TR41 BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK BÖLGE PLANI

Transkript

1 TR41 BURSA ESKİŞEHİR BİLECİK BÖLGE PLANI

2 Ç NDEK LER K saltmalar... v Tablolar... viii ekiller... xii Haritalar... xiv ÖNSÖZ... 1 SUNU... 2 YÖNET C ÖZET... 4 PLAN HAZIRLAMA SÜREC VE KATILIMCILIK Genel De erlendirme ve Kapsam Bölge Planlama Süreci ve Kat l mc l k GENEL B LG LER SOSYAL SERMAYE VE KURUMSAL YAPI TR41 Bölgesi nde Mevcut Durum Merkezi dare, Yerel Yönetimler ve Özel Kesimin Bölgede Örgütlenmesi DEMOGRAF K YAPI Demografik Göstergeler Nüfusun Temel Göstergeleri Göç SOSYAL YAPI Gelir da l m, Yoksulluk ve Sosyal D lanma Gelir, Gelir Da l m ve Yoksulluk Sosyal D lanma ve Yoksullukla Mücadele Sosyal Hizmetler Bursa Eski ehir Bilecik Gençlik ve Spor Bölgede Gençlik ve Spor E itim Örgün E itim i

3 Yayg n E itim Sa l k Sa l k Hizmetleri GÜCÜ VE ST HDAM gücü, stihdam ve sizlik gücü stihdam sizlik EKONOM K YAPI Genel Ekonomik Görünüm Sektörel Gayri Safi Katma De erleri Vergi Gelirleri Sanayi Sektörü TR41 Bölgesi Sanayi Sektörü Genel Durumu Bölgede Önde Gelen Sanayi Dallar Küçük ve Orta Büyüklükteki letmeler (KOB ) Organize Sanayi Bölgeleri Küçük Sanayi Siteleri (KSS) Serbest Bölgeler Ar-Ge, Yenilikçilik ve Kümelenme Ara t rma-geli tirme ve Yenilikçilik Kümelenme n aat Sektörü Tar m Sektörü Do al ve Tar msal Kaynaklar Arazi Da l m Sulama Potansiyeli Tar msal Yap ve Üretim Sistemi Hayvansal Üretim Su Ürünleri Bankac l k Sektörü ii

4 llere ve Sektörlere Göre Bankac l k Ki i Ba na Ortalama Mevduat ve Kredi Ticaret Sektörü TR41 Bölgesi nde Ticaret D Ticaret Ula m ve Lojistik Bölgede Lojistik Sektörüne Genel Bak Karayolu Ta mac l Denizyolu Ta mac l Havayolu Ta mac l Demiryolu Ta mac l Kent içi Ula m Haberle me ve leti im Turizm ve Kültür Bölgedeki Mevcut ve Potansiyel Turizm Ürünleri TR41 Bölgesi nin Turizm Verileri Kültürel Yap Giri imcilik YATIRIMLAR Kamu Yat r mlar Uluslararas Do rudan Yat r mlar Yat r m Te vikleri ÇEVRE Bölgede Biyolojik Çe itlilik ve Koruma Alanlar Su Altyap s Yeralt ve Yerüstü Su Kaynaklar Havza Yönetimi çme ve Kullanma Suyu At k Yönetimi At ksu Kat At klar iii

5 T bbi At klar Çevresel Harcamalar Su Kirlili i Toprak Kirlili i Hava Kirlili i Gürültü Kirlili i ENERJ VE TAB KAYNAKLAR Enerji Elektrik Do algaz Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Enerji Altyap s Enerji Verimlili i Tabii Kaynaklar GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLER, FIRSATLAR VE TEHD TLER (GZFT) ANAL Z GZFT Analizi Metodolojisi PESTLE ANAL Z BÖLGEN N TÜRK YE ve DÜNYADAK YER V ZYON VE TEMEL LKELER GEL ME EKSENLER, AMAÇ VE HEDEFLER BÖLGEN N MEKANSAL GEL M F NANSMAN PERFORMANS GÖSTERGELER KOORD NASYON, ZLEME VE DE ERLEND RME EKLER EK-1: Tan mlar ve Kavramlar EK-2: GZFT Envanteri REFERANSLAR iv

6 K saltmalar AB ABD AÇSAP ADNKS AHCI Ar-Ge A BESOB B LSEM BORSAB BTSO BUSEB BUSMEK BUTGEM DGKÇ DOSAB DS DTM EBK Kümesi E E EOSB EPDK ESA 95 ESO ESTRAM ETKB EÜA FAO GATT GB GEPA GÜSAB GSGM GS M GSKD GSYH HES HOSAB HRS BBS DO IFOAM GEP Avrupa Birli i Amerika Birle ik Devletleri Ana Çocuk Sa l ve Aile Planlamas Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi Art and Humanities Citation Index (Sanat ve nsan Bilimleri At f Endeksi) Ara t rma - Geli tirme Anonim irketi Bursa Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birli i Bilim ve Sanat Merkezi Bozüyük Organize Sanayi Bölgesi Bursa Ticaret ve Sanayi Odas Bursa Serbest Bölgesi Bursa Büyük ehir Belediyesi Sanat ve Meslek E itimi Kurslar Bursa Teknoloji ve Tasar m Geli tirme Merkezi Do algaz Kombine Çevrim Santrali Demirta Organize Sanayi Bölgesi Devlet Su leri Genel Müdürlü ü D Ticaret Müste arl Eski ehir-bilecik-kütahya Seramik kümesi Elektrik leri Etüt daresi Genel Müdürlü ü Eski ehir Sanayi Odas Organize Sanayi Bölgesi Enerji Piyasas Düzenleme Kurumu Avrupa Hesaplar Sistemi Eski ehir Sanayi Odas Eski ehir Hafif Rayl Sistemi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl Elektrik Üretim A.. Birle mi Milletler G da-tar m Örgütü Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anla mas Gümrük Birli i Güne Enerjisi Potansiyel Atlas Gürsu Organize Sanayi Bölgesi Gençlik ve Spor Genel Müdürlü ü Gençlik ve Spor l Müdürlü ü Gayri Safi Katma De er Gayri Safi Yurtiçi Has la Hidroelektrik Santrali Hasana a Organize Sanayi Bölgesi Hafif Rayl Sistem statistiki Bölge Birimleri S n fland rmas stanbul Deniz Otobüsleri Uluslararas Organik Tar m Hareketleri Federasyonu ç Göç Entegrasyon Projesi v

7 GE KUR TU IUCN KASDEP KGM KOB KOSAB KOSGEB KSS KYB MB MEB MTA NOSAB OÇEM OECD OSB ÖSYM RAM RAMSAR REPA RES SAM SCI SGK SHÇEK SPK SRAP SSCI STA STK SYDGM SYDT Fonu TBB TCDD TE A T GEM T M TK TMO TMS TMSK TOK TSKB nsanî Geli mi lik Endeksi Türkiye Kurumu yi Tar m Uygulamalar Uluslararas Do a Koruma Birli i K rsal Alanda Sosyal Destek Projesi Karayollar Genel Müdürlü ü Küçük ve Orta Büyüklükteki letmeler Kestel Organize Sanayi Bölgesi Küçük ve Orta Ölçekli letmeleri Geli tirme ve Destekleme daresi Ba kanl Küçük Sanayi Sitesi Kalk nma ve Yat r m Bankas Mevduat Bankas Millî E itim Bakanl Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü Nilüfer Organize Sanayi Bölgesi Otistik Çocuklar E itim Merkezi Ekonomik birli i ve Kalk nma Te kilat Organize Sanayi Bölgesi Ö renci Seçme ve Yerle tirme Merkezi Rehberlik Ara t rma Merkezi Ya ama Ortam Olarak Uluslararas Öneme Sahip Sulak Alanlar Sözle mesi Rüzgar Enerjisi Potansiyel Atlas Rüzgar Enerjisi Santrali Seramik Ara t rma Merkezi Science Citation Index (Bilimsel At f Endeksi) Sosyal Güvenlik Kurumu Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Sermaye Piyasas Kurulu Sosyal Riski Azaltma Projesi Social Science Citation Index (Sosyal Bilimler At f Endeksi) Serbest Ticaret Anla mas Sivil Toplum Kurulu lar Sosyal Yard mla ma ve Dayan ma Genel Müdürlü ü Sosyal Yard mla ma ve Dayan may Te vik Fonu Türkiye Bankalar Birli i Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar Türkiye Elektrik letim Anonim irketi Tar m letmeleri Genel Müdürlü ü Türkiye hracatç lar Meclisi Türkiye Kömür letmeleri Toprak Mahsulleri Ofisi Türkiye Muhasebe Standartlar Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu Toplu Konut daresi Türkiye S nai Kalk nma Bankas vi

8 TÜB TAK TEYDEB TÜ K UDY UEA U B UFRS URAK WTO YHT YOSAB Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Ara t rma Kurumu Teknoloji ve Yenilik Destek Programlar Ba kanl Türkiye statistik Kurumu Uluslararas Do rudan Yat r mlar Uluslararas Enerji Ajans Uluda hracatç Birlikleri Uluslararas Finansal Raporlama Standartlar Uluslararas Rekabet Ara t rmalar Kurumu Dünya Ticaret Örgütü Yüksek H zl Tren Yeni ehir Organize Sanayi Bölgesi vii

9 Tablolar Tablo 1. Yerel Yönetim Birimleri ve Say lar (2009) Tablo 2. Mahalli dareler Gelir ve Giderleri (2009) Tablo 3. Mahalli dareler nsan Kaynaklar Say lar (2009) Tablo 4. Sivil Toplum ve Meslek Kurulu lar Say lar (2010) Tablo 5. Demografik Göstergeler Tablo 6. Nüfusun Temel Göstergeleri (2009) Tablo 7. kamet Edilen le Göre Nüfus (2009) Tablo 8. Göç, Verilen Göç, Net Göç ve Net Göç H z ( Dönemi) Tablo 9. TR41 Bölgesi'nin En Fazla Göç Ald ve Verdi i ller (2009) Tablo 10. SYDT Fonu Yard mlar n n Da l m (2009) Tablo 11. Bursa l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü ne Ba l Kurulu lar (2010) Tablo 12. Bursa l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün Di er Hizmetleri (2010) Tablo 13. Eski ehir l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü ne Ba l Kurulu lar (2010) Tablo 14. Eski ehir l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün Di er Hizmetleri (2010) Tablo 15. Bilecik l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü ne Ba l Kurulu lar (2010) Tablo 16. Bilecik l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün Di er Hizmetleri (2010) Tablo 17. Lisansl ve Faal Sporcu Say lar (2010) Tablo 18. Spor Kulübü Say lar (2010) Tablo 19. GS M Spor Tesisi Say lar (2010) Tablo 20. Genel ve E itim Sektörü Geli mi lik S ralamas (2003) Tablo 21. Ülke ve Bölgedeki Okur-Yazarl k Oranlar (2009, %) Tablo 22. Ö retmen, Ö renci ve Derslik Say lar ( ) Tablo 23. Brüt ve Net Okulla ma Oranlar ( , %) Tablo 24. Ortaö retimde Okul, Ö retmen ve Ö renci Say lar ( ) Tablo 25. Ortaö retimde Derslik ve Ö retmen Ba na Dü en Ö renci Say lar ( ) Tablo 26. Ortaö retim Kurumlar nda Okulla ma Oranlar ( , %) Tablo 27. Üniversiteler ve Birimleri ( ) Tablo 28. Yüksekö retimde Ö renci, Ö retim Eleman ve Bilimsel Yay n Say lar Tablo 29. Özel E itim, Rehberlik ve Dan ma Hizmeti Veren Kurumlar ( ) Tablo 30. Özel Ö retim Kurumlar ( ) Tablo 31. Di er Özel Ö retim Kurumlar ( ) Tablo 32. Sa l k Sektörü ve Genel Geli mi lik S ralamas (2003) Tablo 33. Bebek ve Anne Ölüm H zlar (2009) Tablo 34. Sa l k Kurulu lar Say lar (2010) Tablo 35. Sa l k Kurulu lar Ba na Dü en Nüfus (2010) Tablo 36. Sa l k Personeli Say lar (2010) Tablo Bin Ki i Ba na Dü en Sa l k Personeli Say lar (2010) Tablo 38. Nüfusun Sosyal Güvenlik Aç s ndan Da l m (2010) viii

10 Tablo 39. Kurumsal Olmayan Nüfusun gücü Durumu ( 15+ Ya ) Tablo 40. Ya Gruplar na Göre Temel gücü Göstergeleri (2009) Tablo 41. Temel gücü Göstergeleri Tablo 42. stihdam n Cinsiyete Göre Da l m (15+ Ya Nüfus) Tablo 43. Çal an Nüfusun teki Durumu (2009, Bin Ki i) Tablo 44. E itim Düzeyine Göre stihdam (2009, Bin ki i) Tablo 45. SGK Kay tl l na Göre stihdam Edilenler (2009, Bin Ki i) Tablo 46. sizlik Oranlar (2009, %) Tablo 47. Vergi Gelirleri (2009) Tablo 48. letme ve KOB Say lar n n llere Göre Da l m (2008) Tablo 49. KOSGEB Destek Yönetmeli i Kapsam nda Verilen Destekler ( ) Tablo 50. TR41 Bölgesi OSB Verileri Tablo 51. Küçük Sanayi Siteleri (2006) Tablo 52. Patent Ba vurular n n llere Göre Da l m Tablo 53. Y llara Göre Bölge Üniversitelerinin SCI-Endeksi Akademik Yay n Say lar Tablo 54. Kümelenmede Tespit Edilen 32 Kategori Tablo 55. Bölge lleri Sektör Yo unluklar Tablo 56. Kay tlar na Göre Giri im Say lar (2009) Tablo 57. Yap Kullanma zin Belgelerine Göre Bina Say s (2008) Tablo 58. Yerel Birimlere Göre Temel Göstergeler (2007) Tablo 59. Tar msal Organizasyon Fonksiyonlar ve Sorumluluklar Tablo 60. Tar m Sektöründeki Nitelikli nsan Kaynaklar ( ) Tablo 61. Tar msal Alet ve Makineler (2009) Tablo 62. DS ve KHGM Taraf ndan Yap lan Toprak ve Sulama Tesisleri (2005) Tablo 63. Arazi Kullan m Biçimlerine Göre Da l m (2004) Tablo 64. Tar m Alan Kullan m (2009, hektar) Tablo 65. Toprak Yap s ve Arazinin Kullan m Kabiliyetlerine Göre Da l m (2005, Hektar) Tablo 66. Tar m Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu (2006) Tablo 67. Tar msal Üretim ve Arazi Durumu (2001) Tablo 68. Tarla Bitkileri Üretimi (2008) Tablo 69. Sebze Üretim Miktarlar (2008, Ton) Tablo 70. Meyve Üretimi ( , Ton) Tablo 71. Süs Bitkileri Ekili Alanlar (2004, Dekar) Tablo 72. Örtü Alt Sebze ve Meyve Üretimi ve Alanlar (2008) Tablo 73. Organik Tar m (2008) Tablo 74. Kültür Mantar Üretim Alanlar ve Miktarlar (2005) Tablo 75. Sertifikal Fidan ve Tohum Üretim Miktarlar (2005) Tablo 76. Süt Üretimi (2009, Ton) Tablo 77. At Say s Tablo 78. Ar c l k Faaliyet Durumu (2009) Tablo 79. pekböcekçili i (2009) ix

11 Tablo 80. Avlanan ç Su Bal k Miktar (2009, Ton) Tablo 81. Ülke Genelinde Faaliyet Gösteren Bankalar (2009) Tablo 82. llere Göre Mevduat Bankalar ube Say lar (2009) Tablo 83. llere Göre Mevduat (2009, Milyon TL) Tablo 84. Sektörlere Göre Kredi (2009, Milyon TL) Tablo 85. Ki i Ba na Ortalama Mevduat ve Kredi (2008) Tablo 86. Serbest Ticaret Anla malar m z Tablo 87. BTSO ya Kay tl Üye Say s in Üzerinde Olan Sektörler (2009) Tablo 88. Bursa daki Üye Say s in Üzerinde Olan Esnaf ve Sanatkar Odalar (2010) Tablo 89. Eski ehir deki Esnaf ve Sanatkar Odalar (2010) Tablo 90. Bilecik teki Esnaf ve Sanatkar Odalar (2010) Tablo 91. Esnaf ve Sanatkar Odalar (2010) Tablo 92. Bölge llerinde Gerçekle en hracat ve thalat (Milyon $) Tablo 93. Ülke hracat nda lk 10 l Tablo 94. Bölge hracat nda lk 10 Ülke (2009) Tablo 95. lk 1000 hracatç n n llere Da l m Tablo 96. l Baz nda hracatç ve thalatç Firma Say lar Tablo 97. Bursa hracat n n Sektörel Da l m (2009) Tablo 98. Eski ehir hracat n n Sektörel Da l m (2009) Tablo 99. Bilecik hracat n n Sektörel Da l m (2009) Tablo 100. Lojistik Performans Endeksi (2010) Tablo 101. D Ticarette Kullan lan Ta ma Modu Oranlar (2010, %) Tablo 102. Karayolu Uzunluklar (2010, km) Tablo 103.Trafik Kaza, Ölü ve Yaral Say s (2008) Tablo 104. Karayollar nda Gerçekle en thalat - hracat statistikleri (2009) Tablo 105. Karayollar Üzerindeki Seyir ve Ta malar (2009, km) Tablo 106. Limanlar Baz nda thalat- hracat Miktarlar (2008, Ton) Tablo 107. Denizyolu Ta mac l nda Y llara Göre Da l m (2008, Ton) Tablo 108. Tüm Uçu ve Yolcu Trafi i (2009) Tablo 109. Demiryolu Ana Hat Uzunlu u (2009, km) Tablo 110. Yerel Bas n Yay n Kurulu lar (Temmuz 2010) Tablo 111. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te TR41 lleri Tablo 112. Turizm Ürünleri (2010) Tablo 113. Turizm letme Belgeli Tesisler (2010) Tablo 114. Turizm Yat r m Belgeli Tesisler (2010 Temmuz) Tablo 115. Sit Alanlar Say s (2010) Tablo 116. Tescilli Ta nmaz Kültür ve Tabiat Varl klar (2010) Tablo 117. Kongre ve Kültür Merkezleri (2010) Tablo 118. Müzeler (2008) Tablo 119. Tiyatro Verileri (2008) Tablo 120. Sanat Galerileri (2008) x

12 Tablo 121. Kütüphane Verileri (2010) Tablo 122. Giri im Say lar (2009) Tablo Y l Planlanan Kamu Yat r mlar n n Da l m (Bin TL) Tablo 124. llere Göre Uluslararas Do rudan Yat r mlar (2009) Tablo 125. UDY Te vik Belgeli Yat r m Projeleri Da l m ( ) Tablo 126. UDY Te vik Belgeli Yat r m Projelerinin llere Göre Da l m Tablo 127. Te vikler Kapsam ndaki Sabit Yat r mlar n Da l m (Bin TL) Tablo Y llar n n Ocak-May s Dönemlerinde Verilen Te vikler Tablo 129. Su Varl klar (2007) Tablo 130. Su Yüzeyleri (2007, Hektar) Tablo 131. At ksu Verileri (2008) Tablo 132. Sanayi Tüketim Oranlar (%) Tablo 133. Jeotermal Kaynaklar (2005) Tablo 134. Tüzel Ki ilikler ve DS -E E Taraf ndan Geli tirilen HES (2009) Tablo 135. Madenler xi

13 ekiller ekil 1. Y llara Göre Nüfus (Bin Ki i) ekil 2. Nüfus Projeksiyonu (Bin Ki i) ekil 3. kamet Edilen ile Göre Nüfus (2009) ekil 4. TR41 Bölgesi Nüfusunun E itim Düzeyi (2009) ekil 5. Ya Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus (2008, Bin Ki i) ekil 6. Ya Gruplar na Göre Evlenme-Bo anma Say lar (2008, E: Erkek, K: Kad n, Bin ki i) 31 ekil 7. Ya Grubuna Göre Ölüm Say s ( l- lçe Merk.) (2008, E:Erkek, K:Kad n, Bin Ki i) ekil 8. TR41 Bölgesi'nin Verdi i ve Ald Göç (2009) ekil 9. Bursa, Eski ehir, Bilecik lçe Nüfuslar ve De i im Oranlar ( ) ekil 10. Düzey 2 Bölgelerinin Türkiye Toplam Maa ve Ücretleri çindeki Paylar (2006) ekil 11. Yüzdelik Gelir Dilimlerinin Toplam Gelir çindeki Paylar (2003) ekil 12. Harcama Türlerine Göre Hanehalk Tüketim Harcamalar n n Da l m ekil 13. Yüz Bin Ki i Ba na Dü en Spor Kulübü Say lar (2010) ekil 14. Yüz Bin Ki i Ba na Dü en Spor Tesisi Say lar (2010) ekil 15. Türkiye de Yayg n E itim Kurumu Say s ekil 16. TR41 ve Türkiye'de gücüne Kat l m, sizlik ve stihdam Oranlar ekil 17. gücüne Dahil Olmayan Nüfusun Dahil Olmama Nedenleri (2009) ekil 19. stihdam n Sektörel Da l m ekil 18. stihdam n Ya Gruplar na Göre Da l m (2009) ekil 20. E itim Düzeyine Göre istihdam (2009) ekil 21. SGK Kay tl l na Göre stihdam Paylar (2009) ekil 22. Düzey 2 Bölgeleri ve Türkiye'deki sizlik Oranlar (2009) ekil 23. sizli in Ya Gruplar na Göre Da l m (2009) ekil 24. Ya Gruplar na ve E itim Düzeyine Göre sizlik Oranlar (2009) ekil 25. Genel ve Tar m D sizlik Oranlar ekil 26. GSKD in Sektörlere Göre Da l m ekil 27. Sanayi Çal anlar Sektörel Da l m ekil 28. Sanayi letmeleri Sektörel Da l m ekil 29. Türkiye Toplam Sanayi hracat ve TR41 Pay (Milyar Dolar, % Pay) ekil 30. Proje Ba vurular n n llere Göre Da l m ( , Birikimli, lk 18 l) ekil 31. Ar-Ge Merkezlerinin llere Göre Da l m (2010 Ocak) ekil 32. lemeli Tar ma Uygun Toprak (2005) ekil 33. Sebze Üretimi (2008) ekil 34. Toplam Büyükba Hayvan (S r ve Manda) Say s (Bin) ekil 35. Küçükba Hayvan Say s (Bin) ekil 36. At Varl (2009) ekil 37. Et ve Yumurta Tavu u Say lar (Bin) ekil 38. Bal Üretimi (2009, Ton) xii

14 ekil 39. ç Su Bal k Paylar (2009) ekil 40. Avlanan Deniz Bal (2009, Ton) ekil 41. Kullan lan Banka Kredileri (Milyon TL) ekil 42. Bölge Baz nda D Ticaret (Milyon $) ekil 43.Bölge llerinin hracat ve thalat Paylar (2009) ekil 44. Bölge lleri hracat (2009) ekil 45. Bilgi ve leti im Pazar Pay Büyüklü ü ve Sabit Telefon Abone Say s ekil 48. Ortalama Geceleme Miktar (Yerli ve Yabanc ) ekil 46. Yerli ve Yabanc Turistlere Ait Konaklama Say lar ekil 47. Yerli ve Yabanc Turistlere Ait Geceleme Say lar (Bin Ki i) ekil 49. Otellerin Y llara Göre Doluluk Oranlar (%) ekil 51. Gelen Turistlerin Aylara Göre Da l m (2008) ekil 50. TR41 Bölgesi ne En Fazla Turist Gönderen Ülkeler (2009) ekil 52. Aç lan ve Kapanan Kurulu ( irket-kooperatif ve Ticari letme Toplam ) Say s ekil Y l Planlanan Kamu Yat r mlar ekil 54. Gerçekle en Kamu Yat r mlar ekil 55. Bölgedeki Yabanc Sermayeli Firmalar n Sektörel Da l m ( itibari ile) ekil 56. llere Göre Te vik Belgesi Say lar ( ) ekil 57. Te vikler Kapsam nda Sabit Sermaye Yat r mlar (Milyon TL) ekil 58. Te vikler Kapsam ndaki Sabit Sermaye Yat r mlar n n Da l m ( toplam ) ekil 59. Te vikler Kapsam nda stihdam Say lar (Ki i) ekil 60. Orman Varl (2008) ekil 61. Ar tma Tesisi Hizmetine Sahip Nüfusun Belediye Nüfusundaki Oran (2008,%) ekil 62. Kanalizasyon ebekesi ve At ksu Ar tma Tesisi Hizmetleri (2008) ekil 63. Bertaraf Yöntemine Göre At k Miktar (2008, Ton) ekil 64. Belediyelerin Toplam Çevresel Harcamalar (2008, Milyon TL) ekil 65. TR41 Bölgesi nde Su Kaynaklar n n Kirlenme Nedenleri Da l m ( ) ekil 66. Hava Kirlili i Ölçümleri (2009, mg/m3) ekil 67. Enerji Arz Çe itlili i (2009) ekil 68. Türkiye Elektrik Üretimi (Bin GWh) ekil 69. Bölge lleri Elektrik Üretim Potansiyeli (2009) ekil 70. Türkiye Elektrik Tüketim De erleri (GWh) ekil 71. Ki i Ba na Sanayi ve Mesken Elektrik Tüketimi (2008, kwh) xiii

15 Haritalar Harita 1. lçelerin Geli mi lik Düzeyleri (2000) Harita 2. Sanayi Yo unla ma Haritas Harita 3. TR41 Bölgesi OSB'leri Harita 4. Türkiye Havza Planlar (2009) Harita 5. Ula m A lar ve Yerle imlerin Nüfus Da l m Harita 6. Karayollar Kullan m Yo unluk Haritas (2009) Harita 7. Devlet Demiryollar ebekesi (2009) Harita 8. Uluslararas Yat r mlar n Da l m (2009) Harita 9. REPA Haritalar Harita 10. GEPA-Türkiye xiv

16 ÖNSÖZ Bölge Plan, bölge vizyonuna ula ma hedefine yönelik olarak geli me eksenlerini belirleyen ve yerel kaynaklar n bu yönde harekete geçirilmesini öngören temel bir belgedir; hiyerar ik olarak ulusal kalk nma plan ndan sonra gelmektedir. Bursa, Eski ehir ve Bilecik illerinden olu an TR41 Düzey 2 Bölgesi için haz rlanan Bölge Plan n n vizyonu Ya ayan tarihi, kültürü ve do as yla turizmde çekim merkezi; giri imci ruhuyla lider; yenilikçi ve bilgi odakl sanayi ve tar m yla Avrupa n n en rekabetçi üretim merkezi; çevreye ve insana duyarl müreffeh bir bölge olarak belirlenmi tir. TR41 Bölge Plan, kat l mc sosyal bir süreçle, yenilikçi ve stratejik bir yakla mla haz rlanm t r. Bölge planlama çal malar na kamu, özel sektör ve sivil toplumu kapsayan payda analizi ve payda ziyaretleriyle ba lanm t r. Bölgenin ekonomik, sosyal ve kültürel tüm sektörlerine ili kin mevcut durum tespit çal malar yap lm t r. Ard ndan 9-10 A ustos 2010 tarihlerinde Kalk nma Kurulu üyeleri ile kamu, özel kesim ve sivil toplumu temsilen 220 ki inin kat l m yla Bölge Plan Çal tay gerçekle tirilmi tir. Çal tay n ard ndan geli me eksenleri alt nda yer alan amaç, hedef ve stratejileri geli tirmek amac yla sektörel ve tematik toplant lar düzenlenmi tir. TR41 Bölge Plan, kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kurulu lar aras ndaki i birli ini geli tirerek, kaynaklar n yerinde ve etkin kullan m n sa lamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalk nma plan ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak, bölgesel geli meyi h zland rmak, sürdürülebilirli ini sa lamak, bölgeler aras ve bölge içi geli mi lik farklar n azaltmaya hizmet edecektir. Bu çal mada eme i geçen Devlet Planlama Te kilat Müste arl, BEBKA Yönetim ve Kalk nma Kurulu üyeleri, BEBKA Genel Sekreterli i, Bölge Plan haz rlama sürecinde katk veren kamu, özel sektör ve sivil toplum kurulu lar ndan tüm payda lar m za te ekkürlerimi sunar m. Mehmet KILIÇLAR Eski ehir Valisi BEBKA Yönetim Kurulu Ba kan 1

17 SUNU Günümüzde ulusal kalk nma politikalar, bölgeler aras geli mi lik farklar n n dengeli bir yap ya kavu turulmas ve bunun etkili bir ekilde gerçekle tirilmesi için bölgesel düzeyde ele al nmaya ba lanm t r. Bu kapsamda ülkemizde yerel sorunlar n tespitini, kaynaklar n yerinde ve etkin kullan m n sa layacak bölgesel yöneti im mekanizmalar na olan ihtiyaç her zamankinden daha çok artm t r. Bu amaçla bölgesel düzeydeki plan, program ve projelerin yönlendirilmesine ili kin temel görevleri yürütmek için Kalk nma Ajanslar kurulmu tur. Bölgesel geli meye yön verecek amaç ve öncelikleri içeren stratejik bir belge olan ve Bursa Eski ehir Bilecik illerini kapsayan Bursa Eski ehir Bilecik Bölge Plan, kamu kurum ve kurulu lar n n, sivil toplum kurulu lar n n ve özel sektör temsilcilerinin geni kat l m yla haz rlanm t r. Ya ayan tarihi, kültürü ve do as yla turizmde çekim merkezi; giri imci ruhuyla lider; yenilikçi ve bilgi odakl sanayi ve tar m yla Avrupa n n en rekabetçi üretim merkezi; çevreye ve insana duyarl müreffeh bir bölge vizyonunu benimseyen plan, bölgedeki potansiyeli en üst düzeyde harekete geçirmeyi hedeflemektedir. Plan vizyon da belirtildi i gibi bölgenin küresel rekabet gücünün art r lmas n desteklerken, sosyal ve çevresel bile enleri de göz ard etmeyen sürdürülebilir bir kalk nma hedefini benimsemektedir. Bu do rultuda belirlenen geli me eksenleri ekonomik sektörlerde rekabetçili in art r lmas n, sosyal alanda ya am kalitesinin yükseltilmesini ve çevreye duyarl bir yakla m öngörmektedir. Söz konusu amaçlara ula abilmek için üretimde yenilikçili in ve verimlili in sa lanmas, kurumsal altyap n n güçlendirilmesi, ula m altyap s n n geli tirilmesi ve enerji verimlili inin sa lanmas öncelikli hedeflerimiz aras ndad r. Ayr ca bölgenin ihtiyaçlar do rultusunda istihdam n ve i gücü niteli inin art r lmas, e itim ve sa l k hizmetlerinin geli tirilerek sosyal sermayenin güçlendirilmesi ve sa l kl kentle menin gerçekle tirilmesi de bölge vizyonuna ula lmas nda kritik öneme sahip hususlar aras ndad r. Plan kapsam nda belirlenen amaç ve hedeflerin hayata geçirilmesinde Ajans n bölgesel düzeydeki destekleyici rolü bölgedeki kamu kesimi, özel sektör ve sivil toplum örgütlerinin i birli i ve uyum içerisinde çal mas na katk sa layacakt r. Ayr ca bu süreçte DPT nin ulusal 2

18 düzeyde koordinasyonu bölgesel kalk nman n do ru ve etkin yöneti imi için yol gösterici niteliktedir. Bölge plan n n haz rlanmas nda ba ta DPT olmak üzere, Yönetim Kurulu ve Kalk nma Kurulumuzun de erli üyelerine, kat l mlar ve k ymetli görü leri ile plan n ekillenmesinde katk da bulunan kamu, özel sektör ve sivil toplum temsilcilerine te ekkürü borç biliriz. Ayr ca, bölge plan n n haz rlanmas nda eme i geçen Ajans m z n de erli uzmanlar na, destek personeline ve di er çal anlar na te ekkür ederiz. Dr. Mehmet Sait CÜLF K BEBKA Genel Sekreteri 3

19 YÖNET C ÖZET Küreselle me sosyal, kültürel ve politika alanlar nda de i imi ve yeniden yap lanmay gerektiren bir ekonomik süreç olup, bu süreçte bölgeler daha rekabetçi olabilmek ve küresel piyasalarla bütünle erek ekonomik büyümelerini h zland rmak için büyük çaba sarf etmektedirler. Küreselle me bir yandan rekabeti art r rken, öte yandan bölgelere çe itli f rsatlar yaratmaktad r 1. D dünyadaki f rsatlar kullanarak küresel ekonomiye kolay uyum sa layabilen bölgelerin h zla büyüdükleri ve bölgede ya ayanlara refah art sa lad klar görülmektedir. Yeni dünya düzeninde, bölge ekonomilerinin rekabet ko ullar na ayak uydurma yetene ini geli tirmek ve gerekli her türlü altyap y haz rlayabilmek için çabuk karar al p uygulayabilen, esnek ve dinamik yeni kurumsal yap lara ihtiyaç duyulmu bu ihtiyaçtan hareketle Devlet Planlama Te kilat koordinasyonunda düzey 2 bölgeleri baz al narak Kalk nma Ajanslar kurulmu tur. Kalk nma Ajanslar n n kurulmas yla düzey 2 bölgeleri planlama ve kalk nma birimleri haline gelmi tir. Bölgelerin sosyoekonomik geli me e ilimlerini, yerle melerin geli me potansiyelini, sektörel hedefleri, faaliyetlerin ve alt yap lar n da l m n belirlemek üzere haz rlanan planlar bölge plan olarak adland r lmaktad r. Daha önce Devlet Planlama Te kilat bünyesinde baz bölge planlar yap lm olmakla birlikte art k günümüzde bu planlar Devlet Planlama Te kilat koordinasyonunda Kalk nma Ajanslar taraf ndan haz rlanmaktad r. Bursa merkez olmak üzere tarih ve say l Bakanlar Kurulu karar ile kurulan Bursa Eski ehir Bilecik Kalk nma Ajans (BEBKA) kurumsalla ma faaliyetlerini tamamlamas n n ard ndan bölge planlama çal malar na Haziran 2010 tarihi itibar yla ba lam t r dönemini kapsayan TR41 Bursa Eski ehir Bilecik Bölge Plan n n amac ekonomik, sosyal ve kültürel alanda bütüncül bir yakla mla dengeli, rekabetçi ve insan odakl kalk nmay sa lamak ve sürdürülebilir k lmakt r. 1 Erayd n (2010). 4

20 Bölge Planlama Süreci ve Kat l mc l k Bölge plan haz rlama süreçlerine payda lar n tam kat l m ve katk sa lamas, bölge plan n n sahiplenilmesi ve uygulaman n gerçekle tirilmesi aç s ndan özel önem ta maktad r. Bu sebeple bölge plan çal malar na payda analizi ile ba lanm t r. Bölgedeki kamu, özel kesim, üniversite ve sivil toplum kurulu lar bölge plan kararlar ndan etkilenme ve etkileme düzeyleri ve önem derecelerine göre analiz edilmi ve payda analizi haz rlanm t r. Bölgedeki önemli payda lara ziyaretler yap lm BEBKA n n faaliyetleri ve bölge planlama süreci hakk nda bilgi verilmi tir. Bölgenin mukayeseli üstünlüklerini, ekonomik ve sosyal yap s n, vizyona ula ma yönünde engellerini, d dünyayla ili kilerini ve bölge d ndan kaynaklanan f rsatlar n ortaya koyabilmek amac yla; nüfus-demografik yap, kurumsal yap, e itim, sa l k, sosyal hizmetler, tar m, turizm sanayi, ticaret, ula m, çevre ve enerji gibi ba l klarda mevcut durum tespit çal malar yürütülmü tür. Mevcut durum tespit çal malar n n ard ndan kat l mc toplant lar ile payda lar n bölge planlama sürecine dahil olmalar sa lanm t r A ustos 2010 tarihlerinde Kalk nma Kurulu üyeleri ve bunun d nda kamu, özel kesim ve sivil toplumu temsilen 220 ki inin kat l m yla Bölge Plan Çal tay gerçekle tirilmi tir. Çal tay ortak ak l yaratmay amaçlayan kat l ml bir planlama metodolojisi olan Arama Konferans tekni i ile yönetilmi tir. Bölge plan çal tay sonucunda bölgenin GZFT envanteri ç kar lm, bölge vizyonuna ili kin temel kavramlar ortaya konmu tur. Bölgeyi kalk nma vizyonuna ula t racak geli me eksenlerinin çerçevesi çizilmi ve bu amaçlara ula abilmek için hedef ve stratejiler için payda lar n görü ve katk lar al nm t r. Çal tay n ard ndan geli me eksenleri alt nda yer alan amaç, hedef ve stratejileri daha ayr nt l hale getirmek, sektörün sorunlar n derinlemesine inceleyebilmek için Yenilenebilir Enerji, G da, Tekstil-Haz r Giyim, Metal-Makine ve Otomotiv sektörlerine ili kin toplant lar ile Tar m ve K rsal Kalk nma Toplant lar düzenlenmi tir. Söz konusu toplant lara kamu kurum ve kurulu lar, üniversite ö retim üyeleri ve sivil toplum kurulu lar kat lm lard r. Bölge plan çal tay sonucu ortaya ç kan GZFT envanteri yap lan sektörel ve tematik çal taylarda daha da geli tirilmi tir. Mevcut durum raporu ve GZFT analizi BEBKA kurumsal web sitesinde yay nlanm, ayr ca payda lara posta yoluyla gönderilerek öneri ve katk lar talep edilmi tir. GZFT analizi çal mas n daha da derinle tirmek ve d dünyadaki f rsat ve tehditleri 5

21 daha iyi analiz edebilmek için PESTLE anketi haz rlanm ve tüm payda lara gönderilmi tir. Anket sonuçlar de erlendirilerek muhtemel ve önemli f rsatlar ve bölgenin kar kar ya gelebilece i tehditler analiz edilmi önlem al nmas gereken, bölge kalk nmas na engel olabilecek riskli alanlar belirlenmi tir. Bölgenin payda lar n ortak bir gelecek paydas nda birle tiren bölge vizyonu, vizyona ula mak için geli me eksenleri, amaç, hedef ve stratejiler kat l mc planlama yöntemleri kullan larak yap lan arama konferans, çal tay ve ziyaretler ile bölgedeki payda lar n görü leri al narak olu turulmu tur Bursa Eski ehir Bilecik Bölge Plan web sitesinde yay nlanarak payda lar n görü lerine sunulmu tur. Bölge plan n n en önemli önceli i ulusal ve yerel kal nma çabalar n uyumlu hale getirmek ve bu ekilde kalk nmay h zland rmakt r. Bunu sa lamak amac yla bölge plan n n üst kademesinde yer alan Kalk nma Plan ve özel ihtisas komisyonu raporlar ayr ca di er ulusal strateji belgeleri incelenmi bölgeye ve bölgedeki öncelikli sektörlere ili kin stratejiler plana veri olarak girmi tir. Di er taraftan bölge plan n n alt kademesinde yer alan bölge illerine ait 1/ ölçekli çevre düzeni planlar, yerel yönetimlere ve üniversitelere ait stratejik planlar ve di er strateji belgeleri incelenmi bölge plan na gerekli katk lar yap lm t r. Bölgenin Mevcut Durumu ç Anadolu Bölgesi ile Marmara Bölgesi ni birbirine ba layan TR41 Bölgesi km 2 lik yüzölçümüne ve nüfusa sahiptir. Bölge Bursa, Eski ehir ve Bilecik illerinden olu maktad r. Bölgenin y ll k nüfus art 18,8, nüfus yo unlu u 123 ki i/km 2, ehirle me oran da % 87,5 olup bu de erler Türkiye ortalamalar n n üzerindedir. Ortalama hane halk büyüklü ü ise 3,8 ile Türkiye ortalamas n n alt ndad r. Yüksek nüfus art h z n n ana nedeni bölge d ndan al nan göçtür. DPT nin 2003 y l nda yay mlad llerin Sosyoekonomik Geli mi lik S ralamas çal mas nda 4. s rada yer alan TR41 Bölgesi nde Bursa birinci, Eski ehir ve Bilecik ise ikinci derecede geli mi iller aras ndad r. Ancak bölge ilçelerinin sosyoekonomik geli mi lik düzeylerinde farkl l klar çok daha belirgindir. Ayr ca Uluslararas Rekabet Ara t rmalar Kurumu (URAK) n y l iller aras Rekabetçilik Endeksi sonuçlar na göre, Bursa, en rekabetçi 5. ehir konumundayken, Eski ehir, 6. s rada, Bilecik ise 54. s rada yer alm t r. 6

22 Bölgede toplam okuryazarl k oran %96 d r. TR41 Bölgesi e itim sektörü geli mi lik s ralamas nda Düzey 2 bölgeleri aras nda 4. s radad r. Net okulla ma oranlar nda bölge özellikle okul öncesi e itim ve ortaö retimde ülke ortalamas n n oldukça üstündedir. Bölgede sanayiye paralel olarak meslekî ve teknik ortaö retim kurumlar genel liselerden daha fazlad r. Eski ehir de iki, Bursa ve Bilecik te birer üniversite faaliyet göstermektedir. Özellikle Anadolu Üniversitesi ülke çap nda aç k ö retim ihtiyac n kar layan öncü bir kurumdur. Kurulu u yak n zamanda onaylanan Bursa Teknik Üniversitesi bölgenin 5. üniversitesi olarak bir sanayi üssü olan Bursa ya teknik alanda hizmet verecektir. Sa l k sektöründe bölge Türkiye geneline göre iyi durumdad r. Sa l k personeli eri iminde Eski ehir en avantajl konumdaki il iken Bursa ve Bilecik te daha fazla sa l k personeline ihtiyaç duyuldu u görülmektedir. Bölge Düzey 2 bölgeleri aras nda ki i ba GSKD düzeyinde 9.377$ ile en yüksek 3. bölge olarak kar m za ç kmaktad r. Bununla beraber gelir da l m nda derin farklar vard r y l nda TR41 Bölgesi i sizlik oran %13,9 ile Türkiye geneline yak n seyretmi tir. Ayr ca ekonomik kriz döneminde bölge istihdam oran da azalm t r. Erkeklerde %70,3, bayanlarda %26,8 olan i gücüne kat l m oran, iller baz nda yo un ö renci nüfusuna sahip Eski ehir d nda, Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Nitelikli i gücüne ihtiyaç duyan sanayi sektörünün toplam istihdamdaki pay %41 dir. Ticaret ve hizmetler sektörünün istihdam pay artmakta, tar m sektörünün pay ise azalmaktad r. Ticaret ve hizmetler sektörüne tar m sektöründen göçle yap lan geçi ler bu durumun ana nedenidir. TR41 Bölgesi sanayide özellikle tekstil ve haz r giyim, otomotiv, g da, makine, elektrikli teçhizat ve seramik sektörleri ile ön plana ç kmaktad r. Ayr ca kimya, mobilya, madencilik ve metal sanayi gibi birçok sektörde de Türkiye nin önemli imalatç lar bölgede mevcuttur. D Ticaret Müste arl öncülü ünde yap lan Ulusal Kümelenme Politikas n n Geli tirilmesi Projesi kapsam nda istihdama dayal kümelenme analizleri bölge için benzer sektörleri ön plana ç karm, Eski ehir-bilecik-kütahya (EBK) Seramik Kümesi pilot kümeler içinde ilk tüzel ki ili e sahip küme olmu tur. Rekabet üstünlü üne de sahip lokomotif sektörlerde öncü markalar bulunmakla beraber, markala mada henüz tatmin edici seviyeye gelinmemi tir. Bölgede toplam 22 Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktad r, yenilerinin yap lmas dü ünülmemektedir. Küçük sanayi siteleri bölgede yo undur ve Türkiye geneline paralel olarak i letmelerin %99,7 sini 7

