artış nedeniyle geçici olarak yükselebileceği, sonrasında düşüş eğilimine geri döneceği tahmin edilmektedir. Uluslararası Yatırımcılar Derneği tarafından hazırlanan, Türkiye'deki yabancı yatırımcıların 2008 yılının II. yarısının değerlendirildiği ve 2009'a ilişkin öngörülerinin yer aldığı araştırmaya göre, Türkiye'deki yabancı yatırımcıların %40'ı 2009 ve 2010 yıllarında yatırım yapmayı düşünmezken, %28'i önümüzdeki * Rapor 20 Mart 2009 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

3 6 ayda çalışan sayısını azaltacağını belirtti. Araştırmaya göre, yabancı yatırımcılar 2008'in ikinci yarısında ciro hedeflerine %42.7, üretim hedeflerine %28.1, kârlılık hedeflerine %39.3, ihracat hedeflerine ise %23.6 oranında ulaşabildi. Ankete göre, yabancı yatırımcıların %92'si gelecek aylarda Türkiye'deki ekonomik büyümenin yavaşlayacağını, %59'u enflasyonun düşeceğini, %67'si faiz oranlarının düşeceğini, %53'ü ise döviz kurunun enflasyondan daha yavaş yükseleceğini ifade etti. Hazine Müsteşarlığı tarafından yayınlanan uluslararası doğrudan yatırım verileri bültenine göre, Ocak ayında net doğrudan uluslararası yatırım girişi geçen yılın aynı dönemine göre %3.3 azalarak 1.1 milyar dolar, uluslararası doğrudan yatırım girişleri kaleminde yer alan sermaye girişi ise %2.4 azalarak 786 milyon dolar düzeyinde gerçekleşti yılı toplamında net doğrudan uluslararası yatırım girişi, 2007 yılına göre %19.6 azalarak 17.7 milyar dolar olurken, sermaye girişi %24.5 azalarak 14.4 milyar dolar olarak gerçekleşmişti yılında sermaye %5.5 milyar doları mali aracı kuruluşların faaliyetleri sektöründen kaynaklanmıştı. Uluslararası Para Fonu (IMF) sözcüsü David Hawley, düzenlediği basın toplantısında, IMF'nin Türkiye ile görüşmelere yeniden başlamaya hazır olduğunu bildirdi. Hawley, Türkiye Başbakanı tarafından ortaya konan bazı spesifik endişeler sonrasında, IMF nin görüşmeleri kolaylaştırmak için Türkiye'ye ekonomi politikası ve reform önerilerinden oluşan yeni bir öneriler dizisini ilettiğini belirterek, Türk yetkililer hazır olduklarında IMF nin Ankara'da görüşmelere başlamaya hazır olduğunu bildirdi. Başbakan Recep Tayip Erdoğan tarafından açıklanan ekonomide dördüncü tedbir paketi, Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. 15 Haziran 2009 tarihine kadar uygulanacak Bakanlar Kurulu kararına göre, net alanı 150 metrekare ve üzeri konut teslimlerinde katma değer vergisi (KDV) oranı yüzde 18'den yüzde 8'e indirildi. Özel tüketim vergisi (ÖTV) oranı, ticari araçlarda %10'dan %1'e, motor silindir hacmi 1600 cm 3 'ü geçmeyen otomobillerde %37'den 18'e, 250 cm 3 ü geçmeyen motosikletlerde %22'den 11'e çekildi. Kararname ile elektronik ve beyaz eşyadan alınan %6.7'lik özel tüketim vergisi de, yine 3 ay süreyle sıfırlandı. Kaynak kullanımı destekleme fonu kesintileri hakkındaki kararda yapılan değişiklikle de bankalar ve finansman şirketlerince kullandırılan finansman kredilerinde, ticari amaçla kullanılmamak kaydıyla gerçek kişilere kullandırılan kredilerde, fon kesintisi oranı %10 olarak tespit edildi. 2

4 Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, Ocak ayında tarım dışı istihdamdaki azalış 651,000 ile beklentilerin biraz üzerinde gerçekleşti. Beklentiler verinin 648,000 kişi azalması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ocak ayında 598,000 azalış olarak açıklanan veri 655,000 azalış olarak revize edildi. İşsizlik oranı ise Şubat ayında beklentilerin üzerinde yıllık bazda %8.1 olarak açıklandı. Ocak ayında %7.6 olarak gerçekleşen verinin Şubat ayında %7.9 olması bekleniyordu. