Jeopolitik Dengeler ve Tek Kutupluluktan Çok Kutupluluða

Transkript

1 Jeopolitik Dengeler ve Tek Kutupluluktan Çok Kutupluluða DR. CÜNEYT ÜLSEVER YRD. DoÇ. DR. SAÝT YILMAZ

2

3 Dünya ve Türkiye Nereye Gidiyor? Dr. Cüneyt Ülsever (*) Bu makalem ile geleceði okumaya çalýþacaðým. Ne müneccim ne de futurologum. Sadece bugüne bakarak yarýna anlam vermeye çalýþýyorum. Dünyanýn baþ döndürücü bir hýzla deðiþtiði bir dönemde ülkemizde daha çok insanýn yarýn ne olacak? sorusuna cevap aramasý gerekiyor. Önce dünyaya bakalým larýn ilk yarýsýndan daha dün e dek tek kutuplu, tek pazarlý, teknolojinin yön verdiði, temel çeliþkilerin aþýldýðý liberal bir dünyanýn artýk egemen olduðuna inanýyorduk. Ana parametrelerimizde devlet aygýtýný tartýþýyor, ekonomiden elini e- teðini çekmiþ bir devletin ekonominin daha verimli çalýþmasýna yardýmcý o- lacaðýný düþünüyorduk. Daha doðrusu tersini düþünenlerin yanýldýðýný söylüyorduk. ABD önderliðinde ulus ötesi iþletmelerin yön verdiði, finansal yapýnýn tamamen globalleþtiði, muazzam bir teknoloji ve her gün yenisi keþfedilen finansman modelleri ile dünyanýn her yerinde paradan para kazanýlan bir dünya kurulmuþtu. Yeni dünya düzenine yukarýda saydýðým genel paradigmanýn yönlendirdiði ön kabuller önce bir örgütün(el Kaide) dünya devine açýk saldýrýsý (*) Gazeteci, yazar [119]

4 ile 11 Eylül 2001'de aðýr yara aldý, sonra ABD nin Irak a saldýrdýðý 20 Mart 2003 de de çökmeye baþladý. ABD nin tek kutuplu dünyanýn merkezi olduðu ve savaþlarýn sona erdiði varsayýmlarý aðýr darbe yedi. Kýt kaynaklý dünyada enerji hala kýt kaynaktý ve dünyada üretim hala enerji ile yaratýlýyordu. Paylaþým savaþlarýnýn sona ermesi imkânsýzdý. Yine 2000 li yýllarda Asya da Çin ve Hindistan gibi yeni ekonomik devler baþ vermeye baþladý. Geleceðe dair tahminler yýllarýnda Çin+Hindistan+Rusya'nýn dünya üretimindeki payýnýn ABD+AB nin payýný geçeceði söylemini tutturdu yýlýnda ise 2 yeni gerçekle daha tanýþtýk: 1)Rusya Gürcistan a saldýrarak ekonomik baðýmlýlýk nedeni ile Batý ya boyun bükme döneminin bittiðini, eski Rusya nýn geri geldiðini bütün dünyaya ilân etti. 2)Ýpotekli krediler (mortgage) ile baþlayan kriz: i) Paradan para kazanma modelinin çöktüðünü, ii) Özellikle malî krizlerin ancak devlet müdahalesi ile önlenebileceðini gösterdi. Gözüken odur ki artýk: Dr. Cüneyt Ülsever 1)Çok kutuplu bir dünyaya doðru gidiliyor: ABD, AB, Rusya, Çin, Hindistan, Brezilya v.b. 2)Ekonomik aðýrlýk Batý dan Doðu ya doðru kayýyor. 3)Yeniden Paylaþým Savaþlarý devam edecek. 4)Hem paylaþým Savaþlarý, hem de ekonomiye müdahale gerekliliði nedeni ile devlet vazgeçilemez bir aygýt. Minimal devlet kavramý hala geçersiz. 5)ABD dünya üzerindeki etkinliði açýsýndan muazzam bir gerileme yaþýyor ama: i)askeri alandaki üstünlüðü hala tartýþýlmaz. [120] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

