TÜRK HUKUK SİSTEMİNDE UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ

Transkript

1 TÜRK HUKUK SİSTEMİNDE UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ Gülten Fatma BÜYÜKEREN - Selim Şamil KAYNAK Uyuşmazlık Mahkemesi Raportörleri Ankara 19 Eylül

2 İÇİNDEKİLER 1 I GİRİŞ 2 II - UYUŞMAZLIK MAHKEMESİNİN TARİHÇESİ, ANAYASAL VE YASAL KONUMU 2 III- UYUŞMAZLIK MAHKEMESİNİN KURULUŞU VE GÖREVLERİ 4 1-Uyuşmazlık Mahkemesi nin Kuruluşu 4 2-Uyuşmazlık Mahkemesi nin Görevleri 5 A- Olumlu Görev Uyuşmazlığı 5 B- Olumsuz Görev Uyuşmazlığı 7 C- Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarma 8 D-Yargı Mercilerinin Uyuşmazlık Mahkemesine Başvurmaları 9 E-Temyiz İncelemesi Yapan Yargı Mercilerinin Uyuşmazlık 10 Mahkemesine Başvurmaları F-Hüküm Uyuşmazlığı 11 IV-SONUÇ 13 V-UYUŞMAZLIK MAHKEMESİNCE VERİLEN İLKE KARARLARI ÖZETLERİ Ceza Bölümünü İlgilendiren İlke Kararları Hukuk Bölümünü İlgilendiren İlke Kararları 14 VI-YARARLANILAN KAYNAKLAR 16 2

3 I GİRİŞ 1924,1961 ve 1982 Anayasalarına göre, idarenin yargısal denetiminde idari rejim esasının benimsenmesi, başka bir anlatımla idarenin idari eylem ve işlem-lerine karşı yargı yolunun açık olması, bu eylem ve işlemlerin idari yargı organının denetimine tabi bulunması, Adli Yargı düzeni yanında İdari Yargı düzeninin de yer almasını ve ayrıca Askeri Yargı yetkisinin de kabul edilmesi nedeniyle Ülkemizde, adli, idari ve askeri olmak üzere üç ayrı yargı düzeni bulunmaktadır. Ülkemizde değişik yargı düzenlerinin bulunması, Adli, İdari ve Askeri Yargı düzenleri içinde yer alan yargı mercileri arasında görev ve hüküm uyuşmazlıklarının doğmasına sebep olmaktadır. Görev uyuşmazlığı nedeniyle hak arama hürriyetinin askıda kalacağı, hüküm uyuşmazlığı nedeniyle de, hakkın yerine getirilmesinin olanaksız hale geleceği açıktır. Böylece, bu merciler arasında çıkacak olan görev ve hüküm uyuşmazlıklarını çözümleyecek yetkili bir mercie gereksinim duyulması sonucu, Uyuşmazlık Mahkemesi, Anayasa nın 158 ve Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun un 1. maddelerinde belirtildiği üzere Adli, İdari ve Askeri Yargı mercileri arasında doğan görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmekle görevlendirilmiş, bağımsız bir yüksek mahkeme olarak kurulmuştur. Uyuşmazlık Mahkemesinin kuruluşunu gerektiren nedenler ve bu mahkemenin görevlerine bakıldığında, özellikle görev uyuşmazlıklarında işlevinin, Adli, İdari ve Askeri Yargı yerlerinin görev alanlarını belirlemek ve aynı zamanda sınırlamak suretiyle yargı yerleri arasında düzenleyici ve dengeleyici bir rol oynayarak, yargı yerlerinin görev alanları içinde kalarak birbirlerinin görev alanlarına müdahale etmemelerini sağlamak şeklinde gerçekleştiği söylenebilir. II - UYUŞMAZLIK MAHKEMESİNİN TARİHÇESİ, ANAYASAL VE YASAL KONUMU Değişik yargı düzenleri arasında meydana gelen görev ve hüküm uyuşmazlıkları, bu mahkemelerin dışında ve üstünde bağımsız bir mahkemenin varlığını gerektirmekte olup, Uyuşmazlık Mahkemesi bu zorunluluktan doğmuştur. Uyuşmazlık Mahkemesi'ne duyulan gereksinim tanzimat devri ile başlamıştır. Tanzimattan önce sadece İslam Hukuku uygulanmaktayken, Gülhane Hattı Hümayunu ile Avrupa Hukuku ve idare kurumları da hukuk sistemimize girmiş böylelikle iki ayrı hukukun uygulandığı bir düzene geçilmiştir. 3