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de perakende satışlar Şubat ayında bir önceki aya göre %0.1 azalırken, otomobil fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek perakende satışlar %0.7 artış gösterdi. Beklentiler perakende satışların bir önceki aya göre %0.5, çekirdek perakende satışların ise %0.2 gerilemesi yönündeydi. ABD nin dış ticaret açığı Ocak ayında 36 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti. Aralık ayında 39.9 milyar dolar olarak açıklanan verinin Ocak ayında 38 milyar dolar olması bekleniyordu. Dış ticaret açığı, geçen yıl aynı dönemde milyar dolar seviyesindeydi. Açıklanan verilere göre, Ocak ayında ihracat bir önceki aya göre %5.7 azalışla milyar dolar, ithalat %6.7 azalışla milyar dolar oldu. ABD de sanayi üretimi Şubat ayında bir önceki aya göre %1.4 azalırken, kapasite kullanımı %70.9 oldu. Beklentiler sanayi üretiminin %1.1 azalması, kapasite kullanımının ise %71.1 olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ocak ayında %1.8 düştüğü açıklanan sanayi üretimi %1.9 düşüş olarak, %72 olarak açıklanan kapasite kullanımı %71.9 olarak revize edildi. ABD de üretici fiyatları endeksi (ÜFE) Şubat ayında %0.1 artarak beklentilerin altında açıklandı. Ocak ayında %0.8 artış gösteren verinin Şubat ayında %0.4 artması bekleniyordu. Açıklamaya göre, Ocak ayında %3.7 artış gösteren enerji fiyatları Şubat ayında %1.3 artış gösterdi. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek ÜFE ise Şubat ayında bir önceki aya göre beklentilerden daha fazla %0.2 artış gösterdi. Ocak ayında %0.4 artan verinin Şubat ayında %0.1 artması bekleniyordu. ABD de konut başlangıçları verisi Şubat ayında beklentilerin aksine %22.2 artış göstererek 583,000 e yükseldi. Beklentiler verinin %3.4 azalarak 450,000 e gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ocak ayında %16.8 düşüş olarak açıklanan veri %14.5 düşüş olarak revize edildi. ABD de tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Şubat ayında bir önceki aya göre %0.4, çekirdek TÜFE ise %0.2 artış gösterdi. Beklentiler TÜFE nin %0.3, çekirdek TÜFE nin ise %0.1 artacağı yönündeydi. TÜFE, Ocak ayında %0.3, çekirdek TÜFE ise %0.2 artış göstermişti. Yıllık bazda ise TÜFE deki artış Ocak ayındaki %0 seviyesinden Şubat ayında %0.2 seviyesine yükseldi. ABD de öncü göstergeler endeksi Şubat ayında %0.4 azalarak beklentilerden daha iyi açıklandı. Beklentiler verinin bir önceki aya göre %0.6 azalması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Ocak ayında %0.4 artış olarak açıklanan veri %0.1 artış olarak revize edildi. 3

5 Avrupa Birliği İstatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde üretici fiyatları endeksi (ÜFE), Ocak ayında beklentilerin üzerinde %0.8 azaldı. Beklentiler verinin %0.2 azalacağı yönündeydi. Euro bölgesinde ÜFE, yıllık olarak %0.5 gerilemiş oldu. Açıklamada ayrıca Aralık ayında %1.3 düştüğü ve yıllık bazda %1.8 arttığı açıklanan veri aylık bazda %1.5 düşüşe ve yıllık bazda %1.2 artışa revize edildi. Enerji fiyatlarının hariç tutulduğu çekirdek ÜFE ise Ocak ayında %0.6 gerilerken, yıllık bazda %0.1 artış gösterdi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde perakende satışlar Ocak ayında bir önceki aya göre %0.1 artarken, yıllık bazda %2.2 düşüş gösterdi. Beklentiler verinin Ocak ta aylık bazda %0.2 artması, yıllık bazda ise %2.1 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Aralık ayında aylık bazda değişmediği açıklanan veri %0.3 düşüş olarak, yıllık bazda %1.6 azaldığı açıklanan veri %2.4 azalış olarak revize edildi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde tüketici fiyatları Şubat ayında beklentilere paralel olarak %0.4 artarken, yıllık artış %1.2 seviyesinde gerçekleşti. Ocak ayında yıllık bazda %1.1 artış gösteren verinin daha önce geçici verilere göre Şubat ayında yıllık bazda %1.2 arttığı açıklanmıştı. Beklentiler de bu oranın revize edilmemesi yönündeydi. Enerji ve gıda fiyatlarının dahil edilmediği çekirdek enflasyon ise Şubat ayında %0.4 artarken, yıllık bazdaki artış %1.7 olarak gerçekleşti. İsviçre Merkez Bankası faiz konulu toplantısında, gösterge faiz oranını % aralığından % aralığına düşürdü. İsviçre Merkez Bankası ayrıca döviz alımı yapma kararı aldığını da açıkladı. Japonya Merkez Bankası (BOJ), gösterge faiz oranını beklentilere paralel olarak %0.1 seviyesinde değiştirmeden bıraktı. BOJ toplantısı ardından yapılan açıklamada, BOJ un ülkenin 2. dünya savaşından bu yana yaşadığı en kötü resesyonun derinleşmesini engellemek için yaptığı devlet tahvili alımını artıracağı belirtildi. Uluslararası Para Fonu (IMF), dünya ekonomisinin, 60 yıldan bu yana ilk kez bu yıl %0.5 ile %1 arasında küçüleceğini açıkladı. ABD ekonomisinin de, bu yıl %2.6 oranında küçüleceğinin belirtildiği raporda, küresel ekonominin canlanması için ortak önlem alınması gerektiği, ortak önlemlerin alınmaması halinde durgunluğun daha da derinleşeceği kaydedildi. IMF ayrıca, G20 ülkelerinin, bu yıl ve gelecek yıl, Gayri Safi Yurtiçi Hasılaları'nın (GSYH) %2'si oranında bir parayı teşvik paketlerine harcamaları gerektiğini vurguladı. Geçen yılın son çeyreğindeki küresel GSYH'nin %5 oranında düşüş gösterdiğine de dikkat çekildi. ABD Merkez Bankası (FED), 31 yıl aradan sonra ilk kez uzun vadeli faizleri düşürme operasyonu başlattı. 300 milyar dolarlık uzun vadeli Hazine tahvili satın alacağını açıklayan FED, 850 milyar dolarlık mortgage tahvili alımıyla da kredi faizlerini düşürmeyi hedefliyor. Peş peşe gerçekleşen faiz indirimlerinin ardından gösterge faizinde hareket imkânı kalmayan FED, 18 Mart tarihinde aldığı karar çerçevesinde piyasaya 1.15 trilyon dolar sürmeyi planlıyor. Geçen yıl 37.5 milyar dolar zarar eden Amerikan finans devi Citigroup un bu yılın ilk iki ayında kâra geçtiği açıklandı. Tarihte ilk kez Mart aynın ikinci haftası içerisinde hisse fiyatı 1 doların altına inen Citigroup un CEO nun yaptığı açıklamanın ardından, uluslararası borsalarda yükselişler gerçekleşirken, dolar euro karşısında değer kaybetti. 4

6 Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından açıklanan, 2005=100 temel yıllı Aylık Sanayi Üretim Endeksi, 2009 yılı Ocak ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre %21.3 oranında azalarak 88.6 olmuştur. Sanayinin alt sektörleri düzeyinde, bir önceki yılın aynı ayına göre madencilik ve taşocakçılığı sektörü endeksi %3.8 oranında azalış gösterirken, imalat sanayi sektörü endeksi %24.2, elektrik, elektrik, gaz ve su sektörü endeksi ise %6.0 oranında azalmıştır. Ana Sanayi Grupları Sınıflamasına göre de; % Aylık Sanayi Üretim Endeksi Değişimi (2005=100) Aylar dayanıklı tüketim malı imalatının %25.4, aramalı imalatının %24.0, dayanıksız tüketim malı imalatının %10.1 ve enerjinin %6.4 oranında düştüğü görülmektedir yılı Ocak ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre İmalat Sanayi Üretim Endeksi alt gruplarındaki en yüksek düşüş %60.3 ile motorlu kara taşıtı, römork ve yarı römork imalatında gerçekleşmiş olup, bunu %55.7 ile radyo, TV, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı ve %32.1 ile de büro makineleri ve bilgisayar imalatı izlemiştir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılı Şubat ayında %79.3 düzeyinde olan üretim değeri ağırlıklı İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2009 yılı Şubat ayında %63.8 olarak gerçekleşmiştir. İşyerlerinin tam kapasite ile çalışmamasının nedenleri olarak, önem sırasına göre; talep yetersizliği (iç ve dış pazarda) ilk sırada yer alırken, mali imkânsızlıklar, yerli ve ithal mallarda hammadde yetersizliği, işçilerle ilgili meseleler diğer nedenler olmuştur. KKO, 2009 yılı Ocak ayında da %63.8 seviyesindeydi. % İmalat Sanayi KKO Aylar yılı Şubat ayında, bir önceki aya göre, işyerlerindeki üretim miktarı değişmezken, satış miktarı %2.0, satış fiyatları %0.2, hammadde fiyatları %0.1 oranında artmıştır yılı Mart ayında ise üretim miktarının %4.7 ve satış miktarının %3.2 artacağı beklenirken, satış fiyatlarının %0.3 ve hammadde fiyatlarının da %0.1 azalacağı beklenmektedir. 5

