Doç.Dr. Yaşar SARI 8. MG Hesaplama Yöntemleri. MG Hesaplama Yöntemleri GSMH. Amortismanlar SMH. -Vasıtalı vergiler.

Transkript

1 MG Hesaplama Yöntemleri 3. Harcama Yöntemi: Bir ekonomide belirli bir dönemde üretilen nihai malların üretiminde görev alan üretim faktörlerinin sahipleri, elde ettikleri gelirleri bu defa üretilmiş olan mal ve hizmetlerin satın alınmasında harcayacaklardır. O halde toplumdaki kişilerin bu harcamalarının toplamı hesap edilirse, MG gelir harcamalar yönüyle hesaplanmış olur. GSMH = C + I + G + (X-M) C: Özel tüketim harcamaları (Özel firmalar ve fertlerin dayanıklı dayanıksız mal alımları için yaptıkları harcamalar) I: Özel Yatırım harcamaları (Özel firmaların yaptıkları makine teçhizat yatırımları) G: Kamu harcamaları (Eğitim, sağlık, bayındırlık, savunma ve transfer ödemeleri) X: İhracata yapılan harcamalar M: İthalata yapılan harcamalar 22 MG Hesaplama Yöntemleri Harcama Yöntemi: GSMH Amortismanlar SMH -Vasıtalı vergiler +Sübvansiyonlar MG 24 Üretim Yöntemi Gelir Yöntemi Harcama Yöntemi 1. TARIM 1.1. Çiftçilik ve Hayvancılık 1.2. Ormancılık 1.3. Balıkçılık 2. SANAYİ 2.1. Madencilik ve Taşocakcılık 2.2. İmalat Sanayii 2.3. Elektrik, Gaz, Su 3. İNŞAAT 4. TİCARET 4.1. Toptan ve Perakende Ticaret 4.2. Otel, Lokanta Hizmetleri 5. ULAŞTIRMA HABERLEŞME 6. MALİ KURULUŞLAR 7. KONUT SAHİPLİĞİ 8. SERBEST MESLEK HİZMETLERİ 9. İZAFİ BANKA HİZMETLERİ(-) 10. KAMU HİZMETLERİ 11. KAR AMACI GÜTMEYEN ÖZEL HİZMET KURULUŞLARI 12. İTHALAT VERGİSİ GSYİH (Piyasa Fiyatlarıyla) ± F (DIŞ ALEM GELİRLERİ) GSMH (Piyasa Fiyatlarıyla) - IA (AMORTİSMANLAR) SMH (Piyasa Fiyatlarıyla) - Vasıtalı Vergiler- SUB 1. ÜCRET VE MAAŞ GELİRLERİ 2. TEŞEBBÜS VE SERBEST MESLEK GELİRLERİ (Kar) 3. ŞİRKET GELİRLERİ (Dağıtılmayan Karlar) 4. KİRA GELİRLERİ (Rant) 5. FAİZ GELİRLERİ 6. (-) DEVLET TAHVİL FAİZLERİ ve TÜKETİCİ BORÇ FAİZLERİ TOPLAM YURTİÇİ GELİR ± F (DIŞ ALEM GELİRLERİ) MG (Faktör Fiyatlarıyla) + VASITALI VERGİLER SUB SMH (Piyasa Fiyatlarıyla) + IA (AMORTİSMANLAR) 1. C (Tüketim Harcamaları) 2. GSI (Gayri Safi Yatırım Harcamaları) 3. G (Kamu Harcamaları) İnşaat: Her türlü alt ve üst yapı inşaatını kapsar. Ulaştırma ve Haberleşme: Ulaştırma, depoculuk ve iletişim hizmetlerini kapsar. Mali Kuruluşlar: Bankacılık, sigortacılık ve diğer mali kuruluş hizmetlerini kapsar. Konut sahipliği: Konutunu kiraya verenlerin hizmetlerini kapsar. İzafi banka hizmetleri: Bankaların mevduat faizi ile kredi faizi arasındaki fark olup eksi değerliklidir. TOPLAM YURT İÇİ HARCAMALAR + (E-M) ± F (DIŞ ALEM GELİRLERİ) GSMH (Piyasa Fiyatlarıyla) - IA (AMORTİSMANLAR) SMH (Piyasa Fiyatlarıyla) - Vasıtalı Vergiler- SUB MG (Faktör Fiyatlarıyla) GSMH (Piyasa Fiyatlarıyla) MG (Faktör Fiyatlarıyla) Doç.Dr. Yaşar SARI 8