4 Bugünkü adliye mahkemelerinin görevini yapmak üzere "Divan-ı Ahkam-ı Adliye" ve kişi ile Devlet arasında doğacak uyuşmazlıkların çözümü için de "Şurayı Devlet" kurulmuştur Anayasasıyla (Teşkilatı Esasiye Kanunu) yasama ve yargı erki bir anayasal prensip olarak birbirinden tamamen ayrılmış, idari davaları çözümleyecek yargı mercii olan Şurayı Devlet 1925 yılında yeniden kurulmuştur. Askeri Yargı düzeninin de kurulmasıyla üçlü yargı sistemine geçilmiştir tarihli 1631 sayılı Askeri Muhakeme Usulü Kanunu ile askeri mahkemelerle umumi mahkemeler arasında ceza alanında doğan görev uyuşmazlıklarının çözüm merci olarak Yargıtay Ceza Genel Kurulu gösterilmiş; tarihli ve 1684 sayılı Yasada da umumi mahkemeler, karar hakimleri ve müstantiklerle idare heyetleri ve hususi kaza salâhiyetini haiz makamlar arasındaki uyuşmazlıkların Temyiz Ceza Heyeti Umumiyesi tarafından çözümleneceği belirtilmiştir. Söz konusu Yasalarla ceza alanında doğacak görev uyuşmazlıklarının halli yoluna gidilmiş ise de; adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki hukuk alanına ilişkin görev uyuşmazlıklarını giderecek bir organ düşünülmemiştir. Uyuşmazlık Mahkemesinin kurulduğu 1945 yılına kadar yargı yerleri arasında doğan uyuşmazlıkların çözümü sorun teşkil etmeye devam etmiş olup, yargı yerleri arasındaki hukuk işlerinden doğan görev ve hüküm uyuşmazlıklarının çözümü sorununun giderilmesi amacıyla ilk kez tarihinde 4788 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesi Kurulması Hakkında Kanunla Uyuşmazlık Mahkemesi kurulmuştur. Kuvvetler ayrılığı sistemini benimseyen kabul tarihli 1961 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın Yargı başlıklı üçüncü bölümünün Yüksek Mahkemeler alt başlığında yer alan 142.maddesinde Uyuşmazlık Mahkemesi düzenlenmiş olup, görev alanı genişletilerek, ceza alanını da kapsayacak şekilde tüm görev ve hüküm uyuşmazlıklarını çözümlemekle yetkili kılınmış olan Uyuşmazlık Mahkemesi böylece Anayasal bir organ olarak ilk defa yüksek yargı organları arasında yer almıştır. Uyuşmazlık Mahkemesi, tarihinde 2247 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanunla 1961 Anayasası'nın 142. maddesine uygun olarak adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki "hukuk" ve ceza davalarından doğan görev ve hüküm uyuşmazlıklarını çözmek üzere yeniden düzenlenmiş, böylece Ceza Bölümü de Kanunun kabul tarihi olan 1979 yılında faaliyete geçmiştir. Aynı şekilde, kabul tarihli 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nın Yargı başlıklı üçüncü bölümünün Yüksek Mahkemeler alt başlığında yer alan 4

5 158.maddesinde Uyuşmazlık Mahkemesi düzenlenmiş olup, Uyuşmazlık Mahkemesi yine Anayasal bir organ olarak yüksek yargı organları arasındaki yerini korumuştur. Yargı erkini Anayasanın kendilerine tanıdığı görev ve yetki alanlarıyla sınırlı olarak paylaşan yüksek mahkemeler arasında yer alan Uyuşmazlık Mahkemesi, Anayasanın 158. (1961 Anayasası 142.) maddesiyle görevlendirilmiş, adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmeye yetkili, bağımsız bir yüksek mahkeme olup, görev uyuşmazlıklarını çözmek suretiyle kişilerin askıda kalan hak arama hürriyetlerinin gerçekleşmesini sağlayan; hüküm uyuşmazlıklarını çözmek suretiyle de hakkın yerine getirilmesini olanaksız kılan hukuki engelleri gideren; yargı erkini paylaşan diğer yüksek mahkemelerden Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi nin kararlarını kaldırıp onların yerine hüküm tesis edebilen özel yetkili bir yüksek mahkeme, dolayısıyla, hukukumuzda kesin hükmü ortadan kaldırabilen tek yargı organıdır. III- UYUŞMAZLIK MAHKEMESİNİN KURULUŞU VE GÖREVLERİ 1-Uyuşmazlık Mahkemesi nin Kuruluşu Uyuşmazlık Mahkemesi, Hukuk ve Ceza olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Mahkeme başkanlığı ve üyelikleri, diğer beş Yüksek Mahkemenin Başkan ve üyeleri arasından seçilenler tarafından ikinci görev biçiminde yerine getirilmektedir. Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı, Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından seçilmekte olup, Başkan, seçildikten sonra Anayasa Mahkemesi Üyeliği görevini de sürdürmeye devam etmektedir. Başkanvekili de aynı yöntemle seçilip görev yapmaktadır, mahkemenin yönetimi ve temsili Başkana aittir. Uyuşmazlık Mahkemesi nin Başkan hariç altı kişiden oluşan Hukuk Bölümüne, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu ile Danıştay Genel Kurulunca kendi daire başkan ve üyeleri arasından, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Genel Kurulunca da Askeri Hakim sınıfından olan daire başkan ve üyeleri arasından ikişer asıl, ikişer yedek üye; yine Başkan hariç altı kişiden oluşan Ceza Bölümüne Yargıtay Ceza Genel Kurulu ile Askeri Yargıtay Genel Kurulunca kendi daire başkan ve üyeleri arasından üçer asıl, üçer yedek üye seçilerek görev yapmaktadırlar. Uyuşmazlık Mahkemesi nin toplantı gündemine 2247 sayılı Kanun uyarınca yazılı ve sözlü düşüncelerini bildirmek üzere katılan Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Danıştay Başsavcısı, Askeri Yargıtay Başsavcısı ile Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başsavcısı (veya bunlar tarafından görevlendirilecek savcılar), Uyuşmazlık Mahkemesi nin de savcılarıdır. Uyuşmazlık Mahkemesinde, çalışmalarında yardımcı olmak üzere Adli, İdari ve Askeri hakim ve savcılar arasından; Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı nın isteği ve ilgilinin 5