7 TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2009 yılı Ocak ayında bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksi %13.6 oranında, ithalat miktar endeksi %34.3 oranında azalış gösterirken, ihracat birim değer endeksi %14 ve ithalat birim değer endeksi de %13.7 oranında azalmıştır. Ana sektörler itibarıyla, Ocak ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %19.6 oranında artış gösterirken, balıkçılık sektöründe %54.3, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %11.3 ve imalat sanayii % Dış Ticaret Hadleri (%) Aylar sektöründe %14.5 oranında düşüş göstermiştir. İthalat miktar endeksleri de aynı dönemde; tarım ve ormancılık sektöründe %29.4, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %16.4, imalat sanayii sektöründe ise %38.7 oranında gerileme kaydetmiştir. Ocak ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat birim değer endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %7.6, balıkçılık sektöründe %9.2, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %19.3 ve imalat sanayii sektöründe %14.3 oranında azalmıştır. İthalat birim değer endeksleri de geçen yılın aynı ayına göre, tarım ve ormancılık sektöründe %3.1, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %16.5 ve imalat sanayii sektöründe de %12.2 oranında azalış göstermiştir. Bu gelişmelerden sonra, 2008 yılının son iki ayında ihracat lehine dönen dış ticaret hadleri, 2009 yılının Ocak ayında da, bir önceki aya göre ihracat fiyatlarının (%-4.04) ithalat fiyatlarına göre (%-5.86) daha az düşmesi nedeniyle, 1.8 puan artışla, 95.7 seviyesinde ihracat lehine devam etmesine sebep olmuştur. TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2008 Aralık Dönemi (Kasım, Aralık 2008, Ocak 2009) Sonuçları na göre; 2008 yılı Aralık döneminde, kurumsal olmayan % çalışma çağındaki nüfus geçen 14 Aylık İşsizlik Oranı (%) yılın aynı dönemine göre bin kişi artarak 50 milyon bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam 11 edilenlerin sayısı, geçen yılın 10 aynı dönemine göre 293 bin 9 kişi artarak 20 milyon 736 bin 8 kişiye yükselirken, işgücüne 7 katılma oranı %47.7 olarak gerçekleşmiştir Türkiye genelinde işsiz sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 838 bin kişi artarak 3 milyon 274 bin kişiye yükselirken, işsizlik oranı 3.0 puanlık artış ile %13.6 seviyesinde, tarım dışı işsizlik oranı da %17.3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam 6

8 edilenlerin %24.7 si tarım, %19.7 si sanayi, %5.4'ü inşaat, %50.2 si de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektörünün istihdam edilenler içindeki payının 0.7 puan, hizmetler sektörünün payının 0.7 puan arttığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 1.3 puan, inşaat sektörünün payının ise 0.1 puan azaldığı görülmektedir. T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2008 yılı Ocak ayında 4,149 milyon dolar açık veren cari işlemler hesabı, bu yılın Ocak ayında 291 milyon dolar fazla vermiştir. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığı bir önceki yılın aynı ayına göre %98.3 oranında azalarak 4,601 milyon dolardan 78 milyon dolara gerilemiş, gelir dengesinden kaynaklanan net giderler 165 milyon dolardan 261 milyon dolara yükselmiştir. Ayrıca, hizmetler dengesindeki net gelirler 368 milyon dolar, cari transferlerden kaynaklanan net girişler ise 262 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir; Doğrudan yatırımlar kalemindeki net sermaye girişi, bir önceki yılın aynı dönemine göre %37.5 oranında azalarak 614 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı döneminde 242 milyon dolar net sermaye girişi olan portföy yatırımlarında, bu dönemde 841 milyon dolar net çıkış gerçekleşmiştir. Ticari ve nakit krediler ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı döneminde 5,596 milyon dolar net giriş gerçekleşmişken, bu dönemde 2,049 milyon dolar net çıkış olmuştur. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervler, 2008 yılının Ocak ayında 607 milyon dolar artmışken, bu yılın aynı döneminde 258 milyon dolar düşüş göstermiştir. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2009 yılı Şubat ayı itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Toplam Borç Stoku, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun milyar TL tutarındaki kısmı (%65.4) Türk Lirası cinsinden, milyar TL tutarındaki kısmı (%34.4) döviz cinsinden ve geriye kalan 0.8 milyar TL tutarındaki kısmı ise (%0.2) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır yılı Şubat sonu itibariyle merkezi yönetim toplam borç stokunun %54.9 u iç piyasaya, %16.7 si ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %28.4 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2007 yılında %73.8 olan piyasa payının, 2008 yılının Temmuz ve Ağustos ayları hariç, sürekli artış gösterdiği, Kasım ayında %75 e ve Aralık ayında %76.1 e ulaştığı görülmektedir yılında ise, Ocak ayında iç borç stokunun piyasa payı %76.3 iken, Şubat ayında bu oran %76.7 ye yükselmiştir yılında 25.7 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı ise, 2008 yılı genelinde kısalmış ve Aralık ayında 23.9 ay olarak gerçekleşmiştir yılında iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı ise Ocak ayında 23.3 ay, Şubat ayında 23.8 aydır. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Merkezi Yönetim Bütçesi, 2009 yılı Şubat ayında 7.4 milyar TL açık vermiştir yılı Şubat ayındaki bütçe dengesi milyar TL dir yılı Şubat ayında faiz dışı denge 2.5 milyar TL olarak gerçekleşirken, bütçe harcamaları 25.8 milyar TL, bütçe gelirleri ise yaklaşık 18.4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 9.9 milyar TL olduğu bu ayda, vergi gelirleri 13.8 milyar TL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık %75 ini oluşturmuştur. 7

9 Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2009 yılı Şubat ayı Hazine nakit gerçekleşmelerine ilişkin geçici sonuçlar alınmış olup, bu sonuçlara göre; nakit bazda toplam 13.3 milyar TL gelir elde edilmiş, 16.8 milyar TL faiz dışı harcama yapılmıştır ve 3.5 milyar TL faiz dışı açık oluşmuştur. Toplam 9.8 milyar TL faiz ödemesi ve 1.3 milyar TL özelleştirme ve fon gelirlerinden sonra, Hazine nakit dengesi 12 milyar TL açık vermiştir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2009 yılının Şubat ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %30.8 oranında azalarak 4,900 den 3,392 ye düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı da bir önceki yılın aynı ayına göre yaklaşık %5.6 oranında azalarak 834 ten 787 ye düşmüştür. Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2009 yılının Ocak ayında olan Tüketici Güven Endeksi, 2009 yılının Şubat ayında, bir önceki aya göre %3.42 oranında artarak değerine yükselmiştir. Ankete göre, güven endeksindeki artış, tüketicilerin mevcut ve gelecek dönem satın alma gücü, gelecek dönem genel ekonomik durum, gelecek dönem iş bulma olanakları ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna ilişkin değerlendirmelerinin iyileşmesinden kaynaklanmaktadır. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2009 Yılı Mart Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2009 yılında %2 oranında küçüleceği, tüketici fiyatlarının %6.54 oranında artacağı, cari işlemler açığının 16,780 milyon dolar ve dolar kurunun TL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %6.79 ve %6.47 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %12.59, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %14.81 olarak beklenmektedir. Mart II. Dönem Beklenti anketi kapsamında, bir önceki dönem anket sonuçlarına göre; 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE göstergeleri dışında, tüm ekonomik göstergelerin düşeceği tahmin edilmektedir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 27 Şubat 13 Mart 2009 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, 6.5 oranında daralarak 116,245 milyon YTL seviyesine gerilemiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %1.23, İç Varlıklar kalemi de %45.5 oranında artış göstermiştir. Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %2.89 oranında gerilediği görülmektedir. Toplam Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %6.18 düzeyinde artarken, İç Yükümlülükler kaleminin %8.02 oranında azalış kaydettiği göze çarpmaktadır. Kamu maaş ödemeleri öncesinde artan nakit ihtiyacına bağlı olarak bu dönem, Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sırasıyla %6.04 ve %14.74 oranlarında artışlar kaydedilmiştir. Öte yandan geçen dönem itibariyle 2.72 milyar TL seviyesinde bulunan Merkez Bankası nın politika araçlarının oluşturduğu Diğer Merkez Bankası Parası kalemi, bu dönem %81.87 oranında azalarak 493 milyon TL düzeyine gerilemiştir. Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve Şubat ayının sonu itibariyle 1.76 milyar TL düzeyinde 8