2 Üretim Yöntemi Gelir Yöntemi Harcama Yöntemi GSYİH TYİG TYİH GSMH MG GSMH 25 SMH SMH SMH MG GSMH MG E (İthalat): 650 Amortisman:400 Vasıtalı Vergiler: 1000 M (İhracat): 500 Sübvansiyonlar:: 300 Dış Alem Geliri: 400 Dış Alem Gideri: 600 Önemli Not: GSMH, SMH ve MG Tüm yöntemlerde birbirine eşittir = GSYİH -200 = -F = GSMH -400 = IA Üretim Yöntemi Gelir Yöntemi Harcama Yöntemi = SMH -700 = (T 1-SUB) = TYİG -200 = -F = MG +700 = (T 1-SUB) = SMH +400 = IA = TYİH +150 = (E-M) -200 = -F = GSMH -400 = IA = SMH -700 = (T 1-SUB) = MG = GSMH = MG 26 E (İthalat): 650 Amortisman: 400 Vasıtalı Vergiler: 1000 M (İhracat): 500 Sübvansiyonlar: 300 Dış Alem Geliri : 400 Dış Alem Gideri: 600 Önemli Not: GSMH, SMH ve MG Tüm yöntemlerde birbirine eşittir. Örnek; 27 GSYİ Hasıla = TYİ Gelir = TYİ Harcamalar = Dış Alem Gideri = 300 Dış Alem Geliri = 600 Sübvansiyonlar = 100 İthalat = 500 Amortismanlar = 400 İhracat = 450 Vasıtalı Vergiler = 200 Üretim, gelir ve harcamalar yöntemine göre ayrı ayrı olmak üzere; a) GSMH b) SMH c) MG hesaplayınız Doç.Dr. Yaşar SARI 9

3 GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar 28 a) GSMH ve Milli Servet GSMH: Bir ekonomide 1 yıllık bir dönemde üretilen nihai malların piyasa fiyatları ile değerlendirilmesi sonucu elde edilen rakamdır. Milli Servet: Yüzlerce yıllık GSMH ların kümülatif toplamıdır. Örneğin, 1997 yılında üretilen bir otomobil, 1997 yılı için GSMH içinde yer alırken 1998 yılında GSMH içi,nde yer almaz o artık milli servettir. Not: Üretildiği yıl kullanılıp ortadan kalkan mallardan milli servet olmaz. Mesela buz dolabı bir milli servet, ekmek bir milli servet değildir. GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar 29 b) Nominal GSMH ve Reel GSMH Günlük hayatta hem fiyatlar hem de üretim belli bir oranda artmaktadır. Bu durumda GSMH daki artış Reel mi, Nominal mi? Böyle bir durumda fiyatlardaki artış oranı ile üretim miktarındaki artış oranına bakılır. Üretim miktarındaki artış oranı fiyatlardaki artış oranından fazla ise, GSMH artışı reeldir. Mesela üretim artışı %5, fiyat artışı (enflasyon) %4 ise, GSMH reel olarak artmış demektir. Aksi durumda GSMH daki artış nominal dir. Bu bilgiler ışığında: Nominal GSMH: Bir ekonomide herhangi bir yılın üretim miktarı yine o yılın piyasa fiyatları ile çarpılıyorsa Nomimal GSMH elde edilir. Örneğin: 1997 yılındaki üretim miktarı 1997 yılındaki fiyatlarla çarpılıyorsa bulunan değer Nominal GSMH dır. GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar 30 Reel GSMH: Bir ekonomide herhangi bir yılın üretim miktarı yine o yılın piyasa fiyatları ile değil de, enflasyon oranının daha düşük olduğu eski bir yılın (baz yıl) piyasa fiyatları ile çarpılırsa Reel GSMH elde edilir. Örneğin: 1997 yılındaki üretim miktarı 1997 yılının fiyatları ile değil de enflasyonun daha düşük olduğu baz seçilen 1984 yılının fiyatları ile çarpılırsa Reel GSMH dır. c) Nominal GSMH nın Reel GSMH ya Çevrilmesi Ekonomik analizlerde reel değerler esas alındığı için, nominal değerler, reel değerlere çevrilir. Ekonomide nominal değerleri reel değerlere çevirmek için Fiyat Endeksleri kullanılır. Doç.Dr. Yaşar SARI 10