6 muvafakati üzerine, mensup oldukları müesseselerin yetkili mercileri tarafından geçici olarak çalışmak üzere Raportörler görevlendirilir. Raportörlerin sayısını ve görevlerini Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı belli eder. Başkan gerekli görürse, dosyayı raporu düzenlemek üzere bir üyeye dahi verebilir. Uyuşmazlık Mahkemesi yukarıda da değinildiği üzere "hukuk" ve "ceza" bölümlerinden oluşmakta, hukuk alanında doğan uyuşmazlıklar hukuk, ceza alanında doğan uyuşmazlıklar ise ceza bölümünde incelenip karara bağlanmaktadır. Hukuk ve Ceza Kurulları Uyuşmazlık Mahkemesi Genel Kurulunu oluşturur. Genel Kurul ise, ilke kararları nedeniyle toplanır. Mahkemenin bölümleri ile genel kurul Başkan ın çağrısı üzerine toplanır. 2-Uyuşmazlık Mahkemesi nin Görevleri Uyuşmazlık Mahkemesi'nin görevlerinin görev uyuşmazlığı ve hüküm uyuşmazlığı olmak üzere iki bölüme ayrıldığı görülmektedir. Görev uyuşmazlıkları da olumlu görev uyuşmazlığı ve olumsuz görev uyuşmazlığı olmak üzere ikiye ayrılmakta; ayrıca, 2247 sayılı Kanun un 10.maddesinde olumlu görev uyuşmazlığı çıkarma, 19.maddesinde yargı mercilerinin başvurmaları, 20.maddesinde de temyiz incelemesi yapan yargı mercilerinin başvurmaları hüküm altına alınmış olup, bu durumların dışında mahkemenin ilke kararları verebileceği de belirtilmiştir. Görev uyuşmazlığı incelemeleri kural olarak konunun esasına girilmeden yapılan incelemeler olup, bazı durumlarda görevli mahkemenin belirtilmesinde işin esasına ilişkin hususlara değinmek zorunluluğu doğmaktadır. Maddi olayların değerlendirilmesine dayanan olumlu ya da olumsuz görev uyuşmazlıkları buna örnek olarak gösterilebilir. Örneğin, görevli mahkemeyi belirleyebilmek için önümüze gelen davada sanığa yüklenen eylemin, aynı zamanda askeri suç olan görevi kötüye kullanma suçu ile zimmet suçunu mu, yoksa askeri suç olmayan resmi belgede sahtecilik suçunu mu oluşturduğunun tespiti açısından işin esasının incelenmesi gerekmektedir. Şimdi sırasıyla bu müesseselere kısaca temas edilecektir. A-Olumlu Görev Uyuşmazlığı 2247 sayılı Kanun un 17.maddesinde, Olumlu görev uyuşmazlığı; adli, idari ve askeri yargıya bağlı ayrı iki yargı merciine açılan ve tarafları,konusu ve sebebi aynı olan davalarda bu yargı mercilerinin her ikisinin kendilerini görevli sayan kararlar vermiş olmaları, görev kararlarına karşı itiraz yolunun açık olduğu ceza davalarında bu kararların kesinleşmiş bulunması durumunda meydana gelir. 6

7 Olumlu görev uyuşmazlığının giderilmesini isteyen taraflardan birinin, ceza davalarında ise ayrıca ilgili makamların, taraf sayısından iki fazla düzenleyeceği dilekçe ile başvurduğu yargı mercii; a) Dilekçelerden birini ve varsa eklerini yazı ile diğer yargı merciine derhal iletir ve dava dosyasının kendisine gönderilmesini ister. b) Diğer dilekçeler ve varsa eklerini, yedi gün içinde cevabını bildirmesi için karşı tarafa ve ilgili makamlara tebliğ eder. Tebligat yapılan taraf veya ilgili makam, süresi içinde bu yargı merciine cevabını bildirmezse, cevap vermekten vazgeçmiş sayılır. c) Dilekçeyi, alınan cevapları ve varsa ekleri ile dava dosyalarını, Uyuşmazlık Mahkemesine gönderir ve görevli yargı merciinin belirlenmesini ister. hükmüyle getirilen düzenleme, maddenin tanımı ve aranan koşullar nedeniyle hukuk uyuşmazlıklarında fazla uygulama alanı bulamamakta; yapılan başvurular ise çoğu kez, yöntemine uygun olmadığından bahisle reddedilmektedir. Örneğin, hukuk bölümünde mahkememiz gün ve E:2013/263, K:2013/370 sayılı kararında; Olayda, İzmir 10. Asliye Hukuk Mahkemesince Yargıtay 13. Hukuk Dairesinin bozma ilamına uyup yargılamaya devam edilerek zımnen verilmiş bir görevlilik kararı bulunmasına karşılık, İzmir 3.İdare Mahkemesi'nin kararı işin esası hakkında olup, bununla birlikte davalı tarafından yapılmış bir görev itirazı da bulunmadığından, ortada olumlu görev uyuşmazlığı doğuran farklı yargı mercilerince verilmiş göreve ilişkin iki ayrı karar bulunmamaktadır. Belirtilen durum karşısında, 2247 sayılı Yasa'nın 17. maddesinde öngörülen yönteme uymayan başvurunun, aynı Yasa'nın 27. maddesi uyarınca reddi gerekmiştir demiştir. Olumlu görev uyuşmazlığının hukuk alanında uygulama alanının bulunmamasının sebebi, bu uyuşmazlıkların kolay kolay çıkmadığını göstermektedir, çünkü tarafların derdestlik itirazları bu uyuşmazlıkların çıkmasını engellemektedir. Ne var ki, zamanında ileri sürülmemiş veya hiç ileri sürülmemiş bir derdestlik itirazı üzerine olumlu görev uyuşmazlığı çıkması olasılığı her zaman mevcuttur. Ceza bölümünde mahkememizin tarih ve E:1985/142, K:1986/7 sayılı kararına konu olayda; müştekiye sözle sarkıntılık etmek suçundan sanık astsubay hakkında hem Fatih 2.Sulh Ceza Mahkemesinde hem de 66.Mknz.Tüm.Askeri Mahkemesinde kamu davası açılmış; her iki dava da derdest iken sanık müdafii Fatih 2.Sulh Ceza Mahkemesinde görev itirazında bulunarak, müvekkili hakkındaki yargılamanın sadece askeri mahkemede yapılması gerektiğini ileri sürmüştür.fatih 2.Sulh Ceza Mahkemesi, davada kendisinin görevli olduğu yolunda bir değerlendirme ile durumu askeri mahkemeye bildirerek, davada ret kararı verilip verilmeyeceğini sormuş; askeri mahkemenin davada kendisini görevli görmesi 7