5 ii)araþtýrma+geliþtirme alanýnda uzak mesafe önde. Hala teknoloji üretiminde lider, hala eþi benzeri olmayan üniversiteleri ile dünyanýn en nitelikli insan kaynaðýný üretiyor. ABD artýk ne kerim emperyal, ne de hükmü her yerde geçen bir otoriter emperyal devlet! Siyasi ve ekonomik alanlarda tek baþýna hüküm verme yetkisini paylaþmak zorunda ama dünyanýn diðer yükselen güçleri onu askerî ve bilim alanýnda yakalamaya þimdilik muktedir deðiller. ABD artýk çok kutuplu bir dünyanýn baþat gücü! Rusya Putin+Medvedev ikilisi ile siyasî dengelerini yeniden inþa etti ve dünyaya bir emperyal ülke olarak geri gelmekte olduðunu ilan etti ama ABD yeni siyasî kadrosunu bu yýlýn Kasým ayýnda kuracak. Bu veriler altýnda önümüzde üç soru var: 1)Ekonomik kriz hangi seviyelere ulaþacak, baþat ülkeleri hangi derecede hýrpalayacak? 2)Rusya Kafkas politikalarýnda hangi seviyede saldýrgan olacak? Ukrayna ve Gürcistan ýn NATO üyesi olmasýna izin vererek Karadeniz in bir NATO denizi olmasýný hazmedecek mi, yoksa bir þekilde Ukrayna ya da müdahale edecek mi? 3)ABD de Obama seçilirse, söylediði gibi, Irak dan kýsa sürede çekilebilecek mi, Ýran ýn bir nükleer güç olmasýna izin verecek mi? Bana öyle geliyor ki: Dünya ve Türkiye Nereye Gidiyor? 1)Dünya tahminen 2010 yýlýnýn sonuna dek ekonomik açýdan duraklama, hatta gerileme dönemi yaþayacak. Kriz global kriz olduðu için bütün baþat ülkeleri þu veya bu þiddette etkileyecek ama ülkelerin göreceli gücünü deðiþtireceðini zannetmiyorum. 2)Ancak, bu dönemde liberal umdeler çok sorgulanacak. Minimal devleti savunanlar dertlerini anlatmakta zorlanacaklar. Friedman yerine Keynes in adý daha çok yankýlanacak. 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008 [121]

6 3)Bence ne kadar zorlukla karþýlaþýrsa karþýlaþsýn artýk Rusya 1990 larýn boynu bükük Rusya sý olmayacak. Baþat ülkeler arasýnda kabul görene dek saldýrgan bir Rusya dan bahsedilebilir. Rusya kendisine, eskisi gibi, tampon bölge görevi görecek etki alanlarý kurmadan durulmaz. 4)ABD Irak tan kolay kolay çýkamaz. Sadece Aktütün Sýnýr Karakolumuza PKK nýn yaptýðý hain saldýrý bile ABD nin Irak ta ne kadar zavallý durumda olduðunu gösteriyor. Eðer ABD böyle bir ortamda Irak tan kaçarsa bu durum Ortadoðu yu daha evvel görülmemiþ seviyede ateþ altýna atar. ABD nin Ýran a göz yummasý ise zaten dünyadaki tüm emellerini terk etmesi anlamýna gelir ki bu yazý ABD nin henüz o duruma düþmediðini savunuyor. 3. ve 4. noktalarý bir arada yorumlarsak Rusya nýn Kafkaslarý, ABD - nin Ortadoðu yu aldýðý bir Yeni Yalta da aklýma gelmiyor deðil. Ben ABD açýsýndan seçimleri kazanan Demokratlarýn somut bir Ortadoðu politikasý olmamasýndan korkuyorum. 5)Bu dönemde Çin ve Hindistan ekonomik açýdan büyümeye devam edecekler ama bu büyümenin çok kutupluluk dýþýnda hasmâne politikalar yaratacaðýný sanmýyorum. Zira karþýlýklý baðýmlýk hasým olmaya artýk müsaade etmez. Örneðin, 1.33 trilyon yabancý para rezervi (dolar, swiss frank, euro, pound) olan Çin Batý ile artýk hasým olamaz, sadece elindeki malî gücü bir nükleer tehdit gibi kullanarak zaman zaman Batý ya kafa tutar. Elinde 900 milyar $'lýk ABD kâðýdý olan ayný Çin ABD nin malî piyasalarý çökmesin diye elinden geleni yapar. Gelelim Türkiye ye! Dr. Cüneyt Ülsever Kýsaca tekrar edelim. Çok kutuplu bir dünyaya doðru gidiþat, malî krizlerin ancak devlet müdahalesi ile çözülebilme ihtimali ve paylaþým savaþýnýn var gücü ile devam etmesi galiba yeniden kurulmakta olan yeni dünya düzeninin en belirgin özellikleri. Türkiye de yeni kurulan düzenin ister istemez bir parçasý olacak. O halde Türkiye yi neler bekliyor? [122] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

