-419-

Transkript

1 KIZILTEPE OVASI KO ULLARINDA MACAR F (Vicia pannonica CRANTZ.) GENOT PLER N N TOHUM VER M, TOHUM VER M N ETK LEYEN ÖZELL KLER LE ÖZELL KLER ARASI L K LER N BEL RLENMES Mehmet Salih SAYAR 1*, Halil KARAHAN 2, Yavuz HAN 3, Mehmet BA BA 4 1 Dicle Üniversitesi Bismil Meslek Okulu Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü, Bismil, Diyarbak r 2 Ça l Köyü, K z ltepe, Mardin 3 GAP Uluslararas Tar msal Ara t rma ve E itim Merkezi Müdürlü ü, Diyarbak r 4 Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü, Diyarbak r ÖZET Diyarbak r GAP Uluslararas Tar msal Ara t rma ve E itim Merkezi Müdürlü ü Çay r Mera ve Yem Bitkileri Birimince yürütülen yem bitkileri ara t rmalar kapsam nda yürütülen bu çal ma, baz Macar fi (Vicia pannonica CRANTZ) genotiplerinin Güneydo u Anadolu Bölgesinin en s cak ve kurak yerlerinden biri olan K z ltepe Ovas ko ullar nda tohum verimi ve tohum verimi ile ili kili verim komponentlerini saptamak amac yla yürütülmü tür. Ara t rma ekim sezonunda, k l k olarak K z ltepe ilçesi Ça l köyü çiftçi tarlas nda tesadüf bloklar deneme desenine göre üç tekrarlamal olarak yürütülmü tür. Ara t rmada incelenen tüm özellikler bak m ndan genotipler aras nda istatistiki olarak önemli farkl l klar saptanm olup (P < 0.01), fizyolojik olum gün say s gün, bitkide bakla say s adet, baklada tane say s adet, biyolojik verim kg da -1, tohum verimi kg da -1, saman verimi kg da -1, hasat indeksi % ve bin tane a rl g aras nda de i im göstermi tir. Yap lan korelasyon analizi sonucuna göre; tohum verimi ile biyolojik verim, saman verimi ve bin tane a rl özellikleri aras nda 0.01 düzeyinde önemli ve olumlu ili ki saptan rken, bitkide bakla say s ve hasat indeksi özellikleri ile tohum verimi aras nda 0.05 düzeyinde önemli ve olumlu ili ki saptanm t r. Öte yandan, tohum verimi ile fizyolojik olgunla ma gün say s özelli i aras nda olumsuz ve 0.05 düzeyinde önemli ili ki saptan rken, tohum verimi ile baklada tane say s özelli i aras nda olumsuz ancak önemsiz ili ki saptanm t r. Bu ara t rma sonucuna göre; ba ta tohum verimi ve erkencilik özellikleri olmak üzere, biyolojik verim, saman verimi, bitkide bakla say s ve bin tane özellikleri yönünden öne ç kan O uz-2002 ve Anadolu Pembesi-2002 çe itleri, K z ltepe Ovas ko ullar nda tohum verimi amac yla yap lacak Macar fi yeti tiricili inde tercih edilmesi gerekti i sonucuna var lm t r. Anahtar Kelimeler: Macar fi (Vicia pannonica CRANTZ), Tohum Verimi, Saman Verimi, Verim Komponentleri, K z ltepe Ovas. DETERMINING SEED YIELD, ITS AFFECTING COMPONENTS AND RELATIONSHIPS AMONG THE COMPONENTS IN HUNGARIAN VETCH (Vicia pannonica CRANTZ.) GENOTYPES UNDER KIZILTEPE ECOLOGICAL CONDITIONS ABSTRACT The study was conducted to determine seed yield and its affecting components in Hungarian vetch (Vicia pannonica CRANTZ) genotypes in ecological conditions of K z ltepe Plain, one of the hottest and driest places in the Southeastern Anatolia Region of Turkey, in the scope of forage crops research studies