8 nedeniyle ret kararı vermeyeceğini cevaben bildirmesi üzerine, davada kendisinin görevli olduğuna dair bir karar vererek, doğan olumlu görev uyuşmazlığının çözümü için Uyuşmazlık Mahkemesine başvurmuştur. Uyuşmazlık Mahkemesi Ceza Bölümü, yaptığı inceleme sonunda doğan bu olumlu görev uyuşmazlığını, davanın askeri yargı yerinde görülmesi gerektiği gerekçesiyle çözümlemiş ve Fatih 2.Sulh Ceza Mahkemesinin kendisini davaya bakmakla görevli sayan kararını kaldırmıştır. B-Olumsuz Görev Uyuşmazlığı 2247 sayılı Kanun un 14.maddesinde düzenlenmiş olup, buna göre; Olumsuz görev uyuşmazlığının bulunduğunun ileri sürülebilmesi için adli, idari veya askeri yargı mercilerinden en az ikisinin tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davada kendilerini görevsiz görmeleri ve bu yolda verdikleri kararların kesin veya kesinleşmiş olması gerekir. Bu uyuşmazlığın giderilmesi istemi, ancak davanın taraflarınca ve ceza davalarında ise ayrıca ilgili makamlarca ileri sürülebilir. denilmekte olup, böylece olumsuz görev uyuşmazlığı, adli, idari ve askeri yargı yerlerinden en az ikisinin, tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davada, karşılıklı birbirlerini görevli saymalarından dolayı, kendilerini görevsiz görmeleri ve bu yolda verdikleri kararların kesin, ya da kesinleşmiş olması durumunda ortaya çıkan bir uyuşmazlık çeşidi olmakla, bu tür bir uyuşmazlığın çıkarılabilmesi için ortada iki görevsizlik kararının bulunması, görevsizlik kararlarının ayrı yargı düzenleri içinde yer alan yargı yerlerince verilmesi, görevsizlik kararlarının, biri diğerinin görevli olduğu gerekçesi ile verilmesi, görevsizlik kararlarının kesin veya kesinleşmiş olması, ve iki ayrı yargı yerince verilen görevsizlik kararlarına konu davaların aynı olması gerekmektedir. Bu koşulların gerçekleşmesi durumunda, davanın tarafları, ceza davalarında ayrıca ilgili makamlar meydana gelen olumsuz görev uyuşmazlığının giderilmesini isteyebilirler. Uyuşmazlığın giderilmesi kural olarak davacı tarafından istenmekte olup, olumsuz görev uyuşmazlığının giderilmesi istemi belli bir süre ile sınırlandırılmamıştır. Olumsuz görev uyuşmazlığına ilişkin dosyalar incelenirken, gerekli görüldüğünde ilgili başsavcıların görüşlerini de alabilen Uyuşmazlık Mahkemesi, görevli olduğu anlaşılan mahkemenin verdiği görevsizlik kararını kaldırmak suretiyle görevli mahkemeyi belirlemiş olur. Mahkememizin önüne gelen uyuşmazlıkların büyük bölümü olumsuz görev uyuşmazlığına ilişkindir. Haksız fiilden kaynaklanan tazminat davaları, idarenin hizmet kusuru nedeniyle uğranılan zararların giderilmesi istemli tazminat davaları, işçi işveren arasındaki uyuşmazlıklar, nüfus kaydına ya da tapu idaresinin yaptığı/yapmadığı işlemlerden kaynaklanan davalar yoğunlukla mahkememiz önüne gelmektedir. Bununla birlikte, son 8