23 KOB ler olu turmaktad r. Bursa Serbest Bölgesi de (BUSEB) 2009 da 1,3 milyar dolar ticaret hacmiyle bölgenin önemli ticaret ve sanayi merkezlerindendir. Sanayide ileri teknolojili ürünlerin üretimi Ar-Ge faaliyetlerine ba l d r. Bölgede artan çal malara ra men etkin bir üniversitesanayi i birli ine geçilememi, Ar-Ge potansiyeli aç a ç kar lamam t r. TR41 Bölgesi d ticaret fazlas ile ülke ekonomisine önemli katk da bulunmaktad r y l ihracat 9,6 milyar dolar, ithalat ise 7,5 milyar dolar olarak gerçekle mi tir. D ticaretin tamam na yak n Bursa dan yap lmaktad r. Bölgenin ihracat nda s ras yla Fransa, talya ve Almanya ba çekmektedir. Otomotiv, tekstil-haz r giyim, g da, ana metal sanayi, çimento ve toprak ürünleri, kimya-plastik sektörü en önemli ihracat kalemlerindendir. hracat ve istihdam aç s ndan önem arz eden uluslararas do rudan yat r mlarda özellikle Bursa iyi bir konumdad r, Bilecik ve Eski ehir de ciddi bir potansiyele sahiptir. Tar m sektörü katma de erinde, Türkiye genelinde oldu u gibi, dü ü e ilimi görülmektedir. Ülkemizdeki tar m alanlar n n %3,9 u TR41 Bölgesi ndedir. Tar m alanlar n n %60 ekilen alanlarken, kalan n sebze bahçeleri, meyvelikler, zeytinlikler, yem bitkileri ve nadas alanlar olu turmaktad r. Bölgede arazinin %36 s nda i lemeli tar m yap labilir. Tar m arazisinin yakla k dörtte biri sulamaya uygundur fakat bunun ancak yar s sulanabilmektedir. Ekonomik i letmecilikten uzak, 50 dekardan küçük tar msal i letmelerin ço unlukta olmas toplula t rma ihtiyac n aç a ç karmaktad r. TR41 Bölgesi eker imalat nda kullan lan bitkiler ve tah l ürünleri, eftali, armut, zeytin, siyah incir, kiraz ve özellikle tar msal sanayiye girdi sa layan domates gibi sebze-meyve üretiminde yo unla m t r. Siyah incir, eftali, nar ve ahududu marka olu turan ürünler olarak öne ç kmaktad r. Hayvanc l kta bölge çok iyi bir durumda de ildir, özellikle çay r ve mera yetersizli i küçükba ve büyükba hayvanc l n önemli bir sorunudur. Bursa ili denizyolu ve karayolu ta mac l nda geli mi iken, Eski ehir ile Bilecik te karayolu ve demiryolu ta mac l ndan söz etmek mümkündür. Bölge lojisti inde en önemli problem, üretim yerlerinden deniz, demiryolu ve havayolu terminallerine eri im zorluklar d r. Bölge illerinden Eski ehir ve Bilecik için TCDD taraf ndan planlanan lojistik köy projeleri mevcuttur. Gebze Körfez geçi i, Bursa- zmir otoyolu projesi lojistik sektörünü olumlu etkileyecek projelerdir. Bölge deniz ta mac l Bursa daki Gemlik liman üzerinden sa lanmaktad r. Ayr ca Eski ehir ve Bursa da birer havaalan bulunmaktad r. Kamu yat r mlar Bursa ve Bilecik te ula t rma 8

24 sektöründe yo unla m t r. TCDD, Ankara- stanbul h zl tren hatt na eklenecek Bilecik-Bursa ba lant s n önümüzdeki 4 senede bitirmeyi planlamaktad r. TR41 Bölgesi tarih ve kültür miras ile birlikte do al zenginlikleri aç s ndan çe itlilik göstermektedir. Bölge Osmanl mparatorlu u nun kuruldu u yerdir. Frigya-Roma-Bizans kültür ve medeniyeti aç s ndan da önemli arkeolojik kal nt lar bulunmaktad r. Bölgede k, termalsa l k, tarih-kültür, inanç, fuar-kongre, do a, hava sporlar, oto safari, av, k y turizmi imkanlar vard r. Ayn zamanda yat turizmi, golf turizmi, spor, gastronomi, al veri, akarsu (rafting) turizmi için de potansiyel olup bunlar n de erlendirilmesi için çal malar yap lmaktad r. Turistlerin geceleme sürelerinin ülke ortalamas n n alt nda kalmas ve konaklama tesis doluluk oranlar n n dü üklü ü verimlilik ve tan t m gibi sorunlar n varl n göstermektedir. Giderek artan çevre kirlili i bölge için bir tehdit unsurudur. Do algaz n yayg nla mas yla hava kirlili inin azalmas hedeflenmektedir. Ayr ca kat at k ay rma, geri dönü üm ve sa l kl çöp depolama tesis in aatlar önem kazanmaktad r. Jeotermal, rüzgar, güne, hidroelektrik gibi yenilenebilir enerji kaynaklar n n kullan m çevre kirli ini azaltmada ve elektrik üretimi do algaz ba ml l n dü ürmede önem kazanmaktad r. Bu kapsamda Eski ehir ilinde hidroelektrik potansiyelinin de erlendirilmesi amaçl enerji sektörü yat r mlar ön plandad r. Bölge tabii kaynaklar aç s ndan da zengindir. Özellikle Bilecik te mermer, Eski ehir de Lületa ve bor, Bursa Uluda da volfram bölgenin öne ç kan yer alt zenginliklerindendir. Madenlerin i lenerek katma de er yarat lmas, linyit sahalar n n termik santrallerle yerinde de erlendirilmesi, bor gibi stratejik madenlerde alternatif ürün çal malar n n yürütülmesi bu konudaki önceliklerdendir. Vizyon ve Temel lkeler TR41 Bursa Eski ehir Bilecik Bölge Plan n n vizyonu Ya ayan tarihi, kültürü ve do as yla turizmde çekim merkezi; giri imci ruhuyla lider; yenilikçi ve bilgi odakl sanayi ve tar m yla Avrupa n n en rekabetçi üretim merkezi; çevreye ve insana duyarl müreffeh bir bölge olarak belirlenmi tir. 9

25 Bu ba lamda bölge vizyonuna ula lmas nda a a daki ilkeler temel al nacakt r: Bilgi Odakl Giri imcilik Toplumsal leti im ve Kat l mc l k nsana ve Çevreye Duyarl l k Geli me Eksenleri dönemini kapsayan Bursa Eski ehir Bilecik Bölge Plan n n geli me eksenleri: Sanayide Verimlilik ve Rekabetçilik Tar mda Verimlilik ve K rsal Kalk nma Turizmde Çe itlilik Sosyal Kalk nma ve stihdam Sürdürülebilir Çevre ve Enerji Ula m ve Lojistik Tüm payda lar n ortak akl ile olu turulan bölge vizyonuna ula abilmek için 6 geli me ekseni alt nda 27 amaç, 68 hedef, muhtelif stratejiler ve performans göstergeleri belirlenmi tir. Geli me eksenleri ve amaçlar a a da yer alan ekilde özetlenmektedir. 10

26 GEL ME EKSENLER ve AMAÇLAR 11

27 PLAN HAZIRLAMA SÜREC VE KATILIMCILIK Genel De erlendirme ve Kapsam Devlet Planlama Te kilat ve Türkiye statistik Kurumu taraf ndan 2001 y l nda yap lan çal ma sonucunda, Türkiye de üç düzey halinde statistiki Bölge Birimleri tan mlanm ve bu s n fland rma 28 A ustos 2002 tarihli Bakanlar Kurulu Karar ile yürürlü e konmu tur. Söz konusu karar kapsam nda bölgesel politikalar n bu bölgeler esas al narak yönlendirilmesi de uygun bulunmu tur. Bu çerçevede, bölgesel geli me politikalar n n Düzey 2 bölgeleri esas al narak bölgesel kalk nma planlar arac l yla yönlendirilmesi bu sayede yerel dinamikleri ve potansiyeli ortaya ç kararak en iyi ekilde de erlendirmek, ulusal ve yerel kalk nma inisiyatiflerini uyumla t rarak kalk nmaya ivme kazand rmak amaçlanmaktad r. Bölgesel kalk nma planlar n yapma, yapt rma ve onaylama yetkisi 3194 say l mar Kanunun 8. Maddesi gere ince Devlet Planlama Te kilat na (DPT) aittir. Bu çerçevede henüz bölge plan olmayan Düzey 2 bölgelerinde, y llar kapsayacak Bölge Planlar n n Kalk nma Ajanslar taraf ndan haz rlanmas DPT Müste arl taraf ndan uygun görülmü tür. Bursa merkez olmak üzere tarih ve say l Bakanlar Kurulu karar ile kurulan Bursa Eski ehir Bilecik Kalk nma Ajans (BEBKA), Genel Sekreter atamas yla birlikte kurumsalla ma çabalar na h z vermi ; geçen süre içerisinde ajans n çal ma alan n n temini, uzman ve destek personeli al m n gerçekle tirmi tir. Haziran 2010 tarihi itibar yla bölge planlama çal malar na ba layan BEBKA, çal malar n DPT taraf ndan haz rlanan Bölge Plan Haz rlama K lavuzu çerçevesinde yürütmü tür. Bursa, Eski ehir ve Bilecik illerini kapsayan bölge ve kom u bölgelerde onayl ve yürürlükte herhangi bir bölge plan bulunmamaktad r. Ulusal plana uygun bir ekilde haz rlanacak olan bölge plan n n kom u bölgelerle uyum içerisinde haz rlanmas amac yla Marmara Bölgesi kalk nma ajanslar aras nda genel sekreter ve uzman düzeyinde farkl toplant lar yap lm, planlamaya ili kin yöntem, süreç ve stratejiler payla lm t r. Bölge plan üç ana bölümden olu maktad r. Birinci bölüm; planlama süreci ve yöntemi, kat l mc l k stratejisi ve yönetici özetini içermekte ve giri niteli i ta maktad r. Plan n ikinci bölümünde bölgemizdeki üç ile ili kin verilerin bölge ve Türkiye kar la t rmalar ile detayl

28 anlat ld, nüfus ve demografi, e itim, sa l k, sosyoekonomik yap, çevre, ula m, altyap, enerji gibi ba l klar kapsayan mevcut durum verilerinin tespiti yer almaktad r. Yine bu bölümde yer alan ve kat l mc yöntemlerle haz rlanan GZFT analizinde, bölgenin güçlü ve zay f yönleri ile d e ilimler nda f rsat ve tehditler de erlendirilmektedir. Bu bölümde yap lan di er bir analiz bölgenin kalk nmas na ivme kazand racak veya engel te kil edebilecek f rsat ve tehdit unsurlar n n etkisini kavramaya ve de erlendirmeye imkan veren PESTLE Analizidir. kinci bölümde bölgenin kalk nma amaçlar na ula mas nda etkili olabilecek be eri kaynaklar, ekonomik ve sosyal yap s, kalk nmaya ivme kazand racak f rsat ile vizyona ula ma yönünde tehdit ve engeller farkl analiz yöntemleri kullan larak ortaya konmaya çal lm t r. Bölge plan n n üçüncü bölümünün ba lang c nda Dokuzuncu Kalk nma Plan ve di er ulusal stratejilerde bölgeye ili kin üst ölçekli plan kararlar n n sentezi ve uluslararas geli meler nda bölgenin rolü de erlendirilmektedir. Yine bu bölümde, ulusal plan ve politikalarla uyumlu bir ekilde, bölgenin Dünya ve Türkiye deki yeri, mevcut durum ve potansiyeli dikkate al narak olu turulan gelecek vizyonu, vizyona ula mak için belirlenen geli me eksenleri, amaç, hedef ve stratejiler yer almaktad r. Bölge Planlama Süreci ve Kat l mc l k Mevcut Durum Analizi Bölge Planlama Süreci Mevcut Durum Analizi Vizyonun Belirlenmesi Gelişme eksenleri, amaç, hedef ve stratejilerin belirlenmesi Bölge planlama mevcut durum analiz çal mas yla ba lam t r. Öncelikle mevcut durum tespitine yönelik literatür taramas yap larak tüm ilgili verilerin toplanmas, iller baz nda bir araya getirilerek derlenmesi ve analiz edilmesi sa lanm t r. İzleme ve Değerlendirme Uygulama Di er taraftan bölge planlama sürecinde görü ve katk lar na ihtiyaç duyulan tüm ilgili kamu kurum ve kurulu lar, üniversite, özel sektör temsilcileri ve sivil toplum kurulu lar n n dahil edildi i payda analizi 13

29 çal mas yürütülmü tür. Bölge plan haz rlama süreçlerine payda lar n tam kat l m ve katk sa lamas, bölge plan n n sahiplenilmesi ve uygulaman n gerçekle tirilmesi aç s ndan özel önem ta maktad r. Bu noktadan hareketle mevcut durum analiz çal malar devam ederken özel sektör, üniversite, kamu ve sivil toplumdan 43 payda ziyareti de e zamanl olarak yürütülmü tür. Bu ziyaretlerinin amac kalk nma ajans n n yeni bir yap lanma olmas sebebiyle payda lar m za kurumun tan t lmas, yap lacak bölge plan ve di er faaliyetler hakk nda bilgi verilmesi ve mevcut durum analizi çal malar nda bilgi ve katk lar n n dahil edilmesidir. Mevcut durum analiz çal malar kapsam nda yürütülen di er çal ma, bölge plan n n üst kademesinde yer alan ulusal plan, sektörel/tematik planlar ve AB uyum sürecinde haz rlanan dokümanlarda yer alan bölgeye ve sektörlere ili kin öngörü ve stratejilerin taranmas d r. Ayr ca, bölge plan ölçe inin alt kademesinde yer alan; Bursa, Eski ehir ve Bilecik e ait 1/ ölçekli l Çevre Düzeni Planlar, l Özel dareleri Stratejik Planlar, nüfusun üzerindeki belediyelerin stratejik planlar, Üniversitelerin, Ticaret ve Sanayi Odalar n n Stratejik Planlar, kurum ve kurulu lardan talep edilmi tir. Bu planlarda yer alan bölge plan n ilgilendirecek içerikteki GZFT çal malar, sektörel öncelikler ve stratejiler bir araya getirilerek analiz edilmi tir. Mevcut durum raporu ve GZFT analizi tamamland ktan sonra Bölge Plan Çal tay kat l mc lar na gönderilmi ve ajans n kurumsal web sitesinde yay nlanarak payda lar n görü ve katk lar al nm t r. Kat l mc Toplant lar Bölge Plan Çal tay : Bölge plan n n temel esaslar n olu turacak olan vizyon, geli me eksenleri ve hedeflerin tüm payda lar n görü lerini yans tacak ekilde ve kat l mc bir süreçle belirlenebilmesi için 9-10 A ustos 2010 tarihlerinde Bölge Plan Çal tay düzenlenmi tir. Çal taydan önce kat l mc l art rmak ve yap lacak çal man n metodunu anlatmak üzere Bursa, Eski ehir ve Bilecik te bilgilendirme toplant lar gerçekle tirilmi tir. llerin Vali, Vali 14

30 yard mc lar ve BEBKA Genel Sekreteri nin ba kanl k etti i toplant larda bölge plan süreci, bölge plan çal tay metodolojisi ve yap lacak çal malar hakk nda bilgi verilerek, çal taya kat l m n önemi vurgulanm t r. Bölge Plan Çal tay na Bursa, Eski ehir, Bilecik illerinden Kalk nma Kurulu üyeleri ve bunun d nda kamu kesimi, özel sektör ve sivil toplumu temsilen toplam 220 ki i kat lm t r. Çal tay ortak ak l yaratmay amaçlayan kat l ml bir planlama metodolojisi olan Arama Konferans tekni i ile gerçekle tirilmi ve toplant n n moderasyonu hizmet al m yoluyla profesyonel bir ekip taraf ndan yap lm t r ki ilik küçük çal ma gruplar nda fikirlerin geli tirilmesi, fikirlerin bir araya getirilerek ortakla t r lmas ve genel oturumlarda tüm kat l mc lar n görü lerinin al nmas na imkan tan yan ve ortak ak la ula may amaçlayan arama konferans çal ma sistemati i a a daki emada sunulmaktad r. Arama Konferans Süreci Çal tay n ilk bölümünde bölgeyi etkileyen ak mlara ve mevcut durumun tespitine yönelik tüm kat l mc lar n yer ald bir beyin f rt nas gerçekle tirilmi tir. Bu çal man n ard ndan, beyin f rt nas baz al narak GZFT analizi için kat l mc lar iki ana gruba ayr lm lard r. Birinci grup kendi içinde 7 küçük gruba ayr larak bölgenin güçlü ve zay f yanlar n, ikinci grup da kendi içinde 7 küçük gruba bölünerek f rsat ve tehditleri çal m, küçük gruplar kendi içlerinde yapt klar çal malar sunarak ç kt lar ortakla t rm lard r. Ortakla t r lan güçlü ve zay f yönler 15

31 ile f rsat ve tehditler genel oturumda tüm kat l mc lara sunulmu ve katk lar al narak ortak ak l bulunmaya çal lm t r. Çal man n ikinci bölümünde bölge vizyonunun ve geli me eksenlerinin belirlenebilmesi için tüm kat l mc lar yine iki gruba ayr lm ve her ana grupta 5 küçük çal ma grubu olu turulmu tur. Küçük grup çal malar n n sunumu ve ard ndan ortakla t r lmas gerçekle tirilmi ve genel oturumda tüm kat l mc lar taraf ndan bölge vizyonuna ve geli me eksenlerine katk lar yap lmas sa lanm t r. Çal man n üçüncü k sm nda, geli me eksenleri alt ndaki amaç, hedef ve stratejilerin geli tirilmesi amac yla kat l mc lar Bursa, Eski ehir ve Bilecik illeri baz nda ayr larak üç paralel grupta çal m lard r. l bazl ana çal ma gruplar geli me eksenleri ba l klar alt nda 7 küçük çal ma grubuna ayr larak bölgenin kalk nmas na yönelik amaç, hedef ve stratejileri geli tirmi tir. 21 küçük çal ma grubunun sunumlar genel oturumda yap larak tüm kat l mc lar n katk ve önerileri al nm t r. Bölge plan çal tay sonucunda bölgenin GZFT envanteri ç kar lm, bölge vizyonuna ili kin temel kavramlar ortaya konmu tur. Bölgeyi kalk nma vizyonuna ula t racak geli me eksenlerinin çerçevesi çizilmi ve bu amaçlara ula abilmek için hedef ve stratejiler için payda lar n görü ve katk lar al nm t r. Bölge Plan Metodolojisi ve Kat l mc Toplant lar GELİŞME EKSENİ BÖLGE VİZYONU GELİŞME EKSENİ AMAÇ 1 HEDEF 1 STRATEJİLER AMAÇ 2 HEDEF 2 16

32 Sektörel ve Tematik Toplant lar: Bölge plan çal tay nda bölgenin vizyonuna dair kavramsal çerçeve, GZFT envanteri, geli me eksenleri ve geli me eksenlerine ula abilmek için hedef ve stratejilere ili kin öneriler geli tirilmi tir. Geli me eksenleri alt nda yer alan amaç, hedef ve stratejileri daha ayr nt l hale getirmek, sektörün sorunlar n derinlemesine inceleyebilmek için sektörel/tematik toplant lar düzenlenmi tir. Sanayide rekabet gücünün ve verimlili in art r lmas na yönelik sektörel stratejilerin geli tirilmesi amac yla G da, Tekstil-Haz r Giyim, Metal-Makine ve Otomotiv Sektörleri temsilcileri ve KOSGEB ile toplant lar gerçekle tirilmi tir. Özel sektör temsilcileri, Uluda Üniversitesi ö retim üyeleri ve BEBKA Genel Sekreteri ve uzmanlar n n kat ld toplant larda sektörlerin gelece ine yönelik öngörüler de erlendirilmi, bölge plan n n hedef ve stratejilerine katk sa lanm t r. Çevre ve çevrenin korunmas na yönelik bölge planlama çal tay nda ortaya konan amaç ve hedefleri daha detayl bir ekilde geli tirebilmek amac yla l Çevre Müdürlü ü yönetici ve uzmanlar ile günlük çal ma toplant s gerçekle tirilmi tir. Bu toplant da çevrenin korunmas ve çevre kirlili inin önlenmesine yönelik bölgemizde yap lmas gereken çal malar görü ülmü stratejiler belirlenmi tir. Bölgede var olan yenilenebilir enerji potansiyelinin de erlendirilmesi ve enerji verimlili i konusunda özel sektör temsilcileri, kamu kurumlar ve üniversiteden ö retim üyelerinin kat l m yla Yenilenebilir Enerji Sektörü Toplant s düzenlenmi tir. Toplant da yenilenebilir enerji ve enerji verimlili i konusunda bölge plan kararlar gözden geçirilmi ve katk lar al nm t r. Bölgesel rekabette önemli geli me eksenlerinden biri olan turizm konusunda Bursa ve Eski ehir Valilikleri taraf ndan 2009 y l nda, geni payda kat l m yla Turizm Çal taylar gerçekle tirilmi tir. Bu sebeple, turizm konusunda bu çal taylar n ç kt lar ndan faydalan lmas na karar verilmi ve yeni bir çal tay düzenlenmesine gerek görülmemi tir.konuyla ilgili olarak üniversiteden akademisyenler ve l Kültür ve Turizm Müdürlükleri ile görü meler yap lm böylece bölge plan stratejilerine katk lar sa lanm t r. Sosyal kalk nma alan nda yerel yönetimlerin sosyal hizmet müdürleri ve uzmanlar yla toplant lar yap lm bölge plan kararlar hakk nda görü ve dü ünceleri al nm t r. Ayr ca ç Göç Entegrasyon Projesi gibi sosyal kalk nma alan nda bölgede uygulanm olan AB projelerinin stratejik eylem planlar ndan faydalan lm t r. 17

33 Tar m ve K rsal Kalk nma Toplant lar : DPT taraf ndan haz rlanan ve 2004 y l nda yay nlanan lçelerin Sosyo-Ekonomik Geli mi lik S ralamas Ara t rmas na göre bölgemizde geli mi lik s ralamas nda dördüncü ve be inci grupta yer alan ilçelerde toplant lar gerçekle tirerek sorunlar ve çözüm önerilerini bölgede ya ayanlarla birlikte de erlendirmek amaçlanm t r. Bu kapsamda Bursa da görece geri kalm da yöresindeki Büyükorhan ve Harmanc k ilçeleri, Bilecik te Yenipazar ve nhisar ilçeleri ile Eski ehir de Alpu ve Mihal çç k ilçeleri ziyaret edilmi tir. lçe toplant lar na ilçe kaymakamlar, belediye ba kanlar, muhtarlar, ilçe sa l k ve milli e itim müdürleri, tar m kooperatifleri davet edilerek tar m ve k rsal kalk nma alan nda sorunlar ve çözüm önerileri tart lm ve bölge plan na katk lar al nm t r. Vizyon, Geli me Eksenleri, Amaç, Hedef ve Stratejilerin Belirlenmesi A a da yer alan bölge planlama ak emas ndan da takip edilebilece i gibi, bölgenin payda lar n ortak bir gelecek paydas nda birle tiren bölge vizyonu, vizyona ula mak için geli me eksenleri, amaç, hedef ve stratejiler kat l mc planlama yöntemleri kullan larak yap lan arama konferans, çal tay ve ziyaretler ile bölgedeki payda lar n görü leri al narak olu turulmu tur. Tüm payda lar m z n bölge plan hakk nda görü ve katk lar n alabilmek için plan n ajans n kurumsal web sitesinde yay nlanmas ve payda lar n öneri ve katk lar n n al nmas sa lanm t r. Plan kararlar n n ulusal plan ve programlara uygun ve yerel önceliklerle uyumlu olmas na özel önem verilerek bölge plan n n üst ve alt ölçe inde yer alan plan çal malar n n bölgeye özgü öncelikleri ve stratejileri plana dahil edilmi tir. Yönetim Kurulu üyelerinin görü üne sunulan TR41 Bursa Eski ehir Bilecik Bölgesi Bölge Plan Devlet Planlama Te kilat Müste arl onay na sunulmu tur. 18

34 Bölge Planlama Süreci Ak emas 19

35 DURUM ANAL Z BÖLGEY ANLAMAK 20

36 1. GENEL B LG LER ç Anadolu Bölgesi ile Marmara Bölgesi ni birbirine ba layan TR41 Bölgesi, km 2 lik yüzölçümü ile Türkiye yüzölçümünün %3,7 sine denk gelmektedir. Bölge Bursa, Eski ehir ve Bilecik illerinden olu maktad r. TR41 Bölgesi ndeki Bursa ili, Ege ile Marmara y birbirine ba layan stanbul- zmir karayolu üzerinde yer al rken, Eski ehir ili Güney Marmara ve Ege bölgelerini ç Anadolu ya, Bilecik ili ise Marmara ile Akdeniz Bölgesi ni birbirine ba layan karayollar üzerinde bulunmaktad rlar. Bölgenin bat s nda yer alan Uluda 2543 m. yüksekli i ile bölgenin en yüksek da ve Bursa Ovas n n su kayna durumunda olup, ülkenin en önemli k turizm merkezidir. Yine bölgede yer alan Samanl ve Sündiken önemli s rada lar aras ndad r. Bölgedeki da lar genellikle geni ormanl k alanlarla kapl olup, içlerinde zengin a aç türleri mevcuttur. Ayr ca flora ve fauna aç s ndan ülkedeki önemli merkezler durumundad r. TR41 Bölgesi içerisinde bulunan Bursa ilinde Bursa, negöl, Karacabey, M. Kemalpa a, znik ve Orhangazi Ovalar nda a rl kl olarak sulu tar m yap lmakta olup, sebze yeti tiricili i önemli bir geçim kayna d r. Bilecik te Bozüyük, Gölpazar, Osmaneli ve Pazaryeri Ovalar ; Eski ehir ilinde Porsuk, Sar su ve Yukar Sakarya Ovalar bölgenin di er ba l ca ovalar aras nda yer almaktad r. Bölgenin önemli su varl klar znik ve Uluabat do al gölleri, Sakarya Nehri, Nilüfer Çay, M. Kemalpa a Çay, Porsuk Çay, Sar su ve eydi Suyu dur. Uluabat ve znik göllerinde bal kç l k önemli bir gelir kayna d r. Uluabat Gölü göçmen ku lar n u rak yerlerindendir. Eski ehir ilinde Sakarya Irma üzerinde Yenice ve Gökçekaya Baraj Gölü ile Porsuk Çay üzerinde Porsuk Baraj Gölü su ürünleri aç s ndan önem ta maktad r. Bölgede Bursa ili Gemlik ilçesinde yer alan serbest bölge ve limanlar, Bursa ve yak n bölgelerde üretilen sanayi ve tar m ürünlerinin ihracat ve ithalat kap s d r. Ayr ca Mudanya liman ndan stanbul ba lant l yolcu ve feribot seferleri ile ihtiyaç durumuna göre ithal ve ihraç ürünlerin kargo ta mac l da yap lmaktad r. TR41 Bölgesi nin Marmara Denizi ne yak n olan bölgelerinde Karadeniz ve Akdeniz iklimi, Bursa ve Bilecik illerinin güney kesimleri ile Eski ehir ilinde ise karasal iklim görülmektedir.

37 Bölgede alçak kesimlerde bulunan maki bitki örtüsü yükseklere ç kt kça yerlerini ormanlara b rakmaktad rlar. Eski ehir ilinde ç Anadolu nun step bitkileri, Kuzey Anadolu ve Bat Anadolu nun orman bitkilerinin etkisi alt nda olup orman genellikle karaçam a açlar ndan olu maktad r. Bursa ve Bilecik illerinde karaçam, k z lçam gibi i ne yaprakl a açlar n yan s ra kestane, kay n, gürgen, ç nar gibi yüksek boylu a açlar da bulunmaktad r. Bursa ilinin Marmara Denizi ne yak n olan kesimlerinde geni zeytinlik alanlar, Karacabey ve M.Kemalpa a Ovalar nda büyük mera alanlar mevcuttur. Uluda yöresi ise zengin bir botanik kompozisyona sahiptir. Adrese Dayal Nüfus Kay t Sistemi (ADNKS) 2009 verilerine göre nüfusa sahip olan bölgenin kilometrekareye 123 ki i olan nüfus yo unlu u, 94 olan ülke nüfus yo unlu unun üzerindedir. Bölge illerinden Bursa n n nüfus yo unlu u 245 ile bölge de erinin üzerinde iken, Eski ehir 55 ve Bilecik 47 ile bölge rakam n n oldukça alt nda kalm t r. Bölgenin 2009 y l y ll k nüfus art oran 18,8 dir. Bölge nüfusunda genç nüfusun a rl dikkat çekicidir y l nda bölge nüfusunun %38 i 25 ya n alt ndad r ya aras nüfus, toplam nüfusun %54 ünü, 65 ya üstü nüfus, toplam nüfusun %8 ini olu turmaktad r y l nda ehir nüfus oran %87 dir y l nda istihdam edilenlerin %47,4 ü hizmetler, %11,9 u tar m ve %40,7 si sanayi sektöründe çal maktad r. Bölgenin i sizlik oran yine ayn y l için %13,9, i gücüne kat lma oran %48,4, tar m d i sizlik oran %15,4 ve istihdam oran %41,7 dir. TR41 Bölgesi nin 2008 y l nda toplam tar msal alan hektard r. Bu alan n hektar toplam i lenen tar m alan, geri kalan ise uzun ömürlü bitkiler alan d r. Bölgede, daha çok sebze ve meyve üretimi yap lmakla birlikte tah l üretimi de önem te kil etmektedir. Eski ehir ili ekerpancar üretiminde ülke genelinde ilk s ralarda yer al r. Hayvansal ürünlerde ise, süt ürünleri ba ta olmak üzere k rm z et, beyaz et üretimi mevcuttur. Bölgede ayr ca çe itli tabiat parklar, tabiat an tlar, tabiat koruma alanlar ve tarihi zenginlikleri bulunmaktad r. 22

38 2. SOSYAL SERMAYE VE KURUMSAL YAPI Bölgesel Geli me Plan, belli bir co rafi alan hedef alan çe itli toplumsal, ekonomik ya da yönetsel aktörlerin karar almas, politikalar benimsemesi, benimsenen bu politikalar n uygulanmas ve de erlendirilmesinden olu maktad r. Plan n amac, bölge s n rlar içinde ya ayan insanlar için bir gelecek tasarlamakt r. Bu yönü ile plan, gelece i tasarlanan toplumun kat l m, ortak mutabakat, bilimsel verileri, dünyada olu makta olan ak mlar ve bu ak mlar n bölgeye olan etkilerini de içermelidir. Di er yönü ile ula lacak vizyonu ve bu vizyona ula mak için belirlenen hedefleri ve süreçleri de göstermelidir. Böyle bir plan süreci, kurumsalla ma kavram n n önemini de beraberinde getirmektedir. Amaca uygun bir kurumsalla ma yap s olmaks z n, bölgesel kalk nma plan geli me eksenlerini belirlemek, politika ve stratejilerini saptamak, olu um ve ak mlar de erlendirmek, gereken de i imleri gerçekle tirmek mümkün olmayacakt r. Bu aç dan kurumsalla ma, bölge plan n n ba ar s için öncelikli ko ullardan biri olarak nitelendirilebilir TR41 Bölgesi nde Mevcut Durum Bölgenin kurumsal yap s, kamu örgütleri ve sivil toplum örgütlerinden olu maktad r. Özel kesim, sivil toplumun en önemli ö esidir. Üretim ve kar amac na göre örgütlenmi olan özel kesim kurumsal yap s n da buna göre olu turmu tur. TR41 Bölgesi nde 3 valilik ve 39 Sivil toplumun di er bir ö esi ise, (genellikle) kar kaymakaml k bulunmaktad r. Ayr ca amac gütmeyen ve ço u kez, uzmanla t bir alanda il özel idareleri, belediyeler ve köy kamusal yarar elde etmek için çal an gönüllü yönetimleri gibi yerel yönetimler örgütlerden olu maktad r. Kurumsal yap n n kamu d nda birçok kamu kurulu una ait kesimi, merkezden yönetim, valilikler ve müdürlükler de bölge içerisinde etkin kaymakaml klar eliyle yürütülmektedir. Bölgede 3 bir ekilde faaliyet göstermektedir. valilik ve 39 kaymakaml k bulunmaktad r. Merkezden yönetim ta ra te kilat, mülki idare ve bölge kurulu lar biçiminde örgütlenmi tir. Bölge kurulu lar biçiminde örgütlenen ve bölge müdürlükleri olan Devlet Su leri Genel Müdürlü ü, Karayollar Genel Müdürlü ü, Türkiye statistik Kurumu, Vak flar Genel Müdürlü ü gibi birimler de bölgede etkin bir ekilde çal maktad rlar. Yerel yönetim ise il özel idareleri, belediyeler ve köy yönetiminden olu maktad r. 23

39 Merkezi dare, Yerel Yönetimler ve Özel Kesimin Bölgede Örgütlenmesi Merkezi idarenin bölge te kilat eklinde örgütlenen kurumlar ile özel kesimin temsilcisi say labilecek bankalar n faaliyet alanlar incelenerek bölgenin kurumsal anlamda ba l oldu u merkezler ve hizmet verdi i alanlar belirlenmektedir. Buna göre ller Bankas n n Türkiye genelinde 18 bölge müdürlü ü bulunmaktad r. TR41 Bölgesi illeri ise 2 ayr bölge müdürlü ünün hizmet alan ndad r. ller Bankas 2. Bölge, Bursa, Bal kesir, Çanakkale illerine ve Yalova/Armutlu belediyesine hizmet vermektedir. 4. Bölge ise Afyon, Bilecik, Eski ehir ve Kütahya illerini kapsamaktad r. Türkiye genelinde 16 bölge müdürlü ü ile örgütlenen Karayollar Genel Müdürlü ü nün 4. Bölgesi, Ankara, Eski ehir, Bolu, Düzce ve K r kkale illerini, 14. Bölge ise Bursa, Bilecik, Bal kesir, Kütahya ve Çanakkale illerini kapsamaktad r. TR41 Bölgesi, DS nin Bursa, Yalova ve Kocaeli illerinden olu an 1. Bölge ve Eski ehir, Bilecik, Kütahya ve Sakarya illerinden olu an 3. Bölge nin faaliyet alan ndad r. Bursa ve Eski ehir de KOSGEB Hizmet Merkezi Müdürlü ü bulunmaktad r. Bilecik ili Eski ehir Hizmet Merkezi Müdürlü ü ne ba l d r. Türkiye genelinde ubelerle örgütlenen Merkez Bankas n n Bursa ve Eski ehir de ubesi vard r. Vak flar Genel Müdürlü ü yap lanmas nda Bursa Bölge Müdürlü ü, Bilecik ve Sakarya illerini de kapsamaktad r. Eski ehir ise Ankara Bölgesi nin içinde yer almaktad r. Ticari bankalar n ubelerinin ba l oldu u bölge müdürlüklerinin örgütlenmeleri incelendi inde birçok bankan n bölge merkezinin Bursa ilinde bulundu u gözlenmektedir. Merkezi idare ve özel kesim yap lanmas ile TR41 Bölge s n r n n örtü medi i gözlenmektedir. Ancak bölge merkezleri ve bölge merkezlerinin faaliyet alanlar, yerle melerin kademelenmesi ile do rudan ili kilendirilebilir. Dolay s yla kamu kesimi, özel sektör ve ticari bankalar aç s ndan olu an bölgesel örgütlenme biçiminin, di er kentsel fonksiyonlardaki (örne in ula m, depolama ve da t m fonksiyonlar ) örgütlenme için de geçerli olmas Bursa n n bölge merkezi olarak öne ç kmas na, Eski ehir in de Ankara n n etki alan nda kalmas na yol açm t r. 24

40 l Özel dareleri ve Belediyeler TR41 Bölgesi nde köy, 82 belediye ve 3 il özel idaresi bulunmaktad r. Bölgedeki belediyelerden 2 si büyük ehir belediyesi, 9 u büyük ehir ilçe belediyesi, 29 u ilçe belediyesi, biri il belediyesi ve 41 i belde belediyesidir. Tablo 1. Yerel Yönetim Birimleri ve Say lar (2009) lçe say s Belediye say s Büyük ehir Belediyesi l Belediye Say s Merkez lçe Belediyesi lçe Belediyesi Belde Say s Köy Say s Bursa Eski ehir Bilecik TR Birlik Say s Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Bölgedeki mahalli idarelerinin gelir ve giderleri baz al narak ki i ba na dü en gelir ve giderler incelendi inde ki i ba na dü en gelir 528,8 TL ve giderin 563,1 TL oldu u görülmektedir. Tablo 2. Mahalli dareler Gelir ve Giderleri (2009) Nüfus Bütçe Gelirleri (Bin TL) Ki i Ba na Gelir (TL) Bütçe Giderleri (Bin TL) Ki i Ba na Gider (TL) Bütçe Dengesi (Bin TL) Bursa , , Eski ehir , , Bilecik , , TR , , Türkiye , , stanbul , , Ankara , , zmir , , Kocaeli , , Kaynak: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü Türkiye ortalamas ve geli mi lik s ralamas nda önde olan illere bak ld nda bölge illeri ortalamalar n n dü ük kald ortaya ç kmaktad r. TR41 Bölgesi nde 3 il özel idaresi, 82 belediye ve köy bulunmaktad r. Bölgedeki belediyeler 2 büyük ehir, 1 il belediyesi, 9 merkez ilçe, 29 ilçe ve 41 belde belediyesinden olu maktad r. TR41 Bölgesi l Özel dareleri ve Büyük ehir Belediyeleri nde çal anlar n %28 inin memur, %53 ü i çilerden olu maktad r. Bölgedeki belediyelerin ço u mühendis ve teknik insan kayna n n yetersiz oldu unu ifade etmektedirler. 25

41 Ayr ca k rsal alanlarda teknik personeli olmayan belediyeler de mevcuttur. Bu sorunun belediyelerin teknik personel için yeterince kaynak ay ramamas ndan ve yeterli donan m olan insanlar n da büyük kentlerde ya ama iste inden kaynakland dü ünülmektedir. Tablo 3. Mahalli dareler nsan Kaynaklar Say lar (2009) Memur Geçici Sözle meli çi Toplam Bursa l Özel daresi Bursa Büyük ehir Belediyesi Eski ehir l Özel daresi Eski ehir Büyük ehir Belediyesi Bilecik l Özel daresi Bilecik Belediyesi TR Kaynak: İl Özel İdareleri ve Belediye Stratejik Planları Bölgedeki belediyelerde bilgisayar donan m, bilgisayar yaz l m ve bilgisayar a altyap lar bak m ndan çe itli eksiklikler bulunmakla beraber son y llarda belediyeler bu tür eksikliklerini h zla gidermeye çal maktad rlar. Sivil Toplum ve Meslek Kurulu lar Üretim, ticaret ya da hizmetler alan nda çal an özel sektör dernekleri, yar kamusal kimlik ta yan örgütler, dernekler ve vak flar ile yap sal bir örgütlenme söz konusu olmaks z n bir araya gelen insan topluluklar, sivil toplum kurulu lar olarak adland r l rlar. Bu kurulu lar, bölgesel kalk nma planlar nda sektörel geli me kararlar n almak, politika ve stratejileri saptamak, plan kararlar n uygulamaya geçirmek ve sonuçlar n TR41 Bölgesi nde aktif olan ve genel olarak sosyal, kültürel, dini hizmetler ve spor alanlar nda yo unla an birçok sivil toplum kurulu u bulunmaktad r. Bu kurulu lar n yan nda özellikle Bursa ve Eski ehir deki sanayi ve ticaret odalar etkin bir ekilde faaliyetlerini sürdürmektedirler. de erlendirmek aç s ndan son derece önemli unsurlar olarak kar m za ç kmaktad r. TR41 Bölgesi sivil toplum olu umlar bak m ndan güçlü bir potansiyele sahiptir. Bölgede etkin ve güçlü dernekler mevcuttur. Dernekler özellikle sosyal, kültürel, dini hizmetler ve spor alanlar nda yo unla m t r. Vak f örgütlenmesinde ise bölge, zengin tarihi birikim ve varl a ra men oldukça zay f kalm t r. Sanayi ve Ticaret Odalar nda ise özellikle Bursa ve Eski ehir deki kurulu lar oldukça etkindir. 26

42 Tablo 4. Sivil Toplum ve Meslek Kurulu lar Say lar (2010) Dernek Vak f Sanayi ve Ticaret Odas Ticaret Borsas Esnaf Odas Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: Dernekler Dairesi Başkanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü,TOBB ve TESK Verileri Sonuç olarak, TR41 Bölgesi kurumsal yap s kamu kesimindeki modern yöneti im anlay ve güçlü sivil toplum yap s ile kat l mc l üst seviyede sa layarak tüm kesimlerin mutab k oldu u, bölgeyi daha da ileriye ta yacak bir bölge plan yapma potansiyeline sahiptir. 27

43 3. DEMOGRAF K YAPI 3.1. Demografik Göstergeler TR41 Bölgesi nin demografik göstergelerine bak ld nda bölge, ki ilik nüfusu ile Türkiye toplam nüfusunun %4,8 ini olu turmaktad r. Bölgenin nüfus yo unlu u, y ll k nüfus art ve ehirle me oran Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Tablo 5. Demografik Göstergeler Yıl Bursa Eskişehir Bilecik TR41 Türkiye Toplam Nüfus (ki i) ehirle me Oran (yüzde) ,2 88,6 73,4 87,5 75,5 Nüfus Yo unlu u Toplam Ya Ba ml l k Oran ,3 39,5 43,6 42,5 49,3 Y ll k Nüfus Art H z (binde) ,9 18, ,8 14,5 Sosyoekonomik Geli mi lik S ralamas Do urganl k H z (adet) ,98 1,74 1,98 2,53 Ortalama Hanehalk Büyüklü ü (ki i) ,9 3,66 3,72 4,5 Medyan Ya ,97 29,44 28,91 24,83 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler TR41 Bölgesi Türkiye toplam nüfusunun TR41 Bölgesi nin illeri olan Bursa, Eski ehir ve %4,8 ini olu turmaktad r. Bölgenin nüfus Bilecik sosyoekonomik geli mi lik s ralamas nda yo unlu u ve ehirle me oran Türkiye da ön s ralarda yer almaktad rlar. Ortalama hane ortalamas n n üzerindedir. Yo un göç halk büyüklü ünde ise tüm bölge illeri Türkiye alan bölgede nüfus art h z do urganl k ortalamas n n alt ndad r. Do urganl k h z n n h z ndan yüksektir. Türkiye ortalamas ndan dü ük olmas na ra men, bölge genelinde nüfus art h z n n yüksek olmas al nan göç ile aç klanabilir. ekil 1. Y llara Göre Nüfus (Bin Ki i) Bursa Eskişehir Bilecik TR41 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 28

44 Bölgede özellikle 1985 ten sonra h zl nüfus art gözlenmektedir. Bursa ilindeki nüfus, sürekli art göstermi, bölgenin de e ilimini belirlemi tir. Eski ehir ve Bilecik illerindeki nüfus art ise nispeten daha azd r. Bölge nüfusunun önümüzdeki y llarda kademeli bir art göstermesi öngörülmektedir. Bölge illerinden Bursa n n cazibe merkezi olma konumunun devam etmesi beklenmekte, Bilecik ilinde ise nüfusun azalaca tahmin edilmektedir. ekil 2. Nüfus Projeksiyonu (Bin Ki i) Kaynak: TÜİK İstatistik Araştırma Sempozyumu Nüfus Projeksiyonları Nüfusun Temel Göstergeleri TR41 Bölgesi nüfusunun temel göstergeleri Tablo 6 da verilmi tir. Türkiye deki ehirle me oranlar s ralamas nda bölge illeri üst s ralarda yer almaktad r. Nüfus yo unlu unda ise bölge Türkiye ortalamas n n üzerinde yer almakta ve özellikle Bursa ili nüfus yo unlu u ile öne ç kmaktad r. Toplam ya ba ml l nda ise bölge Türkiye ortalamas n n alt nda kalmaktad r. Cinsiyet oran na bak ld nda ise bölgede kad n ve erkek nüfusunun hemen hemen e it oldu u görülmektedir Bursa Eskişehir Bilecik TR41 Tablo 6. Nüfusun Temel Göstergeleri (2009) Belediye sayısı İlçe sayısı Köy sayısı Şehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı Nüfus yoğunluğu Toplam yaş bağımlılık oranı Yıllık nüfus artış hızı Cinsiyet oranı (%) Sıra Kişi/km 2 Sıra % Sıra ( ) Sıra (%) Sıra Bursa , , , ,7 56 Eskişehir , , , ,6 65 Bilecik , , ,2 3 TR , , , Türkiye , ,3-14, Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 29