of Rangelands and Forage Crops Unit of Diyarbak r GAP International Agricultural Research and Training Center. For this aim; the research was carried out during growing season with winter sowing in the farmer field of Ça l Village, K z ltepe, Mardin, according to randomized block design with three replications. Statistically highly significant differences (P < 0.01) were found among genotypes in terms of all of the examined traits. The examined traits were changed among the genotypes as follows; days to physiological seed maturity days, pod numbers per plant pod plant -1, seed numbers per pod seed pod -1, biological yield kg da -1, seed yield kg da -1, straw yield kg da -1, harvest index % and thousand seed weight g. Additionally; the results of the correlation analysis showed that a highly significant and positive correlation (P < 0.01) was found between seed yield and biological yield, straw yield and thousand seed weight traits, also, the similar correlation was determined between seed yield and harvest index and pods number per plant traits but at 0.05 significant level. However; days to physiological seed maturity and seed numbers -419-

2 per plant traits negatively correlated with seed yield. In contrast to seed numbers per plant, correlating not significantly; days to physiological seed maturity significantly correlated with seed yield (P < 0.05). According to results of the study; O uz-2002 and Anadolu Pembesi-2002 cultivars should be preferred, when seed yield aimed in Hungarian vetch (Vicia pannonica CRANTZ) growing in K z ltepe Plain ecological conditions. Because of these cultivars superiority, not only for seed yield and earliness in seed maturity traits, but also for pod numbers per plant, biological yield, straw yield and thousand seed weight traits. Keywords: Hungarian Vetch (Vicia pannonica CRANTZ), Seed Yield, Straw Yield, Yield Components, K z ltepe Plain, G R Tarla tar m içerisinde tar m yap labilecek yem bitkilerinin en önemlilerinden biri olan Macar fi, tek y ll k bir baklagil yem bitkisi olup (Aç kgöz 2001), Dünya da 150 türü bulunan fi cinsine (Vicia L.) ba l bir türdür (Tosun, 1974). Elçi ve Aç kgöz (1993)'e göre bu türlerden 59 adeti ülkemiz vejetasyonunda do al olarak kendili inden yeti mektedir. Tar m yap lan tür say s ise 14 kadard r. Ülkemizde fi türleri içerisinde en çok Adi fi (Vicia sativa L.) ve Macar fi i nin (Vicia pannonica CRANTZ.) tar m yap lmaktad r. So uk artlara mukavemeti ile bilinen Macar fi, adi fi in k so uklar ndan dolay yeti emedi i yerlerde rahatl kla yeti tirilebilmektedir. Ülke ve bölge hayvanc l m z n en önemli sorunlar ndan biri olan kaliteli kaba yem aç n kapatmada, ye il ve kuru otu ile katk sa layan Macar fi, ayn zamanda ye il gübre bitkisi olarak ta önem arz etmektedir. Ayr ca, tane verimi için hasat edilen bitkilerden arta kalan saman da iyi bir hayvan yemidir (Aç kgöz, 2001). Daha önceki çal malarda; Orak ve Nizam (2003) Trakya ko ullar nda Macar fi de tohum verimini kg da -1, baklada tane say s n adet, bin tane a rl n g olarak bildirirken, Uzun ve ark.