9 yıllarda pek çok kanunda yargı yolunu değiştiren değişikliklerin yapılması, Kabahatler Kanunu nun yürürlüğe girmesiyle, idari yargı yerlerinde çözüme kavuşturulan para cezalarının adli yargının görevine verilmesi nedeniyle, idari para cezaları na ilişkin uyuşmazlıkların sayısının arttığı görülmektedir. Bu tür davalarda da mahkememiz, para cezasının verildiği işlem kapsamında, idari yargının görevine giren kararların da verilmiş olması halinde görevli yargı yerini idari yargı, aksi halde adli yargı olarak belirlemek suretiyle görev sorununu çözmektedir. C-Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarma 2247 sayılı Kanun un 10.maddesinde düzenlenmiş olup, buna göre; Görev uyuşmazlığı çıkarma; adli, idari ve askeri bir yargı merciinde açılmış olan davada ileri sürülen görev itirazının reddi üzerine ilgili Başsavcı veya Başkanunsözcüsü tarafından görev konusunun incelenmesinin Uyuşmazlık Mahkemesinden istenmesidir. Yetkili Başsavcı veya Başkanunsözcüsünün Uyuşmazlık Mahkemesinden istekte bulunabilmesi için, görev itirazının, hukuk mahkemelerinde en geç birinci oturumda, ceza mahkemelerinde delillerin ikamesine başlamadan önce; idari yargı yerlerinde de dilekçe ve savunma evresi tamamlanmadan yapılmış olması ve yargı yerlerinin de kendilerinin görevli olduklarına karar vermiş bulunmaları şarttır. Görev itirazının yargı merciince yerinde görülerek görevsizlik kararı verilmesi halinde, görev konusunun Uyuşmazlık Mahkemesince incelenebilmesi, temyizen bu kararın bozulmuş ve yargı merciince de bozmaya uyularak görevli olduğuna karar verilmiş bulunmasına bağlıdır. Uyuşmazlık çıkarma isteminde bulunmaya yetkili makam; reddedilen görevsizlik itirazı adli yargı yararına ileri sürülmüş ise Cumhuriyet Başsavcısı, idari yargı yararına ileri sürülmüş ise Danıştay Başkanunsözcüsü, askeri ceza yargısı yararına ileri sürülmüş ise Askeri Yargıtay Başsavcısı, Askeri İdari Yargı yararına ileri sürülmüş ise bu mahkemenin Başkanunsözcüsüdür. Görev itirazının reddine ilişkin karara karşı itiraz yolunun açık bulunduğu ceza davalarında ret kararı kesinleşmeden uyuşmazlık çıkarma istenemez. denilmekte olup, başka bir yargı düzeninin görevi içine girdiği gerekçesi ile görevsizlik itirazının mahkemece reddi üzerine, görev alanı korunmak istenen yargı düzeni içinde yer alan Başsavcının, görev konusunun incelenmesini Uyuşmazlık Mahkemesi'nden istemesi şeklinde tanımlanabilecek olumlu görev uyuşmazlığı çıkarma halinde,konunun Uyuşmazlık Mahkemesi'nde incelenebilmesi için, yargı yerine açılmış bir davanın bulunması, görevsizlik itirazında 9

10 bulunulması, mahkemece görevsizlik itirazının reddedilmesi ve esas hakkında karar verilmemiş olması gerekmektedir. Başsavcıların olumlu görev uyuşmazlığını kendiliğinden çıkarma yetkileri bulunmamaktadır. Görevsizlik itirazını ileri süren kişi, ya da makamın talebi ve dilekçesinin ilgili Başsavcıya ulaşmasından sonra, bu makam, incelemeleri sonucu uyuşmazlık çıkartılması görüşünde ise, istemini Uyuşmazlık Mahkemesi'ne bildirir ve olumlu görev uyuşmazlığı çıkartılmış olur. Burada bahsi geçen Başsavcı kavramı Kanun metninde yazıldığı üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, Danıştay Başsavcısı, Askeri Yargıtay Başsavcısı veya Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başsavcısı nı ifade etmektedir. Uyuşmazlık Mahkemesinin geçmiş yıllardaki kararları incelendiğinde; ilgili Başsavcılar tarafından, hemzemin geçitlerde meydana gelen tren-trafik kazalarından dolayı açılan tazminat davalarından dolayı çok sayıda olumlu görev uyuşmazlığı çıkarılmış, aynı şekilde karayollarının diğer kesimlerindeki trafik kazaları, ya da diğer sorumluluk hallerine ilişkin davalarda aynı yola gidilmiş iken; 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununda yapılan değişiklik ile, bu Kanundan kaynaklanan sorumluluk davalarının adli yargı yerinde çözümleneceğine ilişkin hüküm nedeniyle bu konuya ilişkin başvuru sayısı azalmıştır. Askeri yargı-genel idari yargı alanındaki olumlu görev uyuşmazlığı çıkarma ise daha çok, (asker kişi tanımının Kanunda açıkça belirtilmesi nedeniyle) işlemin ya da eylemin, askeri hizmete ilişkin olup olmadığının tam olarak belirlenememesi nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Buna örnek olarak da vazife malullüğü aylığı talepleri, asker kişinin intibak işleri, kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevkedilen subayların açtığı tazminat davaları sayılabilir. Bunun yanında, özelleştirme uygulamaları sonucu, özelleştirilen kuruluşa karşı açılan davalarda; Mahkememizin istikrarlı bir şekilde, özel hukuk tüzel kişisine dönüşen kuruluşa karşı idari yargıda değil, adli yargı yerinde dava açılacağına karar vermesine karşın, idare mahkemelerinin davalara bakmaya devam etmeleri nedeniyle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından,olumlu görev uyuşmazlığı çıkarma yoluyla Uyuşmazlık Mahkemesine çok sayıda başvuru yapıldığı görülmektedir. Özellikle son yıllarda imar planlarında kamulaştırılacak alan olarak planlara işlenmekle birlikte, kamulaştırması yapılmayan taşınmazlara ilişkin açılan tazminat davalarının, Mahkemenin iş yükünde ciddi artış yarattığı görülmektedir. Asliye Hukuk Mahkemelerinde açılan, davalı idarelerin yargı yolu/görev itirazlarının anılan mahkemelerce reddedilmesi üzerine, Danıştay Başsavcısınca, uyuşmazlığın idari yargı yerinde çözümlenmesi isteğiyle çok sayıda başvuru yapılmaktadır. Bu tür davalarda da 10