45 TR41 Bölgesi nin en fazla nüfusa sahip ili olan Bursa n n bar nd rd nüfusun %42 si di er illere kay tl d r. Bu oran Bursa n n yo un göç ald n kan tlamaktad r. Eski ehir ve Bilecik illerinde di er illere kay tl nüfus oran daha dü üktür. Tablo 7. kamet Edilen le Göre Nüfus (2009) Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Bursa Eskişehir Bilecik Diğer İllere Kayıtlı Kendi Nüfusuna Kayıtlı ekil 3. kamet Edilen ile Göre Nüfus (2009) Toplam Nüfus Bursa Nüfusuna Kayıtlı %58 Bursa Diğer İllere Kayıtlı %42 Eskişehir Nüfusuna Kayıtlı %67 Eskişehir Diğer İllere Kayıtlı %33 Bilecik Nüfusuna Kayıtlı %69 Bilecik Diğer İllere Kayıtlı %31 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Bölgede toplam okuryazarl k oran %96 d r. Erkek okuryazarl k oran %98,5, kad nlarda okuryazarl k oran ise %93 tür. ekil 4 bölgedeki nüfusun e itim düzeylerini göstermektedir. ekil 4. TR41 Bölgesi Nüfusunun E itim Düzeyi (2009) Yüksekokul veya fakülte mezunu 8% Yüksek lisans mezunu 0,03% Lise veya dengi okul mezunu 19% Doktora mezunu 0,01% Bilinmeyen 4% Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma 4% bilen fakat bir okul bitirmeyen 17% İlkokul mezunu 32% Ortaokul veya dengi okul mezunu 6% İlköğretim mezunu 10% Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler ekil 5 te 2009 y l itibar ile TR41 Bölgesi nin ya grubu ve cinsiyete göre nüfusu verilmi tir. Buna göre bölge nüfusunun ço unlu unun genç nüfus oldu u görülmektedir. 30

46 ekil 5. Ya Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus (2008, Bin Ki i) TR41 K 0 TR41 E Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler ekil 6 ya gruplar na göre evlenme ve bo anma say lar n göstermektedir. Buna göre kad nlarda ve erkeklerde ya lar aras nda yap lan evlilik say lar göreceli olarak daha yüksektir. Bunun nedeni k rsal bölgelerdeki kad n nüfusun erken evlendirilmesidir. Bo anma say lar nda ise en yüksek rakamlar kad nlarda 25-29, erkeklerde ise ya aral klar nda görülmektedir. ekil 6. Ya Gruplar na Göre Evlenme-Bo anma Say lar (2008, E: Erkek, K: Kad n, Bin ki i) Evlenme Say lar Bilinmeyen Boşanma Say lar Bilinmeyen TR 41 K TR 41 E -15 1,5 1 0,5 0 TR 41 K -0,5 TR 41 E -1-1,5 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler TR41 Bölgesi nin cinsiyet ve ya grubuna göre ölüm say s n n gösterildi i ekil 7 ye göre ölümler genelde 45 ya üzerinde yo unla m gözükmektedir. Ayr ca di er yo unla ma 0 ya grubundaki bebek ölümlerindedir. 31

47 ekil 7. Ya Grubuna Göre Ölüm Say s ( l- lçe Merk.) (2008, E:Erkek, K:Kad n, Bin Ki i) Bilinmeyen TR41 K 0-1 TR41 E Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Göç TR41 Bölgesi yo un göç alan bir bölge konumundad r. Tablo 8 e göre bölgede say olarak en fazla göçü Bursa ili almaktad r. Net göç h z nda ise Eski ehir birincidir. Tablo 8. Göç, Verilen Göç, Net Göç ve Net Göç H z ( Dönemi) ADNKS 2009 Nüfusu Ald Göç Verdi i Göç Net Göç Net Göç H z Bursa ,03 Eski ehir ,15 Bilecik ,16 TR ,44 Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler TR41 Bölgesi, TR10, TR42, TR51 ve TR61 Bölgelerine bu bölgelerden ald göçten daha fazla göç vermektedir. Bu 4 bölge d nda, di er tüm bölgelerden al nan göçler, bu bölgelere verilen göçlerden fazlad r. ekil 8. TR41 Bölgesi'nin Verdi i ve Ald Göç (2009) TR10 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 Alınan Göç TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 Verilen Göç TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 32

48 TR41 Bölgesi ndeki iller genelde çevre illerden, stanbul, Ankara ve zmir gibi büyük ehirlerden göç almaktad rlar. Yaln zca Bursa ili ald göçün önemli bir k sm n Erzurum, Mu, Samsun ve Diyarbak r gibi bölge d ve uzak yerlerden almaktad r. Yine Bursa ili çok göç ald Artvin ilinden eskisi kadar göç almamaktad r. Tablo 9. TR41 Bölgesi'nin En Fazla Göç Ald ve Verdi i ller (2009) Alınan Göç Verilen Göç Bilecik Bursa Eskişehir Bilecik Bursa Eskişehir İstanbul %15,02 İstanbul %13,60 Ankara %11,48 Eskişehir %19,76 İstanbul %16,78 Ankara %14,32 Bursa %12,41 Erzurum %4,81 İstanbul %9,26 İstanbul %14,30 Ankara %6,25 İstanbul %13,28 Eskişehir %11,57 Balıkesir %4,58 Afyonkarahisar %5,79 Bursa %12,08 Balıkesir %4,78 İzmir %5,83 Kütahya %3,91 Muş %4,49 Bursa %5,34 Ankara %5,04 İzmir %4,55 Bursa %5,79 Sakarya %3,74 Ankara %4,42 Bilecik %5,04 Sakarya %4,33 Kocaeli %3,54 Antalya %5,12 Ankara %3,51 Samsun %3,80 İzmir %5,01 Kütahya %4,30 Samsun %3,10 Afyonkarahisar %4,18 Kocaeli %3,30 İzmir %3,64 Konya %3,66 Kocaeli %3,91 Eskişehir %3,07 Bilecik %4,12 Balıkesir %2,49 Kocaeli %2,62 Antalya %3,52 İzmir %2,81 Kütahya %2,95 Kütahya %3,44 Konya %1,90 Kütahya %2,46 Kütahya %3,37 Antalya %2,15 Trabzon %2,87 Kocaeli %3,03 İzmir %1,84 Diyarbakır %2,13 Kocaeli %2,20 Balıkesir %1,77 Erzurum %2,60 Konya %3,01 Van %1,80 Eskişehir %2,02 Balıkesir %2,16 Diyarbakır %1,70 Antalya %2,47 Balıkesir %2,28 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler TR41 Bölgesi ndeki illerin genelde çevre illere, stanbul, Ankara ve zmir gibi büyük ehirlere göç vermekte oldu u görülmektedir. TR41 Bölgesi nin ilçe nüfuslar ve de i im oranlar ekil 9. Bursa, Eski ehir, Bilecik lçe Nüfuslar ve De i im Oranlar ( ) -2,20 Büyükorhan -1,99 Harmancık -1,46 Keles -0,52 Yenişehir -0,50 Karacabey -0,36 M.Kemalpaşa -0,33 Orhaneli Gemlik İznik İnegöl Orhangazi 0,47 0,52 1,07 1,36-9,16-4,71-4,86-4,75 Toplam Tepebaşı Odunpazarı Mihalgazi Han Günyüzü -1,63 İnönü Beylikova Alpu 1,85 3,04 2,75 3,62-5,60 İnhisar -2,10 Yenipazar -2,09 Pazaryeri -0,21 Osmaneli Bozüyük Toplam 0,66 4,60 Yıldırım Osmangazi Toplam Kestel Gürsu Nilüfer 1,57 1,66 1,70 1,95 4,17 4,62-3,88 Sivrihisar -1,85 Seyitgazi -4,83 Sarıcakaya -3,54 Mihalıcçık -3,09 Mahmudiye Gölpazarı Merkez Söğüt 5,03 11,03 11,38 Mudanya 4,64-0,97 Çifteler Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 33

49 Bursa ilinde da ilçeleri olan Büyükorhan, Harmanc k ve Keles büyük oranda göç vermektedir. Yeni cazibe merkezleri Nilüfer, Mudanya ve Gürsu yüksek oranda göç almaktad r. Eski ehir ilinde ise merkez ilçeler olan Tepeba ve Odunpazar ile Mihalgazi d ndaki tüm ilçeler göç vermektedir. Özellikle Han lçesi nin nüfusundaki azal dikkat çekicidir. Bilecik ilinde ise özellikle merkez ilçe ve Sö üt yo un göç al rken, nhisar ciddi bir nüfus kayb ya amaktad r. TR41 Bölgesi ndeki tüm illerde, geli mi li i az olan ilçelerden ehir merkezlerine do ru göç görülmektedir. TR41 Bölgesi genel olarak çevredeki stanbul, Ankara ve zmir gibi büyük illerden göç al rken, verdi i göç de yine bu illere yo unla m t r. Ayr ca, Do u Anadolu ve Karadeniz Bölgelerinden de göç almaktad r. Bölge illeri içinde ise az geli mi ilçelerden ehir merkezlerine do ru göçlerin belirgin oldu u gözlenmektedir. 34

50 4. SOSYAL YAPI 4.1. Gelir da l m, Yoksulluk ve Sosyal D lanma DPT taraf ndan 2003 y l nda yay mlanan llerin Sosyoekonomik Geli mi lik S ralamas çal mas nda 4. s rada yer alan TR41 Bölgesi nde Bursa, birinci derecede geli mi iller aras nda, Eski ehir ve Bilecik ise ikinci derecede geli mi iller aras nda yer almaktad r. Ancak bölge ilçelerinin sosyoekonomik geli mi lik düzeylerinde farkl l klar çok daha belirgindir 2. Harita 1. lçelerin Geli mi lik Düzeyleri (2000) Kaynak: İlçelerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması Gelir, Gelir Da l m ve Yoksulluk ekil 10 da Düzey 2 bölgelerinin 2006 y l ndaki Türkiye toplam maa ve ücretleri içindeki pay verilmi tir. Buna göre TR41 Bölgesi nin TR10 ( stanbul), TR51 (Ankara) ve TR31 ( zmir) bölgelerinden sonra en yüksek paya sahip 4. bölge oldu u görülmektedir. ekil 10. Düzey 2 Bölgelerinin Türkiye Toplam Maa ve Ücretleri çindeki Paylar (2006) %15 %10 %5 %0 TR21 TR22 TR31 TR32 TR33 TR41 TR42 TR51 TR52 TR61 TR62 TR63 TR71 TR72 TR81 TR82 TR83 TR90 TRA1 TRA2 TRB1 TRB2 TRC1 TRC2 TRC3 Not: TR10 (İstanbul) Bölgesi %38,18 olan yüksek değeri nedeniyle tabloya eklenmemiştir. Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 2 DPT (2004). 35

51 ekil 11 de 2003 y l ndaki hane halk kullan labilir gelirlerinin toplam gelir içindeki paylar gösterilmektedir. Ülke ve bölge genelindeki haneler 5 e it parçaya bölünmü olup, bunlar n toplam gelir içinde ald paylar incelenmi tir. Buna göre TR41 Bölgesi ve Türkiye genel olarak benzer bir gelir da l m yap s na sahiptir. Fakat hem bölge hem de Türkiye genelinde gelir da l m nda e itsizlikler bulunmaktad r. Örne in, en zengin %20 lik nüfusun, bölge ve Türkiye genelinde toplam gelirlerin yar s na sahip oldu u görülmektedir. ekil 11. Yüzdelik Gelir Dilimlerinin Toplam Gelir çindeki Paylar (2003) 1. %20lik grup %7 2. %20lik grup %10 1. %20lik grup %6 2. %20lik grup %10 5. %20lik grup %48 3. %20lik grup %14 5. %20lik grup %48 3. %20lik grup %15 TR41 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 4. %20lik grup %21 Türkiye 4. %20lik grup %21 Bir bölgedeki insanlar n gelirlerini hangi alanlara harcad sahip olunan hayat standartlar aç s ndan önemli bir göstergedir. Bu kapsamda hane halk harcamalar incelendi inde TR41 Bölgesi nde genel olarak konut kira, g da-alkolsüz içecekler, sigara ve tütün için yap lan harcamalar n toplam harcamalar n yar s n olu turdu u görülmektedir. Bu da hane halklar n n gelirlerinin büyük k s mlar n zorunlu harcamalara ay rd n göstermektedir. ekil 12. Harcama Türlerine Göre Hanehalk Tüketim Harcamalar n n Da l m Eğlence ve kültür %2 Haberleşme %4 Eğitim hizmetleri %2 Ulaştırma %14 Lokanta ve oteller %5 Çeşitli mal ve hizmetler %4 Gıda ve alkolsüz içecekler %22 Alkollü içecekler, sigara ve tütün %5 Sağlık %2 Mobilya, ev aletleri ve bakım hizmetleri %6 TR41(*) Konut ve kira %29 Giyim ve ayakkabı %5 (*)TR41 Bölgesi verileri yılları ortalamasına aittir. Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler 36

52 Sosyal D lanma ve Yoksullukla Mücadele Göç, e itim, sa l k ve istihdamda dezavantajl l k gibi bile enlerden olu an yoksunluk ve kent yoksullu u günümüzde önemli sosyal problemler olarak kar m za ç kmaktad r. Özellikle yo un iç göç alan TR41 Bölgesi nde, göçten kaynaklanan entegrasyon ve sosyal d lanma sorunlar ciddi boyutlara ula maktad r. Özellikle Bursa da iç göçle gelen dezavantajl gruplarda, istihdam oranlar n n il geneline göre dü ük düzeyde oldu u, ortalama hane halk büyüklü ü ve do urganl k h z n n ise il geneline oranla yüksek oldu u tespit edilmi tir 3. Bu durumun yan s ra k rsal alanlarda da gelir da l m ndaki e itsizlik ve temel hizmetlere eri im konusundaki yetersizlikler Bursa, Eski ehir ve Bilecik te, bölge içi k r-kent aras geli mi lik farkl l klar n art rmaktad r. Yukar da belirtilen sosyal d lanma ve dezavantajl l kla mücadelede sosyal yard m transferleri önemli bir yer tutmaktad r. Dezavantajl Sosyoekonomik geli mi lik s ralamas nda 4. gruplara yönelik sosyal yard mlar n s rada yer alan TR41 Bölgesi nde özellikle k rsal da t m nda SHÇEK, SYDGM, Vak flar Genel Müdürlü ü, SGK, yerel yönetimler alanlarda gelir da l m ndaki e itsizlikler ve temel hizmetlere eri im sorunlar nedeniyle, k rkent ve STK lar rol almaktad r. Sosyal yerle meleri aras nda ciddi geli mi lik yard mlar n da t m n n tek bir çat alt nda farklar ortaya ç kmaktad r. de il de da n k olmas ve bu alanda sa l kl bir veri taban olmamas önemli bir sorun olu turmaktad r. Tablo 10. SYDT Fonu Yard mlar n n Da l m (2009) Sosyal Yard m Türü Bursa Eski ehir Bilecik Periyodik Transfer Sermaye Transfer Sa l k Transferi Özürlü Destek Transfer Meslekî E itim ve stihdama Yönelik Transfer E itim Transferi Aile Destek Transferi Sosyal ve özel Amaçl Transfer Vak flara Di er Transferler KASDEP Transfer Gelir getirici projelere Transfer Genel Toplam (TL) l/türkiye Oran (%) 1,78 0,63 0,22 Kaynak: Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü 3 GEP (2010). 37

53 Yukar daki Tablo 10 da da görüldü ü üzere bölge illerinde periyodik transferler d nda en çok a rl k verilen alan aile destek ve e itim transferleridir Sosyal Hizmetler Ülkemizdeki sosyal hizmet politikalar n n ba l ca uygulay c s konumunda olan SHÇEK (Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu) in yürüttü ü hizmetler özellikle son on y ll k süreçte çe itlenerek artm t r. Aile, kad n ve toplum hizmetleri, özellikle büyük ehirlerde sokakta ya ayan/çal an ve madde ba ml s çocuklara yönelik olarak yürütülen hizmetler ve engellilere yönelik bak m ve rehabilitasyon hizmetleri SHÇEK in yürüttü ü ba l ca hizmetlerdir. TR41 Bölgesi nde toplam 39 adet sosyal hizmet kurulu u vard r. Bölgede aile, kad n ve toplum hizmetleri ile engellilere yönelik bak m ve rehabilitasyon hizmetleri konular nda yetersizlikler bulunmaktad r Bursa l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün faaliyetleri Önemli derecede iç göç alan ve nüfus yo unlu unun hem TR41 ve hem de Türkiye ortalamas n n üzerinde oldu u Bursa da l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü ne ba l toplam 20 kurulu ta çocuk ve gençlik hizmetleri, ya l hizmetleri, bak m ve rehabilitasyon hizmetleri ile aile, kad n ve toplum hizmetleri verilmektedir. Tablo 11. Bursa l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü ne Ba l Kurulu lar (2010) Kurulu Türü Say Kapasite Kay t. Ki i Say s Fiilen Bak lan Ki i Say s (Yat l ) Y l çinde Hiz. Yarar. Ki i Say. (Gündüzlü) Çocuk Yuvas (0-6) Çocuk Evi (0-12) ÇOGEM Gündüzlü Gözlem Evi ( lk Ad m stasyonu) Erkek Yeti tirme Yurtlar K z Yeti tirme Yurtlar Bak m ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezi Huzurevi (Ya l Bak m ve Rehabilitasyon Merkezi) Kad n Konukevi Toplum Merkezi Bak m Rehabilitasyon ve Aile Dan ma Merkezi Kaynak: Bursa İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü Bursa da çocuk ve gençlik hizmetleri ile özellikle sokakta ya ayan/çal an ve madde ba ml s çocuklara yönelik hizmet kapasitesinin art r lmas gerekmektedir. Kad n konukevi hizmetlerinde 38

54 ise kurulu kapasitelerinin yetersiz oldu u görülmektedir. Bu ba lamda Bursa Büyük ehir Belediyesi taraf ndan yap m devam etmekte olan kad n konuk evinin tamamlanmas önemlidir. Öte yandan TOK, Yeni ehir Belediyesi ve SHÇEK i birli iyle Yeni ehir ilçesinde yap lacak olan huzurevi de ya l bak m hizmetleri alan nda önemli bir eksi i giderecektir. Bu huzurevinin çevre ilçelere de hizmet vermesi planlanmaktad r. l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü bünyesinde özürlü evde bak m yard m, aynî-nakdî yard m, koruyucu aile, evlat edindirme ve özürlü kimlik kart gibi hizmetleri de verilmektedir. Tablo 12. Bursa l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün Di er Hizmetleri (2010) Di er Sosyal Hizmet Faaliyetleri Faydalan c Say s 2010 y l itibariyle Özürlü Evde Bak mdan Yararlanan Ki i Say s Aileye Döndürülen Çocuk Say s 19 Koruma Alt na Al nmadan Nakdî Yard mla Aile Yan nda Desteklenen Çocuk Say s 51 Koruyucu Aile Say s 46 Koruyucu Aile Yan ndaki Çocuk Say s 53 Evlat Edindirme Hizmetlerinden Yararlanan Çocuk Say s 34 Ücretsiz Kre ve Bak mevlerinden Yararlanan Çocuk Say s 13 Özürlü Kimlik Kart Kaynak: Bursa İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü d nda Y ld r m Belediyesi ne ba l olarak hizmet veren 20 kapasiteli bir kad n konukevi bulunmaktad r. lde ayr ca bir özel bak m merkezi ve bir özel huzurevi mevcuttur. AB Sosyal çerme Stratejisi gere ince SHÇEK in 2007 y l ndan beri ulusal düzeyde ba latt engelli envanteri olu turma ve evde bak m ücreti uygulamas n n yo unla arak devam etti i görülmektedir. Bursa Büyük ehir Belediyesi nin faaliyetleri Bursa Büyük ehir Belediyesi Sosyal Hizmetler Dairesi Ba kanl bünyesinde faaliyet gösteren bir adet çocuk merkezi ve 310 kapasiteli bir huzurevi bulunmaktad r. Çocuk merkezinde özellikle sokakta çal an çocuklara hizmet verilmektedir. Ayr ca BUSMEK meslek edindirme çal malar kapsam nda 13 kurs merkezinde ve 74 bran ta meslekî e itim verilmektedir. Bunun yan s ra dezavantajl gruplara yönelik aynî ve nakdî sosyal yard mlar da yap lmaktad r Eski ehir l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün faaliyetleri 39

55 Eski ehir de yat l ve gündüzlü olarak faaliyet gösteren toplam on dört adet sosyal hizmet kurulu u bulunmaktad r. Tablo 13. Eski ehir l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü ne Ba l Kurulu lar (2010) Kurulu Türü Say Kay tl Ki i (Yat l ) Faydalan c Say s (Gündüzlü) Çocuk Yuvas (0-12) Çocuk Evi Çocuk Yuvas (7-12) Erkek Yeti tirme Yurdu K z Yeti tirme Yurtlar ÇOGEM (Çocuk ve Gençlik Merkezi) Toplum Merkezi Huzurevi (Ya l Bak m ve Rehabilitasyon Merkezi) Ya l Hizmet Merkezi 1 - Kad n Konukevi Kad n Bak m ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezi Kaynak: Eskişehir İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü Eski ehir de toplum merkezi, zihinsel özürlü erkeklere yönelik rehabilitasyon merkezi, suça sürüklenen ve suç ma duru çocuklara yönelik sosyal rehabilitasyon merkezi konusunda eksiklik görülmektedir. Bu kapsamda önümüzdeki dönemde Eski ehir l Özel daresi ve Eski ehir l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü i birli iyle bu konularda yat r mlar yap lmas planlanmaktad r. Eski ehir l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün özürlü evde bak m yard m ve özürlü kimlik kart verdi i ki i say lar n n da Bursa ilinde oldu u gibi yüksek düzeylerde seyretti i görülmektedir. Öte yandan Eski ehir l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün aynî-nakdî yard mlar da öne ç kmaktad r. Tablo 14. Eski ehir l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün Di er Hizmetleri (2010) Di er Sosyal Hizmet Faaliyetleri Faydalan c Say s Temmuz 2010 itibariyle Özürlü Evde Bak mdan Yararlanan Ki i Say s y l içerisinde özürlü kimlik kart alan ki i say s y l içerisinde Evlat Edindirme Hizmetlerinden Yararlanan Çocuk Say s 43 Dan manl k Tedbiri Uygulanan Çocuk Say s y l içerisinde Koruma Alt na Al nmadan Nakdî Yard mla Aile Yan nda Desteklenen Çocuk Say s 243 Koruyucu Aile Say s 26 Evlat Edindirme Hizmetinden Yararlanan Çocuk Say s 43 Kaynak: Eskişehir İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü Eski ehir Büyük ehir Belediyesi nin faaliyetleri 40

56 Eski ehir Büyük ehir Belediyesi Sosyal Hizmetler Daire Ba kanl na ba l olarak faaliyet gösteren Her Ev Bir Atölye Kad n E itim Merkezi, Necati Bey Meslek Edindirme ve E itim Merkezi, Emek Sosyal Hizmet Binas ve Yunus Emre E itim Merkezi nde el sanatlar, ngilizce ve bilgisayar kurslar düzenlenmektedir. Kad n Dan ma ve Dayan ma Merkezi nde ise kad nlara yönelik sa l k, rehberlik ve dan ma hizmeti verilmektedir. Ayr ca bu hizmetler d nda sportif etkinlikler, giysi, k rtasiye yard mlar, sa l k tedavi deste i gibi hizmetler de sunulmaktad r Bilecik l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün faaliyetleri Bilecik ilinde bir huzurevi ile biri k z çocuklar ve biri de erkek çocuklar için olmak üzere iki adet yeti tirme yurdu bulunmaktad r. Tablo 15. Bilecik l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü ne Ba l Kurulu lar (2010) Kurulu Türü Say Kapasite Fiilen Bak lan Ki i Erkek Yeti tirme Yurdu K z Yeti tirme Yurdu Huzurevi Kaynak: Bilecik İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü Bilecik te aile, kad n ve toplum hizmetleri alan nda müracaatç vatanda lar, çevre illerdeki sosyal hizmet kurulu lar na yönlendirilmektedir. Bu kapsamda Bilecik te toplum merkezi ve kad n konukevine ihtiyaç vard r. Ayr ca engelli bak m ve rehabilitasyonu konusunda da eksiklik oldu u görülmektedir. Bilecik l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü de yat l kurulu lar n n yan s ra, özürlülere evde bak m ücreti vermekte ve di er sosyal hizmet alanlar nda faaliyetlerini sürdürmektedir. Tablo 16. Bilecik l Sosyal Hizmetler Müdürlü ü nün Di er Hizmetleri (2010) Di er Sosyal Hizmet Faaliyetleri Faydalan c Say s Temmuz 2010 itibariyle Özürlü Evde Bak mdan Yararlanan Ki i y l içerisinde özürlü kimlik kart alan ki i y l içerisinde Evlat Edindirme Hizmetlerinden Yararlanan Çocuk 3 Alo 183 Sosyal Hizmet Dan ma ve Yard m Hatt Faydalan c y l içerisinde Koruma Alt na Al nmadan Nakdî Yard mla Aile Yan nda Desteklenen Çocuk 43 Koruyucu Aile 1 Koruyucu Aile Yan ndaki Çocuk 1 Aynî yard m(g da, kömür, giyim vb.) Sa lanan Aile 93 Kaynak: Bilecik İl Sosyal Hizmetler Müdürlüğü 41

57 4.3. Gençlik ve Spor Son y llarda ulusal düzeyde gençlik ve spor faaliyetlerinden sorumlu olan Gençlik ve Spor Genel Müdürlü ü (GSGM) nün yan s ra yerel yönetimlerin gençli e yönelik faaliyetleri (gençlik meclisleri, gençlik konseyleri vb.) de artmaktad r Bölgede Gençlik ve Spor Bölgedeki sporcu say lar n n gösterildi i Tablo 17 ye göre faal sporcu say lar, lisansl sporcu say lar ndan kayda de er miktarda dü üktür. Ayr ca kad n ve erkek sporcu say lar aras nda da önemli bir fark bulunmaktad r. Buna göre sporda yeterli kat l m n sa lanamad görülmektedir. Tablo 17. Lisansl ve Faal Sporcu Say lar (2010) TÜRK YE GENEL ÖZERK FEDERASYON SPORCU SAYILARI Lisansl Kad n Erkek Toplam Kad n Erkek Toplam Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Faal TR41 Bölgesi ndeki spor kulüplerinin türlerine göre say lar Tablo 18 de verilmi tir. Buna göre bölgedeki kulüp say s Türkiye deki toplam kulüp say s n n %5.6 s n olu turmaktad r. Tablo 18. Spor Kulübü Say lar (2010) Askerî htisas Müessese Okul Spor Kulübü Toplam Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Spor kulübü say lar il nüfuslar na oranland nda, TR41 Bölgesi ndeki bütün illerin Türkiye ortalamas n n üzerinde oldu u görülmektedir. Bilecik ilinde nüfusun nispeten az olmas nedeniyle bu oran di er iki ile göre daha yüksektir. 42

58 ekil 13. Yüz Bin Ki i Ba na Dü en Spor Kulübü Say lar (2010) Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü 5 Eskişehir 18,4 Bursa 14,7 Bilecik 27,7 TR41 16,2 Türkiye 14,1 Tablo 19 da verilen spor tesisi say lar na göre Türkiye deki toplam spor tesisi say s n n %5,4 ü TR41 Bölgesi nde bulunmaktad r. Ayr ca yüz bin ki i ba na dü en spor tesisi say s nda bölge Türkiye ortalamas n n yakla k dört kat bir de ere sahiptir. Tablo 19. GS M Spor Tesisi Say lar (2010) Gençlik ve Spor l Müdürlüklerine Ait Tesisler Bursa 195 Eski ehir 214 Bilecik 94 TR Türkiye Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ekil 14. Yüz Bin Ki i Ba na Dü en Spor Tesisi Say lar (2010) Bursa 12,8 Eskişehir 14,3 Bilecik 46,5 Kaynak: Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü TR41 28,3 Türkiye 7,7 TR41 Bölgesi nde Bursa da 2, Eski ehir ve Bilecik te birer adet gençlik ve spor merkezleri bulunmaktad r. Bu merkezlerde sosyal ve kültürel birçok alanda e itimler verilmekte ve kurslar düzenlenmektedir. Ayr ca ulusal ve uluslararas de i im programlar da bu merkezlerin yürüttü ü aktiviteler aras ndad r. Bölgede Gençlik ve Spor Merkezleri Gençlik ve Spor Genel Müdürlü ü ne ba l gençlik merkezleri bünyesinde AB E itim ve Gençlik projeleri konusunda Ulusal Ajans la i birli i içerisinde bilgilendirme, e itim ve seminer çal malar yap lmaktad r. Bölgede ikisi Bursa da, biri Eski ehir de ve biri de Bilecik te olmak üzere dört adet gençlik merkezi ile bir adet sporcu kamp ve e itim merkezi bulunmaktad r. Bu 43

59 merkezlerde bilgisayar, ngilizce, gitar, resim, satranç, tak tasar m, Türkçe güzel konu ma, el sanatlar, tiyatro, futbol ve basketbol alanlar nda kurslar düzenlenmektedir. Bunun yan s ra sinema günleri, sosyal sorumluluk projeleri, gezi ve ziyaretler, ulusal ve uluslararas düzeyde gençlik de i im programlar gibi faaliyetler yürütülmektedir y l nda Eski ehir de kurulan Yunus Emre Sporcu Kamp ve E itim Merkezi güre, atletizm ve judo bran lar nda toplam 49 ö renciye hizmet vermektedir E itim Bilgi odakl yeni ekonomik sistemde nitelikli insan gücüne olan ihtiyaç her geçen gün artmakta ve bu durum e itim hizmetlerinin olabildi ince yayg nla t r lmas ve niteli inin yükseltilmesini zorunlu k lmaktad r. Bu nedenle Dokuzuncu Kalk nma Plan nda e itimin i gücü talebine duyarl l n n art r lmas hususuna ve e itim-istihdam ili kisine özel vurgu yap lmaktad r. E itim alan ndaki ba l ca göstergelerden biri olan ilkö retimdeki net okulla ma E itim sektörü geli mi lik s ralamas nda bölgeler aras nda 4. s rada yer alan TR41 Bölgesi nde oranlar nda Türkiye son on be y lda e itim standartlar genel olarak Türkiye büyük bir geli me kaydetmi tir. Buna ortalamas n n üzerindedir. Fakat özellikle göre 1995 y l nda 89,3 olan net okulla ma meslekî ve teknik e itimdeki derslik ve ö retmen oran 2010 y l na gelindi inde 98,17 say lar n n ülke ortalamas na göre yetersiz seviyesine yükselmi tir 4. Öte yandan, e itim alan nda özellikle son yirmi y lda öne ç kan ya am boyu oldu u gözlenmektedir. Bölgede halk e itim merkezleri, yerel yönetimler ve STK lar arac l ile mesleki ve teknik kurslar düzenlenmektedir. ö renme anlay çerçevesinde e itim ve ö retim politikalar n n toplumun tümünü içerecek ekilde yayg nla t r lmas na ve bilgi toplumu stratejisi gere ince e itimde bilgi ileti im sistemlerinin kullan m na a rl k verilmektedir. TR41 Bölgesi e itim sektörü geli mi lik s ralamas nda 5 Düzey 2 bölgeleri aras nda 4. s rada, Eski ehir iller baz nda 3. s rada yer almaktad r y llar na ait Milli E itim statistikleri Örgün E itim statistikleri verileridir. 5 E itim Sektörü Geli mi lik S ralamas okur-yazar nüfus oran, okur-yazar kad n nüfus oran, üniversite mezunu oran ve ilkö retim, liseler ile meslekî ve teknik liselerdeki okulla ma oranlar de i kenleri kullan larak olu turulmu tur. 44

60 Tablo 20. Genel ve E itim Sektörü Geli mi lik S ralamas (2003) E itim Geli mi lik S ras Genel Geli mi lik S ras Bursa 11 5 Eski ehir 3 6 Bilecik TR Kaynak: DPT, İllerin ve Bölgelerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması 2003 Kad nlar n okur-yazarl k oran, ülke genelinde oldu u gibi erkeklerin okuryazarl k oran na göre daha dü üktür. Tablo 21. Ülke ve Bölgedeki Okur-Yazarl k Oranlar (2009, %) Kad n Erkek Toplam Bursa Eski ehir Bilecik TR ,5 96 Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Örgün E itim Okulöncesi E itim ve lkö retim Milli E itim Bakanl Stratejik Plan nda okul öncesi e itimde okulla ma oranlar n n yükseltilmesi amaçlanm t r. Öte yandan ilkö retimde net okulla ma oran n n %100 seviyesine ç kar lmas ve bu düzeydeki okul terklerinin ortadan kald r lmas hedeflenmi tir. Ayr ca bölgesel farkl l klar da gözetilerek ilkö retimde derslik ba na dü en ö renci say lar n n azalt lmas da öngörülmü tür. TR41 Bölgesi nde okulöncesi e itimde ö retmen ba na dü en ö renci say s ülke ortalamas ndan daha yüksek iken derslik ba na dü en ö renci say s nda tersi bir durum söz konusudur. Tablo 22. Ö retmen, Ö renci ve Derslik Say lar ( ) Ö retmen Okulöncesi Ö retmen Ba na Dü en Ö renci Ö renci Derslik Ba na Dü en Ö renci Ö retmen Ö renci lkö retim Ö retmen Ba na Dü en Ö renci Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TÜİK Eğitim İstatistikleri, Milli Eğitim İstatistikleri Derslik Ba na Dü en Ö renci 45

61 lkö retimde ise bölgenin ö retmen ba na dü en ö renci say lar ülke ortalamas ndan dü ük iken, derslik ba na dü en ö renci say lar ülke ortalamas ndan daha yüksektir. Derslik ba na dü en ö renci say s nda bölge ortalamas n Bursa daki nüfus yo unlu u yukar çekmektedir. Eski ehir ve Bilecik illerinde bu say lar n Bakanl n stratejik plan na göre istenilen düzeyde oldu u görülmektedir. Buna göre bölgedeki derslik ihtiyac n n nüfus art na oranla yeterli düzeyde art r lmas gerekti i görülmektedir. Tablo 23. Brüt ve Net Okulla ma Oranlar ( , %) Okulöncesi lkö retim (3-5 ya ) (4-5 ya ) Brüt Net Erkek Kad n Erkek Kad n Erkek Kad n Erkek Kad n Bursa 24,04 22,85 34,52 32,87 107,16 106,34 99,73 99,29 Eski ehir 38,21 36,66 53,56 51,88 106,08 104,73 98,8 98,75 Bilecik 38,77 36,79 54,81 53,81 105,07 103,17 98,27 97,98 TR41 33,67 32,1 47,63 46,18 106,1 104,74 98,93 98,67 Türkiye 27,34 26,48 39,17 37,91 107,05 105,88 98,47 97,84 Kaynak: Milli Eğitim İstatistikleri Okul öncesi e itim okulla ma oranlar nda da benzer bir durum söz konusudur; Eski ehir ve Bilecik illerinin ülke ortalamas n n oldukça üstünde, yüksek bir seviyede oldu u gözlenmektedir, ancak Bursa ülke ortalamas n n alt ndad r. Bunun sebebi olarak yine sürekli iç göç alan Bursa ilinin nüfus yo unlu u gösterilebilir. Ortaö retim Bölgedeki liselerin okul, ö retmen ve ö renci say lar na bak ld nda meslekî ve teknik ortaö retim kurumlar n n say ca genel liselerden daha fazla oldu u görülmektedir. Tablo 24. Ortaö retimde Okul, Ö retmen ve Ö renci Say lar ( ) Genel Meslekî ve Teknik Toplam Ortaö retim Okul Ö retmen Ö renci Okul Ö retmen Ö renci Okul Ö retmen Ö renci Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: İl Millî Eğitim Müdürlükleri, TÜİK Bölgesel Göstergeler Genel ortaö retimde derslik ba na ve ö retmen ba na dü en ö renci say lar itibariyle bölgenin ülke ortalamas na göre daha iyi bir durumda oldu u görülmektedir. Ancak meslekî ve teknik e itimdeki derslik ve ö retmen say lar n n ülke ortalamas na göre yetersiz oldu u gözlenmektedir. Özellikle Bursa da meslekî ve teknik e itim alan nda derslik ba na dü en 46

62 ö renci say s n n hem bölge ortalamas ndan ve hem de ülke ortalamas ndan yüksek oldu u görülmektedir. Tablo 25. Ortaö retimde Derslik ve Ö retmen Ba na Dü en Ö renci Say lar ( ) Genel Ortaö retim Meslekî ve Teknik Ortaö retim Toplam Ortaö retim Derslik Ö retmen Ba na Derslik Ba na Ö retmen Ba na Ba na Dü en Dü en Ö renci Dü en Ö renci Dü en Ö renci Ö renci Ö retmen Ba na Dü en Ö renci Derslik Ba na Dü en Ö renci Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: İl Millî Eğitim Müdürlükleri, Milli Eğitim İstatistikleri Okulla ma oranlar nda bölgedeki kad n nüfus genel liselerde, erkek nüfus ise meslekî ve teknik liselerde daha yüksek bir orana sahiptir. Genel liselerdeki okulla ma oranlar nda bölge Türkiye ortalamas na göre çok büyük bir farkl l k arz etmezken meslekî ve teknik ortaö retimdeki okulla ma oranlar ülke ortalamas n n oldukça üzerindedir. Tablo 26. Ortaö retim Kurumlar nda Okulla ma Oranlar ( , %) Genel Ortaö retim Meslekî ve Teknik Ortaö retim Toplam Ortaö retim Brüt Net Brüt Net Brüt Net Erkek Kad n Erkek Kad n Erkek Kad n Erkek Kad n Erkek Kad n Erkek Kad n Bursa 39,84 43,3 29,22 33,49 59,35 46,75 48,26 39,29 99,19 90,5 77,48 72,78 Eski ehir 45,61 57,8 36,77 49,18 61,63 41,14 51,84 34,07 107,24 98,94 88,6 83,25 Bilecik 40,93 46,48 29, ,24 55,45 61,18 50,17 109,17 101,93 90,74 88,18 TR41 42,12 49,19 31,85 40,22 63,07 47,78 53,76 41,17 105,02 96,97 85,59 81,4 Türkiye 49,09 46,98 34,92 36,41 40, ,63 25,79 89,14 78,97 67,55 62,21 Kaynak: İl Millî Eğitim Müdürlükleri, Milli Eğitim İstatistikleri Ortaö retimdeki toplam okulla ma oran da Türkiye ortalamas n n oldukça üzerindedir. Bu okulla ma verileri, ö retmen ve derslik ba na dü en ö renci say lar yla birlikte ele al nd nda, bölgedeki talebe cevap vermek için meslekî ve teknik e itim hizmet kapasitesinin yükseltilmesi gerekti i görülmektedir. Yüksekö retim Bölgede ikisi Eski ehir de, birisi Bursa da ve birisi de Bilecik te olmak üzere dört üniversite vard r. Bu üniversitelerden Anadolu Üniversitesi uzaktan ö retim modeli arac l yla ülke baz nda aç k ö retim ihtiyac n kar layan öncü bir kurum niteli indedir. 47

63 Tablo 27. Üniversiteler ve Birimleri ( ) Fakülte Enstitü Yüksekokul M.Y.O. Merkez Uluda Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Osmangazi Üniversitesi Bilecik Üniversitesi TR Kaynak: ÖSYM Yükseköğretim İstatistikleri Bölge, ö retim üyesi ba na dü en ö renci say s na göre ülke ortalamas ndan daha iyi durumda iken, ö retim üyesi ba na dü en yay n say lar nda ise ortalaman n alt ndad r. Tablo 28. Yüksekö retimde Ö renci, Ö retim Eleman ve Bilimsel Yay n Say lar Ö renci Say s ( ) Toplam Ö retim Eleman Say s ( ) Ö retim Üyesi Say s ( ) Yay n Say s (SCI+SSCI+AHCI, 2008) Ö retim Eleman Ba na Dü en Ö renci Say s ( ) Ö retim Üyesi Ba na Ö renci Say s ( ) Ö retim Üyesi Ba na Dü en Yay n Say s (2008) Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TÜİK TR41 Bölgesel Göstergeler 2009, ÖSYM Yükseköğretim İstatistikleri, YÖK İstatistikleri 2008 Kurulu u yak n zamanda onaylanan Bursa Teknik Üniversitesi bölgenin 5. üniversitesi olarak bir sanayi üssü olan Bursa ya teknik alanda hizmet verecektir Yayg n E itim Ülkemizde son on y lda yayg n e itim kurumlar n n say s n n iki kat na ç karak e itim-ö retim y l nda e ula t görülmektedir. Bu durum e itimde ya am boyu ö renme anlay n n yerle meye ba lad n göstermektedir. ekil 15. Türkiye de Yayg n E itim Kurumu Say s /' /' /' /' /' /' /' /' /'08 Kaynak: TÜİK Yaygın Eğitim İstatistikleri 48

64 Özel E itim, Rehberlik ve Dan ma Hizmetleri Bölgemizde özel e itime ihtiyaç duyan engelli ve üstün yetenekli çocuklara yönelik hizmet veren kurulu lar Tablo 29 da gösterilmi tir. Bu kurumlar e itimdeki stratejik hedeflerin ve sosyal devlet olman n gere i olarak bu alandaki bireylerin e it bir ekilde e itime eri imini ve sosyal hayata kat l m n amaçlamaktad r. Tablo 29. Özel E itim, Rehberlik ve Dan ma Hizmeti Veren Kurumlar ( ) Bursa Eski ehir Bilecik TR41 itme Engelliler.Ö.O E itim Uygulama Okulu ve E itim Merkezi Zihinsel Engelliler.Ö.O. ve Okullar itme Engelliler Meslek Lisesi Hastane.Ö.O OÇEM (Otistik Çocuklar E itim Merkezi) B LSEM (Bilim ve Sanat Merkezleri) RAM (Rehberlik Ara t rma Merkezleri) Toplam Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü Özel Ö retim Kurumlar Özel sektörün e itim alan ndaki potansiyelinden faydalanmak ve kapasitesini art rmak do rultusunda devlet taraf ndan denetleyici ve destekleyici rol üstlenilmesi özel ö retimde bir strateji olarak benimsenmi tir. Bu do rultuda bak ld nda özel dershaneler ve özel okullar n ülkemizdeki gibi bölgemizde de önemli bir yere sahip oldu u görülmektedir. Tablo 30. Özel Ö retim Kurumlar ( ) Bursa Eski ehir Bilecik TR41 Özel Anaokullar Özel Dershaneler Özel Etüd E itim Merkezleri Özel lkö retim Okullar Özel Liseler Özel Motorlu Ta t Sürücüleri Kursu Özel Muhtelif Kurslar Özel Özel E itim Okulu Özel E itim ve Rehabilitasyon Merkezi Toplam Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü 49