(2004) Bursa ko ullar nda Macar fi de tohum verimini kg da -1, biyolojik verimini kg da -1, bitkide bakla say s n adet, hasat indeksini % , bin tane a rl n g olarak bildirmi lerdir. Sayar ve ark (2010) ise Diyarbak r ko ullar nda Macar fi genotiplerinde bitkide bakla say s n adet, baklada tane say s n adet, biyolojik verimi kg da -1, tohum verimini kg da -1, kes verimi, kg da -1 hasat indeksini % ve bin tane a rl n g olarak bildirmektedirler. Bu çal ma K z ltepe Ovas ekolojik ko ullar nda Macar fi (Vicia pannonica CRANTZ.) genotiplerinde tohum verimi ve tohum verimine etki eden önemli özellikleri belirlemek ve bu incelenen özellikler aras ili kileri ortaya koymak amac yla ele al nm t r. MATERYAL VE YÖNTEM Ara t rma ekim sezonunda Mardin ili K z ltepe ilçesi Ça l köyü çiftçi tarlas nda tesadüf bloklar deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak yürütülmü tür. Çal mada; 6 tescilli çe it (Tarm Beyaz - 98, Anadolu Pembesi-2002, Budak, Ege Beyaz -79, O uz-2002) ve 6 Hat (Hat-3, Hat-10, Hat-15, Hat-18, Hat-2109) olmak üzere toplam 12 Macar fi (Vicia pannonica CRANTZ.) genotipi materyal olarak kullan lm t r. Deneme yerinin denizden yüksekli i ortalama 500 m dir. Deneme yeri akarsular n ta d alüvyonlarla kapl olan, k rm z -kahverengi ova topraklar d r. Toprak yap s killi-t nl bünyeli olup derine inildikçe kil oran artmaktad r. Üst 30 cm derinlikten al nan toprak örneklerinde yap lan analizler sonucunda; toplam tuz % 007, ph 7.54, kireç %18.62, organik madde %1.34, yaray l fosfor (P 2 O 5 ) 8.25 kg/da, potas (K 2 O) 42 kg/da olarak saptanm t r. K z ltepe ovas karasal iklimin etkisi alt ndad r. Yazlar çok s cak ve kurak olup, ya lar k ve ilkbahar mevsimlerinde dü er. K z ltepe ovas nda ya lar n %49' u k, %37'si ilkbahar, %0.9'u yaz ve %13'ü sonbahar mevsiminde dü mektedir (Bahçeci ve Ayde, 2005). Deneme yerinin uzun y llar ortalamas ; y ll k toplam ya miktar 428 mm; y ll k ortalama s cakl k 15.5 o C ve y ll k ortalama nem %67.73 iken, denemelerin yürütüldü ü ekim sezonunda; y ll k toplam ya miktar 398 mm, y ll k ortalama s cakl k 17.0 o C ve y ll k ortalama nem %61.99 olarak kaydedilmi tir (Anonim,2010). Buna göre denemenin yürütüldü ü ekim sezonun, uzun y llar ortalamas na göre daha az ya l, daha s cak ve daha dü ük nemli geçti i söylenebilir. Nisan ve May s aylar nda deneme yerine dü en ya miktar n n yetersiz olmas nedeniyle deneme salma sulama metoduyla tarla kapasitesi seviyesinde 2 defa sulanm t r. Deneme ekimi 27 Kas m 2009 tarihinde parsel mibzeri ile yap lm t r. Ekimle beraber dekara 2.7 kg saf azot ve 6.9 kg saf fosfor olacak ekilde taban gübresi verilmi tir. Bitkilerin geli meleri s ras nda parsel aralar nda ve parsel içlerinde görülen yabanc otlar elle temizlenmi tir. Ekimde parseller s ra uzunlu u 6 metre parsel s ra aras mesafesi 20 cm, parsel s ra say s 6 adet olarak belirlenmi tir. Hasatta parselin alt ve üst k sm ndan 0.5 m kenar tesiri olarak at lm t r. Böylece toplam parsel hasat alan 6 s ra x 0.2 m x 5 m = 6 m 2 olmu tur. Denemenin tohum hasad fizyolojik olum döneminde elle yap lm t r

