~-DERGiSi 8. CİLT MAYIS- HAZİRAN SAYI

Transkript

1 -.. ~-DERGiSi 8. CİLT MAYIS- HAZİRAN SAYI

2 H Z. P E Y G A M B E R (S.A.V.) ' i N KISRA'YA GÖNDERDiGi MEKTUBUN ASLI Yazan: Prof. Dr. Muhammed HAMiDULLAH (Geçen sayıdan Çeviren: Muharrem ŞEN devam) Bir gün orada Sahabelerinden bir gruba şöyle söylediı.ı: Size bir vazife vereceğim; lsa (A.S.) havar:!erini, dinini va'zetsinler diye çeşitli memleketlere göndermek isteyince, havarller lsa (A.S.)'ya karşı gelmişlerdir. Siz de onlar gibi barıa karşı gelmeyiniz. l-lavari!er, gidecelderi memleket!erin konuştukları cii!!erl bilmediklerini bahane eelerek özür dilediler; bununla beraber isa (A.S.) Allah'a dua etti ve bunun. üzerine havarileri de mu'cizevi bir şekilde gidecekleri memleketlerin dillerini öğrendiler 15 Hz. Muhammed. (S.A.V.) bu hikayeyi naklettikten sonra, Sahabelerinden bir kısmını, Iran, Bizans, Habeşistan, Mısır vs. gibi komşu mernleketlerin hükümdarlarına, islamiyeti yaymak gayesiyle hazırladığı mektuplarını götürrnek/e vazlfelendirdi. Daha önce birçok defa Sasanl Imparatorluğunu ziyaret etmiş ol; ması16 ve iran'a giden birçok Arap, mesela ei-mugl're ibn-i Şu'be 17 gibi, şüphesiz biraz Farsça konuşması sebebiyle, fran için Abdullah ibn-i Hüzate es-sehm'ı''yi seçti. Çok tatblkaıçı olan Hz. Muhammed (S.A.V.) ona, Doğu Arabistan'da bulunan Bahreyn'deki (bugünkü ismi ei-hasa'dır ve o zaman Üval. denilen Bahreyn adası değildir) Tran Valisine gitmesi ıçın talimat verdi; mektubu Medain'deki imparatorluk sarayına götürmek ve takdim etmekle görevlendirilen, bu validir. (14) ibn-i Sa'cl, 1/11, S. 19; ibn-1 Hişam, S. 971; Et-Taber'i, Annales, 1, 1560; ibn-i Abdü'l Hakem, Fütüh, Mısır, S. 45; vs. (15) Bak. Markos incili, XVI/17. (16) Es-Suheyli, yuk. zikredilen eser, ll, 253. (17) Bk. et-taberi, Annales, 1, 2560.

3 Müslüman tarihçilerin söyledik1erine göre, imparator mektubu okuttu (ve tercüme ettirdi). Mektup, "AIIah'ın Resulü Muhammed' den, Iran lı ların büyük şefi Kisra' ya..." kelimeleriyle baş.ladığı için, isminin ikinci olarak yazılmasına tahammül edemiyerek mektubu yırttı (şakka) ve şöyle bağırdı: O benim kölem olduğu halde, bana bu kilde nasıl yazabilir? Bu tafsllatı derinleştirmeden önce bu işle alakalı bir olayı kaydedelim. Et-Taberl 18 ibn-i ishak'ı zikrederek, Yezld ibn-i EbO Hablb'e göre (et-taberl ravller zincırını vermiyor) imparatorun, Yemen'deki valisi Bazan'a mektup yazdığını, "Hicaz'da ortaya çıkan bu adama" -Kisra'nın huzoruna getirmek ü zere- iki ulak göndermesini emrettiğini belirtir. Hz. Peygamber, huzura kaboi edildikleri sırada, bu Tranlı - Yemenli ulaklara şöyle der: Allah'ın takdir-i ilahisine göre Veliaht Şlruye'nin imparatoru falan ayda, falan tarihte ve falan saatte öldürdüğü bana vahyedilmiştir. EI