65 Meslekî E itim ve Halk E itimi Ülkemizde yayg n e itimin kollar olan meslekî ve teknik e itim ile halk e itimi önemli bir yere sahiptir. Bu kurumlar hayat boyu ö renme ve bilgi toplumu yakla m n n bir gere idir. Meslek e itim merkezlerindeki kurslarla be eri sermayenin geli tirilmesi ve e itim-istihdam ili kisinin güçlendirilmesine a rl k verilmektedir. Halk e itim merkezlerinde düzenlenen sosyal ve kültürel kurslarla da ya am kalitesinin art r lmas hedeflenmektedir. Tablo 31. Di er Özel Ö retim Kurumlar ( ) Pratik K z Sanat Okulu Olgunla ma Enstitüsü Meslekî E itim Merkezleri Halk E itim Merkezleri Bursa Eski ehir Bilecik TR Kaynak: Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Toplam MEB e ba l meslekî e itim merkezleri ve halk e itim merkezlerinin yan s ra bölgemizde yerel yönetimler ve STK lar taraf ndan sürekli hale getirilen meslekî ve teknik kurslar ile sosyal, kültürel ve sanatsal dallarda hizmet veren kurslar da yayg n e itim faaliyetlerinin çe itlenmesinde önemli rol oynamaktad r. Özellikle BTSO (Bursa Ticaret ve Sanayi Odas ) taraf ndan kurulan BUTGEM (Bursa Teknoloji ve Tasar m Geli tirme Merkezi) verdi i meslekî ve teknik e itimlerle bu alanda önemli bir eksikli i gidermekte ve örnek olu turmaktad r Sa l k Sa l k hizmetlerine eri im toplumdaki ya am kalitesinin en temel bile enidir. Bu ba lamda insani geli mi lik endeksinin ( GE) ve Bin Y l Kalk nma Hedeflerinin ana eksenlerini olu turan temel sa l k göstergelerinin geli tirilmesi ya am kalitesinin de yükselmesi demektir. Sa l k Bakanl yerel düzeyde l Sa l k Müdürlükleri arac l yla bu alanda hizmetlerini sürdürmektedir. Öte yandan, yerel yönetimler ve STK lar da sa l k alan ndaki kurumsal hizmetleri ve projeleriyle bu alanda her geçen gün daha etkin bir ekilde faaliyet göstermektedirler. TR41 Bölgesi sa l k sektörü geli mi lik s ralamas nda 6 Düzey 2 bölgeleri aras nda 6. s radayken, Eski ehir li iller baz nda 5. s rada yer alarak bölgeye öncülük etmektedir. 6 Sa l k Sektörü Geli mi lik S ralamas bebek ölüm h z (binde), on bin ki iye dü en hekim, di hekimi, eczane ve yatak say s de i kenleri kullan larak olu turulmu tur. 50

66 Tablo 32. Sa l k Sektörü ve Genel Geli mi lik S ralamas (2003) Sa l k Sektörü Geli mi lik S ras Genel Geli mi lik S ras Bursa 16 5 Eski ehir 5 6 Bilecik TR Kaynak: DPT, İllerin ve Bölgelerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması 2003 Türkiye de ve bölgede son yirmi y lda Biny l Kalk nma Hedefleri nde de yer alan bebek ölüm h z, neonatal ölüm h z ve anne ölüm h z gibi temel sa l k göstergelerinde önemli geli meler kaydedilmi tir. Bu üç göstergede de bölge Türkiye ortalamalar na göre daha iyi durumdad r. Tablo 33 teki verilere göre Bebek ve neonatal ölüm h zlar nda Eski ehir, anne ölüm h z nda da Bursa bölge ortalamalar n yukar çekmektedir. Tablo 33. Bebek ve Anne Ölüm H zlar (2009) Bebek Ölüm H z (Binde) Neonatal Ölüm H z (Binde) Anne Ölüm H z (Yüz Binde) Bursa 9,03 4,41 24 Eski ehir 12,72 9,09 12 Bilecik 2,57 5,14 0 TR41 8,36 6,21 12 Kaynak: TÜİK Doğum ve Ölüm İstatistikleri, İl Sağlık Müdürlükleri Sa l k Hizmetleri TR41 Bölgesi sa l k sektörü s ralamas nda bölgeler aras nda 6. s rada bulunmaktad r. Bölgede son yirmi y lda bebek ölüm h z, neonatal ölüm h z ve anne ölüm h z gibi temel sa l k göstergelerinde önemli geli meler sa lanm t r. Bununla beraber Bursa ve Bilecik te sa l k personeli ihtiyac ortaya ç kt görülmektedir. Sa l k kurulu lar na ve sa l k personeline eri im bile enlerinden olu an Sa l k Hizmetlerine eri im, sa l k alan ndaki en önemli ölçütlerden biridir. Sa l k Kurulu lar TR41 Bölgesi nde toplam 38 kamu, 13 özel ve 3 üniversite hastanesi bulunmaktad r. Yatakl tedavi hizmeti veren bu kurumlar d nda aile sa l k merkezi (sa l k oca ), sa l k evi, aile hekimli i birimleri de bulunmaktad r. Ayr ca bölge tüm bölge halk n n sa l k hizmetlerinden azami ölçüde yararlanmas n sa lamak için özellikle k rsal yerle im birimlerinde sa l k evleri de bulunmaktad r. 51

67 Tablo 34. Sa l k Kurulu lar Say lar (2010) Bursa Eski ehir Bilecik TR41 Hastane Say s (Kamu + Özel) Aile Sa l Merkezi (2008 den önce Sa l k Oca ) Sa l k Evi Say s AÇS/AP Say s Dispanser Say s Toplam Yatak Say s (fiili) Nüfusa Dü en Yatak say s Yatak gal Oran (%) Eczane Say s Toplum Sa l Merkezi Aile Hekimli i Birimi A z Di Sa l Merkezi Kaynak: İl Sağlık Müdürlükleri Tablo 35 te sa l k kurulu lar ba na dü en nüfus oranlar verilmektedir. Bursa daki sa l k kurulu u ba na dü en nüfus miktar n n bir hayli fazla olmas dikkat çekicidir. Bunun ana nedeni ildeki yüksek nüfus yo unlu udur. Tablo 35. Sa l k Kurulu lar Ba na Dü en Nüfus (2010) Hastane Ba na Nüfus Aile Sa l Merkezi Ba na Nüfus Aile hekimli i Birimi Ba na Nüfus Bursa Eski ehir Bilecik TR Kaynak: İl Sağlık Müdürlükleri Sa l k Personeli Tablo 36 da ki i ba na dü en personel say lar verilmektedir. Buna göre Eski ehir sa l k personeli eri iminde en avantajl konumdaki ildir. Tablo 36. Sa l k Personeli Say lar (2010) Bursa Eski ehir Bilecik TR41 Hekim Say s (Uzman+Pratisyen) Hekime Dü en Nüfus Di Hekimi Say s Hem ire Say s Ebe Say s Eczac Say s Kaynak:TÜİK Sağlık İstatistikleri, İl Sağlık Müdürlükleri 52

68 Bursa ve Bilecik te ise sa l k personeline eri im aç s ndan daha fazla sa l k personeline ihtiyaç duyuldu u görülmektedir. Tablo Bin Ki i Ba na Dü en Sa l k Personeli Say lar (2010) Hekim Say s (Uzman+Pratisyen) Di Hekimi Hem ire Ebe Eczac Bursa Eski ehir Bilecik TR Kaynak: İl Sağlık Müdürlükleri Sosyal Güvence Bölgedeki sosyal güvence da l m incelendi inde ye il kartl ve sosyal güvencesiz nüfus oran n n ülke ortalamas ndan daha dü ük oldu u görülmektedir. Ayr ca toplam sosyal güvenceye sahip nüfus oran nda, bölge %92,2 ile Türkiye ortalamas olan %81,3 e göre daha iyi bir konumdad r. Tablo 38. Nüfusun Sosyal Güvenlik Aç s ndan Da l m (2010) Emekli Sand Ba -Kur SSK Ye il Kart 2022 Say l Yasa Sosyal Güvencesizler Say % Say % Say % Say % Say % Say % Bursa , , , , ,2 Eski ehir , , , , , ,9 Bilecik , , , , , ,6 TR , , , ,3 Türkiye , , , , ,5 Kaynak: T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu 53

69 5. GÜCÜ VE ST HDAM gücü piyasas n n iyile tirilmesi ve istihdam odakl sürdürülebilir büyüme hedefi ülkemizde uygulanan temel kalk nma politikalar n n ana eksenlerinden biri olarak kar m za ç kmaktad r. Bu durum ülkemizin kalk nma politikas, hedef ve stratejilerinin belirlendi i Dokuzuncu Kalk nma Plan ( ) ve bu plan ekseninde olu turulan di er birçok rapor ve programda 7 belirtilmektedir. Bu amaçla ülkemizde Avrupa Birli i kat l m süreci ekseninde, Ulusal stihdam Stratejisi çal malar devam etmekte olup, gençlerin, kad nlar n ve özürlülerin istihdam n art r c, aktif i gücü politikalar n geli tirici, i sizlik ödeneklerini art r c, e itim ve istihdam aras ndaki ili kiyi güçlendirici, özel istihdam bürolar n n aç lmas n kolayla t r c vb. çe itli düzenlemeler uygulamaya konmu tur gücü, stihdam ve sizlik TR41 Bölgesi nde y llar itibari ile i gücüne kat lma oran nda bir dü ü ya and, Türkiye genelinde ise bu oran n artt görülmektedir. Ekonomik kriz dönemi olarak da nitelendirebilece imiz 2008 ve 2009 y llar nda, hem bölge hem de ülke genelinde i sizlik oranlar yükselmi tir. stihdam oranlar nda ise Türkiye ortalamas genel olarak ayn düzeyde kal rken TR41 Bölgesi belirgin bir dü ü ya am t r. Bu dönemde ya anan i siz say s ndaki art bu dü ü ün ana nedenlerinden biri olarak göze çarpmaktad r. ekil 16. TR41 ve Türkiye'de gücüne Kat l m, sizlik ve stihdam Oranlar %52 İşgücüne Katılma Oranı %15 İşsizlik Oranı %48 İstihdam Oranı %50 %48 %10 %46 %44 %46 %44 %5 %42 %40 %42 %0 %38 TR41 Türkiye TR41 Türkiye TR41 Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler 7 Biny l Kalk nma Hedefleri Raporu, Orta Vadeli Program ve Dokuzuncu Kalk nma Plan ile gücü Piyasas Özel htisas Komisyonu Raporu bunlara örnek olarak gösterilebilir. 8 Özellikle 2008 y l nda yay mlanan 5763 No.lu Kanunu ve Baz Kanunlarda De i iklik Yap lmas Hakk nda Kanun bu konudaki hükümleri içermektedir. 54

70 gücü Tablo 39. Kurumsal Olmayan Nüfusun gücü Durumu ( 15+ Ya ) TR41 Türkiye Erkek Kad n Toplam gücü (Bin ki i) gücüne kat lma oran (%) 71,2 73,0 70,3 26,2 25,5 26,8 49,2 49,2 48,4 gücünün Türkiye içindeki pay (%) 5,34 5,44 5,20 5,47 5,26 5,23 5,37 5,39 5,21 gücü (Bin ki i) gücüne kat lma oran (%) 69,8 70,1 70,5 23,6 24,5 26,0 46,2 46,9 47,9 Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri Kad n i gücü ve toplam i gücünde, hem TR41 Bölgesi nde hem de Türkiye nin genelinde itibari ile art söz konusudur. Özellikle döneminde bu art daha da dikkat çekicidir. Kriz döneminde ya anan bu duruma özellikle kad nlar n ya anan ekonomik zorluklar nedeniyle i gücü piyasas na girerek i aramaya ba lamalar n n etkili oldu u söylenebilir. Tablo 40. Ya Gruplar na Göre Temel gücü Göstergeleri (2009) Yaş grupları Tablo 40 a göre, bölgede 2009 y l nda genç ve dinamik nüfus olarak da nitelendirebilece imiz ve ya aral ndaki insanlar n i gücüne kat lma oran Türkiye ortalamas n n üzerindedir. bulma ümidi ile di er bölgelerden yap lan göçler ve ö renimini henüz tamamlam yeni mezunlar bu durumun sebepleri aras nda gösterilebilir. Ayr ca 55 ya ve üzeri nüfusun i gücüne kat lma oran nda di er ya gruplar na k yasla Türkiye ortalamas ile belirgin bir fark n ortaya ç kmas nda, genç ve dinamik i gücüne ihtiyac n n yüksekli inin ve bölgede ya ayan emeklilerin fazlal n n etkili oldu u söylenebilir. İşgücüne İşgücü (Bin kişi) katılma oranı (%) TR41 Türkiye TR41 Türkiye ve üzeri Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri Tablo 41. Temel gücü Göstergeleri İşgücüne katılma oranı (%) İstihdam oranı (%) Bursa 50,2 49,4 44,8 42,1 Eskişehir 44,8 44,1 40,4 37,4 Bilecik 51, ,3 47,6 TR41 49,2 48,4 44,1 41,7 Türkiye 46,9 47,9 41,7 41,2 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Bölgede, 2008 ve 2009 da i gücüne kat lma oran, Eski ehir ili d nda, Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Eski ehir ilinin bölge genelinden fark ildeki ö renci nüfusunun yo unlu udur. Nüfusunun göreceli olarak az olmas n n da etkisi ile Bilecik ilinin i gücüne kat lma oran yüksektir. 55

71 Türkiye genelinde oldu u gibi bölge genelinde de ev han mlar, i gücüne dahil olmayan nüfusun büyük ço unlu unu olu turmaktad r. ekil 17. gücüne Dahil Olmayan Nüfusun Dahil Olmama Nedenleri (2009) Çalışamaz halde %11 Emekli %20 Diğer %5 Eğitim Öğretim %12 TR41 Mevsimlik çalışanlar %1 İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar %2 Ev işleriyle meşgul %49 Çalışamaz halde 12% Emekli %13 Eğitim Öğretim %15 Diğer %6 Mevsimlik çalışanlar %1 Türkiye Ev işleriyle meşgul %45 İş aramayıp, çalışmaya hazır olanlar %8 TR41 Bölgesi nde ve ya aral ndaki insanlar n i gücüne kat lma oran Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Kad nlar n i gücüne kat lma oran, ülke genelinde oldu u gibi bölgede de oldukça dü ük kalmaktad r. Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri stihdam stihdam-cinsiyet yap s na ait verilerin içeren Tablo 42 ye bak ld nda, özellikle küresel ekonomik krizin etkilerinin yo un bir ekilde hissedilmeye ba land döneminde, hem TR41 bölgesi hem de Türkiye genelinde erkek istihdam say s nda dü ü, kad n istihdam say s nda ise art ya and görülmektedir. Erkek istihdam ndaki dü ü ve kad n istihdam ndaki art, erkeklerin i lerini kaybetmelerine ba l olarak kad nlar n ekonomik gelir elde etmek için i gücü piyasas na girmelerinin sonucu olarak gösterilebilir. Tablo 42. stihdam n Cinsiyete Göre Da l m (15+ Ya Nüfus) TR41 Türkiye Erkek Kad n Toplam stihdam (Bin ki i) stihdam oran (%) 66,2 66,2 61,3 24,1 22,2 22,3 45,2 44,1 41,7 stihdam n Türkiye içindeki pay (%) 5,45 5,53 5,26 5,66 5,17 5,09 5,51 5,43 5,22 stihdam (Bin ki i) stihdam oran (%) 62,7 62,6 60,7 21,0 21,6 22,3 41,5 41,7 41,2 Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri TR41 Bölgesi istihdam oranlar aç s ndan Türkiye ortalamas n n genel olarak üzerinde yer al rken son dönemde bu üstünlük kaybolmu tur. stihdam n toplam aktif nüfustaki (15+ ya nüfus) pay olarak tan mlanan istihdam oranlar nda bölge, döneminde Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Fakat Türkiye ortalamas ve bölge ortalamas aras ndaki fark giderek azalm t r. Ayn azalma e ilimi kad n ve erkek istihdam 56

72 oranlar nda da görülmektedir. Bu durum, bölgenin daha önceki y llarda i olanaklar aç s ndan Türkiye geneline olan üstünlü ünün dönem içinde kayboldu unu ve özellikle kriz döneminde i olanaklar n n göreceli olarak azald n göstermektedir. Bölgede genç ve dinamik nüfusa odakl i gücü talebinin fazla olmas n n bir yans mas olarak sadece ya lar aras ndaki istihdam edilen nüfusun Türkiye ortalamas n n üstünde oldu u görülmektedir. ekil 18. stihdam n Ya Gruplar na Göre Da l m (2009) 55 ve üzeri % % % %34 TR41 Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri stihdam n sektörel da l m 55 ve üzeri % %44 Türkiye % %31 Bölgede ortaö retim, üniversite, yüksek lisans ve doktora e itimi alm nüfusun i gücündeki paylar Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Ayr ca, bölgede hizmet ve sanayi sektörü istihdamda önemli bir a rl a sahipken tar m sektörünün pay azalmaktad r. Bölgede sanayi sektörünün a rl istihdam alan nda belirgin bir ekilde görülmekte ve istihdam n da l m nda sanayi sektörü ilk s rada yer almaktad r. Dönem içinde ticaret ve hizmetler sektörünün istihdam içindeki pay artmakla beraber tar m sektörünün pay azalmaktad r. Özellikle bölge içi ve d ndan göçlerle tar m sektöründen ticaret ve hizmetler sektörüne yap lan geçi ler bu iki sektördeki art n nedenleri aras nda gösterilebilir. ekil 19. stihdam n Sektörel Da l m %50 %40 %30 %20 %10 % Tarım Sanayi(*) Ticaret Hizmetler Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri (*)İnşaat sektörü sanayi sektörü içinde değerlendirilmiştir. 57

73 stihdam n i teki durumu Bölgede çal anlar n büyük ço unlu unu ücretli, maa l ve yevmiyeli olarak çal anlar olu turmaktad r. Türkiye ortalamas ile en büyük fark bu grupta olu urken, ücretsiz aile i çisi olarak çal anlar, Türkiye ortalamas n n alt nda yer almaktad r. Ücretle çal anlar n daha çok tar m d sektörlerde yer almas ve ücretsiz aile i çisi olarak çal anlar n genel olarak tar m sektöründe istihdam edilmesi, bölgede tar m d sektörlerin yo un oldu unu göstermektedir. Tablo 43. Çal an Nüfusun teki Durumu (2009, Bin Ki i) Tarım Ücretli, maaşlı ve yevmiyeli çalışan İşveren ve kendi hesabına çalışan Ücretsiz aile işçisi Tarım dışı Toplam Tüm çalışanlar içindeki oranı Tarım Tarım dışı Toplam Tüm çalışanlar içindeki oranı Tarım Tarım dışı Toplam Tüm çalışanlar içindeki oranı TR % % %7 Türkiye % % %13 Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri E itim düzeyine göre istihdam Bir bölgedeki nüfusun e itim düzeyi özellikle nitelikli insan kayna aç s ndan son derece önemli bir gösterge olarak kar m za ç kmaktad r. Tablo 44. E itim Düzeyine Göre stihdam (2009, Bin ki i) Okuryazar olmayan Lise altı eğitim Orta öğretim Üniversite, yüksek lisans ve doktora TR Türkiye Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri TR41 Bölgesi nde istihdam edilen nüfusun yar s ndan fazlas lise alt e itime sahiptir ve Türkiye ortalamas na yak n bir de er ta maktad r. Nitelikli i gücü olarak tan mlayabilece imiz ortaö retim, üniversite, yüksek lisans ve doktora e itimi alm nüfusun istihdamdaki paylar ise Türkiye ortalamas n n üzerinde olmas bölgede yo un olarak faaliyet gösteren sektörlerin ihtiyaçlar ile paralellik arz etmektedir. Fakat i piyasas nda faaliyet gösteren firmalar n mesleki e itim alm, nitelikli eleman ihtiyac na olan talebinin de yeterince kar lanam yor olu u dikkate de er bir husus olarak ortaya ç kmaktad r. ekil 20. E itim Düzeyine Göre istihdam (2009) Üniversite yüksek lisans ve doktora 17% Orta öğretim %26 Lise altı eğitim %56 Okuryazar olmayan %1 Üniversite yüksek lisans ve doktora %15 Orta öğretim %21 Okuryazar olmayan %5 Lise altı eğitim %59 TR41 Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri Türkiye 58

74 Bu durum KUR un 2009 y l nda iller baz nda yapm oldu u i gücü ara t rmas nda da ortaya ç kmaktad r; özellikle Bursa ve Bilecik illerinde firmalar, mesleki e itim alm kalifiye i gücüne ihtiyaç duymaktad rlar. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) kay tl l na göre istihdam Çal anlar n bir sosyal güvenlik kurulu una kay tl olup olmad hem sosyal güvence aç s ndan önemlidir, hem de kay t d istihdam n ölçülmesinde kullan lan ölçütlerden biridir 9. Tablo 45. SGK Kay tl l na Göre stihdam Edilenler (2009, Bin Ki i) Kay tl de il Erkek Kad n Toplam Kay tl Kay tl de il Kay tl Kay tl de il Kay tl TR Türkiye Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri Tablo 45 te, TR41 Bölgesi nde istihdam edilen nüfusun sosyal güvenlik kurumu kay tl l k durumu ve Türkiye geneli ile k yaslamas verilmektedir. ekil 18 e göre, 2009 y l nda TR41 bölgesi genelinde kay t d çal an oran, Türkiye ortalamas na göre daha dü ük bir düzeyde gerçekle mi tir. Çal an erkek ve kad nlar n kay t d istihdam paylar na bak ld nda TR41 Bölgesi hem erkek hem de kad nlarda Türkiye ortalamas n n alt ndad r. Ayn zamanda bölgede, Türkiye genelinde oldu u gibi, erkeklerin sosyal güvenlik kurulu una kay tl l k oran kad nlardan yüksektir. Bölgede faaliyet gösteren firmalar n büyüklü ü, ihracat ve ithalat odakl irketlerinin çoklu u, tar m sektörü istihdam n n dü üklü ü gibi sebepler denetimi kolayla t ran unsurlard r. Bu durumun kay t d istihdam oran n n Türkiye genelinden az olmas na katk sa lad söylenebilir. ekil 21. SGK Kay tl l na Göre stihdam Paylar (2009) %100 %100 %100 %80 %60 %74 %62 %80 %60 %58 %42 %80 %60 %70 %56 %40 %20 %0 %26 %38 %40 %20 %0 %42 %58 %40 %20 %0 %30 %44 TR41 Türkiye TR41 Türkiye TR41 Türkiye Erkek Kayıtlı değil Erkek Kayıtlı Kadın Kayıtlı değil Kadın Kayıtlı Toplam Kayıtlı değil Toplam Kayıtlı Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri 9 Us (2007). 59

75 sizlik TR41 Bölgesi döneminde toplam i sizlik oranlar nda Türkiye ortalamas n n alt nda de erlere sahiptir. Türkiye deki Düzey 2 bölgeleri dikkate al nd nda, 2009 y l nda TR41 Bölgesi i sizlik oranlar aç s ndan 26 bölge aras nda orta s ralarda yer almaktad r. ekil 22. Düzey 2 Bölgeleri ve Türkiye'deki sizlik Oranlar (2009) %25 %20 %15 %10 %5 %0 %13,9 %14,0 Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Yine Tablo 46 da görüldü ü üzere bölgedeki erkek i sizlik oranlar bütün y llarda Türkiye erkek i sizlik oran n n alt ndad r. Kad n i sizlik oranlar nda da 2007 y l hariç tersi durum söz konusudur. Kriz döneminde kad nlar n i bulma amac ile i gücü piyasas na girmeleri bu durumu ortaya ç karan temel sebeplerden biridir. Ayr ca 2008 ve 2009 y llar itibari ile erkek ve kad n i sizlik oranlar artmaktad r. Tablo 46. sizlik Oranlar (2009, %) Erkek Kadın Toplam TR41 8,1 9,4 12,9 8,0 13,0 16,5 8,1 10,3 13,9 Türkiye 10,0 10,7 13,9 11,0 11,6 14,3 10,3 11,0 14,0 Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri ekil 23. sizli in Ya Gruplar na Göre Da l m (2009) % % % % %20 TR41 Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri % % %34 Türkiye % % döneminde TR41 Bölgesi nde i sizlik oranlar ülke geneli ortalamalar n n alt nda olmas na ra men son dönemde ülke ortalamas na yükselmi tir. Sektörlerin ihtiyaç duydu u nitelikli i gücünün bir yans mas olarak bölgede okuma yazma bilmeyen nüfusun i sizlik oran Türkiye ortalamas n n üzerindedir. Lise ve dengi meslek okulu mezunu nüfusun i sizlik oran ise Türkiye genelinin alt nda yer almaktad r. 60

76 2009 y l i sizlik oranlar nda bölge, aral d ndaki ya gruplar nda, Türkiye ortalamalar n n alt nda yer almaktad r. Bölgeye yap lan göçler yan nda, i piyasas n n daha genç insanlar istihdam etme e iliminin bu durumda etkili oldu unu söyleyebiliriz. Ayr ca, yine bu ya grubundaki nüfusun genellikle evli oldu u göz önüne al n rsa, i siz kalma durumunda dahi di er ya gruplar na k yasla i siz olarak i gücü piyasas nda daha fazla yer almalar bu yüksek oran n nedenleri aras nda gösterilebilir. ekil 24. Ya Gruplar na ve E itim Düzeyine Göre sizlik Oranlar (2009) Yaş Grupları Eğitim Düzeyi Yükseköğretim Liseve dengi meslek okulu Lise altı Okuma yazma bilmeyen %0 %10 %20 %30 TR41 Türkiye Kaynak: TÜİK İşgücü İstatistikleri %0 %10 %20 TR41 Türkiye E itim durumuna göre i sizlik oranlar nda bölgedeki okuma yazma bilmeyen nüfusun i sizlik oran n n Türkiye ortalamas n n üzerinde olmas ; lise ve dengi meslek okulu mezunu nüfusun i sizlik oran n n ise Türkiye genelinin alt nda kalmas, sektörlerin ihtiyaç duydu u nitelikli i gücünün bir yans mas olarak dü ünülebilir. Bursa, Eski ehir ve Bilecik illerine ayr ayr bak ld nda i sizlik oranlar, 2008 y l nda Türkiye ortalamas n n alt ndad r y l nda ise ya anan ekonomik krizin etkisi ile Bursa ve Eski ehir illerindeki i sizlik oranlar Türkiye ortalamas n n üzerine ç km t r. ekil 25. Genel ve Tar m D sizlik Oranlar %20 %15 %10 %5 %0 Genel işsizlik oranları Bursa Eskişehir Bilecik TR41 Türkiye Tarım dışı işsizlik oranları %0 %5 %10 %15 % TR41 Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler 61

77 2009 y l nda, iller baz nda i sizlik oranlar na bak ld nda Türkiye genelinde Eski ehir 24., Bursa 27. ve Bilecik ise 59. en yüksek i sizlik oran na sahip il olarak kar m za ç kmaktad r 10. Katma de eri yüksek sektörlerin geli imi aç s ndan önemli bir gösterge olarak kabul edilen tar m d i sizlik oranlar nda bölgenin, döneminde Türkiye ortalamas n n alt nda oldu u görülmektedir. Ayr ca hem bölge hem de Türkiye ortalamas na bak ld nda bu oranlar n küresel ekonomik kriz öncesi ve sonras nda artan bir e ilim içinde oldu u göze çarpmaktad r. 10 ller baz ndaki s ralamaya ait de erler TÜ K verilerinden hesaplanm t r. 62

78 6. EKONOM K YAPI Bir bölgede yer alan ekonomik faaliyetlerin bölgede ya ayan nüfusa, sosyal ve kültürel hayata yans mas uygulanan politikalar n etkinli i aç s ndan son derece önemlidir. Bu anlamda bölge baz nda gerçekle tirilen üretimin hangi düzeyde oldu u, yarat lan katma de erin yap s ve sektörel da l m n n incelenmesi bölgenin mevcut durumunun ve potansiyelinin ortaya ç kar lmas nda kritik bir yere sahiptir Genel Ekonomik Görünüm Ülke genelinde yarat lan katma de er düzeyleri genellikle GSYH baz al narak hesaplanmakla beraber, ülkemizde en güncel GSYH il verileri 2001 y l na aittir y l itibari ile TÜ K, yarat lan katma de eri hesaplamak için Avrupa Hesaplar Sistemi ne (ESA 95) uyum sürecinde GSYH serilerinin tamamlay c bir unsuru olarak BBS Düzey 2 baz nda 26 bölge için Gayri Safi Katma De erleri (GSKD) hesaplamaya ba lam t r. Ki i ba GSKD olarak TR41 Bölgesi ülke genelinde en yüksek 3. bölge olarak kar m za ç kmaktad r. Sektörel bazda GSKD paylar nda ise ticaret sektörü ile birlikte de erlendirilen hizmetler sektörü bölgede ilk s rada yer al rken, bu sektörü sanayi ve tar m izlemektedir y l verilerine göre TR41 Bölgesi nde gerçekle en ki i ba GSKD 9.377$ 12 d r. Ayn y l için Türkiye ortalamas n n 6.684$ olarak gerçekle irken, TR41 Bölgesi ki i ba GSKD düzeyi olarak en yüksek 3. bölge olarak kar m za ç kmaktad r Sektörel Gayri Safi Katma De erleri ESA 95 uyum süreci kapsamda hesaplanan sektörlerin bölge ve Türkiye deki GSKD paylar a a da ekil 26 da verilmi tir. Bölgede sanayi sektörünün bu dönemde GSKD içindeki pay n n %40 n alt na dü medi i görülmektedir. Ticaret sektörünü de içine alan hizmetler sektörü hem bölge hem de Türkiye geneline göre sanayi ve tar m sektörüne k yasla daha fazla paya sahiptir. Bölgedeki tar m sektörü 11 TR41 Bölgesi illerine bak ld nda, 2001 y l na ait ki i ba Gayri Safi Yurtiçi Has la (GSYH) de erleri bak m ndan Bilecik 11., Eski ehir 12. ve Bursa en yüksek 13. il olarak kar m za ç kmaktad r. Bölge BBS Düzey 2 bölgeleri aras nda ki i ba GSYH de eri bak m ndan 26 bölge içinde 6. s radad r. 12 TÜ K taraf ndan aç klanan bölge baz nda en güncel GSKD verileri 2006 y l na aittir. 63

79 katma de erinde, Türkiye genelinde oldu u gibi, dü ü e ilimi görülmektedir. Tar m sektöründen di er sektörlere geçi in bir göstergesi olarak yorumlanabilecek bu durum ayn zamanda Dokuzuncu Kalk nma Plan ndaki tar m sektörü katma de erinin dü ece i öngörüsü ile paralellik göstermektedir. ekil 26. GSKD in Sektörlere Göre Da l m %100 TR41 %100 Türkiye %80 %60 %49,9 %50,3 %50,8 %80 %60 %61,3 %61,3 %62,4 %40 %20 %42,2 %41,8 %42,8 %0 %7,9 %7,9 %6, Tarım Sanayi Hizmetler Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler 6.3. Vergi Gelirleri %40 %20 %0 %28,0 %28,1 %28,2 %10,7 %10,6 %9, Tarım Sanayi Hizmetler Bütçe gelirlerinin en önemli kalemlerinden olan vergi gelirleri devlet taraf ndan yap lacak yat r m ve di er harcamalara kaynak olu turmaktad r. Tablo 47 de, 2009 y l na ait TR41 Bölgesi illeri ve Türkiye geneli vergi gelirleri, tahsilat oranlar ve il s ralamalar verilmi tir. Tablo 47. Vergi Gelirleri (2009) Brüt Tahakkuk (Milyon TL) Brüt Tahsilat (Milyon TL) Tahsilat Oran (%) Tahsilat l S ras Tahsilat Art (%) lin Tahsilat çindeki Pay (%) lin Tah. Vergi S ralamas Bursa , ,4 2,62 5 Eski ehir , ,07 0,49 20 Bilecik , ,62 0,06 62 TR41 Toplam , ,17 - Türkiye Toplam ,44-3, Kaynak: Gelir İdaresi Başkanlığı Buna göre Türkiye geneli vergi gelirlerinin %3,17 si TR41 Bölgesi nden sa lanmaktad r. Vergi gelirleri tahsilat n n genel olarak irket merkezlerinden yap lmas ve bölgede faaliyet gösteren büyük firmalar n merkezlerinin genellikle stanbul ve Ankara gibi ehirlerde yer almas, bölgedeki vergi geliri tahsilat pay n n nispeten dü ük gözükmesine yol açmaktad r. 64

80 6.4. Sanayi Sektörü sizlik, pek çok ülkede ve özellikle genç nüfus diliminde sorun olmay sürdürmektedir. Sanayi sektörü istihdam da buna paralel olarak daralmakt r. Bu daralmada, dünya sanayi üretiminin Güney Do u Asya ya kaymas ve geli mi ülkelerde büyümenin hizmet sektörü a rl kl olmas etkilidir. Türkiye de ise dünyadaki genel e ilimden farkl olarak, 70 li y llardan itibaren sanayi sektörünün GSYH içindeki pay artm t r. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda, 2000 li y llarda %20 nin üzerine ç kan sanayinin ekonomi içindeki pay n n daha da artaca öngörülmü ve 2013 y l hedefi %27,2 olarak belirlenmi tir. Sanayi sektöründe rekabet gücünü art rmak ve katma de eri yüksek üretime geçmek yönündeki politikalarla, sürdürülebilir yüksek ihracat art sa lanmas yine Dokuzuncu Kalk nma Plan amaçlar aras nda yer almaktad r. Bu sektörde küresel ölçekte söz sahibi bir yap ya sahip olmak Türkiye nin dünyan n en geli mi 10 ekonomisi içerisinde yer almas hedefi ile de örtü mektedir. Halihaz rdaki rekabetçilik potansiyeli bu ba lamda önem arz etmektedir. Uluslararas Rekabet Ara t rmalar Kurumu (URAK) n y l iller aras Rekabetçilik Endeksi sonuçlar na göre, TR41 Bölgesi nde yer alan Bursa, Türkiye deki 81 il içerisinde en rekabetçi 5. ehir konumundayken, hemen ard ndan gelen Eski ehir, 6. s rada yer almaktad r. TR41 Bölgesi nde bulunan di er il olan Bilecik ise genel rekabetçilik s ralamas nda 54. s rada yer alm t r. Endeks sonuçlar TR41 Bölgesi ndeki Bursa ve Eski ehir in ülkemizin rekabet gücü en yüksek illeri aras nda bulundu unu göstermektedir. Özel htisas Komisyonlar çal malar nda Dokuzuncu Kalk nma Plan için ba l ca sanayi sektörlerinde ayr nt l hedef ve stratejiler belirlenmi tir. Örne in, ula m araçlar alan nda yüksek katma de er yaratan, sürdürülebilir rekabet gücü bulunan, öncelikle geli mi pazarlara ihracat hedefleyen ve geli mi Ar-Ge yetene ine sahip bir sanayi yap s n n, ana sanayi ve yan sanayinin i birli i ile olu turulmas hedeflenmektedir. Tekstil, haz r giyim ve deri sektöründe ise ileri teknolojiler içeren, çok fonksiyonlu ve tasar ma dayal, moday Uluslararas Rekabet Ara t rmalar Kurumu (URAK) n y l iller aras Rekabetçilik Endeksi sonuçlar na göre TR41 Bölgesi ndeki Bursa ve Eski ehir ülkemizin rekabet gücü en yüksek illeri aras nda yer almaktad r. takip eden ve moda olu turan ürünlerin geli tirilmesi ve Ar-Ge çal malar n n özendirilmesi planlanmaktad r. 65

81 Türkiye nin Avrupa da söz sahibi oldu u sektörlerden elektrikli teçhizat, makine ve ekipman imalat nda, rekabet gücünün art r lmas hedefine paralel olarak, tasar m ve yenilikçilik yetene ini geli tirmek, kaliteli ve katma de eri yüksek ürünleri rekabet edebilir maliyetlerde üretmek, böylece mevcut ve yeni pazar paylar n yükseltmek öncelikli olarak vurgulanmaktad r. malat sanayi için girdi olmas ve ihracattaki a rl sebebi ile önem te kil eden ana metal sanayi ve metal ürünleri imalat nda kaliteli ve yüksek katma de erli ürünlerin geli tirilmesi ve üretilmesi hedeflenmektedir. Bu hedefe ula abilmek için üretkenlik ve kapasite kullan m oranlar n art rmak, lojistik maliyetlerini dü ürmek, tedarikte ortak strateji belirlemek ve çevre standartlar n geli tirmek ön plana ç kar lmaktad r. Kimya sanayinde de katma de eri yüksek yeni kimyasallar n üretilmesine ve ihtisas organize sanayi bölgelerinin kurulmas na önem verilece i belirtilmektedir TR41 Bölgesi Sanayi Sektörü Genel Durumu Türkiye nin önemli sanayi merkezlerinin bulundu u TR41 Bölgesi, özellikle tekstil ve haz r giyim, otomotiv, g da, makine, elektrikli teçhizat ve seramik sektörleri ile ön plana ç kmaktad r. Ayr ca kimya sanayi, mobilya, madencilik, metal sanayi gibi birçok sektörde de Türkiye nin önemli imalatç lar n n bulundu u bir bölgedir y l nda DPT nin yapt llerin ve Bölgelerin Sosyoekonomik Geli mi lik S ralamas Ara t rmas na göre bölge, Düzey 2 bölgeleri aras nda, imalat sanayi geli mi lik s ralamas nda stanbul ve Do u Marmara bölgelerinden sonra 3. s rada yer almaktad r. Bölge illerine bak ld nda ise, Bursa 4., Bilecik 9. ve Eski ehir 16. s radad r. TR41 Bölgesi nde tekstil ve haz r giyim, Bölge, sanayi yo unla mas ndan dolay istihdam otomotiv, g da, makine, elektrikli teçhizat aç s ndan da Türkiye nin öne ç kan ve seramik sektörlerinde Türkiye de söz bölgelerindendir. TÜ K in 2008 y l verilerine sahibi konumdad r. Bölgedeki sanayi göre, sanayideki 490 bin ki ilik istihdam rakam sektörü istihdam ülke geneli sanayi Türkiye toplam sanayi istihdam n n %11,2 sine istihdam n n %11,2 sini olu turmaktad r. kar l k gelmektedir. Ayr ca bölgedeki %42,6 l k sanayi istihdam oran n n, %19,8 Türkiye ortalamas ndan dikkate de er miktarda yüksekli i, bölge ekonomisinin sanayi yo un bir yap da oldu unu göstermektedir. Her üç il için sanayi çal anlar n n sektörel da l m ekil 27 de gösterilmi tir. 66

82 Şekil 27. Sanayi Çalışanları Sektörel Dağılımı Mobilyaa aç leri G daiçecek-tütün %5 %13 Tekstil-hazır Giyim- Deri %33 Di er %15 Bursa Kimya %6 Metal E yamakinaotomotiv %28 Metal E yamakinaotomotiv %44 Kimya %10 Di er %9 Eskişehir Metal D %9 Tekstil-haz r Giyim- Deri %12 G daiçecek-tütün %16 Mobilyaa aç leri Metal D %4 %3 Di er %15 Kimya %7 Metal D %39 G daiçecek-tütün %13 Tekstil-haz r Giyim- Deri %29 TR 41 Metal E yamakinaotomotiv %29 Tekstil-haz r Giyim- Deri %16 Metal E yamakinaotomotiv %14 Bilecik Kimya %9 Di er %22 Kaynak: TOBB Sanayi Veritabanı Sanayide çal an say lar, iller baz nda sektörel olarak de erlendirildi inde, Bursa için tekstil ve haz r giyim ile makine imalat ve otomotiv, Eski ehir için makine ve elektrikli teçhizat imalat, Bilecik te ise metal d ürünler (cam, seramik, çimento vb. ) ön plana ç kmaktad r. stihdamda oldu u gibi, faaliyet gösteren i letme say s bak m ndan da TR41 Bölgesi Türkiye de sanayi sektöründe önemli bir paya sahiptir. TOBB verilerine göre bölgede bulunan ve kapasite raporu alm i letme, Türkiye deki toplam ayn kategorideki i letmelerin %8 ini olu turmaktad r. Sanayi i letme say lar n n iller baz nda da l m na bak ld nda Bursa n n %81, Eski ehir in %15, Bilecik in %4 pay ald görülmektedir. ekil 28. Sanayi letmeleri Sektörel Da l m Metal Eşyamakinaotomotiv Kimya%22 %11 Tekstilhazır Giyim- Deri %39 Metal Dışı %10 Diğer %18 Kimya %13 Metal Eşyamakinaotomotiv %27 Metalik Cevher %15 Gıdaiçecek 17% Metal Dışı %32 Diğer %9 Mobilyaağaç İşleri %8 Bursa Gıdaiçecektütün %11 Kaynak: TOBB Sanayi Veritabanı Gıdaiçecektütün %24 Eskişehir Mobilyaağaç İşleri %8 Metal Eşyamakinaotomotiv %12 Kimya %10 Bilecik Diğer %14 67

83 Sanayi i letmelerinin sektörel da l mlar ekil 28 de gösterilmi tir. Bursa ve Eski ehir e göre Bilecik te i letme ba na dü en istihdam daha yüksektir. Göreceli olarak küçük i letmelerin oran n n azl bu durumun ana sebeplerindendir. TOBB verileri baz al narak bölgenin Türkiye geneline göre yo unla ma katsay s analizi 13 yap lm ve sektörel yo unla ma katsay lar hesaplanm t r. ekil 29 da da görüldü ü gibi bölgede A aç Mobilya, Tekstil Haz r Giyim Deri, Metal E ya Makine Otomotiv sektörlerinin 1 in üzerinde de er alarak Türkiye ye göre yo unla t söylenebilir. TR41 Bölgesi nde önde gelen sektörlerden olan g da sektörü Türkiye genelinde yayg n oldu u için yo unla ma katsay s 1 in alt nda kalm t r. ekil 1. Bölgenin Yo unla ma Katsay lar A aç - Mobilya 1,46 Tekstil Haz r Giyim Deri 1,29 Metal D Ürünler 1,00 Metal E ya Makina Otomotiv 1,21 Metalik Cevher Üretimi 0,89 Di er malat 0,81 G da-içecek 0,74 Kimya 0,73 Metal Sanayi 0,54 Ka t - Ka t Ürünleri 0,52 Tar m ve Hayvanc l k 0,42 Kömür Madencili i 0,19 Kaynak: TOBB Sanayi veri tabanından alınan verilere göre hazırlanmıştır 13 Yo unla ma Katsay s Analizi: DPT nin de Bölgesel Geli me Plan Haz rlama K lavuzu nda yer verdi i, Burt (2009) taraf ndan verilen formüle göre A ij : j bölgesindeki, i faaliyetinin say s B i : Baz al nan üst ölçekteki mekânsal birimin faaliyet say s n n : Toplam faaliyet say s n göstermek üzere i faaliyetinin j bölgesindeki yo unla ma katsay s LQ ij = (A ij /Σ n i=1 A ij)/(b i / Σ n i=1 B i) olarak tan mlanmaktad r. Yo unla ma katsay s hesaplan rken sanayi çal an say s ve i letme say s e it a rl kta de erlendirilmi tir. 68

84 Bölgedeki illerin ayr ayr Türkiye ye göre sektörel yo unla ma katsay lar na bak ld nda Bursa Tekstil Haz r Giyim Deri, A aç Mobilya ve Metal E ya Makine Otomotiv sektörlerinde 1 in üzerinde de er al rken, Bilecik de Metal D Ürünler (Seramik, cam vs.) ve Metalik Cevher sektörleri ön plana ç kmaktad r. Eski ehir de sektörlerin yo unla ma katsay lar 1 civar nda olmakla birlikte Metal D Ürünler (Seramik, cam vs.) ve Metal E ya Makine Otomotiv (Elektrikli Teçhizat dahil) sektörleri nispeten öne ç kmaktad r. TR41 Bölgesi nde a aç mobilya, tekstil-haz r giyim-deri, metal e ya-makine-otomotiv sektörlerinin yo unla t görülmektedir. Ayr ca tekstil-haz r giyim-deri, a aç mobilya, metal e ya-makine ve seramik sektörlerinde, önemli markala ma potansiyeli de mevcuttur Bölgedeki sanayi odalar ndan al nan i letme verileri baz al narak ilçelerin sektörel yo unla ma analizi çal mas yap lm t r. lçelerde yo unla ma katsay lar n n 1 den yüksek oldu u sektörler Harita 2 de gösterilmi tir. Sanayi odas olmayan ilçeler için bir de erlendirme yap lamam t r ve bu sebeple harita üzerinde bir sektör belirtilememi tir. Harita 2. Sanayi Yo unla ma Haritas Kaynak:TR41 Bölgesi Sanayi Odalarından alınan verilere göre hazırlanmıştır. Rekabet üstünlü ü de bulunan bölgenin lokomotif sektörlerinden Tekstil Haz r Giyim Deri, A aç Mobilya, Metal E ya Makine ve Seramik sektörlerinde öncü markalar bulunmakla beraber, önemli markala ma potansiyeli de mevcuttur. 69