3 Ara t rmada incelenen özellikler, Anonim (2001) de belirlenen yöntemlere göre saptanm t r. ncelenen özelliklere ait verilerin varyans analizi ile korelasyon hesaplamalar JMP istatistik paket program (SAS Institute, 2002) kullan larak tesadüf bloklar deneme desenine göre yap lm t r. Etkili farkl l klar görmek için F testi kullan lm, ortalamalar aras farkl l k, LSD (%5) çoklu kar la t rma testine (Steel ve Torrie 1960) göre belirlenmi tir. BULGULAR VE TARTI MA Çizelge 1. de görülebilece i gibi ara t rmada Macar fi genotipler aras nda incelenen tüm özellikler yönünden genotipler aras nda 0.01 düzeyinde önemli fakl l klar saptanm t r. Ara t rmada genotiplerin fizyolojik olgunla ma gün say lar gün ile gün aras nda de i im göstermi tir. En erken fizyolojik olgunla ma gün say s O uz-2002 ve Anadolu Pembesi-2002 çe itlerinde kaydedilirken, bu iki çe it d nda kalan on genotipin, bu çe itlere göre istatiksel olarak önemli derecede daha geç tarihlerde tohum olgunla t rd klar saptanm t r. K z ltepe ekolojik ko ullar nda Macar fi de fizyolojik olum gün say s na ili kin saptam oldu umuz bulgular, Ta ve ark. (2007) n n Erzurum ko ullar nda ( gün), Sayar ve ark. (2010) n n Diyarbak r ko ullar nda ( gün) Macar fi genotiplerinde saptam olduklar fizyolojik olum gün say lar ndan daha dü ük bulunmu tur. Bulgular aras ndaki bu farkl l n nedeni olarak; denemelerin yürütüldü ü ekolojilerin ve deneme ekim tarihlerinin farkl olmas gösterilebilir. Çizelge 1 de K z ltepe ekolojik ko ullar nda Macar fi genotiplerinin, bitkide bakla say s ve baklada tane say s, özelliklerine ait de erler incelendi inde; bitkide bakla say s n n 8.93 adet ile adet aras nda; baklada tane say lar n n ise 2.33 adet ile 4.57 adet aras nda de i im gösterdi i görülmektedir. O uz-2002 ve Anadolu Pembesi-2002 çe itlerinin, en yüksek bitkide bakla say s na sahip olmalar n n yan nda, ayn zamanda en dü ük baklada tane say s na da sahip olmalar dikkat çekici bulunmu tur. Macar fi de daha önce yapt klar çal malarda, bitkide bakla say s n adet olarak saptayan A günlü (1999) nün bulgular ile adet olarak saptayan Akkeçili (2001) nin bulgular, bulgular m z ile tam uyum gösterirken, Uzun ve ark. (2004) n n saptam olduklar adet ile Sayar ve ark. (2010) n n, saptam olduklar adet bitkide bakla say s de erleri, bulgular m zla k smen uyumlu ve yüksek; Orak ve Nizam (2003) n bulduklar adet bitkide bakla say s ise bulgular m z n bir k sm ile uyumlu, di er bir k sm ndan ise daha dü ük bulunmu tur. Ara t rmam zda Macar fi de saptam oldu umuz baklada tane say lar ; Uzun ve ark. (2004) n n ( adet) bulgular yla tam uyum gösterirken; Orak ve Nizam (2003) n ( adet) ve Sayar ve ark. (2010) n n ( adet) bulgular yla k smen uyumlu ve daha dü ük bulunmu tur. Tahtac o lu ve ark. (1996) n n ( adet) Macar fi de saptam olduklar baklada tane say lar ise, bulgular ndan daha dü ük bulunmu tur. Bu farkl