10 bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi ise yaklaşık 2 milyar TL azalış göstererek milyon TL seviyesine gerilemiştir. Diğer bir ifade ile Şubat ayının sonu itibariyle Merkez Bankası, Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasaya 1.76 milyar TL borçlu durumda iken, bu dönemde piyasadan 264 milyon TL tutarında alacaklı konuma geçmiştir. Öte yandan Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi de %21.06 oranında azalış göstererek 757 milyon TL seviyesine gerilemiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon TL.) Değişim Son Yıl Dönem AKTİFLER 112, , ,245 3, DIŞ VARLIKLAR 100, , ,488 23,180 1,505 2.İÇ VARLIKLAR 12,319-4,978-7,243-19,562-2,265 PASİFLER 112, , ,245 3, TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 60,189 60,880 59,119-1,070-1, DIŞ YÜKÜMLÜKLER 22,143 21,986 23,345 1,202 1, İÇ YÜKÜMLÜKLER 38,046 38,894 35,774-2,272-3, Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 17,520 17,014 14,794-2,726-2, Bankaların Döviz Mevduatı 20,526 21,880 20, MERKEZ BANKASI PARASI 52,438 56,125 57,126 4,688 1, REZERV PARA 45,222 53,406 56,633 11,411 3, Dolaşıma Çıkan Banknot 28,660 33,839 38,827 10,167 4, Bankalar Mevduatı 16,441 19,433 20,718 4,277 1, Diğer Kalemler DİĞER MB PARASI 7,216 2, ,723-2, APİ den Doğan Borçlar 3,740 1, ,004-2, Kamu Mevduatı 3, , TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 76,561 67,547 65,439-11,122-2,108 Kaynak: TCMB Yılbaşından Şubat ayı ortasına kadar geçen bir buçuk aylık dönem boyunca yaklaşık 3.40 milyar dolar azalış kaydettikten sonra, geçen dönem sınırlı bir yükseliş gösteren TC Merkez Bankası brüt rezervlerinin, bu dönem tekrar gerileme sürecine girdiği görülmektedir. 27 Şubat 13 Mart 2009 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 2.1 milyar dolar azalarak 65,439 milyon dolar seviyesine gerilemiştir. Tahvil-Bono Piyasası Mart ayının ilk haftasını %15.40 düzeyinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 3 Kasım 2010 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın ikinci haftasının ilk günlerinde Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi Citigroup un 2009 yılının ilk iki ayında kâr ettiğinin itfa tarihli tahvil açıklanmasına bağlı olarak, uluslararası borsalara paralel bir biçimde piyasaya gelen alımlar sonucunda düşüş kaydetti. Bu süreçte % seviyesine kadar inen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, ilerleyen günlerde IMF nin Türkiye ile görüşmelere Tarih Getiri oranı (%)

11 yeniden başlamaya hazır olduğunu açıklamasının ardından gerilemesini sürdürdü. Gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Mart ayının ikinci haftasını %14.70 seviyesinden kapatırken, tahvil-bono piyasasındaki alımların, Mart ayının üçüncü haftasında da ABD Merkez Bankası (FED) in piyasalara likidite sağlamak ve harcamaları canlandırmak amacıyla 300 milyar dolar değerinde uzun vadeli Hazine tahvili satın alacağını açıklamasının ardından devam ettiği görüldü. TC Merkez Bankası PPK toplantısı öncesinde faiz indirimine yönelik beklentilerin de desteklediği alımlar sonucunda %14.08 seviyesine kadar gerileyen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, TC Merkez Bankası nın almış olduğu faiz indirimi kararının ardından piyasaya gelen kâr satışlarına bağlı olarak Mart ayının üçüncü haftasını %14.29 düzeyine yükselerek kapattı. Döviz Piyasası Mart ayının ilk haftasını ABD ekonomisinin önemli şirketlerine ilişkin olarak gelen olumsuz haberlerin ardından TL düzeyine yükselerek kapatan dolar, ayın ikinci haftasının ilk işlem gününde de yükselişini sürdürdü. 