85 Sanayi ihracat TR41 Bölgesi ihracat bak m ndan Türkiye nin lokomotif bölgelerinden biridir ve Türkiye toplam ihracat ndaki pay gittikçe artmaktad r. ekil 30 da da görüldü ü gibi 2009 y l nda dünyadaki olumsuz ekonomik geli meler sebebiyle hem ülkede hem bölgede ihracat rakamlar dü mü olsa da bölgenin Türkiye ihracat içindeki pay artm t r. Türkiye hracatç lar Meclisi (T M) verilerine göre TR41 Bölgesi nden 2008 ve 2009 y llar nda en çok ihracat yap lan ülkelerin ba nda s ras yla Fransa, talya, Almanya gelmektedir ve bu üç ülkeye yap lan ihracat, bölgeden yap lan toplam ihracat n %40 ndan fazlad r. ekil 29. Türkiye Toplam Sanayi hracat ve TR41 Pay (Milyar Dolar, % Pay) Türkiye TR 41 % Pay %12 %11 %10 %9 %8 Kaynak: TİM İhracat Verileri Bölgede Önde Gelen Sanayi Dallar Ula m araçlar sanayi TR41 Bölgesi Türkiye otomotiv sanayisinde çal anlar n %25 ini, i letmelerin ise %14 ünü bar nd rmaktad r. Çal an say s oran n n, i letme say s oran na göre yüksek olmas, ülke geneline k yasla bölgedeki i letmelerin büyüklü ünün bir göstergesidir. Türkiye nin ve bölgenin en önemli üretim ve ihracat kalemlerinden biri olan ula m araçlar sanayisini deniz, demiryolu ve karayolu ula m araçlar, bisikletmotosiklet, uçak ve helikopter alt sektörleri olu turmaktad r. Bu sektörlerden karayolu ula m araçlar sektörü Bursa da, demiryolu ve hava ula m araçlar sektörü ise Eski ehir de yo unla m t r. TR41 Bölgesi nde yer alan ula m araçlar sanayisi i letmelerinin %89 u Bursa da olup, Bursa y %9 ile Eski ehir ve %2 ile Bilecik illeri takip etmektedir. Buna paralel olarak ula m araçlar sanayisinde çal anlar n %82 si Bursa da, %17 si Eski ehir de ve %1 i 70

86 Bilecik te bulunmaktad r. T M verilerine göre bu sektörün bölgedeki 2009 y l ihracat 6,33 milyar dolar olup Bursa 6,26 milyar dolar ile bu rakam n tamam na yak n n gerçekle tirmektedir. Bu sektörde Türkiye nin 2009 y l ihracat n n 16,8 milyar dolar oldu u göz önüne al nd nda bu rakam n %37,5 inin TR41 Bölgesi ne ait oldu u görülmektedir. Türkiye otomotiv sanayisinde çal anlar n %25 i, i letmelerin ise %14 ü TR41 Bölgesi nde bulunmaktad r. Çal an say s oran n n, i letme say s oran na göre yüksek olmas, bölgedeki i letmelerin büyüklü ünün bir göstergesidir. Bölgemizde ula m araçlar sanayisinde, i letme ve istihdam say s bak m ndan karayolu ula m araçlar ndan sonra Eski ehir deki demiryollar ula m araçlar parça imalat -onar m ve uçak yap m-onar m sektörleri gelmektedir. Türkiye deki uçak motoru montaj n n ve dizel lokomotif üretiminin tamam Eski ehir de yap lmaktad r. Tekstil ve haz r giyim sanayi Tekstil ve haz r giyim sanayisi Türkiye de oldu u gibi TR41 Bölgesi nde de hem istihdam hem de ihracat aç s ndan en büyük sektörlerden biridir. Özellikle sentetik elyaf ve iplik üretimi, pamuklu-sentetik dokuma ve haz r giyim gibi alt sektörler bölgede ön plana ç kmaktad r. TR41 Bölgesi ndeki tekstil ve haz r giyim i letme say s civar nda olmakla birlikte, çal an say s ise yakla k 200 bindir. Bu rakamlarla TR41 Bölgesi Türkiye deki tekstil i letmelerinin %12 sini ve çal anlar n n da %10 unu bar nd rmaktad r. Bölge içinde yaratt istihdam n yan nda, Türkiye ihracat n n %21,5 ini olu turan tekstil ve haz r giyim sektörü, Bursa a rl kl olmak üzere TR41 Bölgesi nin de en büyük ihracat kalemlerinden biridir. Bursa ihracat n n %15 i ve Eski ehir ihracat n n %8,5 i tekstil ve haz r Bölgede tekstil ve haz r giyim sanayisinde faaliyet gösteren firmalar Türkiye deki tekstil i letmelerinin %12 sini ve çal anlar n n da %10 unu olu turmaktad r giyimden olu maktad r. T M verilerine göre, bölgenin toplam tekstil ve haz r giyim ihracat 2009 da yakla k 1,5 milyar dolar dolay ndad r ve bunun 1,4 milyar dolar Bursa dan gerçekle tirilmi tir. G da sanayi Tüm Türkiye ye yay lm, geni bir sektör olan g da sanayisi, TR41 Bölgesi nde tar m ve hayvanc l n da geli mi olmas ndan dolay büyük bir altyap ya sahiptir. Bölgede özellikle içecek, i lenmi g da ve süt ürünleri alt sektörleri öne ç kmaktad r. TOBB verilerine göre TR41 71

87 Bölgesi nde 800 e yak n i letmede yakla k 83 bin ki iye istihdam sa lanmaktad r. Bölgedeki da l ma bak ld nda, g da i letmelerinin %68 i Bursa da bulunurken, %27 si Eski ehir de ve %5 i Bilecik te yer almaktad r. stihdam rakamlar nda da, buna paralel olarak Bursa n n yine önde oldu u ve sektör çal anlar n n %79 unun bu ilde bulundu u görülmektedir. Elektrikli teçhizat, makine ve ekipman sanayi Makine imalat sanayi, sanayi sektörleri içinde yat r m mal üreten temel sektör olup, imalat sanayi içinde özel ve önemli bir yeri vard r. Elektrikli teçhizat imalat ise hem di er imalat sektörlerine girdi olu turan hem de nihai kullan c ya hitap eden, oldukça geni ürün çe itlili ine sahip bir sektördür. Bu sektör bölgede özellikle Bursa ve Eski ehir illerinde yo unla m t r. Bursa da tekstil makineleri, ambalaj makineleri, CNC hidrolik pres, hidrolik makas, a r makineler üretim ve ihraç kalemlerinin önemli bölümünü olu turmakta iken, Eski ehir de elektrikli-elektriksiz ev aletleri, so utma havaland rma donan m imalat, özel amaçl makineler, tar m-ormanc l k makineleri imalat ön plana ç kmaktad r. Bölgede elektrikli teçhizat, makine ve ekipman üretiminde, e yak n i letmede 100 bine yak n çal an istihdam edilmektedir. Bu rakamlar Türkiye de bu sektördeki i letmelerin %8 ini, çal an say s bak m ndan ise %10,4 ünü olu turmaktad r. Sektörün 2008 y l ihracat 1 milyar dolar geçmesine ra men, bu rakam 2009 y l nda ekonomik olumsuzluklar sebebiyle 800 milyon dolar civar na gerilemi tir. Bu sektörün 2009 y l bölge ihracat, 14 milyar dolar olan toplam Türkiye ihracat n n %5,7 sidir. Sadece Eski ehir de Türkiye buzdolab üretiminin %60, so utucu kompresör üretiminin ise %95 i gerçekle mektedir. Ana metal sanayi Bölgedeki önemli sektörlerden birisi de demir-çelik ala m ndan tüp-boru-profil imalat, alüminyum-bak r vb. metallerin imalat, döküm imalat ve bu metallerin i lenmesiyle elde edilen metal ürünlerin imalat alt ba l klar n kapsayan ana metal sanayi ve metal ürünleri imalat d r. Bölgede yo un olan otomotiv ve otomotiv yan sanayi, makine-teçhizat ve elektrikli aletler üretim girdilerinin büyük bir k sm ana metal sanayinden sa lanmaktad r. Ayn zamanda sektörün ihracat rakamlar da önemli seviyelerdedir. TR41 Bölgesi nde yo unluk Bursa çevresinde olmak üzere, bu sektörde faaliyet gösteren 120 nin üzerinde i letmede 13 bine yak n çal an bulunmaktad r. Bölge, Türkiye genelindeki ana metal sanayi ve metal i leme sektörlerinde çal anlar n ve i letme say s n n %5,3 ünü bar nd rmaktad r. T M verilerine göre 72

88 bu sektörün bölgedeki 2009 y l ihracat 500 milyon dolar civar ndad r. Türkiye nin 2009 y l ana metal sanayi ihracat n n 15,5 milyar dolar oldu u göz önünde bulunduruldu unda, bu ihracat hacminin %3,2 sinin TR41 Bölgesi ne ait oldu u ortaya ç kmaktad r. Bölgede önde gelen di er sanayiler Önde gelen di er sektörlerden a aç ve orman ürünleri üretiminde bölge, Türkiye de bu alanda çal anlar n %10 unu bar nd rmaktad r. Bursa, bölge istihdam ndan %79, Eski ehir ve Bilecik ise s ras yla, %14 ve %7 pay almaktad r. letme say s bak m ndan ise, Bursa n n bölgede yine %79 luk pay ald görülmekle birlikte Eski ehir in pay %18, Bilecik in pay ise %3 tür. Metal d ürünler sanayi olarak cam, seramik, porselen, çimento, beton, toz harç, alç ve kireç imalat ele al nmaktad r. Bu ürünlerin birço u Türkiye deki önemli sektörlerden biri olan in aat sektörüne girdi olu turmaktad r. TR41 Bölgesi nde, bu sektörde çal anlar n %47 si Bilecik te bulunmakta olup, ard ndan %31 ile Eski ehir ve %22 ile Bursa gelmektedir. Ayr ca, bölgede yer alan metal d ürünler sanayisi i letmelerinin %44 ü Bursa da, %29 u Eski ehir de ve %27 si Bilecik te yer almaktad r. Bu rakamlara göre Bilecik teki i letmelerde çal an say lar n n nispeten daha yüksek oldu u söylenebilir. T M verilerine göre bu sektörün bölgedeki 2009 y l ihracat 56,5 milyon dolar civar ndad r. Bursa, Eski ehir ve Bilecik illeri s ras yla 14,7 milyon dolar, 22,1 milyon dolar ve 19,7 milyon dolar ile bu ihracat hacmini payla m lard r. Kimya ve plastik sektörü, TR41 Bölgesi nde 25 bini plastik ve kauçuk üretiminde olmak üzere 40 bin ki iye istihdam sa lamaktad r. Bölgedeki kimyasal madde üreticileri %79 luk bir oran ile Bursa da yo unla m olup, Bursa y %17 ile Eski ehir ve % 4 ile Bilecik illeri izlemektedir. Bölgede, 2009 y l nda 164 milyon dolar Bursa dan, 32 milyon dolar ise Eski ehir den olmak üzere toplam 196 milyon dolarl k bir ihracat gerçekle tirilmi tir Küçük ve Orta Büyüklükteki letmeler (KOB ) TÜ K i kay t istatistiklerine göre TR41 Bölgesi nde yer alan i letme ve KOB say lar n n illere göre da l m Tablo 48 de görülmektedir. Tablo 48. letme ve KOB Say lar n n llere Göre Da l m (2008) letme Say s KOB Say s Bursa Eski ehir Bilecik TR Kaynak: TÜİK İş Kayıtları İstatistikleri Bölgede faaliyet gösteren firmalar n tamam na yak n n KOB ler olu turmaktad r. 73

89 Buna göre bölgedeki i letmelerin %99,7 sini KOB ler olu turmaktad r. Di er sanayi i letmelerinin da l m nda oldu u gibi, Bursa ili KOB say s bak m ndan da bölgede ilk s rada yer almaktad r. Bölgedeki KOB lerin %76 s Bursa da, %19 u Eski ehir de ve %5 i Bilecik te bulunmaktad r. KOSGEB taraf ndan bölge illerindeki KOB lere verilen destek say lar ve miktarlar Tablo 49 da verilmi tir. Tablo 49. KOSGEB Destek Yönetmeli i Kapsam nda Verilen Destekler ( ) Destek Say s Destek Miktar (TL) Bursa Eski ehir Bilecik TR Kaynak: KOSGEB Bursa ve Eskişehir İl Müdürlükleri Destek say s bak m ndan Bursa ili bölge içinde %62 ile ilk s rada olup, ard ndan %35 ile Eski ehir ve %2 ile Bilecik illeri gelmektedir. Verilen desteklerin miktar nda ise, %70 ile yine Bursa ili bölge içinde ilk s radad r. Bu oran Eski ehir için %29 ve Bilecik için ise %1 olarak gerçekle mi tir Organize Sanayi Bölgeleri Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), Avrupa da sanayi devriminden sonraki seri ve yo un üretim sürecinde planl bir ekilde sanayile mek için kullan lm t r. Giri imcilere arsa çözümleri getiren, ruhsat, izin ve alt yap gibi konularda hizmet sunan OSB ler sanayi sektöründeki yat r mc lar için cazip bölgelerdir. TR41 Bölgesi nde 13 ü Bursa da, 3 ü Eski ehir de ve 6 s Bilecik te olmak üzere olmak üzere toplam 22 adet OSB bulunmaktad r. Baz OSB lerde tahsis edilen parsellerin i letme yat r mlar n n tamamlanmad görülmektedir. Türkiye deki bütün OSB ler Organize Sanayi Bölgeleri Üst Kurulu u (OSBÜK) tüzel ki ili ine üyedir sonu itibariyle Türkiye de Sanayi ve Ticaret Bakanl ndan sicil alm toplam 261 OSB bulunmaktad r. TR41 Bölgesi nde 13 ü Bursa da olmak üzere toplam 22 adet OSB vard r. Bölge OSB lerine ait bilgiler 2010 y l Haziran-Temmuz aylar nda yap lan ziyaretlerde doldurulan anketler ile elde edilmi tir. 74

90 Tablo 50 de bölgedeki OSB lere ait baz veriler özetlenmi, Harita 3 te de OSB lerin yerleri gösterilmi tir. Birçok OSB nin tahsis edilen parsel yüzdesi yüksek gözükmesine kar n her tahsis edilen parselde, i letme yat r m tamamlanmam t r. Tablo 50. TR41 Bölgesi OSB Verileri OSB Ad Alt Yap Durumu At k Su Ar tma Tesisi Sat a Uygun Alan Durumu Tahsis Edilen Parsel Yüzdesi Yakla k letme Say s Yakla k Çal an Say s BOSB Tamam Var Yok 99% HOSAB Tamam Proje A amas nda Var ( ah s Mülkiyetinde) 100% DOSAB Tamam Var Var ( ah s Mülkiyetinde) 100% GÜSAB Tamam (%85) Var (Ortak) Var ( ah s Mülkiyetinde) 100% negöl OSB Tamam Var Yok 100% Bursa Eski ehir KOSAB Tamam Var (Ortak) Var ( ah s Mülkiyetinde) 100% Mermer OSB 2011 de ba lanacak Yok M.Kemalpa a OSB Kamula t rma Devam Ediyor 0% Tamam Var Var 93% NOSAB Tamam Var Var ( ah s Mülkiyetinde) 100% YOSAB Çal malar Sürüyor Yok Kamula t rma Devam Ediyor 76% Deri OSB Tamam Var Var 21% Tekstil Boyahane OSB Ba lanmad Yok negöl II. OSB Ba lanmad Yok Kamula t rma Devam Ediyor Kamula t rma Devam Ediyor 0% - - 0% - - ESO OSB Tamam Var Var 72% Sivrihisar OSB Ba lanmad Yok - 0% - - Beylikova Besi OSB Ba lanmad Yok - 0% - - Bilecik I. OSB Tamam Var Yok 100% Bilecik II. OSB Tamam Proje A amas nda Var 87% Bilecik BORSAB Tamam Yok Var 51% 26 - Pazaryeri OSB Çal malar Sürüyor Yok Var 17% - - Osmaneli OSB Tamam Yok Var 87% 1 - Sö üt OSB Çal malar Sürüyor Yok Var 6% - - Kaynak: OSB Müdürlüğü Ziyaretleri 2010, OSBÜK OSB Bilgi Sitesi 75

91 Harita 3. TR41 Bölgesi OSB'leri Kaynak: OSB Müdürlüğü Ziyaretleri 2010, OSBÜK OSB Bilgi Sitesi Bursa Ticaret ve Sanayi Odas (BTSO) Organize Sanayi Bölgesi 1962 de kurulan ve Türkiye nin ilk OSB si olan Bursa Ticaret ve Sanayi Odas OSB, 670 hektar arazi üzerinde 220 firma ile faaliyetlerini sürdürmekte ve ki iye istihdam sa lanmaktad r. OSB tam kapasite çal maktad r. Sat a uygun yeni parsel bulunmamaktad r. Bölgenin yol, su, drenaj, do algaz, elektrik ve telefon gibi altyap hizmetleri tamamlanm t r. OSB de otomotiv ve yan sanayi ile tekstil firmalar a rl ktad r. Bölgedeki firmalar n 2007 ihracat 4 milyar dolar civar ndad r. Bu rakam, Bursa 2007 ihracat n n %40 na tekabül etmektedir. Hasana a Organize Sanayi Bölgesi (HOSAB) Bursa n n bat s nda, Bursa- zmir karayolu üzerinde bulunan HOSAB, faaliyette olan 60 firma ile 140 hektarl k bir alan üzerine kurulmu tur. Özellikle g da, otomotiv yan sanayi ve plastik sektörlerinin a rl kta oldu u HOSAB ta e yak n çal an istihdam edilmektedir. Bütün parsellerin alt yap çal mas tamamlanm olup, at k su, içme suyu, do algaz ve elektrik ba lant lar arsa s n rlar na kadar getirilmi tir. Demirta Organize Sanayi Bölgesi (DOSAB) Yalova Yolu üzerinde bulunan ve 360 n üzerinde firman n faal oldu u DOSAB ta yakla k 30 bin ki i istihdam edilmektedir. Buradaki firmalar n %68 ini tekstil sektörü olu tururken, ikinci büyük sektör otomotiv yan sanayisidir. DOSAB n elektrik, su, do algaz altyap s ve ya mur, 76

92 kanalizasyon proses, içme suyu ebekeleri tamamlanm t r. Bursa ilinin ihracat nda önemli bir paya sahip olan DOSAB tan 2007 y l nda 1,5 milyar dolar civar nda ihracat yap lm t r. Gürsu Organize Sanayi Bölgesi (GÜSAB) Gürsu OSB, 2001 y l nda tescil alm t r. 109 hektardan olu an bölgede 78 i letme faaliyetlerini sürdürmektedir. Tekstil sektörünün çok yo un oldu u bölgede istihdam 5000 ki inin üzerindedir. Bölgenin y ll k ihracat rakam 250 milyon dolar civar ndad r. Altyap çal malar %85 oran nda tamamlanm t r. negöl Organize Sanayi Bölgesi negöl ilçesinde, Bursa-Eski ehir karayolunun 43. km sinde yer alan negöl OSB, 221 hektar üzerine kurulmu tur. 15 bine yak n ki inin çal t ve 85 firman n faaliyet gösterdi i bölge, yo un olarak tekstil ve mobilya-a aç ürünleri sektörlerindeki firmalar bar nd rmaktad r. Bölgede bo parsel bulunmamaktad r. Yol, su, elektrik, kanalizasyon, do algaz, içme ve kullanma suyu gibi her türlü altyap çal malar tamamlanm t r. Kestel Organize Sanayi Bölgesi (KOSAB) 2004 y l nda tescil alan KOSAB ta %80 i tekstil olmak üzere 78 i letme ve in üzerinde çal an bulunmaktad r. Altyap tesisleri tamamlanm t r. Gemlik limanlar na, Yeni ehir havaalan na ve Bursa ya yak nl, bu OSB ye lojistik aç s ndan avantaj sa lamaktad r. M.Kemalpa a Mermerciler Organize Sanayi Bölgesi Sadece mermer sektöründe faaliyet gösterecek 1998 y l tescilli OSB de kamula t rma çal malar n n tamamlanmas yla 2011 y l nda ruhsat verilmeye ba lanacakt r. Alt yap çal malar na da 2011 y l içerisinde ba lanmas beklenmektedir. M.Kemalpa a Organize Sanayi Bölgesi Metal i leme a rl kl 10 firma ve 200 civar nda çal an ile faaliyetlerini sürdüren OSB de sat a uygun alan bulunmaktad r. Alt yap çal malar tamamlanm t r. Nilüfer Organize Sanayi Bölgesi (NOSAB) Nilüfer organize sanayi bölgesi 2001 y l nda kurulmu tur. 276 i letmenin faaliyetlerini sürdürdü ü bölgede a rl kl olarak makine, metal i leme, otomotiv ve tekstil firmalar 77

93 bulunmaktad r. Bölgede yakla k ki iye istihdam sa lanmakta ve y ll k 275 milyon TL ihracat yap lmaktad r. Bütün altyap projeleri tamamlanm t r. Bursa daki Di er OSB ler Yukar da bahsedilen OSB ler haricinde, Bursa ilinde Yeni ehir Organize Sanayi Bölgesi(YOSAB), Bursa Deri OSB, Bursa Tekstil Boyahane OSB ve negöl II. OSB ( negöl Mobilya A aç leri htisas Organize Sanayi Bölgesi) bulunmaktad r. Eski ehir Sanayi Odas Organize Sanayi Bölgesi (EOSB) lk olarak 1973 y l nda parsellerin sat na ba lanan EOSB, hektar alan üzerine kurulmu oldukça büyük bir OSB dir. Bölgede 500 e yak n firmada yakla k 25 bin ki i istihdam edilmektedir. Makine imalat ve ana metal ve metal e ya sanayi firmalar n n yo unla t bölgede hemen hemen bütün sektörlerden i letmeler bulunmaktad r rakamlar na göre 1 milyar dolar ihracat hacmi bulanan bölgede, sat a uygun alan bulunmaktad r. Altyap çal malar tamamlanm t r. Eski ehir deki Di er OSB ler Eski ehir de Sivrihisar göstermektedir. OSB ve Beylikova Besi OSB olmak üzere 2 OSB daha faaliyet Bilecik I. Organize Sanayi Bölgesi Bilecik I. Organize Sanayi Bölgesi 110 hektar alan üzerine kurulmu ve mevcut 43 parselin tamam n n tahsisi yap lm t r y l nda bütün kamu borçlar n ödeyerek Türkiye nin ilk özerk OSB si olmu tur. Bölge içerisinde bulunan 42 firman n, 2010 itibariyle baz lar üretime ara vermi tir. Faal durumda ki ilik istihdam söz konusudur. OSB deki firmalar n a rl kl üretim alanlar mermer, ta ve seramik sektörleridir. Bölgenin alt yap çal malar tamamlanm t r. Bilecik II. Organize Sanayi Bölgesi I. OSB nin dolmas üzerine, hemen yan nda 32 parsel olarak kurulmu olan II. OSB de, faaliyet gösteren 20 firmada civar nda çal an istihdam edilmektedir. Sat a uygun parsellerin bulundu u bölgede, mermercilik sektöründen firmalar yo unla m t r. 78

94 Bozüyük Organize Sanayi Bölgesi (BORSAB) BORSAB n kurulu u 2004 y l nda tamamlanm t r. Bir k sm faal, bir k sm in a halinde 26 i letmenin bulundu u bölgede metal a rl kl i letmeler yo unluktad r. Sat a uygun parsellerin bulundu u OSB de bütün parsellere alt yap ba lant lar tamamlanm t r. Demiryollar ve karayollar geçi noktas üzerinde oldu u için Bozüyük OSB lojistik aç dan avantajl durumdad r. Bilecik teki Di er OSB ler Yukar da bahsi geçen OSB ler haricinde, Bilecik te Pazaryeri OSB, Osmaneli OSB ve Sö üt OSB bulunmaktad r Küçük Sanayi Siteleri (KSS) Küçük sanayi siteleri, en az 20 adet daha çok imalat ve tamiratla u ra an küçük i letmelerin yer ald, alt yap hizmetleri ile idare, ç rakl k okulu gibi sosyal kurumlarla donat lm i yeri topluluklar d r. Benzer i kollar nda çal an i letmelerin ayn site içinde toplanmas yla, bölgesel ihtiyaçlar n daha kolay ve ekonomik olarak kar lanabilmesi, i yerlerine yeni teknolojinin sokulmas n n kolayla mas ve böylece kalk nma hamlesine en ufak i letmeden ba layarak destek sa lanmas Sanayi ve Ticaret Bakanl n n küçük sanayi sitelerini kurma amaçlar ndand r. Tablo 51. Küçük Sanayi Siteleri (2006) KSS nin Bulundu u l KSS Ad yeri Say s Orhangazi II.Bölüm 200 Gemlik 163 negöl 537 znik 44 Karacabey (Sanatkârlar) 120 Bursa Karacabey I+II+III 478 M.K. Pa a 316 M.K. Pa a II 71 Merkez 731 Orhangazi I 60 Yeni ehir 317 Çifteler 107 Eski ehir Merkez I+II 689 Sivrihisar 124 Bozüyük 38 Bilecik Bozüyük II 200 Merkez 87 Kaynak: TR41 Bölgesi KOSGEB Bölgesel Kalkınma Araştırma Raporu Bursa, Bilecik ve Eski ehir illerinde bulunan küçük sanayi sitelerinin listesi Tablo 51 de gösterilmi tir. Bursa da 13 KSS de 3.037, Bilecik te 3 KSS de 325 ve Eski ehir de 4 KSS de 79

95 920 i letme faaliyetlerini sürdürmektedir. Türkiye deki hem toplam KSS say s n n ve hem de KSS de bulunan i letme say s n n % 4,5 i TR41 Bölgesi nde bulunmaktad r Serbest Bölgeler Türkiye de faaliyette olan 19 serbest bölgeden Gemlik te 2001 y l nda faaliyete ba layan Bursa Serbest Bölgesi, TR41 bölge s n rlar içerisindedir. Bursa Serbest Bölgesi (BUSEB) nispeten yeni olmas na ra men ticaret hacmi bak m ndan 2009 da 1,3 milyar dolar ile Türkiye de 5. s rada, çal an say s bak m ndan da ki i ile 2. s rada yer almaktad r. 170 in üzerinde i letmenin faaliyetlerini yürüttü ü bölgenin, altyap s ve parsellenmesi OSB lere benzer ekilde planlanm ve tamamlanm t r. BUSEB, dört büyük limanla yan yana olmas ndan dolay ula m aç s ndan da stratejik bir konuma sahiptir Ar-Ge, Yenilikçilik ve Kümelenme Ara t rma-geli tirme ve Yenilikçilik Yenilikçilik rekabetçi ekonomik yap n n en önemli unsurlar ndan biridir ve yeniliklerin büyük k sm bilgi ve teknoloji üreten Ar-Ge faaliyetlerinden kaynaklanmaktad r. Ülkemizde ve bölgemizde Ar-Ge çal malar büyük oranda akademik çevrelerde gerçekle tirilmekte ve üniversite-sanayi i birli inde geni bir iyile tirme potansiyeli bulunmaktad r. Bölgenin Ar-Ge potansiyeli TÜB TAK-Teknoloji ve Yenilik Destek Programlar Ba kanl (TEYDEB) projelerinde hedef, kurumlar n Ar-Ge çal malar n destekleyerek Ar-Ge harcamalar n n GSYH içindeki pay n %2 lere ç karmakt r. ekil 31 e göre y llar aras dönemde TEYDEB Proje ba vurular nda Bursa 4., Eski ehir 12. Bilecik ise 16. s rada yer almaktad r. Türkiye geneli proje ba vurular n n %9,6 s bu bölgeden yap lm t r. Bölge illeri firmalara verilen Ar-Ge hibe destek tutarlar nda da ilk 20 il aras ndad r. Özellikle Bursa, stanbul ve Ankara n n ard ndan üçüncü s rada gelmektedir. Bölge y llar aras nda tüm Türkiye nin %18,9 luk Ar-Ge hibe pay na sahiptir. Son senelerde bu pay daha da yükselmektedir. 80

96 ekil 30. Proje Ba vurular n n llere Göre Da l m ( , Birikimli, lk 18 l) %40 %36 %35 %30 %25 %20 %17 %15 %10 %8 %8 %8 %5 %4 %3 %2 %2 %2 %1 %1 %1 %1 %1 %1 %1 %1 %0 Kaynak: TÜBİTAK döneminde Türkiye geneli proje ba vurular n n %9,6 s ve Ar-Ge hibelerinin %18,9 u bu bölgeye aittir y l nda ülke geneli toplam patent ba vurular nda ise bölge %7,4 lük bir paya sahiptir y l Ocak ay sonu itibar yla Ar-Ge Merkezi Belgesi almaya hak kazanan 64 i letmeden 7 si Bursa da, 2 si Eski ehir dedir. Bilecik te henüz Ar-Ge merkezli i letme yoktur. ekil 31. Ar-Ge Merkezlerinin llere Göre Da l m (2010 Ocak) Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Ar-Ge çal malar n n sonuç ürünleri temel olarak patent, faydal model ve endüstriyel tasar m olarak kar m za ç kmaktad r y l nda patent ba vurular nda Bursa 4., Eski ehir 15. ve Bilecik 22. s rada yer almaktad r. Tüm Türkiye genelinde bölgenin patent ba vuru pay %7,4 seviyesindedir. Tablo 52. Patent Ba vurular n n llere Göre Da l m Bursa Eskişehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: Türk Patent Enstitüsü 81

97 Bölgede Eski ehir ve Bursa da birer tane olmak üzere iki adet Teknoloji Geli tirme Bölgesi faaliyet göstermektedir. Ulutek Teknoloji Geli tirme Bölgesi, Uluda Üniversitesi Görükle yerle kesi içerisindedir. Eski ehir Teknoloji Geli tirme Bölgesi Eski ehir Organize Sanayi Bölgesi ndeki Bilim Park içinde yer almaktad r.. Üniversitelerin bilimsel yay n endeksine (SCI) giren makale say lar da teknolojik ve bilimsel ara t rma çal malar n n seviyesi için önemli bir k stast r y l toplam makale say lar na göre Uluda Üniversitesi 14., Eski ehir Osmangazi Üniversitesi 28. Anadolu Üniversitesi 36. s rada yer alm t r. Bilecik Üniversitesi yeni kurulmas na ra men 2008 de akademik yay n ç karmaya muvaffak olmu tur. Tablo 53 bu üniversitelerin y llar ndaki akademik performanslar n vermektedir. Tablo 53. Y llara Göre Bölge Üniversitelerinin SCI-Endeksi Akademik Yay n Say lar Üniversite Adı SCI Yayın Sayısı Öğretim Üyesi Başına Düşen Yayın Miktarı SCI Yayın Sayısı Öğretim Üyesi Başına Düşen Yayın Miktarı Anadolu Üniversitesi 187 0, ,35 Bilecik Üniversitesi ,17 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi 227 0, ,55 Uludağ Üniversitesi 381 0, ,66 Kaynak: Yükseköğretim Kurulu Bölge, Ar-Ge faaliyetlerinde Türkiye ortalamas na göre oldukça ileri bir seviyededir. Bununla beraber yürütülen Ar-Ge faaliyetlerinin oran bölge potansiyelini yans tmamaktad r. Bursa da teknik üniversitenin e itim ö retime ba lamas ile üniversite-sanayi i birli inin artmas ve dolay s ile de Ar-Ge faaliyetlerinin artmas beklenmektedir Kümelenme Ayn bölgede ve ayn i kolunda, ayn de er zincirinde faaliyet gösteren, birbiri ile i birli i ve ayn zamanda rekabet içinde olan, aralar nda ticari ili ki bulunan i letmelerin ve onlar destekleyici kurumlar n bir araya geldikleri örgütlenme modeline kümelenme denilmektedir 14. Porter (1998) a göre kümelenmeler bölgelerin rekabet avantajlar n, i letmelerin verimlilik düzeylerini art rarak, kat l mc lar n yenilik yapma kapasitelerini yükselterek ve yeni i letmelerin kurulmas n te vik ederek geli tirir. 14 Ulusal Kümelenme Politikas n n Geli tirilmesi Projesi bas n bilgi notu. 82

98 Kümeler kaynaklara etkin eri imi art rarak, firmalar aras nda daha kolay koordinasyon ve i lem yap lmas n sa lamakta ve iyi örneklerin yay lmas n h zland rarak verimlili i art rmaktad r. Yeni i imkânlar n n belirginle mesi, tedarikçilere, mü terilere ve destek mekanizmalar na daha rahat ula lmas, k saca ticarile menin art r lmas, deneyim, yetenek ve bilgi sahiplerinden bir havuzun olu turulmas, böylece bilginin ortaya ç kmas n n sa lanmas kümelenmenin ba l ca yararlar ndand r. Ulusal kümelenme politikas ve bölge illeri kümelenme da l m Ülkemizde, rekabet gücü ta yan sektörlerin geli tirilerek ulusal kümelenme politikas na temel te kil etmesi ve sürdürülebilir ihracat art n sa layacak rekabetçi yap n n geli tirilmesi için y llar aras nda D Ticaret Müste arl öncülü ünde Ulusal Kümelenme Politikas n n Geli tirilmesi Projesi haz rlanm t r. Tablo 54 teki 32 küme kategorisi belirlenmi ve 10 pilot i kümesi için yol haritalar ç kar lm t r. Eski ehir-bilecik-kütahya (EBK) Seramik Kümesi pilot kümeler içinde ilk tüzel ki ili e sahip olan küme durumundad r. Seramik Ara t rma Merkezi (SAM) y llar aras ndaki 34 projesi ve hâlihaz rda 14 projesi ile EBK Seramik Kümesi nin en güçlü aktörlerindendir. Tablo 54. Kümelenmede Tespit Edilen 32 Kategori Hammadde & Materyaller Sanayi ve Destek Ürünleri Nihai Tüketim ve Hizmetler 01.İnşaat malzemeleri ve Ağır İnşaat İşleri 08.Eğitim ve Bilgi Üretimi 20.Aydınlatma, Elektrik Donanımları 02.Metal Üretimi 09.Ağır İş Makineleri 21.Mobilya 03.Ormancılık Ürünleri 10.Mali Hizmetler 22.Tekstil 04.Petrol ve Doğal Gaz 11.Analitik Donanım ve Tıbbi Araçlar 23.Hazır giyim 05.Kimyasal Ürünler 12.Otomotiv ve Motorlu Araçlar 24.Ayakkabıcılık 06.Plastik 13.Dağıtım Hizmetleri (toptancılık) 25.İlaç ve Biyo-teknoloji 07.Bilgi Teknolojileri 14.Enerji Üretimi ve Dağıtımı 26.Deri Eşyaları 15.Matbaacılık 27.Mücevherat ve Değerli Metal 16.İletişim Donanım ve Hizmetleri 28.Eğlence 17.Havacılık Sektörü ve Savunma 29.Turizm ve Konaklama 18.İş Hizmetleri 30.Tarımsal Ürünler, İşlenmiş Gıda 19.Ulaştırma ve Lojistik 31.Yapı Malzeme ve Donanımları 32.Oyun ve Oyuncak Kaynak: ClusterTurkey Ulusal Kümelenme Politikas n n Geli tirilmesi Projesi bölge illeri sonuçlar Tablo 55 te verilmi tir. Sonuçlar istihdama dayal üç y ld z analiz yöntemine göre belirlenmi tir. Y ld z say lar birden üçe do ru artt kça uzmanla ma da artmaktad r. Bursa tekstil, kimyasal ürünler, metal üretimi, orman ürünleri, mobilya ve otomotiv gibi alanlarda ön plana ç kmaktad r. 83

99 Eski ehir de metal üretimi, tar msal ürünler ve i lenmi g dada ciddi bir potansiyel oldu u görülmektedir. Her üç il yap malzeme ve donan mlar üretiminde de iyi konumdad r. Haziran 2005 verilerine göre haz rlanan KOSGEB kümelenme çal mas nda da Bursa ilinde a aç, ana metal sanayi, deri, g da, giyim, tekstil, plastik otomotiv, mobilya, metalik olmayan mineraller ve makine i kolunda, Eski ehir ilinde mobilya, metalik olmayan mineraller ve makine i kolunda kümelenme tespit edilmi tir. Ulusal Kümelenme Politikas n n Geli tirilmesi Projesi kapsam nda kümelenme konusunda Bursa tekstil, kimyasal ürünler, metal üretimi, orman ürünleri, mobilya ve otomotivde; Eski ehir metal üretimi, tar msal ürünler ve i lenmi g dadaki potansiyelleri ile öne ç kmaktad r. Bursa Tekstil Kümesi daha önce üzerinde çal lan ba ka bir i kümesidir. Haz rlanan rekabetçilik analizi bu i kümesinin hâlihaz rda küresel ölçekte rekabetçi bir kapasiteye sahip oldu unu göstermektedir. Ayr ca Bursa n n da içinde yer ald Marmara Otomotiv Kümesi Türkiye de üretilen 1.1 milyon arac n yakla k %98 ini üretmektedir. Tablo 55. Bölge lleri Sektör Yo unluklar Bursa Eskişehir Bilecik Metal Üretimi İnşaat malzemeleri ve Ağır İnşaat İşleri ** Metal Üretimi ** ** * Ormancılık Ürünleri ** * * Petrol ve Doğal Gaz * * * Kimyasal Ürünler *** * Plastik * * Bilgi Teknolojileri * Eğitim ve Bilgi Üretimi * Ağır İş Makineleri * * Otomotiv ve Motorlu Araçlar ** * * Dağıtım Hizmetleri (toptancılık) * * Enerji Üretimi ve Dağıtımı * * Matbaacılık * Havacılık Sektörü ve Savunma * ** Aydınlatma, Elektrik Donanımları * Mobilya ** * Tekstil *** Hazır giyim * * Ayakkabıcılık ** Tarımsal Ürünler, İşlenmiş Gıda ** Yapı Malzeme ve Donanımları ** ** ** Oyun ve Oyuncak * Kaynak: ClusterTurkey ** * ** Yap Malzeme ve Donan mlar ** ** ** Ormanc l k Ürünleri ** * * Otomotiv ve Motorlu Araçlar ** * * Tekstil *** Mobilya ** * Kimyasal Ürünler *** * 84

100 6.6. n aat Sektörü Türkiye de istihdam ve üretilen toplam katma de erde önemli bir paya sahip olan sektörlerden biri de in aatt r. TÜ K verilerine göre 2009 y l ülke genelinde in aat sektörünün toplam istihdamdaki pay %5,2 dir. Giri im say lar na bak ld nda da in aat sektörünün TR41 Bölgesi ndeki durumu Tablo 56 da görülmektedir. Tablo 56. Kay tlar na Göre Giri im Say lar (2009) kay tlar na göre giri im say lar Bursa Eski ehir Bilecik 262 TR Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Buna göre in aat sektörü giri im say lar nda, TR41 Bölgesi nin Türkiye içindeki pay %4 tür. Bölge içindeki payla mda ise Bursa %74 ile ilk s rada olup, ard ndan %22 ile Eski ehir ve %4 ile Bilecik illeri gelmektedir. TÜ K in 2008 y l, yap kullanma izin belgeleri bazl, tamamen veya k smen biten yeni ve ilave yap verilerine göre bina say lar Tablo 57 de gösterilmi tir. Buna göre, Türkiye de yap lan yeni ve ilave yap lar n %6,3 ü bölgededir. Bölge içindeki yüzdesel da l ma bakt m zda %58 ile ilk s rada olan Bursa ilini, %35 ile Eski ehir ve %7 ile Bilecik takip etmektedir. Tablo 57. Yap Kullanma zin Belgelerine Göre Bina Say s (2008) Genel toplam kamet amaçl binalar kamet amaçl binalar d ndaki binalar Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler TÜ K in 2007 y l verilerine göre sektörler baz nda yerel birimlere göre temel göstergeler Tablo 58 de yer almaktad r. Bu tabloya göre TR41 Bölgesi Türkiye deki toplam yerel birim say s n n %4,2 sine sahiptir ve bu sektörde Türkiye genelinde çal anlar n da %4,6 s bölge içinde istihdam edilmektedir. Ayr ca, ülke geneli in aat sektörü maa ve ücretlerinin %4,3 ü ile cironun % 3,7 si bölgenin pay d r. 85

101 Tablo 58. Yerel Birimlere Göre Temel Göstergeler (2007) Yerel Birim Say s Çal an Say s Maa ve Ücretler (TL) Ciro (TL) TR41 Bölgesi Tüm Sektörler n aat Sektörü Türkiye Tüm Sektörler n aat Sektörü Kaynak: TÜİK Yıllık Sanayi ve Hizmet İstatistikleri TR41 Bölgesi ndeki in aat sektörü yerel birim say s bölgedeki tüm sektörlerin %3,7 sini kapsamakta olup, bölge çal anlar n n da %5,5 i bu sektörde istihdam edilmektedir Tar m Sektörü Ülkemizde tar m sektörü, y llar boyunca nüfusun büyük bir k sm n n geçim kayna olmu, istihdama ve ekonomiye büyük katk sa lam t r. Tar m, insan varl n n temel ihtiyac olan beslenmenin kayna n te kil etti i için, önemini gelecekte de sürdürecektir. Küreselle en dünyada, tar m sektörü yeni yakla m ve olu umlarla kar la maktad r. Özellikle g da güvenli i, iyi tar m uygulamalar, organik tar m, topraks z tar m, hibrid uygulamalar ve genetik alan ndaki çal malar bunlardan baz lar d r. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda bu yeni yakla mlar kapsam nda modernizasyona, ürün çe itlili ine, sa l kl tohum uygulamalar na, organik ürün ve çevre korumas na, ürünlerin pazarlanmas ve tar mda sürdürülebilirlik olgusuna ciddi bir ekilde önem verilmi tir. Ülkemizde yine bu konu ile ili kili olarak k rsal kalk nma politikalar n n etkinli inin art r lmas için K rsal Kalk nma Kurumu kurulmu tur Do al ve Tar msal Kaynaklar Kurumsal kaynaklar TR41 Bölgesi nde tar ma katk sa layan kurum ve kurulu lar Tablo 59 da gösterilmi tir. Bunlar aras nda l Özel daresi, Köy Hizmetleri, Tar m l Müdürlü ü, Devlet Su leri, Toprak Mahsulleri Ofisi gibi kamu kurumlar yan nda, bölgede hizmet veren özel sektör kurulu lar da bulunmaktad r. 86