l n nedeni olarak ara t rmalarda kullan lan genotiplerin ve ara t rmalar n yürütüldü ü ekolojilerin farkl olmas gösterilebilir. Çizelge 1. Farkl Macar fi genotiplerinde incelenen özelliklere ait de erler ve olu an gruplar +. Çe it / Hat Ad FOG BBS BTS BV TV SV H BTA 1 Tarm Beyaz d bc 3.40 e a c-e a d b 2 Hat a b 3.38 e a a ab a cd 3 Anadolu Pembesi e a 2.33 f a a a a-c a 4 Budak a 8.93 e 4.57 a a ab a a-c cd 5 Hat c bc 3.73 c-e c e c ab d-f 6 Ege-Beyaz c c-e 4.07 a-c a a-c a b-d bc 7 Hat b bc 3.47 de a b-d a b-d c-d 8 Hat b de 4.50 ab ab ab ab a bc 9 O uz e a 2.60 f a a a a-c a 10 Hat a b-d 3.70 c-e ab b-d ab b-d bc 11 Beta a cd 3.97 b-d a b-e a cd f 12 Hat a bc 4.07 a-c bc de bc a-c ef Ortalama CV (%) LSD (%5) 099** 2.65** 0.54** 79.29** 13.73** 70.75** 2.82** 2.59** + Ayn sütun içerisinde benzer harf grubu ile gösterilen ortalamalar, LSD (%5)'e göre farkl de ildir. % 5 düzeyinde önemli, ** % 1 düzeyinde önemli. FOG, fizyolojik olum gün say s ; BBS, bitkide bakla say s, BTS, baklada tane say s ; BV, biyolojik verim; TV, tohum verimi; SV, saman verimi; H, hasat indeksi; BTA, bin tane a rl

4 Ara t rmada Macar fi i çe it ve hatlar nda tohum verimi kg da -1 aras nda de i im göstermi tir. En yüksek tohum verimi, ayn istatistiki grubu payla an s ras yla; O uz-2002, Anadolu Pembesi-2002, Hat-3, Budak, Hat-15, Ege Beyaz -79 genotiplerinden elde edilirken, en dü ük tohum verimi ise Hat-10 genotipinde elde edilmi tir (Çizelge 1). Ara t rma bulgular m zla uyumlu ve yak n olarak, daha önce Macar fi de ara t rma yapan bir çok ara t rmac, Macar fi genotiplerinde tohum veriminin kg da -1 ile kg da -1 aras nda de i im gösterdi ini bildirmektedirler (Ba ba ve ark. 2001; Uzun ve ark. 2004; Orak ve Nizam 2003; Sayar ve ark. 2010). Literatür ara t r ld nda; Güneydo u Anadolu Bölgesi ko ullar nda Macar fi in di er fi türlerine göre tohum veriminin oldukça dü ük düzeylerde kalm oldu u görülmektedir. Bunun en önemli nedeni bu türün en geç çiçeklenen ve tohum olgunla t ran tür olmas ndan kaynakland söylenebilir. Bu türe ait genotiplerin çiçeklenme tarihleri Güneydo u Anadolu Bölgesinde genellikle yüksek s cakl klara denk gelmekte ve bitkiler çok say da çiçek açmalar na ra men, bunlar n pek az bir k sm nda döllenme gerçekle mekte ve bakla olu abilmektedir. Yine olu an baklalar da yüksek s cakl k nedeniyle gerekti i gibi dolmamakta ve içindeki daneler c l z kalmakta ve sonuçta Macar fi genotiplerinden elde edilen tohum verimi dü ük olmaktad r. Yine de erken çiçek açan ve tohum olgunla mas n daha erken sürede tamamlayan Macar fi genotipleri, geççi olanlara göre erken bast ran s cakl klar n olumsuz yönlerinden daha az etkilenmektedirler. Nitekim bu ara t rmam zda en erken olgunla ma gün say s na sahip genotipler olan Anadolu Pembesi-2002 ve O uz-2002 çe itleri, ayn zamanda en yüksek tohum verimine sahip genotipler aras nda yer almalar ve Çizelge 2 de de görüldü ü gibi tohum verimi ile fizyolojik olum gün say s özellikleri aras nda istatiksel olarak önemli ancak olumsuz