4 GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar 31 Nominal ve Reel kavramlarını aşağıdaki tablo yardımıyla açıklayalım: Yıllar (t) 10 birim 10 birim 10 birim 15 birim 10 birim 12 birim Üretim (Q) Fiyat (P) 2 TL 3 TL 2 TL 2 TL 2 TL 2,5 TL 20 TL Nominal 30 YTL Artış 20 YTL Reel 30 YTL Artış 20 YTL 30 YTL GSMH = P x Q GSMH daki artış fiyatlar sabit olduğundan üretim artışından kaynaklanmaktadır. İşte bu artış reel bir artıştır. Üretim miktarı sabitken fiyat artışından kaynaklanan bir GSMH artışı söz konusudur. Bu artış nominal bir artıştır. GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar Fiyat Endeksleri Fiyat Endeksi: Bir ekonomide bir yıllık bir dönemde, belirlenen bir mal ve hizmet listesinin fiyat değişmelerini gösteren bir sayıdır. Fiyat endeksi hesaplanırken insan hayatı için gerekli olan mal ve hizmetlerin bir listesi yapılır ve bu listedeki mal ve hizmetlerin bir yıl içindeki fiyat değişimi izlenir. Fiyat Endeksi ekonomideki fiyat değişmelerini yani pahalılığı gösterir. 32 Başlıca iki türlü fiyat endeksi vardır: 1. TEFE: Toptan Eşya Fiyatları Endeksi 2. TÜFE: (PEFE) Tüketici Fiyatları Endeksi (Perakende Eşya Fiyatları Endeksi) GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar 33 Bir Fiyat Endeksinin Hesaplanması (TÜFE) Mal Ağırlık Piyasa Fiyatı (TL) Her bir yılın ağırlıklı fiyatı (Fiyat x Ağırlık) Gıda 0,50 5,0 6,0 14,0 2,50 3,000 7,00 Giyim 0,33 1,0 1,5 2,0 0,33 0,495 0,66 Konut 0,17 4,0 8,0 9,0 0,68 1,360 1,53 Toplam 1,00 3,51 4,855 TL 9,19 TL Endeks 1988 Endeks 1989 Endeks , ,51 x 4, ,3 3,51 x 9, ,8 3,51 x 1988 e göre; her bir ailenin yaşam maliyeti 1989 yılında %38,3; 1990 da da %161,8 artmış demektir. Doç.Dr. Yaşar SARI 11