102 Tablo 59. Tar msal Organizasyon Fonksiyonlar ve Sorumluluklar Verilen Hizmetler Yayım-Eğitim-Araştırma Sulama Orman Köylerini Kalkındırma Veteriner Hizmetleri, Suni Tohumlama ve Damızlık Tarımsal Girdiler (Tohum, gübre, zirai mücadele ilaçları) Tarımsal Kredi Ürün Pazarı Süt Toplama ve Pazarlama Et İşleme İlgili Kurum Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri, Tarım Danışmanları, Ziraat Odaları, Üniversiteler, TÜBİTAK Test ve Araştırma Enstitüsü (Bursa), Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü (Eskişehir), Toprak Su ve Kaynaklarını Araştırma Enstitüsü (Eskişehir) DSİ (Büyük ölçekli), İl Özel İdaresi, (Köy Hizmetleri), Sulama Kooperatifleri ve Birlikleri Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri, Çevre ve Orman Bakanlığı İl Müdürlükleri Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri, Serbest Veteriner Hekimler, Hayvan Yetiştiricileri Birliği Belediyeler Tarım İl ve İlçe Müdürlükleri, TİGEM, Tarımsal Kooperatifler Özel Kuruluşlar, Hayvan Yetiştiricileri Birliği, Diğer çiftçiler T.C. Ziraat Bankası, Tarım ve Kredi Kooperatifleri, Diğer (Özel Bankalar) TMO, Marmara Birlik, Koza Birlik, Fisko-Birlik, Trakya Birlik, Panko Birlik, Kooperatifler, Çeltik Üreticileri Birliği (Bursa), Semt Pazarları, Haller, Meyve Fidan Yetiştiricileri Birliği (Bursa), Tüccarlar, Canlı Hayvan Pazarları Çiftçi Örgütleri, Özel Sektör, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri Özel Kuruluşlar, Belediyeler Diğer Finansman Kaynakları Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nsan kaynaklar Tarım ve Köy işleri Bakanlığı, İl Özel İdaresi, Köylere Hizmet Götürme Birlikleri, Dünya Bankası, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı, AB Fonları, Çiftçi Örgütleri Tablo 60. Tar m Sektöründeki Nitelikli nsan Kaynaklar ( ) Mühendis Tar m l Ve lçe Müdürlükleri Veteriner Hekim Veteriner Sa. Tekn. Ziraat Tekn. Ev Eko. Tekn. Tar m Dan manlar Mühendis Veteriner Hekim laç Bayi-Klinik- Dan manl k Vb. Müh/Tekn. Veteriner Hekim Bursa Eski ehir Bilecik TR Kaynak: Bursa, Eskişehir, Bilecik Tarım İl Müdürlükleri Tar msal araç gereç varl Türkiye de y llar boyunca tar m sektöründe makinele me modernizasyonu sa lanmaya çal lm t r. Bu kapsamda özellikle traktör kullan m nda önemli geli meler kaydedilmi tir. Tablo 61. Tar msal Alet ve Makineler (2009) Pulluk Ekim Gübre Da tma Seyyar Süt Sa m Su Sabit Süt Sa m Makinesi Makinesi Makinesi Pompas Tesisi Biçerdöver Traktör Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak : TÜİK Bölgesel Göstergeler Bölgede tar m sektöründe modernizasyon alan nda kayda de er ilerlemeler ya anmas na ra men i letme büyüklüklerinde ölçek ekonomisine geçilememesi, verimlili in dü ük düzeyde olmas na neden olmaktad r. 87

103 Ancak tar mda çal an nüfusun ve i letme say s n n fazla olmas sektörde ölçek ekonomisine geçi yap lamamas na ve verimin dü ük kalmas na yol açmaktad r. Tar m araç-gereç say lar ve üretim çe itlili i, tar m n geli mi lik düzeyine göre de i iklik göstermektedir. TR41 Bölgesi, Türkiye deki tar m alanlar n n %3,9 unu, ülkedeki traktör varl n n ise %6,2 sini bar nd rmaktad r. Bu durum, bölgede makinele menin ülke geneline göre yo un oldu unu göstermektedir. Sulama ve toprak koruma tesisleri Tar m sektörü üretiminde en önemli kaynaklar su ve toprakt r. Bu kaynaklar n korunmas ve verimli kullan lmas önem arz etmektedir. Bu amaçla DS ve l Özel dareleri nce çal malar yap lmaktad r. Bölgemizde kamu taraf ndan yap lan tesisler ve bu tesislerden yararlanan alanlar Tablo 62 de verilmi tir. Tablo 62. DS ve KHGM 15 Taraf ndan Yap lan Toprak ve Sulama Tesisleri (2005) Sulama Toprak Tarla çi Drenaj Ve Tesisleri Muhafaza Gel. Top.Isl. Proje Saha Proje Saha Proje Saha Proje Saha Adedi (Ha) Adedi (Ha) Adedi (Ha) Adedi (Ha) Bursa Eski ehir Bilecik TR Kaynak : KHGM Toprak ve Su Kaynakları Envanteri Arazi Da l m TR41 Bölgesi nde tar m alan, orman ve fundal k alanlar oran ülke ortalamas n n üzerinde yer almaktad r. Büyükba hayvanc l n az olmas, tar m ve sanayiye tahsis edilen arazilerin yo unlu u gibi sebeplerle bölgede çay r ve mera alanlar oran Türkiye ortalamas n n oldukça alt nda yer ald görülmektedir. Tablo 63. Arazi Kullan m Biçimlerine Göre Da l m (2004) Tar m Çay r Orman Tar m D Toplam Yüzölçümü Alan Mera Fundal k Alan Ha % Ha % Ha % Ha % Ha % Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye , , , , Kaynak: Valilik ve İl Tarım Müdürlüğü Verileri, Türkiye İstatistik Yıllığı y l nda kabul edilen 5286 No.lu kanun ile Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ü (KHGM) kald r lm olup, bu kurum bünyesinde verilen hizmetler l Özel dareleri ne devredilmi tir. 88

104 Ülkemizdeki tar m alanlar n n %3,9 u TR41 Bölgesi ndedir. Bunun %60 n ekilen alan, %6 s n sebze bahçeleri, % 4 ünü meyvelikler, %4 ünü zeytin, %5 ini yem bitkileri ve %20 sini nadas alanlar olu turmaktad r. TR41 Bölgesi nde en fazla tar m alan %42 ile Eski ehir de, en az tar m alan ise %33 ile Bilecik te bulunmaktad r. TR41 Bölgesi ndeki tar m alanlar n n yakla k 2/3 ü ekilen tarla alan d r. Bölgede en fazla sebze ekim alan Bursa ilinde, en fazla nadas alan ise Eski ehir ilindedir. Bölgedeki meyve bahçelerinin %76 s Bursa dad r. Tablo 64. Tar m Alan Kullan m (2009, hektar) lenen tar m alan Uzun ömürlü bitkiler Toplam i lenen tar m alan ve uzun ömürlü bitkiler Toplam Ekilen Nadas Sebze Toplam Meyveler, içecek ve baharat bitkileri alan Ba alan Zeytin a açlar n n kaplad alan Yem bitkileri Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Not: 1. Bilgi CPA sınıflandırmasına göre verilmiştir yılına kadar mısır, fiğ ve burçağın dane ve ot üretimine ait toplam alan, tahıl ve baklagillerde gösterilmiştir yılından sonra dane ve ot alanları ayrı olarak derlenmeye başlanmıştır. Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Tar m alanlar n n daha verimli kullan labilmesi için Tar m ve Köyi leri Bakanl taraf ndan ürün deseni analizleri yap lm ve bu analizler neticesinde havza planlar olu turulmu tur. Buna göre 30 yeni havza olu turulmu tur. TR41 Bölgesi topraklar 1 No. lu Güney Marmara Havzas (Çanakkale, Bal kesir, Bursa, Bilecik, Yalova, Sakarya, Kocaeli, stanbul), 8 No. lu Sö üt, Orta Sakarya Havzas (Bursa, Bilecik, Bolu, Kütahya, Eski ehir, Ankara) ve 14 No. lu Karasi, Gemlik Havzas (Bal kesir, Bursa, Çanakkale, Manisa) eklinde 3 farkl havza alan nda yer almaktad r. 89

105 Harita 4. Türkiye Havza Planlar (2009) Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Toprak yap s ve arazinin kullan m kabiliyetlerine göre da l m Topraklar n kullan m kabiliyet s n flar 8 adet olup, verimlilik durumu ve s n fland rmalar I. s n ftan VIII. s n fa do ru giderek azalmaktad r. lk dört s n f, i lemeli tar ma uygun arazilerden olu maktad r. Bu kapsamda, TR41 Bölgesi ne ait arazi kullan m kabiliyet s n f na göre toprak da l m a a daki Tablo 65 te verilmi tir. Tablo 65. Toprak Yap s ve Arazinin Kullan m Kabiliyetlerine Göre Da l m (2005, Hektar) Toprak Sınıfı I II III IV V VI VII VIII Bursa Eskişehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: KHGM İl Arazi Varlığı 90

106 ekil 32. lemeli Tar ma Uygun Toprak (2005) İşlemeli Tarıma Uygun Olmayan Topraklar %64 TR41 İşlemeli Tarıma Uygun Topraklar %36 İşlemeli Tarıma Uygun Olmayan Topraklar %66 Türkiye İşlemeli Tarıma Uygun Topraklar %34 Kaynak: KHGM İl Arazi Varlığı Eski ehir de i lemeli tar ma uygun araziler, ilin toplam toprak varl n n %40,94 ünü olu turmaktad r. Bu oran Bursa ilinde %30 iken, Bilecik te %25 tir Sulama Potansiyeli Ülkemizde tar m arazilerinin 8,5 milyon hektar sulanabilir özelliktedir. TR41 Bölgesi nde ise toplam sulanabilir alan n ancak %53 ü sulanabilmektedir. Sulanan tar m arazisi varl bak m ndan Bursa ili birinci s ray al rken Bilecik ili son s rada yer almaktad r. Bölgede sulanan arazi varl oran, Türkiye oran n n oldukça üzerindedir. Bu durumun olu mas nda, sulamaya uygun alanlar n varl d nda sulamada modern yöntemlerin uygulanmas n n da etkili oldu u söylenebilir. Tablo 66. Tar m Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu (2006) Tar m Arazisi (ha) Sulanabilir Devlet Sulamas (ha) Halk Arazi (ha) l Özel dareleri DS Sulamas (ha) Toplam Sulanan Arazi (ha) Sulanan arazinin Tar m arazisine oran (%) Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: İl Tarım Mastır Planları Tar msal Yap ve Üretim Sistemi Ülkemizde en son 2001 y l nda genel tar m say m yap lm t r. Bu say ma göre ülkemizdeki tar msal i letmelerin ço u, ekonomik i letmecilikten uzak, orta ölçekli veya küçük aile i letmecili i eklindedir. Tar m arazileri küçük, sektörde çal an nitelikli insan say s az ve 91

107 üretimde geleneksel tar m uygulamalar hakimdir. Bölgemizde de bu duruma paralel olarak tar msal i letmelerin büyük bir bölümü 50 dekardan küçük i letmelerden olu maktad r. Tablo 67. Tar msal Üretim ve Arazi Durumu (2001) Arazi Büyüklüğü (da) Arazisi Olmayan İşletme Sayısı Toplam Arazi Miktarı (da) Bitkisel ve Hayvansal Üretim Yapan İşletme Sayısı Arazi Miktarı (da) Yalnız Bitkisel Üretim Yapan İşletme Sayısı Arazi Miktarı (da) Yalnız Hayvansal Üretim Yapan İşletme Sayısı Arazi Miktarı (da) Hayvan Sayısı Küçükbaş Büyükbaş < < TR Türkiye Kaynak: TÜİK Genel Tarım Sayımı TR41 Bölgesi nde i letme ba na dü en arazi büyüklü ü, Türkiye ortalamas n n üzerindedir 16. Buna ek olarak, tar msal üretim yapan toplam i letme say s içinde bitkisel ve hayvansal üretim yapan i letmelerin oran n n %62 gibi yüksek bir de ere sahip olmas, bölgede tar m ve hayvanc l k faaliyetlerinin birbiri ile ili kili oldu unu göstermektedir. Bu ili kinin Bölgede tar m, hayvanc l k ve sanayi sektörleri aras nda entegrasyonun art r lmas ve geli tirilecek tar msal pazarlama stratejileri, sektörlerin geli imi aç s ndan önem te kil etmektedir. art r lmas ve sanayi entegrasyonu ile birlikte pazarlama stratejileri geli tirilmesi bölge için önemli bir husus olarak ortaya ç kmaktad r. Tarla bitkileri üretimi Tarla bitkileri tar m ülkemiz tar m nda önemli bir yere sahiptir. nsanlar n temel g da maddelerinin büyük bir k sm ve endüstride kullan lan hammaddelerin birço u tarla bitkileri tar m ndan kar lanmaktad r. 16 AB ülkeleri genelinde ise i letme ba na dü en arazi miktar Türkiye ortalamas ndan yakla k 3,2 kat daha büyüktür. 92

108 Tablo 68. Tarla Bitkileri Üretimi (2008) Tarla Bitkileri hasat edilen alan (Hektar) Parfümeri, eczac l k vb. bitkiler, ekerpancar ve yem bitkileri (Ton) Patates, kuru baklagiller, yenilebilir kök ve yumrular (Ton) Saman ve ot (Ton) Tah llar (Ton) Ya l tohumlar (Ton) eker imalat nda kullan lan bitkiler (Ton) Toplam (Ton) Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Not. 1. işlenmemiş tütün ve Tekstilde kullanılan ham bitkiler toplamda verilmiştir. 2. Bilgi CPA sınıflandırmasına göre verilmiştir. Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler TR41 Bölgesi tarla bitkileri tar m incelendi inde, toplam üretimde eker imalat nda kullan lan bitkiler ve tah l ürünleri üretiminin önemli bir paya sahip oldu u görülmektedir. Bölge illeri içinde tarla bitkileri tar m en fazla Eski ehir de yap lmaktad r. Tarla bitkileri tar m nda göreceli olarak çok az bir paya sahip olan Bilecik ilinde Türkiye deki erbetçi otu üretiminin tamam yap lmaktad r. Sebze üretimi Türkiye de yakla k 50 sebze türü yeti tirilmekte ve 27 milyon tonluk sebze üretimi ile ülkemiz dünyada ilk 4 ülke aras nda yer almaktad r. Sebze üretiminin %87 si aç kta, %13 lük k sm da örtü alt nda gerçekle tirilmektedir. Tablo 69. Sebze Üretim Miktarlar (2008, Ton) Toplam Kök ve yumru sebzeler Meyvesi için yetiştirilen sebzeler Diğer sebzeler (başka yerde sınıflandırılmamış) Bursa Eskişehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler TR41 Bölgesi Türkiye deki sebze üretiminin %8,4 ünü gerçekle tirmektedir. Bursa ili bölge toplam üretiminin %72 sini kar lamaktad r. Özellikle tar msal sanayiye girdi sa layan domates üretimi Bursa ilinde yo undur. 93

109 ekil 33. Sebze Üretimi (2008) Bilecik %13 Eskişehir %15 Bursa %72 Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Meyve üretimi Ülkemiz birçok meyve türünün merkezi ve kayna d r. Kiraz, elma, armut, zeytin, üzüm ayva, erik, vi ne, f nd k, antepf st, badem, ceviz, kestane, incir, nar vb. ürünlerin ülkemiz topraklar nda ortaya ç kt bilinmektedir. Birle mi Milletler G da ve Tar m Örgütü nün (FAO) 2007 y l istatistik verilerine göre meyve üretiminde dünya s ralamas nda birinci olan Çin i, Hindistan, ve Brezilya takip etmektedir. Türkiye ise Bölgede eftali, armut, zeytin, siyah incir, nar ve kiraz gibi meyveler yo un bir ekilde üretilmektedir. Özellikle siyah incir, eftali, nar ve ahududu ürünleri kaliteleri ile marka ürünler olarak öne ç kmaktad r. 11 nci s rada yer almaktad r. Bununla birlikte ayn y lda kay s ve kiraz üretiminde dünya birincisi, karpuz, vi ne ve incir üretiminde ikinci, çilek ve kestane üretiminde üçüncü, elma üretiminde dördüncü, eftali, üzüm ve keçiboynuzu üretiminde dünya alt nc s olan Türkiye, erik, limon ve armut üretiminde ise yedinci s rada yer alm t r. Tablo 70. Meyve Üretimi ( , Ton) Not. Yıl Üzüm Muz, incir, avokado ve kivi Diğer meyveler, taş çekirdekliler ve yumuşak çekirdekliler Zeytin ve diğer sert kabuklular Baharat bitkileri (işlenmemiş) Toplam Bursa Eskişehir Bilecik TR Türkiye Turunçgiller ve Çay (yaş) toplamda verilmiştir. 2. Bilgi CPA sınıflandırmasına göre verilmiştir Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Tar msal üretim potansiyeli son derece yüksek olan ülkemiz, tar m ürünleri üretimi genelinde 94

110 oldu u gibi meyve üretiminde de, uluslararas standartlara uygun üretimde problemler ya amaktad r. Dolay s ile bu alanlardaki ihracatta arzu edilen düzeylere ula lamamaktad r. TR41 Bölgesi nin meyve üretimi Türkiye üretiminin %4 üne tekabül etmektedir. Bölgenin toplam üretiminin %87 sini Bursa ili kar lamaktad r. Bölgede üretim eftali, armut, zeytin, siyah incir, nar ve kiraz gibi çe itler üzerinde yo unla m t r. Özellikle siyah incir, eftali, nar ve ahududu marka olu turan ürünler olarak öne ç kmaktad r. Süs bitkileri üretimi Bitkisel üretim içinde önemli bir yere sahip olan süs bitkileri üretimi, pek çok ülkede ekonomiye kayda de er katk sa layan bir sektördür. Ülkemiz iklim ve toprak özellikleri bak m ndan süs bitkileri yeti tiricili ine uygundur ve ayn zamanda birçok süs bitkisinin gen kayna d r üretim dönemi itibariyle ülkemizde süs bitkileri üretimi yap lan iller s ralamas nda Bursa ili zmir, Antalya, Yalova, stanbul, Sakarya illeri ile birlikte ilk s ralarda yer almaktad r. Tablo 71. Süs Bitkileri Ekili Alanlar (2004, Dekar) Kesme Çiçek İç ve Dış Mekân Bitkiler Yabani Soğanlı Yumrulu, Rizomlu Bitkiler Toplam Örtü Altı Açık Örtü Altı Açık Tarla Örtü Altı Açık Tarla Örtü Altı Açık Tarla Bursa 74, ,70 6, ,7 81, ,40 Eskişehir , ,5 74 Bilecik TR41 75, ,70 26, ,7 101, ,40 Kaynak: Bursa, Eskişehir, Bilecik Tarım İl Müdürlükleri TR41 Bölgesi nde süs bitkilerinin üretiminin Bursa ilinde yo un oldu u görülmektedir. Önemli üretim merkezleri olan Yalova, stanbul ve Bursa ya yak n olmas na ra men, Bilecik ilinde bu alanda kayda de er bir üretim yap lmamaktad r. Örtü alt (Sera) alanlar Akdeniz Bölgesi 2008 y l nda ülke genelinde yap lan örtü alt üretimin %80 ine sahiptir. TR41 Bölgesi nde ise bu oran binde 4 olarak gerçekle mi tir. Tablo 72. Örtü Alt Sebze ve Meyve Üretimi ve Alanlar (2008) Ton Toplam Biber Marul Domates Fasulye (taze) H yar Kabak (sak z) Di er Cam sera Plastik sera Dekar Yüksek tünel Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Alçak tünel Toplam 95

111 Bölgedeki toplam örtü alanlar n n %56 s Bilecik te, %23 ü Bursa da ve %21 i Eski ehir de yer almaktad r. Organik tar m uygulamalar Organik tar m, ekolojik sistemde hatal uygulamalar sonucu kaybolan do al dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içeren ve bu yollarla tar msal ürün kalitesinin yükselmesini amaçlayan bir üretim eklidir 17. Tüm dünyada organik tar m faaliyetlerinin liderli ini Uluslararas Organik Tar m Hareketleri Federasyonu (IFOAM) yürütmektedir. Ayr ca Birle mi Milletler G da-tar m örgütü (FAO), Uluslararas Do a Koruma Birli i (IUCN), Dünya Ticaret Örgütü (WTO) gibi uluslararas kurulu larla da i birli i yapmaktad r. Tablo 73. Organik Tar m (2008) Çiftçi sayısı Ekilen alan (Hektar) Üretim (Ton) Bursa Eskişehir Bilecik TR Türkiye Kaynak:TÜİK Bölgesel Göstergeler TR41 Bölgesi nde organik tar m Bursa ilinde, özellikle Uluda çevresinde yap lmakta olup, bölge ülke geneli organik tar m üretiminin %4 üne sahiptir y l verilerine göre, Türkiye deki toplam organik tar m üretimin %4 ü TR41 Bölgesi nde yap lmaktad r. Bölgedeki toplam organik tar m üretiminin %94 ü de Bursa iline ait olup, Uluda çevresi organik tar m n yo un oldu u bölgeler aras nda yer almaktad r. yi tar m uygulamalar ( TU) yi Tar m Uygulamalar g da güvenli ini içeren, çevreye duyarl, ekonomik ve sürdürülebilir nitelikli tar m ifade etmektedir. Günümüzde TU yu en kapsaml ekilde ele alan uygulama, 1999 y l nda Avrupal perakendecilerden olu an bir organizasyon taraf ndan haz rlanm olan EUREPGAP isimli (EUREP: Euro-Retailer Produce Working Group Avrupa Perakendeciler yi tar m uygulamalar kapsam nda sertifika verme yetkisine sahip, ülke genelindeki 21 firmadan sadece bir tanesi TR41 Bölgesi nde bulunmaktad r. Çal ma Grubu; GAP: Good Agricultural Practice yi Tar m Uygulamalar ) protokoldür. Bu belge, tar msal ürünlerin üretimindeki TU standartlar n sunmakta, ayn zamanda bu 17 Tar m Bakanl Do u Marmara Mast r Plan (2007). 96

112 uygulamay takip eden üreticilerin sertifika almas n talep etmektedir. Avrupa da ekillenen EUREPGAP belgesini di er yi Tar m Uygulamalar ndan farkl k lan temel nokta, TU prensiplerinin bir kalite güvence sistemi olan HACCP prensipleri ile birle tirilmi olmas d r y l sonu itibariyle Türkiye sertifikal üretici say s ile 85 ülke aras nda 4. s rada yer alm t r y l nda Türkiye de Tar m ve Köy leri Bakanl n n onay yetkisi verdi i 21 firmadan sadece 1 i TR41 Bölgesi nde bulunmaktad r. Kültür mantar yeti tiricili i Kültür mantar bir tar m ürünü olarak sebzeler grubunda yer almaktad r. Türkiye'de kültür mantar üretimi 2006 y l itibar yla yakla k 40 bin ton civar ndad r. Antalya-Korkuteli, zmit, Yalova ve Denizli mantar üretiminde önemli merkezler olarak öne ç karken, Bursa ve Eski ehir de az da olsa üretim yap lmaktad r. Bilecik'te ise kayda de er bir üretim yoktur. Tablo 74. Kültür Mantar Üretim Alanlar ve Miktarlar (2005) Kaynak: Bursa, Eskişehir, Bilecik Tarım İl Müdürlükleri Sebze fide ve tohumculuk Alan (m 2 ) Üretim (ton) Bursa Eski ehir Bilecik - - TR Türkiye Toprak ve iklim özellikleri ile Türkiye, dünyadaki en elveri li fidan üretim merkezlerinden birisidir. AB ülkelerinden daha kaliteli üretim yapabilme ve dolay s ile yüksek ihracat potansiyeline sahiptir. Tablo 75. Sertifikal Fidan ve Tohum Üretim Miktarlar (2005) Bursa Eskişehir Bilecik TR41 Fidan (adet) Tohum (ton) Kaynak: Bursa, Eskişehir, Bilecik Tarım İl Müdürlükleri TR41 Bölgesi nde sertifikal fidan üretimi en fazla Bursa ilinde yo unla m olup di er bölge illerinde kayda de er bir üretim göze çarpmamaktad r. Bölgede en fazla yeti tirilen çe it olan zeytin fidan Marmara Bölgesi nin ihtiyac n kar lamaktad r. Zeytin fidan ndan sonra en çok eftali, elma, kiraz ve armut fidan üretilmektedir. Üretilen fidanlar n büyük ço unlu u yurt 97

113 içine sat lmakta olup küçük bir k sm da ihraç edilmektedir. Sebze üretiminde ise a rl kl olarak ithal hibrit tohum kullan lmaktad r. TR41 Bölgesi nde tohum üretiminin Bursa ve Eski ehir illerinde yo unla t görülmektedir. Bilecik ilinde is kayda de er bir üretim yoktur. Bölgede miktar olarak bu day, çe it olarak sebze tohumlu u üretimi ön plandad r. Bursa ilinde tarla ve sebze tohumu üretimi yo un iken, Eski ehir ilinde tarla tohumu üretimi önem arz etmektedir Hayvansal Üretim Hayvanc l k sektörünün temel i levi g da maddesi üretimidir. Sektör, ayr ca tiftik, ipek, yapa ve k l ile deri ve kürk tekstil sanayi ba ta olmak üzere pek çok alana girdi sa lamaktad r. Bu gibi sektörlere kaynakl k etmesi d nda belli bölgelerde s r, manda ve at gibi türlerin çeki gücünden yararlan lmas ve yar ma amaçl hayvan yeti tiricili i hayvanc l k sektörünün önemini art ran di er hususlard r. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda, görece katma de eri yüksek ürünler elde edilen hayvanc l k faaliyetlerinde hayvan slah na, hayvan hastal k ve zararl lar yla mücadeleye, meralar n slah n n ve kullan m n n düzenlenmesine, kaliteli yem TR41 Bölgesi nde çay r ve mera amaçl arazilerin azl nedeniyle büyükba hayvanc l kta aç k ve kapal ah rlarda entansif yeti tiricilik yap lmaktad r. Mevcut i letmelerin küçük olmas hayvanc l k sektöründe verimlili i azaltan ba l ca faktörler aras ndad r. bitkileri üretimine önem verilerek, AB ye kat l m öncesi rekabet gücünün art r lmas ve s n rlar m zdaki yasal olmayan hayvan hareketlerinin engellenmesi hedeflenmektedir. Büyükba hayvanc l k ekil 34. Toplam Büyükba Hayvan (S r ve Manda) Say s (Bin) Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak: TÜİK Hayvancılık İstatistikleri 98

114 Bölgemizde çay r ve mera varl yetersiz oldu undan özellikle büyükba hayvanc l kta aç k ve kapal ah rlarda entansif yeti tiricilik yap lmaktad r y llar aras nda TR41 Bölgesi illerinde büyükba hayvan say s n n genel olarak ayn seviyede kald görülmektedir. Küçükba hayvanc l k ekil 35. Küçükba Hayvan Say s (Bin) 600 Koyun 100 Keçi Kaynak: TÜİK Bursa Hayvancılık İstatistikleri Eskişehir Bilecik Bursa Eskişehir Bilecik y llar aras nda TR41 Bölgesi illeri aras nda Eski ehir in küçükba hayvan varl nda ilk s rada oldu u görülmektedir y l nda ülkenin 26,9 milyon olan küçükba hayvan varl ile kar la t r ld nda, bölgenin ülke geneli üretiminin %3 ünü kar lad görülmektedir. Süt Üretimi TR41 Bölgesi ndeki süt üretiminin çok büyük bir bölümü büyükba hayvanlardan sa lanmaktad r. Özellikle s rlardan sa lanan süt üretimi bölgedeki toplam süt üretiminin %70 ini olu turmaktad r. Küçükba hayvanlar ise genel olarak et kayna olarak beslendi i için süt üretiminde çok ciddi bir a rl a sahip de ildir. Tablo 76. Süt Üretimi (2009, Ton) Büyükba Küçükba S r (Kültür) S r (Melez) S r (Yerli) Manda Toplam Keçi (K l) Koyun (Merinos) Keçi (Tiftik) Koyun (Yerli) Toplam Genel Toplam Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TÜİK Hayvancılık İstatistikleri 99

115 At yeti tiricili i Tablo 77. At Say s Y llar At Say s Toplam Kaynak: TÜİK Hayvancılık İstatistikleri ekil 36. At Varl (2009) %46 %49 %5 Eskişehir Bilecik Bursa Kaynak: TÜİK Hayvancılık İstatistikleri 2009 y l iller da l m na bakt m zda Eski ehir ve Bursa, il s n rlar içinde bulunan büyük haralar (Mahmudiye ve Karacabey haralar ) sebebi ile bölgedeki atlar n tamam na yak n na sahiptir. Türkiye genelindeki at say s n n oldu u 2009 y l nda, bölgedeki at say s n n Türkiye içindeki pay %3 olarak gerçekle mi tir. Bu oran az gözükmekle beraber, bölgede yeti tirilen atlar n oldukça nitelikli atlar oldu u bilinmektedir. Tavukçuluk y llar aras nda TR41 Bölgesi tavuk say s incelendi inde, özellikle et tavuklar say s ndaki dalgalanma dikkat çekmektedir. Bu durum Eski ehir ilinde çok daha belirgindir. Yumurta tavuklar say s ndaki de i im ise nispeten daha az olmakla beraber yine son y llarda Eski ehir ilinde art ya anmaktad r. ekil 37. Et ve Yumurta Tavu u Say lar (Bin) Et tavuğu Bursa Eskişehir Bilecik Yumurta tavuğu Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak: TÜİK Hayvancılık İstatistikleri Ar c l k Ar c l k faaliyetleri incelendi inde bölgedeki bal üretiminin %70 e yak n bir k sm n n Bursa ilinde yap ld görülmektedir. Bölgede ar c l k desteklerinin yeni ba lamas ndan dolay, üretim ülke geneline göre çok dü üktür. Fakat bölgenin zengin orman ve flora varl na sahip olmas sebebi ile önümüzdeki y llarda bal üretiminde art beklenmektedir 100

116 Tablo 78. Ar c l k Faaliyet Durumu (2009) Bursa Eski ehir Bilecik TR41 Türkiye Köy say s Toplam kovan Kaynak: TÜİK Hayvancılık İstatistikleri Bal üretimi (ton) Balmumu üretimi (ton) , , , , ekil 38. Bal Üretimi (2009, Ton) Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak: TÜİK Hayvancılık İstatistikleri Son y llarda, özellikle Bursa daki bal üretimi art n n kayna l Özel daresi deste i ile yürütülen K rsal Kalk nma Projeleri kapsam nda da t lan kovanlard r. pek Böcekçili i TR41 Bölgesi Türkiye ipekböcekçili inde önemli bir yere sahiptir. Bir zamanlar ipekböcekçili inin en önemli merkezi olan Bursa da üretim önemli oranda azalmas na ra men bölge, ülke üretiminin %25 ini kar lamaktad r. Son y llarda Diyarbak r yöresi de önemli üretim merkezlerinden biri haline gelmi tir. Tablo 79. pekböcekçili i (2009) Köy say s Hane say s Aç lan kutu say s Ya koza Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TÜİK Hayvancılık İstatistikleri Su Ürünleri Türkiye'de bal kç l k, tar m ve tar ma dayal sanayi sektörü içinde bitkisel, hayvansal üretim ve ormanc l kla birlikte dört alt sektörden birini te kil etmektedir. Tar m sektörü üretimi içerisinde ve milli ekonomide yaratt katma de erde bal kç l k sektörünün pay ülkenin sahip oldu u su potansiyeline oranla çok dü üktür. 101

117 Tatl su bal klar Tablo 80. Avlanan ç Su Bal k Miktar (2009, Ton) Kültür Bal k Kaynak: TÜİK Hayvancılık İstatistikleri Avlanan ç Su Bal k Toplam Eski ehir Bursa Bilecik ekil 39. ç Su Bal k Paylar (2009) %46 %49 %5 Eskişehir Bilecik Bursa Bölgede 2009 y l tatl su ürünleri verileri incelendi inde kültür bal kç l nda Bilecik in, avlanan iç su bal k miktar nda ise Bursa n n öne ç kt görülmektedir. Son y llarda, bölgedeki göl ve göletlerde su seviyelerinin dü ü e ilimi göstermesi ve kirlilik oranlar n n yükselmesi sonucu mevcut avlanabilir miktarlarda dü ü ler ya anmaktad r. Deniz bal klar (Bursa) Önceki y llarda yap lan a r avc l k ve denizlerdeki kirlenmeler sonucu deniz ürünlerinin varl nda azalma meydana gelmi tir. Fakat 2008 y l ndan itibaren bölgede istikrarl bir avlanabilir bal k varl olu mu tur. ekil 40. Avlanan Deniz Bal (2009, Ton) Kaynak: Bursa İl Tarım Müdürlüğü 6.8. Bankac l k Sektörü Bankalar, özellikle finansman kayna olmalar nedeniyle, tüm dünya ekonomilerinde son derece önemli bir yere sahiptir. Küreselle menin de etkisi ile bankalar n uluslararas ölçekte faaliyetlerini art rmalar sektörün belirli standartlar dahilinde faaliyet göstermesi zorunlulu unu do urmu tur. Sektördeki standardizasyonu sa lamak için sermaye yeterlili i uzla s olarak da 102

118 adland r lan ve 1988 y l nda yay mlanan Basel-1 e ek olarak 2006 y l nda Basel-2 kriterleri yay mlanm t r. Türkiye, Basel-2 kriterlerini 2009 y l ndan itibaren uygulamay kabul etmi tir. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda finansal sistemin geli tirilmesi ba lam nda, muhasebe ve denetim standartlar n n Avrupa Birli i (AB) ve Ekonomik birli i ve Kalk nma Te kilat (OECD) normlar paralelinde geli tirilmesi, finansal sistemde Basel-2 ve AB düzenlemelerine uyum sa layacak düzenlemeler yap lmas gibi hususlar önemle vurgulanm t r. Ülke genelinde faaliyet gösteren Mevduat Bankas (MB), Kalk nma ve Yat r m Bankas (KYB) ve Kat l m Bankas say lar Tablo 81 de gösterilmektedir. Tablo 81. Ülke Genelinde Faaliyet Gösteren Bankalar (2009) Kaynak: Türkiye Bankalar Birliği Bankalar Banka Sayıları Kamusal Sermayeli MB 3 Özel Sermayeli MB 11 Yabancı Sermayeli 18 MB 17 Kamusal Sermayeli KYB 3 Özel Sermayeli KYB 6 Yabancı Sermayeli KYB 4 Katılım Bankası 4 TR41 Bölgesi nde kamusal sermayeli 3 mevduat bankas bulunmakta olup, bu bankalar bölge illerinde açt klar ubeler kanal yla faaliyet göstermektedir. Ülke genelindeki özel sermayeli 11 mevduat bankas n n 10 u Bursa ve Eski ehir illerinde de faaliyet göstermektedir. Bilecik ilinde bu rakam 5 e dü mektedir. Yabanc sermayeli 11 mevduat bankas n n ise 9 u Bursa da, 6 s Eski ehir de, 4 ü Bilecik te faaliyet göstermektedir. Kamusal sermayeli 1 kalk nma bankas Bursa ve Eski ehir de, özel sermayeli 1 kalk nma bankas bölge illerinden sadece Bursa da yer almaktad r 19. Bölgede ve ülke genelinde faaliyet gösteren mevduat bankalar n n ube say lar Tablo 82 de gösterilmektedir. Tablo 82. llere Göre Mevduat Bankalar ube Say lar (2009) Kamusal Özel Yabancı Katılım Bankası Bursa Eskişehir Bilecik TR TR41 Türkiye Oranı (%) 4,34 5,11 4,50 4,12 Türkiye Kaynak : Türkiye Bankalar Birliği 18 Bunlar n 11 i ülkede kurulan yabanc bankalar olup, 6 s yurtd nda kurulan ve ülkede ubesi olan yabanc bankalard r. 19 Türkiye Bankalar Birli i internet sitesi verilerine göre derlenmi tir. 103

119 llere ve Sektörlere Göre Bankac l k Bölgenin tasarruf e ilimi ve sermaye birikimini ortaya koymas aç s ndan mevduat ve kredilerin bölge illerine göre da l m Tablo 83 te gösterilmektedir 20. Tablo 83. llere Göre Mevduat (2009, Milyon TL) Toplam Mevduat 21 Toplam Kredi22 Bursa Eskişehir Bilecik TR TR41 Türkiye Oranı (%) 3,32 3,29 Türkiye Kaynak : Türkiye Bankalar Birliği Buna göre, TR41 Bölgesi nde toplanan mevduat n %74 ü bölgeye kredi olarak kulland r ld ve bu oran n ülke geneli ortalamas olan %75 e çok yak n oldu u görülmektedir. Bankalar n bölge illerinde vermi olduklar kredi toplam ve sektörel da l m Tablo 84 te gösterilmektedir. Tablo 84. Sektörlere Göre Kredi (2009, Milyon TL) Tarım Meslekî Turizm Diğer İhtisas Dışı 23 Bursa Eskişehir Bilecik TR TR41 Türkiye Oranı (%) 6,56 5,41 0,55 2,44 3,18 Türkiye Kaynak : Türkiye Bankalar Birliği ekil 42 de, bölge illerinde ve ülke genelinde kulland rd kredi miktarlar verilmi tir. ekil 41. Kullan lan Banka Kredileri (Milyon TL) Bursa Eskişehir Bilecik TR41 Türkiye Kaynak : Türkiye Bankalar Birliği 20 Kat l m bankalar na ait veriler, çal man n bundan sonraki bölümündeki verilere dahil de ildir. 21 Verilere döviz tevdiat hesaplar, resmi ve ticari kurulu mevduat hesaplar, k ymetli maden ve depo hesaplar, di er kurulu lar ve bankalar mevduat dahildir. 22 Verilere tüm ihtisas kredileri ve ihtisas d krediler dahildir. 23 htisas d krediler; iskonto ve i tira senetleri, ihracat-ithalat kredileri, mali kesime verilen krediler, yurt d krediler, tüketici kredileri, kredi kartlar ve k ymetli maden kredilerinden olu maktad r. 104

120 Ki i Ba na Ortalama Mevduat ve Kredi Bölge illerinin di er illerle k yaslamas n da içeren ki i ba na ortalama mevduat ve ki i ba na ortalama kredi kullan m na ili kin veriler Tablo 85 te verilmektedir. Tablo 85. Ki i Ba na Ortalama Mevduat ve Kredi (2008) Sıra No İller Kişi Başına Mevduat (TL) Sıra No İller Kişi Başına Kredi (TL) 1 Ankara İstanbul İstanbul Ankara İzmir Antalya Muğla İzmir Antalya Muğla Eskişehir Kocaeli Uşak Bursa Bursa Eskişehir Bilecik Bilecik Türkiye Ortalaması Türkiye Ortalaması Kaynak : Türkiye Bankalar Birliği Buna göre, Bursa ve Eski ehir in, ki i ba na toplanan mevduat ve ki i ba na kulland r lan kredi miktarlar nda Türkiye de ilk 10 il içinde yer ald görülmektedir. Fakat ki i ba mevduat ve kredi de erleri, tüm TR41 illerinde Türkiye ortalamas n n alt ndad r Ticaret Sektörü Ticaret sektörü, sa lad istihdam ve mallar n etkin bir ekilde pazarlanmas aç s ndan önemli bir sektör olarak kar m za ç kmaktad r. Küresel bazda ya anan geli melere ba l olarak ticaret sektöründe de yeni düzenlemelere ihtiyaç duyulmu tur. Bu amaçla haz rlanan yeni Türk Ticaret Kanunu yasa tasar s, mevcut Türk Ticaret Hukukunun AB hukuku ile uyumlu hale getirilmesi, Basel-2 kriterlerinde öngörülen effafl k ve denetim mekanizmalar n içermesi, uluslararas çerçevede genel kabul görmü finansal raporlama ve muhasebe ilkelerini uygulamaya koymas gibi konularda yenilikler içermekte olup, bölgemizdeki firmalar yak ndan ilgilendirmesi aç s ndan da son derecede önem arz etmektedir. Ayr ca, 1996 y l nda yürürlü e giren Gümrük Birli i (GB) anla mas ülkemiz aç s ndan bir milat olarak kabul edilmektedir. GB sadece sanayi ürünlerini ve i lenmi tar m ürünlerini kapsamakta olup geleneksel tar m ürünleri anla man n kapsam d ndad r. Ülkemiz GB d nda, birçok ülke ile ticaret anla mas imzalam t r. Bunlardan Serbest Ticaret Anla malar m z n (STA) imza ve yürürlük tarihleri Tablo 86 da gösterilmi tir. 105

121 Tablo 86. Serbest Ticaret Anla malar m z No Ülke mza Tarihi Yürürlü e Giri Tarihi No Ülke mza Tarihi Yürürlü e Giri Tarihi 1 EFTA Suriye srail M s r Makedonya Arnavutluk H rvatistan Gürcistan Bosna ve Hersek Karada Filistin S rbistan Tunus ili Fas Ürdün Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı Bursa TR41 Bölgesi nde Ticaret Bursa, tarihsel süreç içinde oldu u gibi günümüzde önemli bir ticaret merkezi konumundad r. Ula m altyap s n n elveri li olmas, bünyesinde önemli limanlar bar nd rmas, ba ta sanayi sektörü olmak üzere di er sektörlere de lojistik anlamda avantaj sa lamas gibi etkenler kentin ticaret merkezi olmas na yard mc olan önemli etkenler olarak kar m za ç kmaktad r. Haz r giyim ve konfeksiyon odakl tekstil ve otomotiv sanayi, Bursa da ticaretin ekillenmesinde önemli rol oynamaktad r. Bursa da, Bursa Ticaret ve Sanayi Odas na (BTSO) kay tl 2009 y l itibariyle üye faaliyet göstermektedir 24. BTSO ya kay tl üye say s in üzerinde olan sektörler Tablo 87 de gösterilmi tir. Tablo 87. BTSO ya Kay tl Üye Say s in Üzerinde Olan Sektörler (2009) No Sektörler Aktif Üye 1 İnşaat ve Yapı Kooperatifi Tekstil Gıda, Tarım, Hayvancılık Makine Metal Sanayi Hizmet Otomotiv Ana ve Yan Sanayi Hazır Giyim ve Konfeksiyon Nakliye ve Ulaştırma Finans Kimya Sanayi ve Ticareti Ağaç Orman Ürünleri ve Mobilya Kaynak :Bursa Ticaret ve Sanayi Odası 24 Bursa Ticaret ve Sanayi Odas na ait verilerden derlenmi tir. 106

122 Tablo 87 incelendi inde, Bursa da haz r giyim ve konfeksiyon ile beraber tekstil ticaretinin kentin ticari faaliyetlerinin ekillenmesinde önemli bir yeri oldu u görülmektedir. Ayr ca uluslararas ölçekte, özellikle otomotiv sanayinde, yat r m faaliyetlerinin yo unla mas otomotiv ana ve yan sanayi ile makine metal sanayi sektörlerinin ticari faaliyetlerinin de artmas na katk da bulunmaktad r. Bursa Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birli i ne (BESOB) ba l 107 odaya kay tl toplam i yeri faaliyet göstermektedir 25. BESOB a kay tl olup aktif üye say s in üzerinde olan oda ve i yeri say lar Tablo 88 de gösterilmi tir. Tablo 88. Bursa daki Üye Say s in Üzerinde Olan Esnaf ve Sanatkar Odalar (2010) No Kayıtlı Oda Aktif Üye No Kayıtlı Oda 1 Bursa Kahveciler ve Benzerleri Odası Bursa Kamyoncular ve Kamyonetçiler EO Bursa Bakkallar Esnaf Odası Bursa Tuhafiyeciler ve Benzerleri EO Orhangazi Esnaf ve Sanatkarlar Odası Bursa Terzi Kumaşçı Elbiseci ve Şapkacılar ESO Gemlik Esnaf ve Sanatkarlar Odası Bursa Demir ve Madeni İşler Sanatkarları EO Bursa Muhtelif Esnaf ve Sanatkarlar Odası Mudanya Esnaf ve Sanatkarlar Odası Bursa Tekel Gazete Bayileri ve Şans Oyunları EO Bursa Oto Tamircileri Esnaf ve Sanatkarlar Od Bursa Servis Aracı İşletme. ve Halk Otobüsçüleri EO Bursa Berberler Esnaf ve Sanatkarlar Odası Bursa Lokantacılar Kebapçılar Köfteciler ve Ben.EO Bursa Seyyar Pazarcılar Esnaf Odası Bursa Elektronikçiler Esnaf ve Sanatkarlar Od Bursa Marangozlar ve Benzerleri ESO İnegöl Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası İznik Esnaf ve Sanatkarlar Odası Bursa Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası İnegöl Marangozlar ve Mobilyacılar ESO Kaynak : Bursa Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği Eski ehir Eski ehir, tarihsel süreç içerisinde oldu u gibi, günümüzde de ticari hayat n en canl oldu u kentlerden biri olup ç Bat Anadolu nun ticaret merkezidir. Son y llarda sanayile menin büyük bir geli me göstermesi, artan istihdam ve ula m kolayl, ehirdeki ticari hayata canl l k katmaktad r. Co rafi konumunun yaratt avantaj ile Eski ehir, Anadolu nun bat ya aç lan kap s durumundad r. Demiryolu ve Aktif Üye Ula m, tar m, sanayi ve yer alt kaynaklar nda avantajl konumda bulunmas n n yan s ra ilde bulunan üniversitelerin de etkisi ile Eski ehir, ticari bir merkez durumuna gelmi tir. karayollar n n kav a nda olmas, tar mda ve sanayideki geli meler ile yer alt kaynaklar n n zenginli i, Eski ehir i ticari aç dan önemli bir merkez haline getirmi tir. 25 Bursa Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birli i ne ait verilerden derlenmi tir. 107