korelasyonun olmas bu durumu do rulamaktad r. K z ltepe Ovas ekolojik ko ullar nda, Macar fi genotiplerinden elde edilen biyolojik ve saman verimi de erleri Çizelge 1 de incelendi inde; biyolojik verim de erleri kg da kg da -1 aras nda de i im gösterirken, saman verimi de erleri kg da -1 ile kg da -1 aras nda de i im göstermi tir. Her iki özellik bak m ndan en dü ük verim de erlerine sahip s ras yla; Hat-55 ve Hat-10 genotipleri d nda kalan on genotipin de ayn istatistiksel grupta yer almas dikkat çekici bulunmu tur. Ara t rmada biyolojik verim ve saman verimine ili kin saptam oldu umuz bulgular; Macar fi de daha önce çal an Akkeçili (2001) ve Sayar ve ark. (2010) n n bulgular yla uyumlu, Uzun ve ark. (2004) ile Ta ve ark. (2007) n n bulgular ndan ise daha dü ük bulunmu tur. Farkl l n nedeni olarak genotiplerin ve çevre artlar n n farkl olmas gösterilebilir. Tohum veriminin biyolojik verime oran n n yüzde ifadesi olan hasat indeksi de eri, ara t rmam zda %14.85 ile %21.13 aras nda de i im göstermi tir. En yüksek hasat indeksi de eri Hat-15 ve Hat-3 genotiplerinde tespit edilirken, en dü ük hasat indeksi de eri Tarm Beyaz -98 çe idinde tespit edilmi tir (Çizelge 1). Uzun ve ark. (2004) Macar fi de hasat indeksinin %16.5 ile % 19.6 aras nda de i im gösterdi ini bildirirken, Sayar ve ark. (2010) ise %19.88 ile %30.60 aras nda de i im gösterdi ini bildirmektedirler. Çizelge 2. Macar fi genotiplerinde incelenen özellikler aras ndaki ili kiler. TV FOG BBS BTS BV H SV BTA TV * 0.391* öd 0.712** 0.374* 0.594** 0.576** FOG ** 0.760** öd öd öd ** BBS ** öd öd öd 0.785** BTS öd öd öd ** BV * 0.988** 0.509** H ** öd SV ** BTA öd önemli de il, % 5 düzeyinde önemli, ** % 1 düzeyinde önemli TV, tohum verimi; FOG, fizyolojik olum gün say s ; BBS, bitkide bakla say s, BTS, baklada tane say s ; BV, biyolojik verim; SV, saman verimi; H, hasat indeksi; BDA, bin tane a rl. Ara t rmada Macar fi i çe it ve hatlar aras nda bin tane a rl klar g ile g aras nda de i im göstermi tir. En yüksek bin tane a rl na s ras yla; Anadolu Pembesi-2002 ve O uz-2002 çe itlerinde ula l rken, en dü ük bin tane a rl Beta çe idinde kaydedilmi tir (Çizelge 1). Ara t rma bulgular m zla uyumlu olarak Macar fi de çal an pek çok ara t r c bin tane a rl n n g ile g aras nda de i im gösterdi ini bildirmektedirler (A günlü 1999; Akkeçili 2001; Uzun ve ark. 2004; Sayar ve ark. 2010). K z ltepe Ovas ekolojik ko ullar nda ekim sezonunda k l k olarak yürütülen bu çal mada, Macar fi genotiplerinde incelenen özellikler aras ili kiler Çizelge 2 de verilmi tir. Çizelge 2 incelendi inde; tohum verimi özelli i ile biyolojik verim (r = 0.712), saman verimi (r = 0.954) ve bin tane a rl (r = 0.756) özellikleri aras nda 0.01 düzeyinde önemli ve olumlu (pozitif) ili ki saptan rken, bitkide bakla (r = 0.391) ve -422-