11 mahkememizin, yıllardır, istikrarlı bir biçimde; fiili el atma bulunması halinde adli yargı yerlerini, aksi halde idari yargı yerlerini görevli kıldığı görülmektedir. D-Yargı Mercilerinin Uyuşmazlık Mahkemesine Başvurmaları 2247 sayılı Kanun un 19.maddesinde düzenlenmiş olup,buna göre; Adli, idari, askeri yargı mercilerinden birisinin kesin veya kesinleşmiş görevsizlik kararı üzerine kendisine gelen bir davayı incelemeye başlayan veya incelemekte olan bir yargı mercii davada görevsizlik kararı veren merciin görevli olduğu kanısına varırsa, gerekçeli bir karar ile görevli merciin belirtilmesi için Uyuşmazlık Mahkemesine başvurur ve elindeki işin incelenmesini Uyuşmazlık Mahkemesinin karar vermesine değin erteler. Yargı merciince, önceki görevsizlik kararına ilişkin dava dosyası da temin edilerek, gerekçeli başvuru kararı ile birlikte dava dosyaları Uyuşmazlık Mahkemesine gönderilir. denilmekte olup, buna göre adli, idari ve askeri yargı yerlerinden birinin verdiği görevsizlik kararının kesinleşmesinden sonra, kendisine gelen davayı incelemeye başlayan yargı yeri,davanın kendi görev alanına girmediği, ilk görevsizlik kararı veren yargı yerinin görevi içinde olduğu kanısına varırsa, görevsizlik kararı vermeyerek, görevli yargı yerinin belirtilmesi için Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başvurabilir. Yargı yeri davayı, Uyuşmazlık Mahkemesi'nin karar vermesine değin erteler. Bu maddeyle, olumsuz görev uyuşmazlığı nedeni ile davaların sürüncemede kalmaması ve görevli yargı yerinin belirlenmesi için, yargı yerinin Uyuşmazlık Mahkemesi'ne doğrudan başvurması amaçlanmıştır. Bu şekilde mahkemelerce yapılan başvuruların konusunun, Kanun un 14 ila 16. maddelerinde düzenlenen olumsuz görev uyuşmazlığı ile paralellik gösterdiği rahatlıkla söylenebilir. E-Temyiz İncelemesi Yapan Yargı Mercilerinin Uyuşmazlık Mahkemesine Başvurmaları 2247 sayılı Kanunun 20.maddesinde düzenlenmiş olup, buna göre; Daha önce Uyuşmazlık Mahkemesince yargı mercii belirtilmemiş olan bir davada temyiz incelemesi yapan yüksek mahkeme, davanın, davaya bakan mahkemenin görevi dışında olduğu kanısına varırsa, incelediği kararı bozacak yerde, incelemeyi erteleyerek yargı merciinin belirtilmesi için Uyuşmazlık Mahkemesine başvurmaya karar verebilir. denilmekte olup,bu başvuru yolu daha önce Uyuşmazlık Mahkemesi'nce görevli yargı yeri belirtilmemiş olan bir davada temyiz incelemesi yapan yüksek mahkemenin, davanın o davaya bakan mahkemenin görevi dışında olduğu kanısına varması ve incelediği kararı bozacak yerde, incelemeyi erteleyerek yargı yerinin belirtilmesi için Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başvurmasıdır.bu halde yüksek mahkeme gerekçeli kararıyla dava dosyasını Uyuşmazlık Mahkemesi'ne gönderir. Uyuşmazlık 11

12 Mahkemesi görevli yargı yerini belli eder ve kararı içeren dava dosyasını temyiz incelemesi yapan yüksek mahkemeye iade eder. Uyuşmazlık Mahkemesi başvuruda bulunan yüksek mahkemenin yargı yolunu görevli görürse, bu yüksek mahkeme, karara uymak ve esas hakkında bir karar vermek zorundadır. Uyuşmazlık Mahkemesi eğer başvuruda bulunan yüksek yargı yerinin görüşünü benimseyerek aynı doğrultuda bir karar vermiş ise artık yüksek mahkeme kendisine temyizen incelemek üzere gelen mahkeme kararını sadece görev yönünden bozmak durumundadır. Uygulamada çok az başvurulan bu yönteme örnek olarak Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk Bölümü nün tarih ve E.2007/395, K.2008/150; tarih ve E.2007/396, K.2008/151; tarih ve E.2007/397, K.2008/152; tarih ve E.2007/407, K.2008/153; tarih ve E.2007/408, K.2008/154 sayılı kararları gösterilebilir.icra ve İflas Kanunu nun 67. maddesine göre açılan itirazın iptali davalarında, aynı Belediyede memur olarak görev yapan davacıların, ödenmeyen maaşları için davalı Belediye aleyhine başlattıkları icra takibine yapılan itiraz üzerine mahkemece takibin durdurulmasına karar verilince, davacılar itirazın iptali ile takibin devamına ve icra inkâr tazminatına hükmedilmesi istemiyle dava açmışlardır.besni Asliye Hukuk Mahkemesi, uyuşmazlığın idari yargının görevinde olduğunu belirterek davanın görev yönünden reddine karar vermiş; vaki temyiz üzerine bu karar Yargıtay 4.Hukuk Dairesi nce onanmak suretiyle kesinleşmiştir.davacılar bu kez idari yargı yerinde dava açmışlar; Gaziantep 2.İdare Mahkemesi nce de davanın adli yargı yerinin görevinde olduğu gerekçesiyle görev yönünden ret kararı verilmiş; vaki temyiz üzerine Danıştay 11.Dairesi, Uyuşmazlığın özel hukuk hükümlerinin uygulanmasından kaynaklandığını, taleplerin idari yargının görevindeki bir iptal davasına konu edilmesinin mümkün olamayacağını belirtmek suretiyle görevli yargı yerinin belirlenmesi amacıyla 2247 sayılı Kanun un 20. maddesi uyarınca Uyuşmazlık Mahkemesi ne başvurmuştur.mahkememizce yapılan inceleme sonunda, İcra ve İflas Kanunu nun değişik 67 nci maddesine göre açılan itirazın iptali davasının, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu nda sayılan davalar arasında yer almaması nedeniyle, davanın görüm ve çözümünde adli yargının görevli olduğu belirtilerek; Danıştay 11.Dairesi nin başvurusunun kabulü ile Besni Asliye Hukuk Mahkemesi nce verilen görevsizlik kararının kaldırılmasına karar verilmiştir. D- Hüküm Uyuşmazlığı 2247 sayılı Kanunun 24.maddesinde, adli, idari ve askeri yargı mercilerinden en az ikisi tarafından,görevle ilgili olmaksızın kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş, aynı konuya ve sebebe ilişkin, taraflarından en az biri aynı olan ve kararlar arasındaki çelişki yüzünden 12