9 Mart tarihli işlem gününü TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle tarihi zirve seviyesi olan TL düzeyinden kapatan dolar, ilerleyen günlerde alternatif piyasalara gelen alımların, döviz piyasasına satış yönünde yansımasına bağlı olarak düşüş kaydetti. TL ABD Dolar Denge Kuru Paritedeki yükselişin de etkisiyle Mart ayının ikinci haftasını 1.70 TL seviyesine gerileyerek kapatan dolar, ayının üçüncü haftasında da FED in Hazine tahvili alacağına dair açıklamasının ardından uluslararası borsalarda kaydettiği düşüşe bağlı olarak yurtiçinde de değer kaybetti. IMF nin Türkiye ile görüşmelere yeniden başlamaya hazır olduğunu açıklamasının da etkisiyle TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle TL seviyesine kadar gerileyen dolar, Mart ayının üçüncü haftasını ise TL düzeyinden kapattı. Buna göre dolar, bu dönemde TL karşısında %5.17 oranında değer kaybederken, euro %1.89 değer kazanmıştır. Mart ayının ilk haftasını düzeyinden kapatan /$ paritesi, Citigroup un 2009 yılının ilk iki ayında kâr ettiğinin açıklanmasının ardından Mart ayının ikinci haftasının ilk işlem gününde seviyesine kadar gerilese de ilerleyen günlerde uluslararası borsalardaki yükselişlerle birlikte piyasalara para girişlerinin gerçekleşmesine bağlı olarak artış kaydetti. Mart ayının ikinci haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle seviyesinden kapatan parite, Mart ayının üçüncü haftasında ise FED in 300 milyar dolar tutarında uzun vadeli Hazine tahvili alacağına dair açıklamasının ardından yükselişini sürdürdü. Söz konusu tahvil alımının dolar üzerinde enflasyonist baskı oluşturacağı yönündeki beklentilerle artış kaydeden parite, Mart ayının üçüncü haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle düzeyine yükselerek kapattı Tarih

12 İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Mart ayının ilk haftasını 23,220 seviyesinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, ayın ikinci haftasının ilk işlem gününde uluslararası borsalardaki düşüşlerin aynı sıra yurtiçinde beklentilerin üzerinde azalış gösteren Ocak İMKB Bileşik Endeksi ayı sanayi üretimi verilerinin de etkisiyle 22,569 puana kadar geriledi. Ancak ilerleyen günlerde Citigroup un 2009 yılının ilk iki ayında kâra geçtiğini açıklamasının ardından uluslararası borsalara paralel olarak yükselişe geçen bileşik endeks, hafta sonuna doğru Tarih IMF nin Türkiye ile görüşmelere yeniden başlamaya hazır olduğu yönündeki haberlerle artışını sürdürerek, Mart ayının ikinci haftasını 23,615 puandan kapattı. Mart ayının üçüncü haftasının ilk günlerinde oldukça dar bir bantta hareket eden bileşik endeks, hafta sonuna doğru FED in uzun vadeli Hazine tahvili satın alacağına ilişkin açıklamasının ardından artış kaydetti. Mart ayının üçüncü haftasını 24,39 puandan kapatan bileşik endeks, bu dönem içerisinde %3.53 oranında değer kazanırken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı ise %63.29 düzeyinden %62.33 seviyesine gerilemiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri E ndeks Şubat 4 Mart 2009 döneminde 9 oranında daralarak milyar TL seviyesine gerileyen bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin, bu dönemde %1.3 artarak 479 milyar TL düzeyine yükseldiği görülmektedir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli mevduatlarda kaydedilen 5 oranındaki genişlemeye karşılık, vadesiz mevduatlarda %6 düzeyine ulaşan artış göze çarpmaktadır. Ancak dönem sonu tarihinin kamu maaş ödemeleri sonrasına rastlaması hususu göz önüne alındığında, vadesiz mevduatlarda yüksek oranlı bu yükselişin arızi bir durum olduğu anlaşılmaktadır. Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon TL.) Değişim (%) Yıl Sonuna Göre MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 469, , , Vadeli 404, , , Vadesiz 65,096 60,906 64, KREDİLER TOPLAM KREDİLER 373, , , TL 264, , , YP 108, , , YP Krediler/Toplam Krediler (%) Krediler * /Mevduat (%) Takipteki Alacaklar (Brüt) 13,550 15,476 15, Takipteki Alacaklar / Krediler (%) Menkul Değerler Portföyü 194, , , MDP/ Mevduat (%) (*): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Dönem 11