Vakıdl şöyle tasrlh ediyor: Salı gecesi, Hicrl 7. senesinin Cumade'I Oia ayında 10 gece geçince, geceyi {= gece yarısını) altı saat geçtikten sonra, Hz. Peygamber sözlerine şöyle devam etti: Dinim ve nüfozum ta Kisra'nın kırallığının yayıldığı yere kadar yayılacaktır. Sizi gönderene (= Yemen Valisine) şu sözlerimi naklediniz: "Eğer islam'ı kabul edersen, seni Esna'lardan {Güney Arabistan'da yerleşmiş Tran- lılar) teşekkül etmiş olan kavmine kıral yapacağım." Delegeler Ye- men'e döndüler ve Hz. Peygamber' in kendilerine söylediği sözleri Bazan'a naklettiler. Az müddet sonra Veliaht Şfruye'nin babasını öldürdüğü haberi geldi; ŞlrOye iktidara g 3ldiğini Bazan'a bildirerek, yeni bir habere kadar bu adama (Hz. Peygamber 'S.A.V.'e) artık hiçbir şey yapılmamasını emrediyordu. Bazan ve Yemen'de ikamet etmekte olan franlılar, islam'ı işte bu yüzden kaboi etmişlerdir. Bu hususta islam vakayi'namelerinde (chroniques) kaydedilmiş başka tarihler mevcuttur: Mesela et-taberl 19 ikrime'nin rivayetini zikrediyor; bu ri vayete göre, lbreviz' in katledilmesi haberi, Hz. Peygamber'e Hudeybiye günü ulaşmıştır. EbO Nuaym'ın ifadesine göre 20 : "Hudeybiye muahedesinin yapıldığı gün, franlılar Bizanslılar tarafından yenilmişlerdir." Genellikle kabul edilen kronolojiye göre, bu Hudeybiye muahedesi Hicret'in 6. yılının 11. ayında (Zi!ka'de) olmuştur (628 yılının 12 Martla 11 Nisan arası). EbO YOsuf21, Hz. Peygamber'in Hudeybiye için Ramazan ayında (14 Ocak, 12 Şubat 628) yola çıkmış olduğunu teyid etmektedir. ibn-i Keslr 22 de ( 18) 1, , tafsililt için bk. "Le Prophete de l'lslam, 1, 241 ve devamı" adlı eserime. ( 19) 1, 1009; aynı yazar, tefsir, XXI, 14. (20) Delailü'n-Nübüvve, s (21) Kitabü'I-Harac, (Bulak baskısı) s. 28. (22) EI-Bidaye, IV,

4 Ürve'nin teyid ettiği tarihi, yani mütarekenin bilfiil Şevval ayında (12 Şubat, 11 Nisan 628) olduğunu naklediyor. EI-Vakıdi'nin, imparatorun ölümü olarak belirttiği 7. Hicrl 10 Cumade'l, 26 Eylül 628'e tekabül eder. Heraklius'un kendi oğluna hitaben yazdığı mektoba göre, Tran Imparatorunun katline dair haberin, 27 Şubat 628'de aiınmış olduğunu daha önce belirttik. Bu tarihleri uzlaştırma imkclnı var mıdır? Hz. Peygamber (S.A.V.) in mektup gönderdiği şahsın adı doğrudan doğruya bu mes'eleye bağlıdır. ilave ay usulünün Hicret'in 10. senesinde Hz. Peygamber tarafından kaldırıldığını ve o sene, ay ilavesi yapılanla ay ilavesi yapılmayan seneterin yeniden aynı zamana tesadüf ettiklerini biliyoruz. Şayet bu ilavenin biri Hicrl 9. senenin sonunda olmuşsa, d1- ğeri 6. yılın sonunda, bir diğeri de 3. yılın sonunda olmalıdır. Bu durumda, Hicret'in 6. senesinde (e! Hudeybiye senesinde) ortaya çıkan zaman farkı iki aydır. Mekkelilerin Zilka'de (11. ay) dedikleri