123 l genelinde ticaret, kent merkezinde yo unla m t r. Eski ehir genelinde 38 odaya ba l üye 26 ile Ticaret Borsas na kay tl 572 üye 27 ticari faaliyetlere katk da bulunmaktad r. Ayr ca, kentteki iki üniversitenin varl ilin ekonomisine büyük katk sa lamaktad r. Eski ehir Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birli i ne kay tl oda ve i yeri say lar Tablo 89 da gösterilmi tir. Tablo 89. Eski ehir deki Esnaf ve Sanatkar Odalar (2010) No 1 Kayıtlı Oda Eskişehir Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası Aktif Üye No Kayıtlı Oda Aktif Üye Eskişehir Elektrikçiler Esnaf ve Sanatkarlar Odası 2 Eskişehir Bakkal ve Bayiler Esnaf Odası Eskişehir Radyo Elektronik Teknisyenleri ESO Eskişehir Tornacılar ve Oto Tamircileri ESO Eskişehir Servis Aracı İşletmecileri Esnaf Odası Sivrihisar Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası Eskişehir Minibüsçüler Esnaf Odası Eskişehir Kahveciler Esnaf Odası Çifteler Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası Eskişehir Berberler ve Kuaförler Es. ve San. Odası Eskişehir Seyyar Tuhafiye ve İşportacılar Esnaf Odası Eskişehir Yaş Sebze Meyve Balıkçılar ve Pazarcılar EO Mahmudiye Esnaf ve Sanatkarlar Odası Beylikova Esnaf ve Sanatkarlar Odası Sivrihisar Terziler Esnaf ve Sanatkarlar Odası Eskişehir Esnaf ve Sanatkarlar Odası Eskişehir Hazır Elbiseciler Esnaf Odası Eskişehir Umum Lokanta ve Gazinocular Esnaf Odası Sivrihisar Demirciler Bakırcılar ve Arabacılar ESO 11 Çifteler Esnaf ve Sanatkarlar Odası İnönü Esnaf ve Sanatkarlar Odası Eskişehir Demirciler Esnaf Odası Eskişehir Saatçiler Esnaf ve Sanatkarlar Odası Eskişehir Marangozlar ve Mobilyacılar Es. ve San.Od Eskişehir Ayakkabıcılar Esnaf ve Sanatkarlar Odası Seyitgazi Esnaf ve Sanatkarlar Odası Sarıcakaya Esnaf ve Sanatkarlar Odası Sivrihisar Bakkallar Esnaf Odası Mihalgazi Esnaf ve Sanatkarlar Odası Eskişehir Emlakçiler Esnaf Odası Eskişehir Sucular Esnaf Odası Eskişehir Terziler Sanatkarlar Odası Eskişehir Halk Otobüsçüler Esnaf Odası Eskişehir Pastacılar Fırıncılar ve Kuruyemişçiler ESO Eskişehir Kuyumcular Esnaf ve Sanatkarlar Odası Mihalıççık Esnaf ve Sanatkarlar Odası Eskişehir Kasaplar Esnaf Odası 106 Kaynak : Eskişehir Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği 26 Eski ehir Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birli i ne ait verilerden derlenmi tir. 27 Eski ehir Valili i internet sitesi verilerinden derlenmi tir. 108

124 Bilecik Bilecik, geli mi çevre illerini Anadolu ya ba layan demir ve karayollar n n tam ortas ndad r. Kentin üretim üssü Bozüyük olup ticaret bu ilçede yo unla maktad r. Bilecik te, yer alt kaynaklar ehrin ticaretinde önemli bir paya sahiptir. Bilecik Ticaret ve Sanayi Odas na kay tl faal üye 28 ile Bilecik Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birli i ne Geli mi çevre illerini Anadolu ya ba layan demir ve karayollar na yak nl k ile yer alt kaynaklar n n zenginli i Bilecik ilinde ticareti canland ran hususlar olarak ortaya ç kmaktad r. kay tl 13 odaya ba l üye 29 faaliyet göstermektedir. Ayr ca, yeni kurulan Bilecik Üniversitesi de ehrin ticari hareketlili in artmas na önemli katk da bulunmaktad r. Bilecik Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birli i ne kay tl oda ve i yeri say lar Tablo 90 da gösterilmi tir. Tablo 90. Bilecik teki Esnaf ve Sanatkar Odalar (2010) No Kayıtlı Oda Aktif Üye 1 Bozüyük Esnaf ve Sanatkarlar Odası Bilecik Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası Bilecik Yiyecek Maddesi Satan Esnaf Odası Bozüyük Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası Söğüt Esnaf ve Sanatkarlar Odası Osmaneli Esnaf ve Sanatkarlar Odası Bilecik Madeni İşler Sanatkarları Esnaf Odası Gölpazarı Esnaf ve Sanatkarlar Odası Bilecik Giyim Mensucat ve Sanatkarlar Esnaf Odası Pazaryeri Esnaf ve Sanatkarlar Odası Pazaryeri Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası Osmaneli Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası Gölpazarı Şoförler ve Otomobilciler Esnaf Odası 113 Kaynak : Bilecik Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği TR41 Bölgesi ndeki Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birliklerine kay tl odalar ve üye say lar na ili kin bilgiler Tablo 91 de gösterilmi tir. Tablo 91. Esnaf ve Sanatkar Odalar (2010) Oda Sayısı Aktif Üye Sayısı Bursa Eskişehir Bilecik TR TR41 Türkiye Oranı (%) 5,06 5,23 Türkiye Kaynak : İl Bazındaki Veriler; İl Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birlikleri. Türkiye Verileri; Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu 28 Bilecik Ticaret ve Sanayi Odas verilerinden derlenmi tir. 29 Bilecik Esnaf ve Sanatkarlar Odalar Birli i verilerinden derlenmi tir. 109

125 D Ticaret TR41 Bölgesi Türkiye nin önemli d ticaret merkezlerinden biridir. Bölge d ticaret fazlas vererek ülke ekonomisine önemli katk da bulunmaktad r. ekil 43 te, y llar aras nda bölge baz nda yap lan ihracat ve ithalat miktarlar görülmektedir. ekil 42. Bölge Baz nda D Ticaret (Milyon $) Bölgenin 2009 y l ihracat ülke geneli ihracat n %9,5 ini olu tururken, ithalatta bu oran %5,4 olarak gerçekle mi tir. Bölgedeki toplam d ticaretin %90 n ndan fazlas Bursa dan yap lmaktad r. TR41 İhracat TR41 İthalat Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı D Ticaret Müste arl verilerine göre, 2001 y l nda Türkiye genelinde milyon dolarl k ihracat yap lm t r. Ayn y lda, TR41 Bölge illerinden gerçekle tirilen ihracat milyon dolar ile ülke genelinin %10 unu olu turmaktad r y l nda ülke genelindeki ihracat milyon dolara ula rken bölge illerindeki ihracat milyon dolar olarak gerçekle mi tir. Bu rakam n ülkedeki toplam ihracat n yakla k %9,5 ini olu turdu u görülmektedir. Dönem içinde, bölgedeki ihracat miktar ciddi bir art ya arken, ülke geneli ihracat içindeki pay az da olsa azalm t r. Bu durum, ülke genelindeki ihracat art n n bölge geneli ihracat art ndan daha fazla oldu unu göstermektedir. thalatta da ihracata benzer bir durum ortaya ç kmaktad r y l nda ülke genelinde gerçekle en ithalat toplam milyon dolard r. Bölge illerinden yap lan toplam ithalat ise milyon dolar ile ülke genelinin %5,6 s n olu turmaktad r y l nda ülke genelinde toplam ithalat milyon dolar olarak gerçekle irken, bölge illeri milyon dolarl k ithalat ile ülke genelinin yakla k %5,4 ünü olu turmaktad r. Bölgedeki d ticaretin yakla k % 94 ü Bursa dan gerçekle tirilmektedir. 110

126 Tablo 92. Bölge llerinde Gerçekle en hracat ve thalat (Milyon $) İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı Tablo 92 ye göre 2005 y l nda bölge illerinden yap lan toplam ihracat n % 95 i, toplam ithalat n ise % 94 ü Bursa dan gerçekle tirilmi tir y l verileri incelendi inde yine benzer bir tablo kar m za ç kmaktad r. ekil 44 te 2009 y l nda bölge illerinin ihracat ve ithalat rakamlar ndaki paylar verilmi tir. ekil 43.Bölge llerinin hracat ve thalat Paylar (2009) %5,8 %0,3 %5,5 %0,6 %93,9 %93,9 İhracat Bursa Eskişehir Bilecik İthalat Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı Bölge illerindeki ihracat n di er illerle k yaslamas Türkiye hracatç lar Meclisi (T M) verilerine göre 2009 y l nda ülke genelinde yap lan ihracatta Bursa 2., Eski ehir 17., Bilecik 52. S rada yer almaktad r. Tablo 93. Ülke hracat nda lk 10 l S ra No l Tutar (Milyon $) Ülke Geneline Oran (%) S ra No l Tutar (Milyon $) Ülke Geneline Oran (%) 1 stanbul ,68 1 stanbul ,18 2 Bursa ,53 2 Bursa ,6 3 zmir ,36 3 Kocaeli ,85 4 Manisa ,65 4 zmir ,62 5 Kocaeli ,47 5 Ankara ,64 6 Ankara ,3 6 Gaziantep ,36 7 Sakarya ,26 7 Manisa ,22 8 Gaziantep ,99 8 Denizli ,79 9 Denizli ,86 9 Sakarya ,77 10 Adana 806 1,26 10 Hatay ,49 20 Eski ehir 205 0,32 17 Eski ehir 570 0,59 43 Bilecik 30 0,05 52 Bilecik 48 0,05 - Türkiye Türkiye Kaynak : Türkiye İhracatçılar Meclisi 111

127 Bölge illerinin en çok ihracat yapt ülkeler Tim in 2009 y l verilerine göre, Bursa dan en çok ihracat yap lan ülke Fransa iken; Eski ehir ve Bilecik ten büyük ölçüde Amerika Birle ik Devletleri ne (ABD) ihracat yap lmaktad r. Bölge geneli olarak incelendi inde ihracat n büyük oranda Euro bölgesine yönelik olarak gerçekle ti i görülmektedir. Bölge illerinden ihracat yap lan ülkelere ili kin veriler Tablo 94 te gösterilmi tir. Tablo 94. Bölge hracat nda lk 10 Ülke (2009) Ülke Bursa Eski ehir Bilecik Tutar (Milyon $) Ülke Tutar (Milyon $) Ülke Tutar (Milyon $) Fransa ABD 168 ABD 3,5 talya Almanya 68 srail 3,3 Almanya 930 Fransa 43 Yunanistan 3,1 Belçika 460 Avusturya 33 Almanya 3,1 Romanya 442 talya 29 spanya 3,0 ngiltere 430 ngiltere 27 ngiltere 2,2 Slovenya 423 spanya 15 Gürcistan 2,0 Cezayir 261 B.A. Emirlikleri 14 Hollanda 2,0 Rusya 173 Romanya 13 Suriye 2,0 ran 171 Belçika 9 talya 2,0 Kaynak : Türkiye İhracatçılar Meclisi TR41 Bölgesi nde ihracat n büyük ço unlu u Euro bölgesine yap lmaktad r. ller baz nda ise Bursa dan en çok ihracat yap lan ülke Fransa iken Amerika Birle ik Devletleri Eski ehir ve Bilecik ten yap lan ihracatta ilk s rada yer almaktad r. Bölge illerinde ihracatç ve ithalatç firma say lar T M in 2008 y l verilerine göre, ülke genelinde en çok ihracat yapan ilk firma içinde Bursa dan 55, Eski ehir den 7 firma bulunmaktad r. Bilecik te faaliyet gösterip listeye giren ihracatç firma bulunmamaktad r. Tablo 95. lk 1000 hracatç n n llere Da l m ller 2008 stanbul 503 zmir 65 Bursa 55 Ankara 48 Gaziantep 48 Kocaeli 47 Denizli 28 Manisa 18 Hatay 16 Adana 15 Eski ehir 7 Di er ller 150 Kaynak : Türkiye İhracatçılar Meclisi 112

128 Tablo 96. l Baz nda hracatç ve thalatç Firma Say lar hracat thalat hracat thalat hracat thalat hracat thalat hracat thalat Bursa Eski ehir Bilecik TR TR41 Türkiye Oran (%) 6,23 4,67 6,42 4,74 6,68 4,84 6,42 4,83 6,55 4,75 Türkiye Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı Bölge illerinde sektörel bazl ihracat T M verilerine göre haz rlanan a a daki tablolarda, sanayi ana kalemi içinde görülen haz r giyim ve konfeksiyon mamulleri, alt ba l k olarak tekstil mamulleri yerine sanayi mamulleri içinde yer almaktad r. Ayn zamanda, a a daki tablolarda Tekstil Mamulleri olarak geçen alt kalemin orijinal ifadesi ise T M verilerinde Tar ma Dayal lenmi Ürünler dir. Tablo 97. Bursa hracat n n Sektörel Da l m (2009) Sektör hracat ($) Sektör hracat ($) I.Sanayi III.Tar m A.Tekstil Mamulleri A.Bitkisel Ürünler Tekstil ve Hammaddeleri Hububat,Bakliyat,Ya l Tohumlar Deri ve Deri Mamulleri Ya Meyve ve Sebze Hal Meyve Sebze Mamulleri B.Kimyevi Mamuller Kuru Meyve ve Mamulleri Kimyevi Maddeler ve Mamulleri F nd k ve Mamulleri C.Sanayi Mamulleri Zeytin ve Zeytinya Haz r giyim ve Konfeksiyon Tütün 0 Ta t Araçlar ve Yan Sanayi Kesme Çiçek Elektrik-Elektronik,Makine ve Bili im B.Hayvansal Ürünler Makine ve Aksamlar Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller Demir ve Demir D Metaller C.A aç ve Orman Ürünleri Demir Çelik Ürünleri A aç Mamulleri ve Orman Ürünleri Çimento ve Toprak Ürünleri De erli Maden ve Mücevherat Di er Sanayi Ürünleri II.Madencilik Madencilik Ürünleri Kaynak : Türkiye İhracatçılar Meclisi Tablo 97 ve ekil 45 incelendi inde, Bursa ihracat n n büyük oranda ta t araçlar ve yan sanayide yo unla mas nda, bu alanda uluslararas ölçekte üretim yapan büyük otomobil firmalar n n ve buna ba l olarak otomotiv yan sanayinin en önemli etken oldu u anla lmaktad r. Eski ehir ihracat nda sanayi mamullerinin önemli bir pay bulunmaktad r. Özellikle makine ve aksamlar, elektrikli ve elektriksiz ev aletleri, makine ve bili im sektörlerinin toplam ihracata katk s büyüktür. 113

129 Tablo 98. Eski ehir hracat n n Sektörel Da l m (2009) Sektör hracat ($) Sektör hracat ($) I.Sanayi III.Tar m A.Tekstil Mamulleri A.Bitkisel Ürünler Tekstil ve Hammaddeleri Hububat,Bakliyat,Ya l Tohumlar Deri ve Deri Mamulleri Ya Meyve ve Sebze Hal Meyve Sebze Mamulleri B.Kimyevi Mamuller Kuru Meyve ve Mamulleri Kimyevi Maddeler ve Mamulleri F nd k ve Mamulleri C.Sanayi Mamulleri Zeytin ve Zeytinya Haz r giyim ve Konfeksiyon Tütün 0 Ta t Araçlar ve Yan Sanayi Kesme Çiçek 0 Elektrik-Elektronik,Makine ve Bili im B.Hayvansal Ürünler 0 Makine ve Aksamlar Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller 0 Demir ve Demir D Metaller C.A aç ve Orman Ürünleri Demir Çelik Ürünleri A aç Mamulleri ve Orman Ürünleri Çimento ve Toprak Ürünleri De erli Maden ve Mücevherat Di er Sanayi Ürünleri II.Madencilik Madencilik Ürünleri Kaynak : Türkiye İhracatçılar Meclisi Bilecik te ise madencilik mamulleri ihracat n n öne ç kt görülmektedir. Bilecik kent merkezi ile Sö üt ve Gölpazar ilçelerinde bulunan zengin mermer yataklar, Bilecik mermer ve seramik sektörünün geli mesinde önemli rol oynamaktad r. Ayr ca sanayi çimento ve toprak ürünleri ihracat n n da pay n n büyük oldu u görülmektedir. Tablo 99. Bilecik hracat n n Sektörel Da l m (2009) Sektör hracat ($) Sektör hracat ($) I.Sanayi III.Tar m A.Tekstil Mamulleri 0 A.Bitkisel Ürünler Tekstil ve Hammaddeleri 0 Hububat,Bakliyat,Ya l Tohumlar 0 Deri ve Deri Mamulleri 0 Ya Meyve ve Sebze 0 Hal 0 Meyve Sebze Mamulleri B.Kimyevi Mamuller Kuru Meyve ve Mamulleri Kimyevi Maddeler ve Mamulleri F nd k ve Mamulleri 0 C.Sanayi Mamulleri Zeytin ve Zeytinya 0 Haz r giyim ve Konfeksiyon 0 Tütün 0 Ta t Araçlar ve Yan Sanayi 0 Kesme Çiçek 0 Elektrik-Elektronik,Makine ve Bili im B.Hayvansal Ürünler Makine ve Aksamlar Su Ürünleri ve Hayvansal Mamuller Demir ve Demir D Metaller C.A aç ve Orman Ürünleri Demir Çelik Ürünleri A aç Mamulleri ve Orman Ürünleri Çimento ve Toprak Ürünleri De erli Maden ve Mücevherat 0 Di er Sanayi Ürünleri 0 II.Madencilik Madencilik Ürünleri Kaynak : Türkiye İhracatçılar Meclisi ekil 44. Bölge lleri hracat (2009) Bursa Eskişehir Bilecik Sanayi % 94,88 Tarım % 4,23 Sanayi % 86,30 Tarım % 5,52 Sanayi % 43,68 Tarım % 12,58 Kaynak : Türkiye İhracatçılar Meclisi Madencilik % 0,9 Madencilik % 8, Madencilik % 43,74

130 6.10. Ula m ve Lojistik Ula m insanlar n, kaynaklar n, ürünlerin ve bilginin bir yerden bir yere ta nmas n ifade eder. Lojistik ise bunlar n ihtiyaç duyulan zamanda do ru yerde olmas n sa layan bir araçt r. Dokuzuncu Kalk nma Plan nda da bahsedildi i üzere dünyada ticaretin serbestle mesiyle birlikte rekabetin artmas ve küresel/bölgesel ölçekte organizasyonlar n a rl k kazanmas yla ta ma mesafelerinin uzamas, h z unsurunu ve ula m altyap s n n gereklili ini öne ç kartmaktad r. Kaynaklar n ve ürünlerin tam zaman nda ve dü ük maliyetle al c lara ula t r lmas gere i lojisti in önemini art rmaktad r. Dünya Bankas 'n n Lojistik Performans Endeksi Raporu, Türkiye'nin ta mac l k ve lojistik sektörüyle ilgili ipuçlar vermektedir. Tablo 100 de de görüldü ü üzere bu s ralamada 5 üzerinden ald 3.22 lik genel puan ile Türkiye, 155 ülke aras nda 39. s rada yer alm t r. Tablo 100. Lojistik Performans Endeksi (2010) Kaynak: Dünya Bankası Ülke 2010 LPE 2007 LPE Ad LPE s ra LPE Puan LPE s ra LPE Puan Almanya 1 4,11 3 4,1 Singapur 2 4,09 1 4,19 spanya 25 3, ,52 Türkiye 39 3, ,15 Yunanistan 54 2, ,36 Türkiye S naî Kalk nma Bankas (TSKB) nin haz rlad 2009 Lojistik Sektör Raporu na göre, Türkiye de d ticaret yapan yakla k irket bulunmaktad r. Bu irketlerin yakla k i 1 milyon dolar n üzerinde d ticaret hacmine sahiptir. Tablo 101. D Ticarette Kullan lan Ta ma Modu Oranlar (2010, %) Y l Deniz Yolu Karayolu Hava Yolu Demir Yolu Di er Kaynak: T.C. Başbakanlık Gümrük Müsteşarlığı D ticaret irketlerine yönelik lojistik hizmetleri sa layan yakla k gümrükleme irketi, uluslararas kara ta mac l k irketi, uluslararas denizcilik irketi, 250 ta ma i leri organizatörü irket ve 250 civar nda antrepo bulunmaktad r. Türkiye de yolcu ve yük 115

131 ta mac l nda kullan lan en yayg n ula m yolu karayoludur. D ticarette ise Tablo 101 de verildi i üzere denizyolu ta mac l ön plandad r Bölgede Lojistik Sektörüne Genel Bak Bursa, Eski ehir ve Bilecik illeri co rafi konumlar nedeniyle lojistik aç dan birbirinden farkl özelliklere sahiptir. Harita 5 te de görüldü ü üzere, Bursa ili denizyolu ve karayolu ta mac l nda geli mi iken, Eski ehir ile Bilecik te karayolu ve demiryolu ta mac l ndan söz etmek mümkündür. Bölgede lojistik sektörü, fiziki altyap ba ta olmak üzere temel yap sal eksiklikler nedeniyle sorunlar ya amaktad r. En önemli sorun, üretim yerlerinden deniz, demiryolu ve havayolu terminallerine eri imdeki s k nt lard r. Lojistik altyap eksiklikleri operasyon maliyetlerinin ve sürelerinin uzamas na, operasyon kalitesinin ve lojistik Bölge illerinden Bursa da denizyolu ve karayolu ta mac l ön planda iken, Eski ehir ve Bilecik te karayolu ve demiryolu ta mac l geli mi tir. Bölgede genel olarak denizyolu, demiryolu, ve havayolu terminallerine eri imlerdeki zorluklar lojistik sektörünün ba l ca problemleri aras ndad r. standartlar n dü mesine neden olmaktad r. Ayr ca bu yetersizlikler reel sektöre ek ta mac l k maliyetleri kadar i kay plar da getirmekte ve büyük pazarlara yak n olma avantaj n azaltmaktad r. Lojistik altyap eksikliklerinin giderilmesi yönünde Marmara Bölgesi nde ula m, liman ve lojistik köyler konusunda son y llarda baz çal malar yap lmaktad r. Bölge illerinden Eski ehir ve Bilecik için Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar (TCDD) taraf ndan planlanan lojistik köy projeleri mevcuttur. Lojistik köyler, lojistik ve ta mac l k irketleri ile ilgili resmi kurumlar n içinde yer ald, her türlü ula t rma moduna etkin ba lant lar olan, depolama, bak m-onar m, yükleme-bo altma, elleçleme, tart, yükleri bölme, birle tirme, paketleme gibi faaliyetlerin gerçekle tirildi i alanlard r. Eski ehir Lojistik Merkezi ile 1,4 milyon ton ta ma kapasitesi ve 769 bin m² lojistik alan, Bilecik Lojistik Merkezi ile de 1,9 milyon ton ta ma kapasitesi ve 132 bin m² lojistik alan kazand r lmas hedeflenmektedir. Limanlara, demiryolu ve havayolu ba lant lar n n gerçekle tirilmesi ile maliyetlerin dü mesi sonucu ithalat ve ihracat h zla artacakt r. Bu kapsamda Band rma, Bursa, negöl ve Osmaneli demiryolu projeleri, karayolu ile ilgili olarak da Gebze Körfez geçi i, Bursa- zmir otoyolu projesi lojistik sektörünü olumlu etkileyecek projelerdir. Karayollar Genel Müdürlü ü 116

132 (KGM) nden al nan bilgiye göre; zmit Körfez Geçi i ve Bursa-Bal kesir- zmir Otoyolu, karayoluyla 6,5 saat olan stanbul- zmir aras seyahat süresini 3,5 saate indirerek, stanbul- zmir aras n 140 km k saltacakt r. zmit Körfez Geçi i, Gebze'den ba layacak ve Körfez'i köprüyle geçerek Orhangazi'ye ba lanacakt r. Antrepo, gümrük gözetimi alt nda bulunan e yan n konuldu u yerlerdir. Bölgedeki antrepo bilgileri Bursa Gümrük ve Muhafaza Ba müdürlü ü nden Bursa ve Eski ehir illeri için al nm t r. Bilecik te antrepo bulunmamaktad r. Bursa da m², Gemlik te m² ve Mudanya da m² genel ve özel toplam 60 tane, Eski ehir de ise toplamda m² lik genel ve özel toplam 11 tane antrepo bulunmaktad r. Ayr ca, Bölgede lojistik e itimleri önemli yer tutmaktad r. Eski ehir Meslek Yüksekokulu nda 2009 y l nda Lojistik e itim program aç lm t r. BTSO ile U B de lojistik sektörüyle ilgili e itimler vermekte, seminerler ve toplant lar düzenlemektedir. 117

133 Harita 5. Ulaşım Ağları ve Yerleşimlerin Nüfus Dağılımı 118

134 Karayolu Ta mac l Karayolu ta mac l dünya lojistik sektöründe %40, Türkiye de ise %50 nin üzerinde bir paya sahiptir. Türkiye de denizyoluyla yap lan ihracat ve ithalatlar n, üretici-liman eri imleri ile yolcu ta mac l n n %95 i, yük ta mac l n n ise %92 si karayoluyla gerçekle tirilmektedir 30. Tablo 102 de mevcut karayolu uzunluklar verilmektedir. Tablo 102. Karayolu Uzunluklar (2010, km) Asfalt Yollar Bölünmü Yollar Otoyol Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: KGM Devlet ve İl Yolları Envanteri Karayollar ndaki en büyük sorun yol ve trafik güvenli ini sa lamakt r. Ülkemizde trafik kazalar ndan kaynaklanan yolcu-km ba na dü en ölü say s AB ortalamas n n oldukça üzerindedir. Tablo 103 te 2008 y l kaza, ölü ve yaral say lar bulunmaktad r. Tablo 103.Trafik Kaza, Ölü ve Yaral Say s (2008) Kaza Say s Ölü Say s Yaral Say s Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Buna göre TR41 Bölgesi, Türkiye geneli kaza ve yaral say s nda 7. s rada, ölü say s nda ise 6. s rada yer almaktad r. Karayollar ndaki trafik yo unlu unu gösteren Harita 5 te TR41 Bölgesi yol kullan m s kl aç s ndan dikkat çekmektedir. Harita 6. Karayollar Kullan m Yo unluk Haritas (2009) Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü 30 KGM-Stratejik Plan,

135 Türkiye genelinde Uluslararas Nakliyeciler Derne i ne (UND) kay tl 915 lojistik ta mac l k firmas ndan 15 i Bursa da, 4 tanesi de Eski ehir de bulunmaktad r. Tablo 104 te karayolu ta mac l nda gerçekle en ithalat ve ihracat rakamlar ile t r say lar verilmi tir. Tablo 104. Karayollar nda Gerçekle en thalat - hracat statistikleri (2009) thalat($) hracat($) Gelen T r Giden T r thalat($) hracat($) Gelen T r Giden T r Bursa Eski ehir Kaynak: Bursa Gümrük ve Muhafaza Başmüdürlüğü (Bilecik ili verilerine ulaşılamamıştır.) Tablo 105 te 2009 y l na ait otoyollar ve devlet yollar n n illere göre ta t-km, yolcu-km ve tonkm de erleri verilmi tir. Tablo 105. Karayollar Üzerindeki Seyir ve Ta malar (2009, km) Ta t Yolcu Ton Otoyol Devlet Yolu Otoyol Devlet Yolu Otoyol Devlet Yolu Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: Strateji Geliştirme Başkanlığı, Ulaşım ve Maliyet Etütleri Şube Müdürlüğü Bölgede lojistik sektörünün Bursa ilinde yo unla t görülmektedir. Bursa da sanayinin geli mi olmas ve özellikle büyük otomobil fabrikalar n n yer almas Bursa y karayolu ta mac l nda önemli bir konuma getirmi tir Denizyolu Ta mac l Ucuz navlun, güvenli ta mac l k, çok çe itli yükler için büyük hacimler sunmas gibi avantajlar Denizyolu ta mac l n, uluslararas ta mac l kta di er modlara göre öne ç karmaktad r. Denizyolu lojistik yük ak lar genellikle karayolu ile desteklenmektedir. Bursa, lojistik sektör çe itlili i bak m ndan oldukça zengin bir ildir. Bursa ili s n rlar içinde yer alan limanlar unlard r: Gemport Liman, Borusan Lojistik Liman, Roda Liman, Gemlik Gübre R ht m, BP skelesi, Gemlik Belediye skelesi, Marmara Kimya Sanayi ve Mudanya Liman. Tablo 106 da Gemlik limanlar ve Mudanya Liman na ait yükleme ve bo altma bilgileri verilmektedir. Limanlardaki hareket toplam ihracatta Türkiye nin %5 i, ithalatta ise %3,5 i oran ndad r. 120

136 Tablo 106. Limanlar Baz nda thalat- hracat Miktarlar (2008, Ton) Liman Ad D Tic. Türü Genel Kargo Kat Dökme Yük Konteyn r S v Dökme Yük Di er Toplam Gemlik Mudanya hracat TR Türkiye Gemlik Mudanya thalat TR Türkiye Kaynak: T.C. Başbakanlık Denizcilik Müsteşarlığı Bursa daki limanlar n yük hacmi, Marmara Bölgesi nin %8-10 u, Türkiye nin ise %4 ü civar ndad r. Tablo 107 de y llara göre TR41 Bölgesi ndeki denizyolu ta mac l n n detaylar verilmektedir. Tablo 107. Denizyolu Ta mac l nda Y llara Göre Da l m (2008, Ton) Liman Ad Gemlik Mudanya TR Marmara Bölgesi Türkiye Kaynak: TC. Denizcilik Müsteşarlığı Denizyolu ile yolcu ta mac l 2007 y l nda faaliyete geçen Bursa Güzelyal H zl Feribot skelesi nden sa lanmaktad r. stanbul Deniz Otobüsleri A.. ( DO) taraf ndan düzenli olarak gerçekle tirilen Bursa- stanbul h zl feribot seferleri, 225 araç ve yolcu kapasiteli önemli bir denizyolu ula m sistemidir Havayolu Ta mac l Havayolu ta mac l genellikle uzak mesafeye pahada yüksek, yükte hafif mallar n ta nmas nda kullan lmaktad r. Havayolu kargo ta mac l yüklerin ta nmas nda en h zl çözümü sunmakla birlikte birim ta mac l k ba na en yüksek maliyete sahiptir. Bölgede Bursa ve Eski ehir illerinde olmak üzere 2 havaalan bulunmaktad r. Bu havaalanlar genel olarak yolcu trafi ine hizmet etmekte, yük ta mac l nda etkin kullan lmamaktad r. Bursa Yeni ehir Havaalan : Sivil-askeri amaçla kurulan havaalan n n ehre uzakl 50 km olup 2993x45 ve 2993x30 metre boyutlar nda iki adet beton kaplama pisti bulunmaktad r. Yolcuya aç k iç ve d hat kullan m alan m² olup, yolcu/y l kapasiteye sahiptir y l nda yurtiçi seferler art r lm ve yurtd seferlere ba lanm t r. 121

137 Eski ehir Anadolu Havaalan : Eski ehir Anadolu Havaalan, Anadolu Üniversitesi Sivil Havac l k Yüksekokulu na aittir ve üniversite taraf ndan i letilmektedir. 21 Haziran 2007 tarihinde THY, stanbul Atatürk Havaliman ndan Eski ehir e kar l kl seferler ba latm t r. Tablo 108 de bölgeye ait uçu verileri gösterilmektedir. Tablo 108. Tüm Uçu ve Yolcu Trafi i (2009) Yolcu+Ticari Uçu Say lar Gelen+Giden Yolcu Say s ç Hat D Hat Toplam ç Hat D Hat Toplam Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: Devlet Hava Meydanları İşletmesi TR41 Bölgesi nde Bursa ve Eski ehir de birer adet havaalan bulunmakla beraber etkin olarak kullan lmamaktad r Demiryolu Ta mac l Demiryolu a uzunlu u aç s ndan Türkiye, AB üyesi ülkelere göre en az uzunlu a sahiptir. Cumhuriyet döneminde demiryolu yap m na önem verilmi ancak 1950 lerden sonra demiryolu yap m azalm t r y l ndan itibaren demiryollar na tekrar a rl k verilmeye ba lanm t r y l TCDD verilerine göre demiryolu uzunlu u Tablo 109 da verilmi tir. Tablo 109. Demiryolu Ana Hat Uzunlu u (2009, km) Tek Hat Hat Toplam Bursa* Eski ehir** Eski ehir-yht** Bilecik** TR Türkiye (* İl merkezinden geçen demiryolu ** İl sınırlarından geçen demiryolu) Kaynak: TCDD İstatistik Yıllığı Demiryolu ta mac l, düzenli ve periyodik hizmet sunmas, ta ma güvenli inin yüksek olmas özellikle a r ve hacimli yükler için uzun mesafeli ta malarda ciddi maliyet avantaj sa lamas sebebiyle lojistik sektöründe önemli bir yere sahiptir. Demiryolu ile yolcu ula m nda temel kriteri ehir merkezlerini birbirine ba layan hatlar olu tururken, yük ta mac l nda merkezler yerine sanayi kümeleri ile terminallerin birle tirilmesi önceliklidir. Bursa il s n rlar içinde rayl sistem bulunmakta ve yolcu ta mac l nda kullan lmaktad r. Mevcut rayl sistemin Yalova, 31 Ula t rma Bakanl Stratejik Plan,

138 Mudanya ve Görükle istikametlerinde uzat lmas yla kent içi trafikte büyük bir rahatlama sa lanacakt r. Harita 7. Devlet Demiryollar ebekesi (2009) Kaynak: TCDD İstatistik Yıllığı Eski ehir demiryolu bak m ndan önemli bir kav aktad r y l nda i letmeye aç lan Eski ehir Gar n n önemli noktalar ile ba lant s bulunmaktad r. Eski ehir ili s n rlar içinde stanbul Ankara, stanbul Denizli, stanbul Konya, Ankara zmir, Eski ehir zmir, Eski ehir Konya güzergâh nda çal an yolcu trenleri mevcuttur. Gar y ll k yolcu kapasitelidir. Gar n bar nd rma imkan gar ve ambar yollar dahil ton ve dingildir y l nda çal an yük tren say s dur y l içerisinde toplam ton yük ta nm t r. Bilecik ili dahilinde demiryolu ile kent içi ta mac l k yap lmamaktad r. Demiryolu ta mac l Bilecik merkez, Bozüyük, Osmaneli ve güzergâh üzerindeki köylerde mevcuttur. Ankara- stanbul demiryolunun metresi Bilecik il s n rlar içerisinden geçmektedir. Projelendirilmi Yüksek H zl Tren (YHT) hatlar ndan Ankara-Eski ehir hatt n n tamamlanmas Eski ehir aç s ndan çok büyük bir geli me olmu tur. TCDD; Ankara- stanbul h zl tren hatt n n, Bilecik'ten Bursa'ya da ba lanmas n sa layacak projeyi 2010 y l nda ba latmay ve 4 y lda bitirmeyi hedeflemektedir. Bursa ba lant s n n 45 km lik Bilecik-Yeni ehir ve 80 km lik Yeni ehir-bursa olarak iki etapta çal lmas planlanmaktad r. 123

139 Kent içi Ula m Co rafi konumu, ula labilirli i, h zl sanayile me süreci ile Bursa nüfusu 1960 lardan sonra h zla artm t r. Bursa da önemli bir sorun haline gelen kent içi ula m nda otobüs hatlar ile ba lant l Hafif Rayl Sistem (HRS) kullan lmaktad r. Ayr ca minibüsler, taksi dolmu lar ve özel otolar da önemli ula m araçlar ndand r. HRS, kentteki yo un yerle imlerin, merkez ve sanayi ba lant lar n n sa lanmas nda etkin olurken, daha esnek olan di er ula m sistemi ise, az yo unluklu bölgelerin ula m taleplerini kar lamada kullan lmaktad r. Bursa da toplu ta mac l kla günde 1 milyonun üstünde yolcu ta nmaktad r. Günlük yolculuklar n % 90 toplu ta mac l kla gerçekle tirilmektedir. Ayr ca kamu kurulu lar ve büyük endüstri kurulu lar nca kendi çal anlar n ta mak üzere çal t r lan servisler de mevcuttur. Bursa ili ehir içi trafi inde, Kestel-Görükle ve Ovaakça-Santral Garaj güzergâhlar büyük bir trafik yükü yaratmaktad r. Günümüzde Ankara-Bursa ve stanbul- zmir devlet karayollar n n yerle ik doku içinde kalmas ve kent içi trafi ini art rmas na yeni kav aklar n Bölgede kent içi ula mda Bursa ve Eski ehir illerinde, rayl sistem önemli bir yere sahiptir. (Acemler, Y ld r m, Merinos, Ba larba ) yap lmas ve Çevre yolunun faaliyete geçmesiyle k smen çözüm bulunmu tur. Bursa ili metropoliten alan içerisindeki ana ula m akslar ; Bursa- Ovaakça, Bursa-Mudanya, Bursa-Gürsu-Kestel, Bursa-Görükle dir. Bursa da trafik yo unlu unun en fazla oldu u yollar ise Yalova-Orhangazi, Gemlik-Bursa-Karacabey- M.Kemalpa a yollar d r. Eski ehir de kent içi ta mac l kta Eski ehir Hafif Rayl Sistemi (ESTRAM), belediye ve halk otobüsleri, minibüsler, taksi dolmu lar ve servis araçlar kullan lmaktad r. Aral k 2004 te faaliyete geçen ESTRAM, iki hatt yla ehrin iki üniversitesini birbirine ba layan 26 durakl k bir ula m a d r. Toplam hat uzunlu u 15 km olup, ta d günlük ortalama yolcu ile kent içi ula mda önemli bir yere sahiptir. Bilecik kent merkezi içerisinde ta mac l k küçük ve orta boy minibüs ya da midibüslerle yap lmaktad r. Ba ka bir toplu ta ma sistemi bulunmamaktad r. Bozüyük-Bilecik-Mekece Çevre yolu ile ehir içinden geçen 650 No.lu karayolunun yük ve yolcu trafi i azalacakt r. 124

140 Haberle me ve leti im Küresel ölçekte rekabet gücünün art r lmas n n önemli bir art da bilgi ve ileti im teknolojilerinin yayg nla t r lmas d r. ekil 46 da görüldü ü gibi Türkiye de bilgi ve ileti im sektörü son 10 y lda çok büyük geli meler kaydetmi ve pazar büyüklü ü önemli ölçüde artm t r. ekil 45. Bilgi ve leti im Pazar Pay Büyüklü ü ve Sabit Telefon Abone Say s Bilgi ve İletişim Pazar Büyüklüğü (Milyon TL) Sabit telefon abone sayısı (Milyon Kişi) Kaynak: Ulaştırma Bakanlığı Stratejik Plan, TÜİK Bölgesel Göstergeler Bilgi ve ileti im sektöründe pazar pay artarken sabit telefon abone say s dü ü e ilimi göstermektedir. Hali haz rda abone say s yakla k 16,5 milyon seviyelerine gerilemi tir. Abonelerin %6 s TR41 Bölgesi nde bulunmaktad r. TR41 Bölgesi ndeki abone say s n n %50 den fazlas Bursa iline kay tl d r. Sabit hat abone say s ndaki dü ü e kar l k, mobil hat abone say s çok büyük bir ivme ile artm ve 2009 y l nda yakla k 62 milyon rakam na ula m t r. Bölge illerindeki abone say lar hemen hemen nüfus miktar yla e de erdir. Bölgedeki 2G baz istasyonu miktar ülkedeki baz istasyonlar n n yakla k %5 i kadard r. 3G baz istasyonlar nda ise bu oran %3,8 kadard r. nternet kullan c oranlar na bak ld nda yakla k 6,5 milyon Türkiye kullan c s n n %6 s bölgede bulunmaktad r. Ayn zamanda Eski ehir, Uluslararas Rekabet Ara t rmalar Kurumu (URAK) nun haz rlad ller Aras Rekabetçilik Endeksi raporuna göre ilde ki i ba na dü en ADSL aboneli i say s aç s ndan dördüncü s rad r. Haberle me ve ileti imde etkin bir toplum için yerel medyan n önemi büyüktür. Yerel medyan n güçlenmesi ile bölgedeki kat l mc l k artar. Ortak ak l ile hareket edilerek, bölge problemlerinin çözülmesinde bölge yarar na kamuoyu olu turulur. TR41 Bölgesi yerel bas n yay n organlar bak m ndan oldukça güçlü durumdad r. Özellikle Bursa ili Türkiye deki en güçlü yerel medyaya 125

141 sahip illerden biri olarak bilinmektedir. Tablo 110 da bölge illerinde bulunan yaz l medya, görsel medya ve radyo say lar gösterilmektedir. Tablo 110. Yerel Bas n Yay n Kurulu lar (Temmuz 2010) Yaz l Medya Görsel Medya Radyo Bursa Eski ehir Bilecik Toplam Kaynak: Bursa, Eskişehir ve Bilecik Valilikleri Turizm ve Kültür Dünyan n en h zl geli en sektörlerinden birisi olan turizmde, uluslararas pazardan al nan pay art rmak için ülkeler aras ndaki rekabet gittikçe artmaktad r. Dünya Turizm Örgütü taraf ndan haz rlanan Turizm 2020 Y l Vizyonu çal mas nda, 2020 y l nda dünyadaki turist say s n n 1,5 milyar ki i, toplam turizm gelirlerinin ise 2 trilyon dolar olaca tahmin edilmektedir. Turizm, birçok ülkede ekonomik, sosyal ve çevresel geli menin önemli bir kayna d r. Ayn zamanda geli menin sürdürülebilir olmas, kaynaklar n do ru kullan m ile bugünkü ve gelecekteki toplumlar n ya am kalitesinin iyile tirilmesinde bugün oldu u gibi gelecekte de önemini sürdürecektir. Bu durum Dokuzuncu Kalk nma Plan nda da ele al nm ve geli menin önemli bir arac olarak turizmin aktif bir rol almas hedeflenmi tir. Kültür ve Turizm Bakanl taraf ndan haz rlanan Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Plan 2013 çal malar ülkemizin do al, kültürel, tarihi ve co rafi de erlerini koruma-kullanma dengesi içinde kullanmay ve turizm alternatiflerini geli tirerek ülkemizin turizmden alaca pay art rmay hedeflemektedir. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 çal mas nda TR41 Bölgesi illerinin de ad n n geçti i pek çok strateji ve hedef bulunmaktad r. Tablo 111. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 te TR41 lleri Strateji Hedef l Kentsel Ölçekte Markala ma Stratejisi Kültür Turizmi Canland r larak Marka Kültür Kentleri Olu turulacak Bursa Tematik Turizm Geli im Bölgeleri Sö üt Kültür Turizmi Geli im Bölgesi Olu turulacak Bilecik, Bursa Tematik Turizm Geli im Bölgeleri Frigya Kültür ve Termal Turizmi Geli im Bölgesi Olu turulacak Eski ehir Tematik Turizm Geli im Koridorlar Güney Marmara Zeytin Koridoru Olu turulacak Bursa Turizmin Çe itlendirilmesi Stratejisi Kongre ve Fuar Turizmi Geli tirilecek Bursa Turizmin Çe itlendirilmesi Stratejisi Sa l k ve Termal Turizm Ürünleri Olu turulacak Eski ehir Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Eylem Planı