5 GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar 34 Bir Fiyat Endeksinin Hesaplanması (TÜFE) Mal Ağırlık Piyasa Fiyatı (TL) Gıda 0,50 1,0 1,2 1,5 Giyim 0,33 1,5 2,0 2,5 Konut 0,17 2,0 2,2 2,5 Toplam 1,00 Her bir yılın ağırlıklı fiyatı (Fiyat x Ağırlık) Tüketici Fiyatları Endeksine Giren ve Çıkan Ürünler İçin Bazı Örnekler 35 Giren Nar Vanilya Sirke Mayonez Neskafe 3 ü bir arada Elektrik sobası (İnfrared) Buzdolabı Poşeti Scooter motosiklet Uydu Alıcısı Taşınabilir Bellek Webcam (bilgisayar için) Çıkan Nişasta Bornoz Radyatör Sulama Hortumu Streç Film İğneciye ödenen ücret Şeker ölçme aleti Türkiye Enflasyon sepeti değerleri Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) 12 Ana Harcama Grubu İçin Ağırlıklar Ana Harcama Grupları Gıda ve alkolsüz içecekler 28,47 28,63 Alkollü içecekler ve tütün 5,06 5,00 Giyim ve ayakkabı 7,86 8,07 Konut 16,62 16,60 Ev eşyası 7,22 7,42 Sağlık 2,66 2,54 Ulaştırma 11,60 12,59 Haberleşme 4,41 4,30 Eğlence ve kültür 3,16 2,81 Eğitim 2,15 2,24 Lokanta ve oteller 6,40 5,64 Çeşitli mal ve hizmetler 4,39 4,16 TOPLAM Doç.Dr. Yaşar SARI 12

6 Türkiye Enflasyon sepeti değerleri 37 Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE) Ana Sektörler İçin Ağırlıklar Sektör Tarım 18,17 19,84 Tarım ve ormancılık ürünleri 17,86 19,55 Balık ve diğer balıkçılık ürünleri 0,31 0,29 Sanayi 81,83 80,16 Madencilik ve taşocakçılığı ürünleri 1,49 1,62 İmalat sanayi 74,49 73,33 Elektrik, gaz ve su 5,85 5,21 TOPLAM Türkiye Enflasyon sepeti değerleri 38 TÜİK'in internet sitesinde yer alan duyuruya göre, 2012 yılı Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) hesaplamalarında, 2011 yılı Aralık ayı temel alınarak, Avrupa Birliği ve Birleşmiş tarafından geliştirilen Amaca Yönelik BireyselTüketim Sınıflaması'na (COICOP) göre grup ve madde ağırlıkları güncellendi. Bu yıl, 444 ürün, bin 169 ürün çeşidi kapsanacak, 27 bin 500 işyeri ve 4 bin 176 konuttan her ay yaklaşık 375 bin fiyat derlenecek. Türkiye Enflasyon sepeti değerleri 39 Fiyat derleme periyodu bazı ürünler için değiştirilirken, TÜFE'de fiyatlar, taze meyve-sebze ve akaryakıt-tüp gaz fiyatları için ayda dört kez, kiralar için ayda bir kez ve bunların dışında kalan diğer tüm ürünler için ayın10. gününü ve 20. gününü kapsamak üzere ayda iki kez olarak derlenirken, Bu yıldan itibaren gıda ve alkolsüz içecekler ana grubu içerisinde ağırlıklı olan ve ay içi fiyat değişimi yüksek olan 15 gıda ürünü için fiyatlar ayda dört kez derlenecek. Söz konusu ürünlerin, sepet içindeki ağırlığı yüzde 9,84 olacak. Doç.Dr. Yaşar SARI 13

7 GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar 40 Nominal GSMH Reel GSMH = x100 TÜFE Örnek olarak: Türkiye nin 1996 yılı Nominal GSMH ını Reel GSMH ya çevirelim. Türkiye nin 1996 yılı Nominal GSMH değeri = 15 Katrilyon TL 1987 yılı baz alındığında Türkiye nin 1996 Yılı TÜFE si = Reel GSMH (15 Katrilyon/15.270) = Trilyon TL dir deki fiyatlar 1996 yılına gelene kadar yaklaşık 150 kat artmış anlamına geliyor ve bu büyüklükteki reel GSMH fiyat artışı ile ortaya çıkmış anlamına gelmektedir. GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar d) Fert Başına Düşen GSMH İktisadi refahın ölçüsüdür. İktisadi refah, ekonomide kıt kaynaklarla elde edilen haz ve tatmin duygularının para birimi ile ifade edilebilen tarafıdır. GSMH ekonominin toplam üretim gücünü gösterdiğine göre, acaba bu gücün ne kadarı toplumu meydana getiren bireylerin iktisadi refahına yansımaktadır? Nominal GSMH Fert Başına Düşen GSMH = Toplam Nüfus 15 Katrilyon TL Fert Başına Düşen GSMH 1996 = 242Milyon TL 62 Milyon Kişi 41 Dolar cinsinden ifade edilmek istendiğinde 242 milyon TL /1996 yılı $ kuru şeklinde hesaplanır. O da $ bulunur. Not: Fert başına düşen GSMH nın iktisadi refahın doğru bir ölçüsü olabilmesi için ülkedeki gelir dağılımının dengeli olması gerekir. GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar 42 Yıl Nüfus GSMH (Milyon $) Fert Baş.GSMH ($) Doç.Dr. Yaşar SARI 14