aya, diğerleri Ramazan (9. ay) diyorlardı. Eğer EbO YOsuf Hz. Peygamber'in Medine'yi Ramazan'da terkettiğini söylüyorsa, eğer Urve mütarekenin Şevval'de (10. ay) olduğunu teyid ediyorsa ve eğer vak'anüvislerin 23 çoğu bunun Zilka'de'de vuku' bulduğunu ileri sürüyorlarsa, kesin olarak belirtelim ki, bunların hiçbirinde hiçbir tenakuz mevcut değildir. Her şey zamanı hesaplama (takvim düzenleme) metoduna bağlıdır; yani ilk ravi hesabını yaparken Mekk:e çağını mı, yoksa Medine çağını mı nazar-ı i'tibara almıştır? Heraklius'un mektubuna, "Grande Ancyclopedie"nin 24 belirttiğine göre, pek güvenilir biri olmayan, tenkit yönü bulunmayan ve önemli bir husus olan tarafsızlığa yanaşmayan Theophane tarafından da zikredilse, bir öncelik tanınabilir. Müslüman vak'anüvislerin bütünü, 'lslam'a davet mektuplarının ei-hudeybiye'den sonra gönderildiğini söylemek hususunda mutabıktırl<ır. Şayet lranlıların bozguna uğraması, Urve'ye göre 628 tarihinde vuku' bulan ei-hudeybiye Anlaşması sırasında olmuşsa -fakat sadece Ninova bozgununu düşünmemek gerek-, Hz. Peygamber'in, yenilmiş ve moralman çökmüş olan impamtor ibreviz'e derhal bir mektup göndermiş olması da imkan harici değildir. Fakat imparatorun ölüm haberi ei-hudeybiye'ye şayet Şubat veya Mart ayında gelmişse, bu rivayet de yalan olmayacaktır; fakat bu durumda Hz. Peygamber mektubu lbreviz'e değil de, onun halefine göndermiş olacaktır. Şu halde Yemen'deki Ebna'ların lslamiyet'i kaboi etmesinin sebebi olarak söylenen mu'cizeye dair hikayenin, mesela ulaklardan birinin ailesi olan ve atasının Medine'yi ziyareli sırasında Hz. Peygamber'den bir hediye almasıyla gurur duyan (23) Vak'anüvis: Zamanın olaylarını günü gününe kaydeden (Mütercim). (24) Bk. Theophane. 171

5 Hz. Peygamber'in Kisra'ya yazdığı mektup. (Bay Henri. Pharaon'un IÔtufkarJığı) 172

6 Harhussa tarafından' uydurulmuş genin metnini nasıl. bir hikay~ oiarak\eddedilmesi gerekecekti. Mu'cizeler, peygamber burada göstereceğiz: ler için yapılması imkansız olan şeyler değildir; şunu da belirtelim ki,. ir-)\ <U\~ (\. u-. et-ta beri,. Tarih kitçıbında iki ri v-a-. yetten, yan i mu' cizeden ve ibrev!z' in katli haberinin Hz. Peygamber'e, daha önce, ei~hudeybiye'deyken geldiğinden bahsediyor. Fakat aynı 3 ~ \~.;J\ t ~ J,:.ı\~ lı yazar Kur'an tefslrinde mu' c ize rivayetinden yeniden bahsetmiyor, L \ J ~ ~ \ J cj ~ _;:.-.:;j jb.j.::- (V sadece daha um O ml. olan diğer rivayeti kaydediyor. :Jy-;ı\.;'j.J-"')Jft~ (11 Y"") t 1 c ~ -i 12) ı.3 \.9 <U\\ ~ lv.>.: ((\ EI-Vakıdl'ye gelince, bu büyük alim, matematik-astronomi ile ilgili.dj '6...,I.;J\ j \ ~ 1 J.( \ ilave ay mes'elesinden bi'haber görünmektedir. Hatta (Muharrem a Y. J ~ 0 '6'-:r'.).).; ~ ~\\.\ ~)~~J;JI (1~ yında başlayan) Hicret çağı ile, üç \.. ay daha sonra, yani Rebl'ül-evvel '\94.