7 Dünya ve Türkiye Nereye Gidiyor? 1)Real ekonomi ile büyümediði için global malî kriz Türkiye yi de vuracak. Sadece hangi þiddette vuracaðýný bilmiyoruz. 2)Hem kuzeyinde(kafkaslar), hem de güneyinde(ortadoðu) çok kutuplu dünya mücadelesinde 2 aktif ülke(abd ve Rusya) paylaþým savaþý veriyor. Türkiye 2 arada sýkýþmýþ vaziyette. 3)Yýllardýr baþ edemediði PKK yeniden hortlamýþ durumda. Bunlara göre Türkiye nin önündeki somut sorunlar nelerdir? 1)Seviyesini bilmiyoruz ama muhakkak ki Türkiye ye Borsa üzerinden gelen sýcak parada giriþ yavaþlayacak. 200 milyar $ dýþ borç her an geri çaðrýlabilir. Bankalarýmýz ve özel sektör dýþarýdan borçlanmakta çok zorlanacaklar. Dýþ talep düþeceði için ihracata dayalý üretim yapan iþletmelerimiz üretimi yavaþlatacaklar. Üretimin yavaþlamasý iþçi çýkarma seviyesine vardýðý andan itibaren iç talep de düþmeye baþlayacak. Bu sefer bir sarmal baþlayacak. Ýç talebin düþmesi, iç piyasalara üretim yapan iþletmelerin de üretimi yavaþlatmasýna ve bu sektörlerden de iþçi çýkýþlarý yapýlmasýna neden olacak. Öte yanda, bizde mortgage kredileri ileri seviyelere varmadý ama banka kredileri ile finanse edilen talep fazlasý gayrimenkul inþaatý var. Sayýlarý milyonlarla ifade edilen bu konutlarýn satýlmasýnda var olan sýkýntý mislisi ile aratacak. Konut fiyatlarý düþerken bunlarý finanse eden bazý banka kredileri patlayacak. Ekonominin motor gücü inþaat sektörü krize girince inþaat malzemeleri üreten sektörler, ardýndan da beyaz eþya, mobilya, yatak, mutfak malzemeleri v.b. üreten ilgili sektörler zor günler yaþamaya baþlayacaklar. Zaten tekstil çok halen zor durumda, otomotiv sektörü ise iþçileri ha bire tatile gönderiyor. Böyle bir Türkiye adým adým ortaya çýkarken ekonomi yönetiminin ne yaptýðýný bilmiyoruz. Maalesef ekonomi yönetimi böyle ortamlarda en fazla ihtiyaç duyduðu unsurdan yoksun gözüküyor: Güven! Öte yanda Baþbakan ýn ekonomi nosyonunun zayýf bir görüntü vermesi piyasada çok konuþuluyor ve rahatsýzlýk yaratýyor. 2)Gerek kuzeyinde, gerek güneyinde ateþ hattýnda olan Türkiye çok kutuplu dünya kavramýný önceden sezmiþçesine iki bölgede de proaktif olmaya çalýþýyor. Kafkaslarda Rusya ya rahat nefes aldýracak politikalarý teþ- 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008 [123]

8 Dr. Cüneyt Ülsever vik etmek bizim de lehimize. Karadeniz in bir NATO denizi olmasý Türkiye yi Rusya karþýsýnda çok zor duruma sokar. Ortadoðu da ise 1 Mart tezkeresinin ýskalanmýþ olmasý, Irak ta aktif tutum almamýza büyük sekte vuruyor. Ayrýca ABD nin Irak ta ne yaptýðýný bilmemesi bizim de elimizi çok zayýflatýyor. Özellikle somut bir Kuzey Irak politikasý geliþtiremememiz en zayýf noktamýz. ABD ve/veya Ýsrail in Ý- ran la sýcak çatýþmaya girmesi ise Türkiye yi çok ama çok etkiler. Sanki bu zor konuda, ABD bilmediði gibi, Türkiye de ne yapacaðýný bilmiyor. Sadece zaman kazandýrýcý politikalarý teþvik ediyor. 3)Türkiye nin en büyük sýkýntýsý ise bir somut bir Kürt politikasý geliþtiremediði için PKK karþýsýnda sadece oyalayýcý adýmlarla yetinmeye çalýþmasýdýr. Son saldýrý hem siyasetin hem de askerin bu alanda büyük zafiyetleri olduðunu göstermiþtir. Türkiye âcilen, tüm unsurlarý ile birlikte, somut bir Kürt-Kuzey Irak- PKK ile mücadele alanýnda topyekûn politikalar üretmek zorundadýr. Yeniden bir yeni dünya düzeni kuruluyor. Türkiye nin yeni koþullarý iyi analiz edip, hem tedbirlerini almak hem de gereðinde proaktif politikalar izlemek için hazýrlýklý olmasý lâzým! [124] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008