8 GSMH ile İlgili Bazı Kavramlar d) Büyüme Hızı İktisadi büyüme, GSMH nın reel olarak artmasıdır. Bir ekonomide Reel GSMH bir önceki yıla göre artış gösteriyorsa, o ekonomi büyüyor demektir. İktisadi büyümenin ölçüsü büyüme hızı kavramıdır. Büyüme Hızı; Reel GSMH nın yıllık artış oranıdır. 43 (Bu yılın Reel GSMH'sı - Geçen yılın Reel GSMH'sı) Büyüme Hızı = x 100 Geçen yılın Reel GSMH'sı Formülü ile hesaplanmaktadır. Buna göre 1996 yılının Büyüme hızını hesaplayalım: 1996 yılının Reel GSMH sı = Trilyon TL 1995 yılının Reel GSMH sı = Trilyon TL ( ) Büyüme Hızı 1996 = x 100 0,0221 x 100 %2, Demek ki Türkiye ekonomisi 1996 yılında 1995 yılına göre %2,21 oranında büyümüştür. Büyüme hızı değerli ise, ekonomide bir daralma var demektir. 44 Yıllar itibariyle GSMH Rakamları Nominal Reel , 2007, 2008 ve 2009 yılları büyüme rakamlarını bulunuz GSMH belli bir dönemde üretilen mal ve hizmetlerin para ile ifadesidir. Üretilen mallar; tüketim malları ve yatırım malları olarak iki başlık altında toplanabilir. 45 Tüketim ve yatırım mallarının satışı onların talep edilmesi veya o mallar için harcama yapılması anlamına gelir. Fertler gelirlerinin bir kısmı ile tüketim malları satın alacak geriye kalan kısmını da tasarruf edecektir. Yapılan bu tasarruflar da belirli bir zaman sonra yatırıma dönüşecektir. Dışa kapalı ve kamu harcamalarının olmadığı bir ekonomide genel denge şöyle ifade edilmektedir: Doç.Dr. Yaşar SARI 15

9 Y= C + I Y = C + S I = S Burada Y = Milli Gelir C = Tüketim harcamaları I = Yatırım harcamaları S = Tasarruf Bunlara kamu harcamaları eklendiğinde; Y = C + I + G Dışa açık ekonomide ihracat ve ithalat da eklenir ve eşitlik şöyle olur: Y = C + I + G + (X-M) G = Kamu harcamaları X = İhracat gelirleri M = İthalat giderleri 46 Tüketim Harcamaları ve Tüketim Fonksiyonu Hanehalkının ihtiyaçları için mal ve hizmetlere yapmış oldukları harcamaların toplamıdır. Tüketim harcamalarında gelirden ziyade harcanabilir gelir daha belirleyicidir. Tüketimi; Kişilerin alışkanlıkları, Hayat tarzları, Dünyayı algılama şekilleri, Gelecekteki gelirleri ile ilgili beklentileri, Servet düzeyi, Gelir dağılımı, Faiz ve vergi oranları gibi faktörler etkilemektedir. 47 Tüketim Harcamaları ve Tüketim Fonksiyonu Tüketim fonksiyonu; bir ekonomide toplam tüketim ile harcanabilir gelir arasındaki pozitif ilişkiyi gösterir. Bu ilişki ilk defa Keynes tarafından ortaya atılmıştır. Keynes e göre; Gelir arttıkça psikolojik olarak tüketim harcamaları da artacaktır. Tüketim fonksiyonu; C = f(y d ) şeklinde ifade edilmektedir. Y d = Harcanabilir geliri ifade etmektedir. 48 Doç.Dr. Yaşar SARI 16