\~~ ~~\ {\'( ayında vuku' bulan Hz. Peygamber'in Hicreti arasındaki farkı na- ı. ~\ -~~~.0 (\~ - ( \Q zar~ı i'tibara almamaktadır. Hicret çağı ile Hz. Peygamber'in Hicreti <\..\1 1 arasındaki üç aylık fark gibi, Jr-.ı Mekke çağı ile Medine çağı arasındaki zaman farkı nazar-ı ı i'tibara alınırsa, belki de o zaman ei-vakıdl'nin ibreviz'in katlinin tarihi olarak verdiği beşinci ayı (Cu-. made'l-oia) Izah etmek mümkün.. dür, Fakat dlne hürmeti olmayanlar için hiçbir şey kutsal değildir ve. ei~vakıdl'nin -i'timada layık sandığı, fakat böyle bir şeye layık olmayan ravllerden gelen-. çok te. Jerruatlı te'y'ı'di reddedilebilir. Mektubun Metni:. Belgeyi muhafaza eden vaka yi'namelerdeki değişiklikleri de ortaya koyarak, yeni keşfedilen bel-,... - ' --.. çözdüğümüzü 3 ~ \-\-Y J.;ff d(~) 1: I.J \ \'. \9 4::k s..,-~5 jij~""'.) c~ u\ c: \:.r\} _,<> j)~ -"".) ( t ~.cj..j-'"".jjdj.l~v"\j.,s (o ~ Tercüme: Rahman ve Rahim olan Allah'ın adı ile. Allah'ın kulu ve Resulü Muhammed'den iranlılarm büyük şefi Kisra'ya. Hidayete ittiba' edene, Allah'a ve ~es(ıiü'ne inanana, eşi Ve şeriki olmayan Allah'tan başka ilah olmadığına, Muhammed'in O'nun kulu ve Resulij olduğuna şahadet edene selam olsun! Seni islam'ın bütün çağırışı ile çağırıyorum 25 ;.zira ben yaşayan "herkesi uyarmak ve kafirlere karşı Allah'ın sözünü ye- (25) Arapça aslında: "Seni Allah'ın Çağırışı ile çağırıyorum." (Mütercim). 173

7 rine getirmek için, bütün insanların nezdinde Allah'ın Rasulü'yüm. Öyleyse islam'ı kabul et, selamet bulacaksın; eğer reddedersen, o zaman Mecusilerin günahı senin üzerine olacaktır. naklarda: ~~~ veya dır. Bundan başka burada, ~~ şeklinde; buna karşılık kaynaklar genellikle şeklinde; el- Mühür Kalkaşand Aı (Allah u_ :. /ın ResOiü f Muhammed) :r şeklinde belirt- Bu metin, klasik yazarların büyük bir kısmı tarafından nakledilmiştir'26. Veslkada kullanılan terimler bakımından bu kaynaklarda bazı değişiklikler vardır ve orijinalde bu değişikliklerin bazı yenilerine rastlarız. Bunu etraflıca görelim: Satır 1-2. Besmele, sadece et Taberl, ei-halebl ve el-yakobl tara? tından nakledilmiştir Hepsi şöyle söylüyor: ~~.r'j~ ; sadece EbO Nuaym, ~~~\.djl ~r"j ~ şeklinde zikrediyor; orijinal burada; J,...,.;J.uı 1.>-.f' ~ şeklindedir. mektedir Burada: V" _,J Vf 1 4k \.;,ıl.;. et-taberl'de ve ei-halebl'de: ı..r~\ f\ ~ ; et-taberl'nin bir. başka rivayetinde ~U') 1 f 1 \.o:.\; ei-yakobl'de ise ı.r,;l~l;\~~\.9 şeklindedir. Bu farklı şekiller, metnin muhteviyatında hiçbir değişiklik yapmadan, eski yazarların bazı yerlerde, metni harfi harfine nakletmekten ziyade ma'nayı nakletmekle vetindiklerini gösterir. Sebep olarak, orijinal mektubun gitmiş olması ve is- 3. Sadece ei-'askerl şu şekilde ifade etmektedir: ~JJ.