13 18 Şubat 4 Mart 2009 döneminde 5 oranında daralarak milyar TL düzeyine gerileyen bankacılık sektörü toplam kredi hacminin, bu dönem de 3 azalarak milyar TL seviyesine indiği görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında ise TL kredilerdeki 3 oranındaki gerilemeye karşılık, yabancı para cinsinden kredilerin 2 düzeyinde azalış kaydettiği göze çarpmaktadır. Bankacılık sektörü toplam kredi hacmindeki gerileme ve toplam mevduat hacmindeki artışa bağlı olarak krediler/mevduat oranı bu dönem %80.5 seviyesine gerilemiştir. Yaklaşık 6.5 aylık bir süredir düzenli olarak artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacminin, genişlemesini bu dönemde ivme kazanarak devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönem %3 oranında artış kaydederek 16 milyar TL düzeyine yaklaşırken, takipteki alacakların kredilere oranı da %4.1 seviyesine yükselmiştir. 18 Şubat 4 Mart 2009 döneminde 3 oranında genişleme göstererek milyar TL sınırını geçen bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminin, artışını bu dönemde ivme kazanarak devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmi, bu dönemde 7 oranında artarak milyar TL düzeyine ulaşırken, toplam mevduat hacminin daha yüksek bir oranda artış kaydetmesine bağlı olarak MDP/Mevduat oranı, %44.1 seviyesine gerilemiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür /2340 oktay.kucukkiremitci@kalkinma.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı /2340 mustafa.simsek@kalkinma.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman /2356 fulya.bayraktar@kalkinma.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman /2355 mustafa.tosun@kalkinma.com.tr 12

14 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağust. Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat GSYİH (Milyon $) 526, , Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) * * * İmalat Sanayi KKO (%) İşsizlik Oranı (%) Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31,893-37,684-4,288-5,180-4,807-5,519-3,996-3, , , Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041-62,800-5,387-6,526-6,836-7,705-7,965-8,204-5,093-5,222-2,688-3,692-1, İhracat-FOB (Milyon $) 85, ,262 11,425 11,363 12,470 11,771 12,592 11,047 12,791 9,720 9,384 7,712 7, İthalat-CIF (Milyon $) 139, ,063 16,812 17,889 19,306 19,477 20,557 19,251 17,885 14,942 12,072 11,404 9,271 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 171, ,617 13,779 17,562 19,212 18,544 17,920 26,447 13,788 15,107 17,990 15,140 15,830 18,415 - Vergi Gelirleri (Milyon TL) 137, ,832 10,920 12,902 16,902 12,691 13,778 18,920 11,827 13,044 15,752 12,014 13,825 13,805 - Diğer Gelirler (Milyon TL) 33,756 36,785 2,858 4,660 2,309 5,852 4,142 7,528 1,961 2,063 2,237 3,126 2,004 4,611 Bütçe Harcamaları (Milyon TL) 175, ,501 18,649 18,638 15,823 14,566 21,237 20,437 23,215 15,178 21,375 23,937 18,796 25,808 - Faiz Harcamaları (Milyon TL) 45,945 48,732 4,753 4,166 1,681 1,142 7,436 8,140 5,022 2,013 5,440 1,871 3,783 9,859 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon TL) 129, ,769 13,895 14,472 14,141 13,424 13,801 12,297 18,193 13,165 15,935 22,066 15,013 15,950 Bütçe Dengesi (Milyon TL) -3,995-13,883-4,870-1,076 3,389 3,978-3,317 6,010-9, ,385-8,797-2,967-7,393 - Faiz Dışı Denge (Milyon TL) 41,951 34, ,090 5,070 5,120 4,119 14,150-4,404 1,942 2,055-6, ,466 Merkezi Yönetim Toplam 178, , , , , , , , , , , , , ,230 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66,576 67,117 67,819 67,271 70,645 71,251 71,451 69,697 70,889 68,194 67,724 69,754 68,464 67,905 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 13