10 Tüketim Harcamaları (C) 49 C = f(y d ) Harcanabilir Gelir (Y d ) Gelir arttıkça tüketim de artar. Ancak tüketimdeki artış gelirdeki Artıştan daha yavaş olmaktadır. Kişiler gelirin bir kısmını harcarken Bir kısmını harcamayıp tasarruf yapmaktadırlar. Tüketim Harcamaları (C) 50 C = f(y d ) Harcanabilir Gelir (Y d ) Eğer gelirin tamamı tüketim için harcanırsa bu durumda yukarıdaki tüketim fonksiyonu ortaya çıkar. Bu özel bir durumdur. Tasarruf ve Tasarruf Fonksiyonu Tasarruf, gelirin tüketilmeyen kısmıdır. Harcanabilir gelir ile tüketim arasındaki tüketim lehine çıkan fark ise negatif tasarruf olarak adlandırılmaktadır. Tasarruf eğiliminin nedenleri şöyle sıralanabilir; Bu günkü tüketimden vazgeçerek gelecekte daha çok gelir elde etme ve tüketme düşüncesi Gelecekte çalışamayacak duruma gelme düşüncesi Beklenmedik durumlar için ihtiyatlı davranma düşüncesi Çocukların masraflarının artışına karşı hazırlıklı olma düşüncesi 51 Doç.Dr. Yaşar SARI 17

11 Tasarruf ve Tasarruf Fonksiyonu Ekonomide tasarruflar gelirin pozitif bir fonksiyonudur. Yani gelir arttıkça tasarruflar artar. Tasarruflardaki artış toplam talebi azaltır, tasarruflardaki azalış talebi artırır. Bu anlamda MG artar ya da azalır. 52 Tasarruf fonksiyonu; S = f(y d ) Tasarruf (S) S = f( Y d ) Tasarruf 0 A Harcanabilir Gelir ( Y d ) Negatif tasarruf Yatırım ve Yatırım Fonksiyonu Yatırım, üretim araçları toplamını (sermaye stoğu) artırmaya yönelik harcamalardır. Bu anlamda mevcut bir fabrikanın el değiştirmesi yatırım değildir. Ekonomik anlamda yatırım türleri; Makine, fabrika, tesisat vb. gibi doğrudan üretime dönük harcamalar Yol, köprü, baraj, liman vs. gibi alt yapı harcamaları Firmaların depolarındaki stoklar Emeğin eğitimi ve öğretimi sağlık, güvenlik gibi beşeri harcamalar 53 Yatırım ve Yatırım Fonksiyonu Faiz oranı, karlılık oranı, tüketim hacmindeki değişme gibi ekonomik faktörlerden bağımsız olarak yapılan yatırımlara otonom yatırımlar adı verilir. Genellikle kamu yatırımları otonom yatırımlardır. Eğitim, sağlık, güvenlik vs. Yatırım (I) 54 I=I 0 Milli Gelir (Y) Doç.Dr. Yaşar SARI 18

12 Yatırım ve Yatırım Fonksiyonu Uyarılmış yatırımlar, milli gelir artışına bağlı olarak artan tüketim talebini karşılamak üzere girişimcilerin mal ve hizmet üretmek amacıyla mevcut makine ve tesisata yaptıkları ilavelerdir. Ancak milli gelir belli bir düzeyin altına düşerse işletmeler yeni yatırımlar yerine mevcut mal stoklarını tüketirler, bu duruma negatif uyarılmış yatırım adı verilir. 55 Yatırım (I) I = f(y) Pozitif uyarılmış yatırım 0 A Milli Gelir (Y) Negatif uyarılmış yatırım Yatırımları belirleyen faktörler Beklenen Kar Vergi oranı, teşvikler gibi çok sayıda değişken beklenen kar oranını etkiler. (Reel) gerçek faiz oranı Borçlanma faiz oranları yatırımları direkt etkiler. Kapasite kullanım oranı Eksik kapasite, tam kapasite çalışma durumu yatırımları etkiler. Teknolojik gelişme Rekabet gücünü korumak için teknoloji tabanlı yatırımların yapılması şarttır. 56 MİLLİ GELİRİ DENGESİ VE ÇARPAN 57 Ekonomide denge, öncelikle arz ve talep eşitliği olarak algılanmaktadır. Makro ekonomik açıdan bu denge Toplam arz = Toplam talep Şeklinde ifade edilir. Toplam talep, bir ekonomide iktisadi karar birimlerinin çeşitli milli gelir düzeylerinde yapmaya hazır oldukları muhtemel harcamaların gelişimini gösterir. Doç.Dr. Yaşar SARI 19