13 hakkın yerine getirilmesi olanaksız bulunan hallerde hüküm uyuşmazlığının varlığı kabul edilir. Ceza kararlarında; sanığın, fiilin ve maddi olayların aynı olması halinde hüküm uyuşmazlığı var sayılır. İlgili kişi veya makam Uyuşmazlık Mahkemesine başvurarak hüküm uyuşmazlığının giderilmesini isteyebilir. Bu halde olumsuz görev uyuşmazlığının çıkarılması ile ilgili 15 ve 16.maddedeki usul kuralları uygulanır. denilmiş olup, buna göre, Uyuşmazlık Mahkemesi'nce hüküm uyuşmazlığının giderilebilmesi için; ortada, iki ayrı yargı düzeni içinde yer alan yargı yerlerince alınmış iki karar bulunması, kararların esasa ilişkin, kesin ve aynı konuda olması, kararlar arasında çelişki bulunması, bu çelişkinin hakkın yerine getirilmesini engelleyecek nitelikte olması koşullarının tümünün birden gerçekleşmesi gerekmektedir. Hüküm uyuşmazlığının giderilmesi için, taraflar ya da ilgili makam, doğrudan doğruya Uyuşmazlık Mahkemesi'ne başvurur. Uyuşmazlık Mahkemesi birbirine uymadığı ileri sürülen kararları inceleyerek, anlaşmazlığın esasını ilk ve son derece mahkemesi olarak karara bağlar. Hukuk alanındaki hüküm uyuşmazlıklarının giderilmesinde Uyuşmazlık Mahkemesi, İdari Yargılama Usulü Kanununun, Uyuşmazlık Mahkemesi Kanununa aykırı olmayan kurallarını uygular; gerekli görürse duruşma yapabilir. Uyuşmazlık Mahkemesinin verdiği kararlar kesindir. Yeri gelmişken hemen işaret etmek gerekir ki, ceza alanındaki hüküm uyuşmazlıkları ile hukuk alanındaki hüküm uyuşmazlıklarının mahiyeti farklılık göstermektedir sayılı Kanunun 25.maddesine göre, hukuk alanındaki hüküm uyuşmazlıklarında Uyuşmazlık Mahkemesi, kesinleşmiş iki hükümden birini kaldırmakla uyuşmazlığın çözülemeyeceğini tespit ederse,kendisi yeni bir hüküm vermek suretiyle anlaşmazlığın esasını da karara bağlayabilirken; ceza alanındaki hüküm uyuşmazlıklarında esasa ilişkin bir karar vermeksizin, sadece o davayı hangi ceza mahkemesinin (adli ya da askeri ceza mahkemesi) görüp karara bağlaması gerektiğini belirtmek suretiyle anlaşmazlığı çözebilir. Yukarıda yapılan açıklamalar ile Yasa nın ilgili maddelerine bakıldığında, Uyuşmazlık Mahkemesi'nin gerek görev, gerek hüküm uyuşmazlığı konusunda verdiği kararların kesin olduğu, ilgili yerleri ve kişileri bağladığı; geciktirilmeksizin uygulanması gerektiği; bu bağlamda, kararlara karşı, kanun yollarına başvurulmayacağı, düzeltme istenemeyeceği; Uyuşmazlık Mahkemesi'nin görevli saydığı mahkemenin davaya bakmakla yükümlü olduğu; kararlarının kesin olmasının doğal bir sonucu olarak, (göreve ilişkin kurallarda değişiklik 13

14 olması durumu hariç) Uyuşmazlık Mahkemesi'nin kararı ile görevli olduğu belirtilen mahkemenin, yeniden görevsizlik kararı veremeyeceği anlaşılmaktadır. IV-SONUÇ Uyuşmazlık Mahkemesi, bağımsız bir yüksek mahkeme olup, anayasal bir organdır.üç yargı düzeni arasında görev konusunda dengeyi sağlayan hakem,hüküm uyuşmazlığının çözümünde bazen bir hakem bazen de bir hüküm mahkemesidir. Bölümleri ile Genel Kurulunun kararları kesindir. Genel Kurulunca verilen göreve ilişkin ilke kararları Uyuşmazlık Mahkemesini ve bütün yargı mercilerini, hüküm uyuşmazlığı dolayısıyla verilecek esasa ilişkin ilke kararları ise yalnız Uyuşmazlık Mahkemesini bağlar. Uyuşmazlık Mahkemesi, kamu düzeninden olan görev konusundaki işleviyle davaların sürüncemede kalmasının önüne geçmekte ve hüküm uyuşmazlıklarını gidermek suretiyle de hukuk alanında bir hüküm mahkemesi gibi işin esasını çözümleyerek hakkın yerine getirilmesini olanaksız kılan engelleri ortadan kaldırmak ceza alanında ise, davayı hangi ceza mahkemesinin görüp karara bağlaması gerektiğini belirtmek suretiyle yargı yerleri arasında hakemlik yapmakta olup, bu işlevlerinin, kişilerin hak arama hürriyetlerinin güvence altına alınmasıyla yakından ilgili bulunduğu kuşkusuzdur. Sayılan tüm bu nitelikleri göz önüne alındığında, Uyuşmazlık Mahkemesinin yargı ayrılığı sisteminin vazgeçilmez bir unsuru olduğu tartışmasızdır. Uygulayıcılara ışık tutması açısından bugüne kadar Mahkememizin vermiş olduğu ilke kararları özet olarak bildiri ekinde sunulmuştur. 14