5 hasat indeksi (r = 0.374) özellikleri ile tohum verimi özelli i aras nda 0.05 düzeyinde ve olumlu ili ki saptanm t r. Tohum verim ile fizyolojik olum gün say s (r = ) özelli i aras nda 0.05 düzeyinde önemli olan ili kinin ekli olumsuz (negatif) olmu tur. Baklada tane say s n n (r = ) tohum verimi aras nda ise olumsuz ve önemsiz bir ili ki saptanm t r. Sonuç olarak; ba ta tohum verimi ve erkencilik özelli i olmak üzere biyolojik verim, saman verimi, bitkide bakla say s ve bin tane özellikleri yönünden öne ç kan O uz-2002 ve Anadolu Pembesi-2002 çe itlerinin K z ltepe Ovas ko ullar nda tohum verimi amac yla yap lacak Macar fi yeti tiricili inde tercih edilmesi uygun olacakt r. KAYNAKLAR Aç kgöz E, Yem Bitkileri. Uluda Üniversitesi Yay nlar. Bursa. 63. sayfa. A günlü H, Isparta Ekolojik artlar nda Baz Macar Fi i Çe it Ve Hatlar n n Verim ve Verim Ö eleri Üzerinde Bir Ara t rma. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlü ü, Yüksek Lisans Tezi 28 sayfa. Akkeçili N, Farkl Gübre Dozu Uygulamalar n n Baz Fi (Vicia spp.) Türlerinin Verim ve Verim Ö elerine Etkileri Üzerine Bir Ara t rma. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi 48 sayfa. Anonim, Tar msal De erleri Ölçme Denemeleri Teknik Talimat (Baklagil Yem Bitkileri). T.C. Tar m ve Köyi leri Bakanl, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlü ü, Tohumluk Tescil ve Sertifika. Merkezi Müdürlü ü, Ankara, s.36 Anonim, Mardin ve K z ltepe ilçesi iklim verileri. Devlet Meteoroloji leri Diyarbak r Bölge Müdürlü ü Verileri. Bahçeci ve Ayde, Mardin-K z ltepe Ovas yar ta nabilir ya murlama sulama sistemlerinin baz performans parametrelerinin belirlenmesi. HR.Ü.Z.F.Dergisi, 2008,12(1): Elçi. ve E Aç kgöz E, Baklagil ve bu daygil yem bitkileri tan tma k lavuzu. T GEM. Af aro lu Matbaas. Ankara. Orak A ve Nizam, Trakya Bölgesinde Macar Fi i (Vicia pannonica CRANTZ.) Hatlar n n Önemli Baz Verim ve Verim Unsurlar n n Belirlenmesine li kin Bir Ara t rma. Türkiye 5.Tarla Bitkileri Kongresi, Ekim, Diyarbak r, Cilt I Tarla Bitkileri Islah, s: SAS Institute 2002). JMP Statistics. Cary, NC, USA: SAS Institute, Inc. pp.707 Sayar M.S., STekdal, Y Han, M Yasak, AE Anlarsal, M Ba ba ve Gül, Diyarbak r ko ullar nda baz Macar fi i (Vicia pannonica CRANTZ.) genotiplerinin verim ve verim unsurlar n n belirlenmesi. Dicle Üniversitesi Uluslar Aras Kat l ml Kamu Üniversite-Sanayi birli i Sempozyumu, May s 2010 s: / Diyarbak r. Steel GD and JH Torrie, Principles and procedures of statistics with special reference to biological sciences. New York; McGraw-Hill. Ta N, L Tahtac o lu ve C Aygün, Do u Anadolu Bölgesi Fi Islah Çal malar. Türkiye VII. Tarla Bitkileri Kongr Haziran 2007 Erzurum, (Sunulu Bildiri) s: Tahtac o lu L, M. Avc, A Mermer, H eker ve C Aygün, Baz k l k fi çe itlerinin Erzurum ekolojik ko ullar na adaptasyonu. Türkiye 3. Çay r-mera ve Yem Bitkileri Kongresi, Haziran, Erzurum, S: Tosun F, Baklagil ve Bu daygil Yem Bitkileri Kültürü. Atatürk Üni. Ziraat Fakültesi Yay. No: 242, Ders Kitaplar Serisi No: 8, Erzurum. Uzun A, U Bilgili, M Sincik and E Açikgöz, Effect of seeding rates on yield and yield components of Hungarian Vetch (Vicia pannonica CRANTZ.). Turk J. Agric. For., (28),