13 MİLLİ GELİRİN DENGESİ VE ÇARPAN 58 Bu durumda dışa açık bir ekonomide Toplam Talep = C + I + G + (X-M) olarak ifade edilir. Toplam Harcamalar C + I + G + (X-M) Milli Gelir MİLLİ GELİRİN DENGESİ VE ÇARPAN Toplam arz, bir ekonominin sahip olduğu GSMH; üretim, gelir ve harcamalar yönünden aynı değere sahiptir. O halde mevcut iki eksendeki gelir ve harcama değerlerinin eşitlendiği noktaların geometrik yeri üretim değerini (toplam arz) verir. 59 Harcamalar Toplam arz 45 0 Gelir MİLLİ GELİRİN DENGESİ VE ÇARPAN Toplam arz ile Toplam talep (toplam harcamalar) aynı şekil üzerinde çizilerek milli gelir dengesi bulunur. 60 Toplam Harcamalar Talep Fazlası (Enflasyonist Açık) C B D Arz Fazlası (Deflasyonist Açık) E F Toplam arz C + I + G + (X-M) Y 1 Y 0 Y 2 Milli Gelir Doç.Dr. Yaşar SARI 20

14 MİLLİ GELİRİN DENGESİ VE ÇARPAN 61 Çarpan ve Hızlandıran Bağımsız tüketim ve yatırım harcamalarında meydana gelen bir artış efektif talep fonksiyonunu yukarı kaydırarak denge milli gelir seviyesini yükseltir. Milli gelirdeki bu artış bağımsız harcamaların birkaç katı olabilir. Öte yandan milli gelirde bir dönemden öteki döneme meydana gelen artışlar tüketim harcamalarını genişletir. Tüketim harcamalarındaki genişleme ise, müteşebbisin yatırım yapma arzularını uyaracak, böylece bağımsız harcamalardaki artışlar bu sefer uyarılmış yatırım harcamalarını artıracaktır. Bu etkilere çarpan ve hızlandıran adı verilmektedir. MİLLİ GELİRİN DENGESİ VE ÇARPAN 62 Çarpan: Ekonomide giren ilave bir yatırım harcaması, ilk elden kendi kadar bir gelir oluşturacaktır. Bu geliri elde edenler toplumda geçerli olan tasarruf meyline göre bir miktarını tasarruf edip, geri kalanını harcayacaklardır. Bu harcamaları gelir olarak elde edenler de bir kısmını tasarruf edip geri kalanını harcayarak bu çark böyle devam edecektir. Yani tüketim ve yatırım miktarına bağlı olmadan yapılan otonom yatırımlardaki küçük bir değişikliğin milli geliri ne miktarda değiştirebileceğini belirleyen katsayıya çarpan denir. MİLLİ GELİRİN DENGESİ VE ÇARPAN 1 Çarpan = 1 - c C = marjinal tüketim eğilimi (ne kadar yüksekse, çarpan etkisi o kadar çok demektir) Marjinal tüketim eğilimi+marjinal tasarruf eğilimi=1 63 Tüketim (C) Yatırım (I) Toplam arz C + I + I D 1 I C + I I D Y > I Y Y 0 Y 1 Milli Gelir (Y) Doç.Dr. Yaşar SARI 21