15 EK V-UYUŞMAZLIK MAHKEMESİNCE VERİLEN İLKE KARARLARI ÖZETLERİ 1- Ceza Bölümünü İlgilendiren İlke Kararları (a) Özeti: Sıkıyönetim ilanına neden olan olaylara ilişkin olarak, 1402 Sayılı Sıkıyönetim Yasası nın 2301 sayılı Yasa ile değişik 13/a maddesindeki üç aylık süre dışında işlenen TCK nun 142.maddesinde yazılı suçlara ait davaların, aynı maddenin (b) bendi gereğince sıkıyönetim askeri mahkemelerinde görülebilmesi için, bu suçla sıkıyönetim askeri mahkemelerinin el koyduğu herhangi bir suç arasında,örgütsel ve organik bağlantı içinde işlendiğini gösterir somut kanıt bulunması gerektiği hk. ( tarih ve E.1981/1, K.1981/1 Sayılı karar) 2- Hukuk Bölümünü İlgilendiren İlke Kararları (a) Özeti: Ceza Uygulamasına ilişkin idari kararlar nedeniyle açılan davalarla ilgili görev uyuşmazlıklarının, Uyuşmazlık Bölümünün Hukuk Bölümünde görülüp çözümlenmesi gerektiği hk. ( tarih ve E.1988/1, K.1988/1 Sayılı karar) (b) Özeti: 2886 sayılı Devlet İhale Kanununun 75.maddesi uyarınca Devletin özel mülkiyeti veya hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerlerin haksız işgali nedeniyle idarece ecri misil takdiri ve istenilmesi üzerine açılan davalarla ilgili uyuşmazlıkların idari yargı yerinde görülüp çözümlenmesi gerektiğine dair ilke kararı hk. ( tarih ve E.1988/2, K.1989/1 Sayılı karar) (c) Özeti: Bir idarenin sahip olduğu taşınmaza diğer bir kamu tüzel kişisinin Kanunlarda öngörülen usül ve esaslara uyulmadan kamu hizmeti amacıyla el atması halinde açılan el atmanın önlenmesi davasının adli yargı yerinde çözümlenmesi hk. ( tarih ve E.1991/2, K.1991/2 Sayılı karar) (d) Özelleştirilen veya özelleştirme kapsamında bulunmayan Kamu İktisadi Teşebbüslerinde sözleşmeli veya kapsam dışı personel statüsünde çalışanların kurumlarıyla olan ilişkileri nedeniyle meydana gelen anlaşmazlıkların, idari yargı yerinde çözümlenmesi gerektiği hk. ( tarih ve E.1995/1, K.1996/1 Sayılı karar) 15

16 VI-YARARLANILAN KAYNAKLAR 1.Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluşu ve İşleyişi Ayten Anıl, Ankara Ünv. Siyasal Bilgiler Fak. Dergisi, Sf (45-50) 2. Görevli Yargı Yerinin Belirlenmesi Amacı ile Uyuşmazlık Mahkemesi ne Başvuru, M.İlhan DİNÇ, Danıştay Dergisi, Sayı: 58-59, Ankara 1985, s Olumsuz Görev Uyuşmazlığının Çözümü İçin Uyuşmazlık Mahkemesi ne Başvuru M.İlhan DİNÇ, Danıştay Dergisi, Sayı:60-61, Ankara 1986, s Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarılması Üzerine Uyuşmazlık Mahkemesi nce Görevli Yargı Yerinin Belirlenmesi, M.İlhan DİNÇ, Danıştay Dergisi, Sayı:62-63, Ankara 1986 s Olumlu Görev Uyuşmazlığı ve Uyuşmazlık Mahkemesi nce Bu Uyuşmazlığın Çözümü, M.İlhan DİNÇ, Danıştay Dergisi, Sayı:64-65, Ankara 1987, s Hüküm Uyuşmazlıkları ve Çözümü M.İlhan DİNÇ, Danıştay Dergisi, Sayı:70-71, Ankara 1988, s Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları (Hukuk-Ceza) , Derleyenler: İsmet KÖKER-İlhan DİNÇ, Yargıtay Yayınları No: 21, Ankara Uyuşmazlık Mahkemesi Ceza Bölümü Kararları ( ) Derleyen: G.Fatma BÜYÜKEREN, Adalet Bakanlığı Yayını, Ankara Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk Bölümü Kararları ( ) Derleyen:İsa YEĞENOĞLU, Adalet Bakanlığı Yayını, Ankara Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları Dergisi, Sayı:1, Uyuşmazlık Mahkemesi Yayını, Ankara Türk Adalet Sisteminde Uyuşmazlık Mahkemesi nin Fonksiyonları, Serdar ÖZGÜLDÜR, 7 Temmuz 2013 tarihinde Iğdır Barosu ve Iğdır Cumhuriyet Başsavcılığı nca Düzenlenen Yeni Ceza Adaleti Sisteminin Uygulanması Konulu Sempozyumunda sunulan Basılmamış Tebliğ 16