\.S~ 8. Burada, ~.r~' şeklindedir; kaynaklar şu şekilde zikretmektedirler: ~ :f')\.9 EI-Halebl'deki gibi b :.ırada da; Aı "'-..>.ı -. diğer yerlerde: ~\c --4 şeklindedir. 13. Burada, l '\ 1 r- kay-.. i (26) "Es-Vesaikü's-Siyasiyye" adlı eserimin 2. baskısı, N. 53'de şunları zikrettim: et-taberi, 1, ; ei-kalkaşandi, Subhü'I-Aşa, VI, 296 ve 378; ibn TOIOn, l'lamü's-siiilin, N. 3/5; ei-kastalani, Mevahib, 1, 291; el-yakobi, ll, 83; ez-zeyle'i, Nasbü'r-Raye, ilave, N. 9; ei-kazvini, Müfidü'I-Uium ve Mübidü'I-HumOm, (el yazması, Şehid Ali Paşa ve British Museum), N. 2; Ebu Nuaym, Delailü'n-Nübüvve, s. 122; ei-ahdal, Nasrü'd-Düre.rü'J-MaknOn fi fezailü'i-yemenü'i-meymon (el yaz. Ye men, Beytü'I-Fakih, şehir kadısında), s. 60; Ömerü'I-Mavsili, Vesiletü'I-Müteabbidin (el yaz. Bankipur), VIII, sa h. n. 27 /b; ei Halebi, insanü'i-uyon, lll, 242 vs... :l74

8 lam konsolosluğunda (Kançılarlığında) bir nüshasının saklanmamış olması görünüyor. Mühür izine gelince/ Mr. Müneccid'e göre/ ikinci satırda sadece R harfi görülmektedir; fakat kameranın merceğir Mr. Henri Pharaon' un IOtfettiği fotoğraf üzerinder pek kuvvetli bir şekilde olmasa da "ResOl" kelimesini ihtiva eden ikinci satırın tümünü meydana çıkarmaktadır. Tarihçiler bu mührün tam metnini çok iyi bilmektedirler: Bu, ya metin halinde, ya da Kelime-i Tevhld'i ihtiva ettiği ifade edilerek. belirtilmektedir. O halde bu hususta hepsi mutabık görünüyor. Fakat bu belge mevsuk bir belge midir? Onur önce paleografik açıdan inceleyelim. Mektubun aslında/ bugün kullanılmakta olan. harekelerin mevcut olmadığını da kaydedelim. Pek önemli olmayan bu husosiyet bir tarafa -zira bu daha önceden bilinmektedir-. göze çarpan bazı hususlar vardır. a) Yazıcı, sondaki büyük harf yerine, baskıda aynen muhafaza etmeye çalıştığımız küçük' harfi, yab) Ortadaki H harfi ( ~ yerine) bir T gibi yazılmaktadır; 4-5. satırlarda ı.eli 1, ve 6. satırda şeklindedir. Bu harf şekli şüphesiz sonraki devirlerde bilinmektedir; fakat şunu belirtmem gerekir ki, bugün elimizde olan Hz. Peygamber'in diğer üç mektubunun aslında da bu harf aynı şekildedir (T veya V). Mesela Hz. Peygamber'in ei-mukavkıs'a yazdığı mektubun 3. satırında az sarih bir şekilde) ve 11. satırında (daha şeklinde bu durumu görebiliriz. EI-Münzir'e gönderdiği mektupta: 3. satırda ; 6. satırda ve ; 8. satırda - ; 9. satırda ( ~ yerine) ~;ve~ Ve nihayet Necaşl'ye gönderilen ni 3-4. satırlarda u-'.;\s yerine, mektupta, 4. satır.s..j. ı ; 6. ; 1 O. satırda satır ı:ryl\ ; 7. satır yerıne, ; 12. satırda ~\ ; ve 17. satır yerine satırlarda yerine kullanıyor. şeklindedir. Burada, yazıcıların değişik kimseler olduğunu da kaydedeitm. c) Sondaki H harfinin kayde. dilrneğe değer olduğunu da söylemem gerek. 6-7 ve 8. satırlarda, 175

9 ve o..>-&- yerine ve ııı..u;. olarak yazıldığı görülecektir. d) 13. satırda F harfi iki defa o şekilde yazılmıştır ki, insandal bunda aynı yazıcının eli olmadığı intibaını uyandırıyor;. ü\ğ ve \_C~ da bu görülmektedir. Metnin suyla temas etmesiyle zarar görmesi netleesinde kaybolan mürekkebi kuvvetlendirrnek ama-. cıyla, sonraki devirlerde acaba rötuş mu yapılmıştır? Mektubun 10. satırındaki... \ ~ \C * kelimesinde bulunan aynı şeyi söy.jiyeceğim. harf için de aynı Halledilmesi gereken başka mes'eleler varsa da benimle ilgili değildir. Mesela, veslka enfra-ruj ışınlarına tabi' tutulsaydı, veslkadaki yazıdan farklı ol<:m yazı şekillerinin (bilhassa sondaki H ve F' nin), kaybolan harflerin yerine ye- n isinin yazılmasından hasıl olup olmadığı belki' de meydana çıkarılabilecekti. Yine aynı şekilde bu işin m~tehassısları parşömenin hangi Ça~a ait olduğu hususunda, veslka-. nın orijinali sayesinde daha iyi bir hükme varabileceklerdi. Neticeler: Bu kıymetli veslka hakkında belki de bir gün daha Çok bilgi sahibi olacağız. Bugünkü durumda yırtık izi, mühür izi, yazının büyük bir kısmının çok eski nitelikte olması ve metnin klasik yazarların 'metniyle o fa n uygunluğu gibi elimizdeki mevcut bilgiler, bizi şimdilik de olsa bu vesikanın mevsukluğuna inandırıyor. Şüphesiz can sıkıcı olaylar vardır. Sadece bahsettiğimiz tuhaf yazı şekilleri değil, Hz. Peygamber'e ait orijinal 4 mektubun 3'ünün Şam'dan gelmesi olayı da bizi düşündürmektedir. Bu veslka başlangıçta Şam'da satın alındı; ei-munzir'e yazılan mektuptan ZDMG'nin muhabiri haberdar olduğu zaman, (aynı şahsa gönderilen bir orijinalin, bugün hala Şam,da Kuvetli ailesinde bulunması olayı bir yana) bu mektup Şam'da bulunuyordu; JRAS'nin muhabirinin te'yldettiği gibi, Necaşl'ye yazılan mektup için de aynı şeyi söyleyeceğiz. Bunlar, asıl mes'elenin yanında halledilmesi güç şeylerdir.. Bununla beraber bir. sahtekarlık mevzoubahis olduğunda, bunun yeni olması mümkün değildir. Şunu hatırlatalım ki, Fleischer gibi bir alim el-munzir'e gönderilen mektubun mahiyetini çözememişti; Fleiscber, ZDMG'de bu. mektubun metninin hiçbir yerde mevcut olmadığını te'yld ediyor; bu: durumda bir alimden daha az bilgili olan bir kalpazan acaba nasıl olur da metni te'min edebilir ve aslına uygun bir Şekilde taklit edebilir? ilk intiba veya tepki mizaçiara gö~e çok farklı olur; fakat birbiriyl,e bağıntısı olmçıyan çeşitli araştırmalardan hasıl olah neticeye ekseriya iltihak edilir. Şu birkaç satırın diğer ilim adamlarını, bu mes'ele hususunda henüz anlaşdamıyan hususları meydana çıkarmaya teşvik etmesini ümit edelim. (Roma Üniversitesi, Estratto dalia RIVISTA DEGLI STUDI ORIENTALl "Scuola Orientale", Cilt XL)