142 TR41 Bölgesi illerindeki turizm ürünleri ve potansiyeli bunlarla s n rl de ildir. Bölgemiz tarih ve kültür miras ile birlikte do al zenginlikleri aç s ndan da çe itlilik gösterir. Bölge Osmanl mparatorlu u nun kuruldu u yerdir. Bursa ehri Osmanl Devleti ne 130 y l ba kentlik yapm t r ve ilk dönem Osmanl mimarisine ait en güzel eserler burada bulunmaktad r. Bölge Osmanl için oldu u kadar Frigya-Roma-Bizans kültür ve medeniyeti aç s ndan da ayr bir önem ta r. H ristiyanl k inanc ve kutsal kitap incilin son eklini ald yer znik tir. Eski ehir ilinde ise Hitit ve Frigya medeniyetine ait önemli arkeolojik kal nt lar bulunmaktad r Bölgedeki Mevcut ve Potansiyel Turizm Ürünleri TR41 Bölgesi ndeki mevcut turizm ürün çe itleri Tablo 112 de gösterilmi tir. Tablo 112. Turizm Ürünleri (2010) Mevcut Ürünler ller Kültür ve Tarih Turizmi Bursa, Eski ehir, Bilecik nanç Turizmi Bursa, Bilecik Sa l k ve Termal Turizm Bursa, Eski ehir, Bilecik Kongre Turizmi Bursa K Turizmi Bursa Do a ve Eko Turizm Bursa, Eski ehir, Bilecik Hava Sporlar Eski ehir, Bursa Oto Safari Bilecik Av Turizmi Bilecik, Eski ehir K y Turizmi (Deniz Turizmi) Bursa Kaynak: Bursa, Eskişehir ve Bilecik İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri TR41 Bölgesi tarih, kültür ve do al zenginlikleri aç s ndan çe itlilik gösterir. Özellikle k turizmi, sa l k ve termal turizmi, kültür ve tarih turizmi, inanç turizmi ve do a turizmi için ciddi bir potansiyele sahiptir. K Turizmi: Uluda Milli Park, Güney Marmara Bölgesi nde, Bursa n n 36 km güneyinde yer al r. Ola anüstü tabiat güzelliklerine, ormanlara, flora ve fauna zenginliklerine sahiptir. Uluda da ortalama 6 ay süre ile k sporlar yap labilmektedir. Sa l k ve Termal Turizmi: Kapl calar bak m ndan oldukça zengin olan bölgede Bursa da Çekirge bölgesindeki kapl calar ile Gemlik, negöl (Oylat), Orhaneli, Orhangazi, M.Kemalpa a ilçelerindeki kapl calar, Bilecik teki Sö üt Çalt Kapl cas, Eski ehir de ise Has rca, K z linler, Mihal çç k, Mihalgazi ve Sivrihisar kapl calar iç turizmin hareketli merkezlerindendir. Kültür ve Tarih Turizmi: Bölge, M.Ö. y llardan bu yana birçok medeniyete ve onlar n dinlerine be iklik etmi illeri içerir. Osmanl Devleti nin ilk merkezi ve ilk ba kenti bölgede bulunur. Bu özelli i itibariyle bölgede çok zengin tarihi, kültürel, arkeolojik ve mimari miras vard r. 127

143 nanç Turizmi: Bölgede Müslümanl k, H ristiyanl k ve Musevili e ait birçok eser bulunmaktad r ve bunlar koruma alt ndad r. Fuar ve Kongre Turizmi: Bursa Merinos Park nda yap lan Uluslararas Atatürk Kongre-Kültür Merkezi ülkemizde bu alandaki en büyük ve en modern tesislerden biridir. Ayr ca Eski ehir ilinde de ki ilik bir kongre merkezinin yap m devam etmektedir. Do a Turizmi: Bölgemiz do a turizmi aç s ndan zengin bir potansiyele sahiptir. Özellikle Uluda Milli Park içinde zengin kamp alanlar ve farkl zorluklarda do a yürüyü parkurlar bulunmaktad r. Ayr ca Bursa da bulunan Ayvaini ve Oylat Ma aras, Eski ehir deki Yelinüstü, Yelini, Beyyayla Düdeni ve Ulubük Ma aras do a turizmi aç s ndan çok güzel örneklerdir. Bilecik te uzunlu u 3 km yi bulan Kayabo az Kanyonu da do a yürüyü ü yapmak isteyenler için bir cazibe merkezidir. Yine Kömürsu, Sofular ve Kamç yaylalar yayla turizmi aç s ndan oldukça de erlidir. Hava Sporlar Turizmi: Eski ehir de bulunan Türk Hava Kurumu Planör ve Para üt Kamp ülkemizde para üt ve planör e itiminin verildi i önemli merkezlerden biridir. Burada, yaz aylar nda para üt, planör, yelken kanat, yamaç para ütü ve balon kurslar verilmektedir. Ayr ca Bursa n n Gürsu ilçesinde de yamaç para ütü yap lmaktad r. Oto Safari: Bilecik in Bozüyük ilçesinde 2 adet oto safari parkuru bulunmaktad r. Av Turizmi: Bilecik ve Eski ehir illerinin farkl ilçelerinde zengin av sahalar bulunmaktad r. K y Turizmi: Marmara Denizi ne k y s bulunan Karacabey, Mudanya ve Gemlik ilçelerinde yakla k 135 km uzunlu unda geni do al kumsallar yer almaktad r. Ayr ca znik ve Uluabat göllerinde k y alanlar mevcuttur. Bölgede yat turizmi, golf turizmi, spor, gastronomi, al veri, akarsu (rafting) turizmi için de potansiyel olup bunlar n de erlendirilmesi için çal malar yap lmaktad r TR41 Bölgesi nin Turizm Verileri TR41 Bölgesi ne ait çe itli turistik veriler a a daki tablo, grafik ve ekillerde gösterilmektedir. Bölgede yerli turistlerin en çok konaklad il y ll k ortalama ki iyle Bursa d r. kinci s radaki Eski ehir de konaklayan yerli turist say s y ll k yakla k ki idir. 128

144 ekil 46. Yerli ve Yabanc Turistlere Ait Konaklama Say lar 600 Yerli Turist Yabanc Turist Bursa Eskişehir Bilecik Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak: Bursa,Eskişehir ve Bilecik İl Kültür ve:, Turizm Müdürlükleri (Bilecik ili için 2007 yılı öncesine ait verilere ulaşılamamıştır) Bununla birlikte Eski ehir de yeni cazibe merkezlerinin yap lmas ile konaklayan yerli turist say s nda her y l düzenli bir art oldu u görülmektedir. ekil 47. Yerli ve Yabanc Turistlere Ait Geceleme Say lar (Bin Ki i) 800 Yerli Turist 300 Yabanc Turist Bursa Eskişehir Bursa Eskişehir Kaynak: Bursa ve Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (Bilecik ili için ilgili verilere ulaşılamamıştır ) TR41 Bölgesi nde en yüksek yabanc konaklama say s y ll k ortalama ki iyle Bursa dad r. Eski ehir ve Bilecik te bu rakam y ll k ki inin alt ndad r. ekil 48. Ortalama Geceleme Miktar (Yerli ve Yabanc ) 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1, Bursa Eskişehir Bölgeye gelen yerli ve yabanc turistlerin ortalama geceleme süresi ülke ortalamas n n alt nda yer almaktad r. Bu konuda yap lacak çal malar ile bölgeye gelen turistlerin geceleme sürelerinin art r lmas önem arz etmektedir. Kaynak: Bursa ve Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (Bilecik ili için ilgili verilere ulaşılamamıştır ) 129

145 Yerli ve yabanc turistlerin dönemindeki ortalama geceleme süresi Bursa ilinde 1,78, Eski ehir ilinde ise 1,54 gündür. Kültür ve Turizm Bakanl verilerine göre bu süre Türkiye genelinde 3,17 dir. Tablo 113. Turizm letme Belgeli Tesisler (2010) Bursa Eski ehir Bilecik S n f Apart Butik Y ld z Y ld z Y ld z Y ld z Y ld z Otel Otel Oberj Özel Pansiyon Toplam Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Kaynak: Bursa, Eskişehir ve Bilecik İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri TR41 Bölgesi nde turizm i letme belgeli toplam 76 tesis mevcuttur. Bu tesislerde toplam oda ve adetlik yatak kapasitesi bulunmaktad r. Tesis kapasitesinin en yüksek oldu u il Bursa, en dü ük oldu u il ise Bilecik tir. Bu verilere göre TR41 Bölgesi ndeki tesis doluluk oranlar son 10 y ll k dönemde %44 ün üzerine ç kamam t r. On y ll k ortalama tesis doluluk oran Bursa da %39, Eski ehir de %35 olarak gerçekle mi tir. Türkiye genelindeki turizm i letme belgeli tesislerdeki ortalama doluluk oran ise ayn dönemde %48 dir. Bu durum tesislerde ciddi bir rantabilite sorunu oldu unu göstermektedir. ekil 49. Otellerin Y llara Göre Doluluk Oranlar (%) Bursa Eskişehir Kaynak: Bursa ve Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (Bilecik ili için ilgili verilere ulaşılamamıştır ) 2009 y l nda bölgemize en çok turist gönderen ülkeler ve bunlar n toplam yabanc turistler içersindeki pay a a da görülmektedir. 130

146 ekil 50. TR41 Bölgesi ne En Fazla Turist Gönderen Ülkeler (2009) Diğer 47% Almanya 17% S.Arabistan 14% Diğer 48% Almanya 20% İtalya 11% İtalya 5% Bursa Amerika 9% Yunanistan 8% Eskişehir Fransa 5% İngiltere 7% Amerika 9% Kaynak: Bursa ve Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (Bilecik ili için ilgili verilere ulaşılamamıştır) Almanya bu konuda 2005 y l ndan beri hem bölgemiz hem de Türkiye geneli için ilk s radaki yerini korumaktad r. TR41 Bölgesi ne gelen yerli ve yabanc turistlerin aylara göre da l m incelendi inde k ve yaz aylar nda bir art oldu u görülmektedir. Bu da l m n k aylar nda Uluda a gelen yerli ve yabanc turistler ile Arap ülkelerinden a rl kl olarak yaz aylar nda gelen turistlerden kaynakland tahmin edilmektedir. ekil 51. Gelen Turistlerin Aylara Göre Da l m (2008) Bölgede yat r m a amas nda birçok nitelikli tesis bulunmaktad r. Bu durum bölgedeki mevcut turizm potansiyelinin harekete geçirilmeye ba land n n bir göstergesi olarak dü ünülebilir. Bursa Eskişehir Kaynak: Bursa ve Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri (Bilecik ili için ilgili verilere ulaşılamamıştır) TR41 Bölgesi nde yat r m a amas ndaki tesisler Tablo 114 te görülmektedir. Yat r m a amas nda çok say da nitelikli tesis olmas bölgede artan turizm potansiyelinin yat r mc lar taraf ndan da fark edildi inin bir göstergesi olarak de erlendirilebilir. 131

147 Tablo 114. Turizm Yat r m Belgeli Tesisler (2010 Temmuz) l Bursa Eski ehir Bilecik S n f Butik Y ld z Y ld z Y ld z Otel Toplam Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak Kaynak: Bursa, Bilecik ve Eskişehir İl Kültür ve Turizm Müdürlükleri Kültürel Yap Toplumlar n milli beraberli inin ekillenmesinde, ortak tarih ve sosyal bilinç olu turulmas nda çok önemli bir yere sahip olan kültür kavram Dokuzuncu Kalk nma Plan nda kapsaml olarak ele al nmaktad r. Plan da, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlara bütüncül bir yakla m getirilmesi, do al ve kültürel varl klar ile çevrenin gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlay içinde korunmas esaslar önemle vurgulanmakta, kültürümüzün özgün yap s n ve zenginli ini kaybetmeden geli ime aç k olmas ve evrensel kültür birikimine katk da bulunmas hedeflenmektedir. TR41 Bölgesi ndeki kültürel miras TR41 Bölgesi çok eski y llardan bu yana büyük kültürlerin be i i olmu tur. Hitit, Lidya, Frigya, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanl kültürleri bölgede derin izler b rakm t r. Özellikle Bursa, Bizansl lardan al nd ktan sonra Osmanl ba kenti olarak büyük bay nd rl k çal malar na sahne olmu tur. Sonras nda bölge h zla geli mi ve Ortado u ülkelerinden Anadolu'ya gelen yollar, bu merkeze do ru yönelmi tir. Bunun sonucunda kent 15.yy.da dünyan n ba l ca ticaret, sanayi ve kültür ehirlerinden biri haline gelmi tir. Tablo 115. Sit Alanlar Say s (2010) Sit Alan Türü Bursa Eski ehir Bilecik TR41 Türkiye Arkeolojik Sit Alan Kentsel Sit Alan Do al Sit Alan Tarihi Sit Alan Di er Sit Alanlar Tarihi ve Kentsel Sit Kentsel ve Do al Sit Arkeolojik ve Do al Sit Kentsel ve Arkeolojik Sit Toplam Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı 132

148 Bizans, Osmanl ve Cumhuriyet dönemlerinin mekansal ve mimari özelliklerini de günümüze kadar ta yan bölge, benzerlerine az rastlan r bir kültür ve tarih miras na sahiptir. Bölge sit alanlar bak m ndan da oldukça zengin bir mirasa sahiptir. Bunda çok eski tarihlerden bu yana birçok medeniyete ve onlar n dinlerine be iklik etmi olmas n n büyük etkisi vard r. Tablo 116. Tescilli Ta nmaz Kültür ve Tabiat Varl klar (2010) Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Tescilli Ta nmaz Kültür ve Tabiat Varl Bursa Eski ehir Bilecik TR41 Türkiye Sivil mimarl k örne i Dinsel yap lar Kültürel yap lar dari yap lar Askeri yap lar Endüstriyel ve ticari yap lar Mezarl klar ehitlikler An t ve abideler Do al varl klar Kal nt lar Korunacak sokak Toplam Bu verilere göre bölgemizde en fazla bulunan tescilli ta nmaz kültür ve tabiat varl çe idinin dinsel yap lar ve do al varl klar oldu u görülmektedir. Tablo 117. Kongre ve Kültür Merkezleri (2010) l Kongre ve Kültür Merkezi Koltuk Kapasitesi Bursa BUTT M Kültür Merkezi 690 Bursa Tüyap Uluslararas Fuar ve Kongre Merkezi Bursa Merinos Atatürk Kongre ve Kültür Merkezi Bursa Tayyare Kültür Merkezi 818 Bursa Akp nar Kültür Merkezi 400 Bursa Konak Kültür Evi 450 Bursa Fethiye Kültür Merkezi Bursa Nilüfer U ur Mumcu Sahnesi 299 Bursa Bar Manço Kültür Merkezi 450 Bursa Adile Na it Kültür Merkezi 200 Bursa ehir Kütüphanesi 100 Bursa Karagöz Müzesi 100 Bursa Görükle Ça da E itim Kooperatifi Kültür Salonu 257 Bursa Uluda Üniversitesi K rm z Salon 120 Eski ehir Büyük ehir Sanat Merkezi 350 Eski ehir Büyük ehir Belediyesi Ta ba Kültür ve Sanat Merkezi 200 Eski ehir Odunpazar Belediyesi Yunus Emre Kültür ve Sanat Merkezi 315 Eski ehir Eski ehir Osmangazi Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi Eski ehir Büyük ehir Belediyesi Sanat ve Kültür Saray Eski ehir Anadolu Üniversitesi Atatürk Kültür ve Sanat Merkezi 995 Eski ehir Eski ehir Kültür Merkezi 45 Bilecik 6 Eylül Kültür Merkezi 475 Kaynak: Bursa, Eskişehir, Bilecik İl Kültür Turizm Müdürlükleri, Bursa Büyükşehir Belediyesi Bursa ili Turizm Bakanl n n haz rlad çal mas nda ülkemizde kongre turizminin geli tirilmesi hedeflenen iller aras nda yer almaktad r. Bursa ilinde bulunan Merinos Atatürk 133

149 Kongre ve Kültür Merkezi ülkemizdeki en büyük ve en modern kongre merkezleri aras nda yer almaktad r. Bölgede Kültür ve Turizm Bakanl na ba l, bakanl k taraf ndan denetlenen müzelerin say s ile bu müzelerde bulunan eser say lar Tablo 118 de verilmi tir. Buna göre en çok müze ve eser say s Bursa da, en az eser ve müze say s ise Bilecik te bulunmaktad r. Tablo 118. Müzeler (2008) Müze Eser Say s Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler TR41 Bölgesi benzerlerine az rastlan r bir kültür ve tarih miras na sahiptir. Bu durumun olu mas nda, bölgenin çok eski tarihlerden bu yana birçok medeniyete be iklik etmesinin büyük rolü vard r y l verilerine göre Türkiye genelindeki 204 devlet tiyatrosuna kar l k TR41 Bölgesi nde sadece 1 tane devlet tiyatrosu bulunmaktad r. Bilecik ilinde resmi veya özel tiyatro sahnesi yoktur. Eski ehir deki Büyük ehir Belediyesi Sanat ve Kültür Saray nda ise tiyatro oyunlar n n sahnelenmesi yan nda senfoni orkestras konserleri ve opera etkinlikleri de yap lmaktad r. Tablo 119. Tiyatro Verileri (2008) Tiyatro Sahnesi Devlet Tiyatrolar Resmi Kurum Tiyatrolar Resmi Kurum Tiyatrolar Koltuk Say s Resmi Kurum Tiyatrolar Oynanan Eser Say s Resmi Kurum Tiyatrolar Gösteri Say s Resmi Kurum Tiyatrolar Seyirci Say s Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: Bursa, Eskişehir, Bilecik İl Kültür Turizm Müdürlükleri, Bursa Büyükşehir Belediyesi, TUİK Kültür İstatistikleri. Not: Eser, gösteri ve seyirci sayısı verileri resmi kurum tiyatrolarına göre verilmiştir. Bölgedeki illerin tümünde devlet güzel sanatlar akademisi bulunmaktad r. Toplam sanat galerisinin en çok bulundu u il 12 tane galeri ile Bursa d r. Bununla beraber en çok ziyaretçi say s Eski ehir deki Devlet Güzel Sanatlar Galerisi ndeki sergilerde gerçekle mi tir. Tablo 120. Sanat Galerileri (2008) Sanat Galerisi Say s Devlet Güzel Sanatlar Galerisi Sergi Say s Eser Say s Ziyaretçi Say s Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Not: Sergi, eser ve ziyaretçi verileri Devlet Güzel Sanatlar Galerileri içindir. Kaynak: TÜİK, Bursa, Eskişehir, Bilecik İl Kültür Turizm Müdürlükleri, Bursa Büyükşehir Belediyesi 134

150 TR41 Bölgesi nde en çok kütüphane ve kitap Bursa ilinde olmas na ra men, kütüphane üye say s en çok olan il Eski ehir dir. Tablo 121. Kütüphane Verileri (2010) Kütüphane say s Kitap say s Okuyucu say s Üye say s Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kaynak: Bursa, Eskişehir, Bilecik İl Kültür Turizm Müdürlükleri Di er taraftan Bursa l Halk Kütüphanesi Türk kültürünün de erli el yazma kitaplar ve baz Arap harfli basma eserlerini bünyesinde toplayarak bu eserlerin kay t, katalog, s n flama ve di er teknik i lemlerini yapm ve kullan ma sunmu tur. Bu alanda ülkemizin en büyük 3. kütüphanesi olarak kabul edilmektedir Giri imcilik Schumpeter (1961) giri imcili in yeni bir mal n ya da hizmetin üretimi, yeni bir üretim metodunun geli tirilmesi, yeni bir pazar n olu turulmas, yeni bir hammadde kayna n n bulunmas ya da endüstrinin yeniden yap lanmas eklinde ortaya ç kabilece ini belirtmektedir. Bu yollarla ortaya ç kan giri imci davran lar özellikle istihdam n art r lmas konusunda son derece önemli bir görev üstlenmekte, rekabet gücü ve verimlili i art rarak ekonomik büyümeye temel te kil etmektedir. Tablo 122. Giri im Say lar (2009) 2009 y l giri im say lar n gösteren Tablo 122 ye bak ld nda, Kay tlar na Göre Giri im Bursa ilinin, nüfusu ve ekonomik yap s na paralel olarak bölge Say lar Bursa içindeki a rl aç k bir ekilde göze çarpmaktad r. Bölgede yer Eski ehir Bilecik 7645 alan i letmeler en fazla toptan ve perakende ticaret alan nda TR Türkiye faaliyet göstermektedir (%39). malat sektörü ile ula t rma, Kaynak: TÜİK İş İstatistikleri depolama ve haberle me ise i letme say s n n fazla oldu u di er sektörler olarak kar m za ç kmaktad r. ekil 53 te de TR41 Bölgesi illerindeki aç lan ve kapanan kurulu say lar n n y llara göre de i imi gösterilmektedir. Buna göre özellikle ekonomik kriz döneminde kurulan i letme say s ndaki dü ü dikkat çekmektedir. Bu durum Bursa ve Eski ehir ilinde aç kça görülmektedir. Kapanan i letmelere bak ld nda Özellikle Eski ehir de 2007 sonras büyük bir dü ü 135

151 görülmektedir. Bu dü ü ün temel nedeni kapanan ticari i letmelerin bu dönemde ciddi bir azal ya amas d r. ekil 52. Aç lan ve Kapanan Kurulu ( irket-kooperatif ve Ticari letme Toplam ) Say s Kurulan Kapanan Bursa Eskişehir Bilecik Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak: TÜİK Bölgesel İstatistikler Ayr ca, bölgede ticaret unvanl i yerleri, kapanan kurulu lar s ralamas nda y llar nda ilk s radad r. irket ve kooperatifler ise genel olarak kapanan kurulu lar n bütün y llarda %10 un alt ndad r. Bu durum da ticari faaliyete yönelik kurulu ve i letmelerin piyasada kalma ve faaliyetlerinin devaml l n sa lamada problemler ya ad n göstermektedir. Bölgede yer alan i letmeler en fazla toptan ve perakende ticaret alan nda faaliyet göstermektedir. Bu sektörü imalat sektörü ile ula t rma, depolama ve haberle me sektörleri takip etmektedir. 136

152 7. YATIRIMLAR 7.1. Kamu Yat r mlar 32 Bir bölgedeki ekonomik, sosyal ve kültürel yap n n iyile tirilmesi, bu faaliyetlerin sa l kl bir ekilde sürdürülebilmesi için bölgeye aktar lacak kamu kaynaklar ve bu kaynaklar n aktar ld alanlar son derece önemlidir. Bu do rultuda Dokuzuncu Kalk nma Plan nda, ülkemizde öncelikle e itim ve sa l k sektöründe kamu yat r m paylar n n art r laca belirtilmi tir. Ayr ca Plan da enerji sektörünün yat r mlar içindeki pay n n, serbestle tirme politikas çerçevesinde azalt laca hususuna dikkat çekilmekte; kamu iktisadi te ebbüslerinin özelle tirilmesi ile birlikte madencilik ve imalat sektörlerinin kamu yat r mlar içindeki pay n n da azalt laca vurgulanmaktad r y llar nda TR41 Bölgesi genelinde yakla k 2,75 milyar TL lik kamu yat r m ekil 54. Gerçekle en Kamu Yat r mlar ( Toplam) gerçekle mi tir. Bu yat r mlar n illere göre da l m ekil 55 te gösterilmektedir. Bu dönemde yap lan yat r mlar Bursa ve Bilecik te ula t rma sektöründe yo unla rken, Eski ehir ilinde enerji sektörü yat r mlar ilk s radad r 33. Ula m ve altyap y iyile tirme ve geli tirme amac ile Kaynak: Bursa Bursa, Eskişehir ve Bilecik Bilecik İl yap lan bu yat r mlar, bölgenin gelecek dönemde de hem Planlama ve Koordinasyon Müdürlükleri yerli hem de yabanc yat r mlarda sahip oldu u avantaj n devam ettirece inin bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Sağlık %5,4 Diğer Kamu Hizmetleri %22,2 Eğitim %15,8 Konut Turizm %0,1 %0,4 Bilecik %27 Eskişehir %27 TR41 Tarım %7,5 Bursa %46 ekil Y l Planlanan Kamu Yat r mlar Ulaştırma Haberleşme %37,5 Kaynak: DPT Kamu Yatırımları Madencilik %2,2 İmalat %8,2 Enerji %0,7 Tablo Y l Planlanan Kamu Yat r mlar n n Da l m (Bin TL) Tar m Madencilik malat Enerji Ula t rma Haberle me Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Turizm Konut E itim Sa l k Di er Kamu Hizmetleri Bursa Eski ehir Bilecik TR Türkiye Kamu yat r mlar n n ele al nd bu bölümde il baz nda ayr t r lm olan veriler kullan lm t r. Birden fazla ili kapsayan yat r m yat r mlar, il baz nda ayr t r lamad ndan mevcut analizlerde bu veriler kapsam d tutulmu tur. 33 Bursa, Eski ehir ve Bilecik l Planlama ve Koordinasyon Müdürlükleri verilerine göre ilgili dönemde gerçekle en yat r mlar içindeki ula t rma sektörü pay Bursa için %49,4, Bilecik için %84,1 iken Eski ehir de enerji sektörü yat r m pay %45,9 olmu tur. 137

153 TR41 Bölgesi nde 2010 y l için planlanan kamu yat r m miktarlar ve sektörel da l mlar Tablo 123 te verilmi tir. Buna göre, bölgede 2010 y l nda planlanan kamu yat r mlar n n %63 ü Bursa, %31 i Eski ehir ve %6 s Bilecik iline aittir. Bursa ilinde ula t rma ve haberle me sektörleri ön plana ç karken, Eski ehir de di er kamu hizmetleri (belediye hizmetleri, sosyal altyap, güvenlik vb.) ve imalat sanayi, Bilecik te ise e itim ve di er kamu hizmetleri alanlar öne ç kmaktad r. ekil 54 te sektörlerin kamu yat r mlar da l mlar gösterilmektedir. Buna göre altyap yat r mlar olarak nitelendirebilece imiz ula t rma ve haberle me sektörüne ait yat r mlar %37,5 lik pay ile TR41 Bölgesi nde ilk s ray almaktad r. Bölgede, iller baz ndaki kamu yat r mlar na ek olarak, birden fazla il ile ba lant l olan muhtelif kamu yat r mlar da bulunmaktad r. Miktar olarak büyük olan bu yat r mlar genel olarak yine altyap ve ula t rma sektörlerinde yo unla maktad r. Özellikle Eski ehir ve Bilecik illerini de içine alan, Ankara- stanbul H zl Tren Projesi 34 bu yat r mlar içinde ciddi bir a rl a sahiptir. Ayr ca, Eski ehir ve Bilecik illerinde Lojistik Köy kurulmas, Band rma-bursa-bilecik i içine alan yüksek standartl demiryolu yap m gibi y llar nda yap lan kamu yat r mlar Bursa ve Bilecik te ula t rma sektöründe yo unla rken, Eski ehir ilinde enerji sektörü yat r mlar ilk s radad r y l nda planlanan kamu yat r mlar nda da ula t rma ve haberle me sektörü TR41 Bölgesi nde ilk s ray almaktad r. projeler de bölge içinde ula m altyap s na verilen önemi göstermektedir. Bu projeler d nda bölge illeri ve di er iller ile ba lant l birçok karayolu yap m faaliyetleri de devam etmektedir Uluslararas Do rudan Yat r mlar Yabanc sermaye yat r mlar istihdam olanaklar n art rmas yan nda, yeni üretim tekniklerinin ve geli mi teknolojilerin yerli firmalara aktar lmas hususunda kritik öneme sahiptir. Harita 8. Uluslararas Yat r mlar n Da l m (2009) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 2009 Raporu y l itibari ile bu projenin toplam tutar TL olarak belirlenmi tir. 138

154 Bu amaçla, dünya üzerinde birçok ülkede oldu u gibi Türkiye de de do rudan yabanc yat r mlar için politikalar geli tirilmekte ve bu tür yat r mlar n art r lmas için mevzuatlar düzenlenmektedir 35. Hazine Müste arl Uluslararas Do rudan Yat r mlar (UDY) 2009 Raporu na göre Türkiye de 2009 y l içinde milyar dolar düzeyinde uluslararas do rudan yabanc yat r m giri i ya anm ve yat r mlar n ço u ülkenin bat bölgelerinde yo unla m t r y l nda bu yat r mlar n Türkiye geneli sektörel da l m na bak ld nda, elektrik, gaz, buhar, s cak su üretimi ve da t m ile imalat sanayinin %28,5 lik paylar ilk iki s rada yer ald görülmektedir. Tablo 81 e göre en çok yat r m çeken 15 il s ralamas nda Bursa 11 milyon dolar ile 6. s rada yer al rken, Eski ehir 2,7 milyon dolar ile 10. s radad r. Bilecik ili ise s ralamaya girememi tir. Tablo 124. llere Göre Uluslararas Do rudan Yat r mlar (2009) Yat r m giri i (milyon $) Türkiye pay (%) Türkiye s ralamas stanbul 4861,4 89,58 1 zmir 272,4 5,02 2 Ankara 120,2 2,21 3 Kocaeli 75,8 1,40 4 Mersin 52 0,96 5 Bursa 11 0,20 6 Eski ehir 2,7 0,05 10 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 2009 Raporu Uluslararas sermayeli irketler taraf ndan gerçekle tirilen sermaye transferleri irket merkezlerine yap lmakta ve bölge yat r mlar n n gerçek düzeylerini tam olarak yans tmamaktad r. Bu nedenle do rudan yabanc yat r mlarda illere göre te vik belgeli yat r m projelerinin ve yat r m tutarlar n n incelenmesi de uygun olacakt r. Tablo 125 te, uluslararas do rudan yat r mlara ait te vik belgeli yat r m projelerinin yat r m tutarlar na göre il baz nda da l m verilmi tir. Bursa, döneminde yat r m tutar aç s ndan Türkiye de ilk s rada yer almaktad r. le yap lan özellikle otomotiv sektörü yat r mlar bu projelerde büyük paya sahiptir. Bilecik in 16. s rada yer ald s ralamada Eski ehir ilk 20 il içine girememi tir y l nda yürürlü e giren 4875 No.lu Do rudan Yabanc Yat r mlar Kanunu, yabanc yat r mlar n art r lmas na ili kin esaslar düzenlemektedir. 139

155 Tablo 125. UDY Te vik Belgeli Yat r m Projeleri Da l m ( ) ller Yat r m tutar (milyon $) Türkiye s ralamas Bursa stanbul Kocaeli Adana Bilecik Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Uluslararası Doğrudan Yatırımlar 2009 Raporu dönemi uluslararas sermaye irketlerinin te vik belgeli yat r m projeleri say lar na göre Bursa, yine hem bölge baz nda, hem de Türkiye genelinde ciddi bir a rl a sahiptir. Bilecik 17 proje ile Türkiye genelinde 13. s rada yer al rken Eski ehir ili 12 proje ile 19. s radad r. Tablo 126. UDY Te vik Belgeli Yat r m Projelerinin llere Göre Da l m ller Türkiye s ralamas stanbul Kocaeli Bursa zmir Ankara Bilecik Eski ehir Kaynak: Hazine Müste arl Uluslararas Do rudan Yat r mlar 2009 Raporu döneminde UDY ye ait te vik belgeli yat r m projeleri tutarlar na bak ld nda, Bursa ili (otomotiv sektörünün etkisi ile) ülke genelinde ilk s rada yer almaktad r. Türkiye genelinde tarihi itibari ile faaliyet gösteren yabanc sermayeli firman n 533 ü TR41 Bölgesi nde yer almaktad r. Bu firmalardan 477 si Bursa, 50 si Eski ehir ve 6 s da Bilecik ilindedir 36. ekil 55. Bölgedeki Yabanc Sermayeli Firmalar n Sektörel Da l m ( itibari ile) Gıda ürünleri/içecek imalatı Makine/Teçhizat dışı metal eşya sanayi Motorlu kara taşıtı dışı perakende ve eşya tamiri B.y.s Makine/Teçhizat imalatı Motorlu taşıtların bakım/onarım/yakıt satışı Tekstil ürünleri imalatı İnşaat Motorlu kara taşıtı/römork ve yarı römork imalatı Motorlu taşıtlar dışı ticaret/komisyonculuğu Diğer(*) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı. (*) Şekil 56 da yer alan sektörler bölge bazında 15 ve daha fazla sayıda firmaya sahip olan sektörlerdir. Bu sektörler dışında kalan sektörler Diğer grubunda toplanmıştır. 36 Veriler Hazine Müste arl Uluslararas Do rudan Yat r mlar 2009 Raporu na aittir. 140

156 Bölgedeki yabanc firmalar aras nda motorlu ta tlar ve motosikletler d nda kalan toptan ticaret ve ticaret komisyonculu u alan 130 firma ile ilk s rada yer almaktad r. Bu firmalar n 121 i Bursa s n rlar içinde faaliyet gösterirken 8 tanesi Eski ehir ilindedir 37 Motorlu kara ta t, römork ve yar römork imalat nda faaliyet gösteren yabanc sermayeli firmalar a r l k olarak ikinci s ray almaktad r. Bu alanda Bursa ilinde 50 firma, Eski ehir ilinde de 2 firma faaliyettedir. Üçüncü s rada yer alan in aat sektöründe 33 yabanc sermayeli firma faaliyette iken bu firmalar n 26 s Bursa da, 7 si ise Eski ehir dedir Yat r m Te vikleri Ülke içinde istihdam n art r lmas ve yeni teknolojik geli melerin ülke ekonomisine kazand r lmas için devletin ve özel sektörün birlikte uyum içinde çal malar gerekmektedir. Özel sektörün yat r m yapma iste ini art rmak ve bu yat r mlar n devam n sa lamak için kanuni düzenlemeler son derece önemlidir. Ülkemizde bu amaçla uygulanan yat r m te vik kanunlar kapsam nda, y llar na ait, iller baz nda te vik belgesi say lar ekil 57 de gösterilmektedir. ekil 56. llere Göre Te vik Belgesi Say lar ( ) Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yatırım Teşvikleri 2005 y l nda Türkiye genelindeki te vik belgesinin 246 s TR41 Bölgesi ne verilmi tir. Bu rakam azalarak 2009 y l nda 135 e dü mü tür; ayn y l içinde Türkiye genelinde verilen toplam te vik belgesi say s ise olarak gerçekle mi tir l baz ndaki sektörel da l m verileri Hazine Müste arl ndan al nm t r. 38 Hazine Müste arl verilerine göre Türkiye genelinde, 2006 y l nda 3.090, 2007 y l nda ve 2008 y l nda adet te vik belgesi verilmi tir. 141

157 y llar aras nda te vik kanunlar kapsam nda verilen te viklerin sabit sermaye yat r m de erleri ekil 58 de gösterilmi tir. ekil 57. Te vikler Kapsam nda Sabit Sermaye Yat r mlar (Milyon TL) Bursa Eskişehir Bilecik Türkiye Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yatırım Teşvikleri ller baz nda sermaye yat r mlar incelendi inde Bursa ilinin Eski ehir ve Bilecik e göre daha fazla sabit sermaye yat r m miktar na sahip oldu u görülmektedir. Bu üstünlük bütün y llar itibari ile aç kça görülmekte iken sadece 2008 y l nda Eski ehir, Bursa ya yak n bir sabit sermaye miktar na ula m t r. Bunun nedeni 2008 y l nda Eski ehir iline yap lan 560 milyon TL tutar ndaki enerji sektörü yat r m d r dönemine ait te vikler kapsam ndaki sabit yat r m miktarlar n n illere göre sektörel da l m Tablo 127 de özetlenmektedir. Tablo 127. Te vikler Kapsam ndaki Sabit Yat r mlar n Da l m (Bin TL) Toplam Tar m Madencilik malat Enerji Hizmetler Bursa Eski ehir Bilecik Bursa Eski ehir Bilecik Bursa Eski ehir Bilecik Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yatırım Teşvikleri Sabit sermaye yat r mlar n n il baz ndaki sektörel paylar na bak ld nda, Bursa ve Bilecik illerindeki yat r mlar n büyük ço unlu unun imalat sanayisine ait oldu u görülmektedir dönemine ait te vikler kapsam ndaki sabit yat r m miktarlar nda, Bursa ve Bilecik te imalat sanayisi ilk s rada iken, Eski ehir de enerji sektörü ön plandad r. 142

158 ekil 58. Te vikler Kapsam ndaki Sabit Sermaye Yat r mlar n n Da l m ( toplam ) Tarım %2 Madencilik %3 Hizmetler %12 Tarım %2 Madencilik %1 Enerji %5 Hizmetler %1 Madencilik %14 Hizmetler %19 İmalat %24 İmalat %75 Enerji %62 İmalat %81 Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yatırım Teşvikleri Eski ehir ilinde enerji sektörü, il baz nda verilen te vikler içinde en büyük paya sahip olan sektördür. Bilecik ilini di er illerden ay ran en belirgin sektör madenciliktir. Hizmetler sektöründe ise Bursa hem miktar hem de sektör pay aç s ndan di er illere k yasla ciddi bir a rl a sahiptir. ekil 59. Te vikler Kapsam nda stihdam Say lar (Ki i) Bursa Eskişehir Bilecik Türkiye Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yatırım Teşvikleri Bursa, y llar aras nda Eski ehir ve Bilecik illerinden daha yüksek miktarda istihdam hedefine sahiptir. Dönem içinde bütün illerde, istihdam hedefi rakamlar nda dü ü ler ya anm t r. Oransal olarak en büyük dü ü Bilecik ilinde gözlemlenmektedir y l nda olan istihdam hedefinin 2009 y l nda 274 e dü mesi Bilecik ilinin yat r mlarda cazibesini göreceli olarak kaybetti inin bir göstergesidir. 143

159 Tablo 128 de TR41 Bölgesi 2009 ve 2010 y llar Ocak-May s dönemlerine ait te viklerin say lar, bu te viklere ait sabit sermaye yat r m tutarlar ve hedeflenen istihdam rakamlar verilmi tir. Yeni te vik yasas n n tarihinde resmi gazetede yay mland göz önüne al n rsa, bu iki dönem k yaslamas ayn zamanda yeni te vik yasas n n sonuçlar ve etkinli i hakk nda bize bilgi verecektir. Tablo Y llar n n Ocak-May s Dönemlerinde Verilen Te vikler 39 Sektör Belge say s (Adet) Sabit yat r m (Bin TL) stihdam (Ki i) Bursa Tar m Madencilik malat Enerji Hizmetler Eski ehir Tar m Madencilik malat Enerji Hizmetler Bilecik Tar m Madencilik malat Enerji Hizmetler TR Türkiye Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yatırım Teşvikleri TR41 Bölgesi nde Ocak-May s döneminde te vik belgesi say s ndaki art dikkat çekicidir. Ayn zamanda istihdam hedeflerinde de %100 e yak n bir art gerçekle mi tir. Belirtilen dönemde iller baz nda dikkati çeken hususlardan biri de Bursa ve Eski ehir deki imalat sanayine verilen te vik belgesi say s, bu sektördeki sabit yat r mlar ve öngörülen istihdam rakamlar ndaki art lard r. Bilecik ilinde en dikkat çekici durum ise madencilik sektörü yat r mlar d r. Ayr ca, hizmetler sektörüne ait te vik belge say lar da Bursa ve Eski ehir de artm t r. Bölgede yap lan yat r mlar n genel olarak te vik yasas kapsam ndaki sektörlerde yo unla mas, bu te vik yasas n n uygulamada da etkin oldu unun bir göstergesidir. Yeni te vik yasas ile Bursa ve Eski ehir de imalat sanayine verilen te vik belgesi say s, bu sektördeki sabit yat r mlar ve öngörülen istihdam rakamlar nda ya anan art lar dikkat çekicidir. Bilecik ilinde ise madencilik sektörü yat r mlar nda art görülmektedir Ocak-May s dönemine ait te vikler, bölgesel bazda desteklenecek yat r mlar, büyük proje yat r mlar ve genel te vik sistemi kapsam ndaki te viklerin toplam n göstermektedir. 144

160 8. ÇEVRE nsan n d dünya ile ileti im alan olan çevre a r nüfus art, sa l ks z kentle me ve h zl sanayile me süreci ile ciddi problemlere maruz kalm t r. Çevre sorunlar özellikle 1970 lerin ba ndan itibaren insanl n en büyük ortak endi esi haline gelmi tir. Bu durum, geleneksel s n rs z kalk nma ve s n rs z tüketim modellerinin terk edilerek ekonomik, sosyal ve çevre uyumunu amaçlayan sürdürülebilir kalk nma anlay n n benimsenmesine yol açm t r Bölgede Biyolojik Çe itlilik ve Koruma Alanlar Türkiye, endemik türlerin zenginli i aç s ndan dünyada önemli bir yere sahiptir. Ülkemiz, Avrupa k tas nda bulunan bitki türlerinin %75 ine ev sahipli i yapmaktad r. TR41 Bölgesi de flora ve fauna aç s ndan zengin bir yap ya sahiptir. Kapari, kekik, salep, adaçay, biberiye, o ulotu, fesle en ve defne bölgede do al olarak yeti en ba l ca aromatik bitkilerdir. Bunlar d nda maz, palamut, sumak, mahlep, melengiç, e relti otu, nane, gelinotu ve kardelen bölgede yo un olarak yeti en flora bitkileri aras nda say labilir. Bursa ilinde Uluda Milli Park n n elveri li tabiat artlar ay, kurt, çakal, tilki, karaca, geyik, tav an, domuz, keklik, yabani güvercin, akbaba, kartal, çaylak, bülbül, çal ku u gibi hayvanlar n ya amas na ve zengin bir fauna olu mas na imkân vermi tir. Eski ehir deki Bal kdam yöresi de Türkiye nin önemli sulak alanlar ndan biri olup birçok ku türünü bar nd rmaktad r. Orman Varl : Türkiye de 1973 y l nda ülke topraklar n n %24,80 ini ormanlar olu tururken bu oran 1999 y l nda %25,49 a, 2005 y l nda %26,01 e, 2008 y l nda ise %26,23 e yükselmi tir 40. Dolay s ile zaman içinde ülkede ormanlar n kaplad alan n az da olsa art gösterdi i görülmektedir y l verilerine göre, ülkemiz toplam orman varl n n %5 i TR41 Bölgesi nde yer almaktad r. Bölgeyi olu turan illerin orman alanlar ise Bursa da , Eski ehir de ve Bilecik te hektard r. 40, 49 Birle mi Milletler (BM) Biny l Kalk nma Hedefleri Türkiye 2010 Raporu. 145

161 ekil 60. Orman Varl (2008) Türkiye %95 TR41 %5 Eskişehir %1,61 Bursa %2,17 Bilecik %1,02 Bursa Eskişehir Bilecik Türkiye Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı Orman Varlığı İstatistikleri Koruma Alanlar : Ülkemizdeki zengin biyolojik çe itlili in korunmas ve geli tirilmesi amac yla çe itli statülerde koruma alanlar bulunmaktad r. Türkiye de korunan alanlar n ülke yüzölçümüne oran 1990 y l nda %2,96 iken önemli miktarda artarak 2008 y l sonunda %5,05 e (yakla k 4,1 milyon hektar) ula m t r 41. Milli Parklar: Ülkemizde 33 adet milli park bulunmaktad r. Bölgemizde bulunan tek milli park, Bursa il s n rlar içinde yer alan Uluda Milli Park d r hektar alanda kurulu olan bu park 1961 y l nda milli park statüsü kazanm t r metre yüksekli iyle Uluda, Marmara Bölgesi nin en yüksek noktas d r. Bu bölgede yer alan Aras Ça layan ve doruklarda görülen buzul izleri Uluda n jeomorfolojik yap s n n ilgi çekici özellikleri aras ndad r. Ayr ca Bursa Ovas ndan Uluda n doruklar na do ru de i en orman ku aklar n n dünya ormanc l k literatüründe özel bir önemi vard r. Uluda, Aral k-may s aylar boyunca karla örtülüdür. 4 metreye varan kar kal nl ve kar kalitesi ile Türkiye nin en önemli k sporlar merkezidir 42. Tabiat An tlar : Ülkemizde 58 adet tabiat an t bulunmaktad r. Eski ehir ilinde bulunan Geyik Alan Tabiat An t, Karageyikli Türk F nd Tabiat An t, Kokulu Ard ç I-II-III Tabiat An tlar, Kepez Saçl Me esi Tabiat An t, Piribaba Me esi Tabiat An t ve Kay Ard c Tabiat An t 43 bölgedeki tabiat an t olarak tan ml alanlard r. Yaban Hayat Geli tirme Sahas : Bölgemizde Yaban Hayat Geli tirme Sahas olarak kay tl önemli alanlar ve korunan türler bulunmaktad r. Bursa Karacabey Karada Ovakorusu 42 Bursa l Çevre Durum Raporu, Çevre ve Orman Bakanl Do a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü ü. 146

162 Sahas nda sülün, Eski ehir Sivrihisar Bal kdam Sahas nda su ku lar, Eski ehir Mihall ç k ve Çatac k ta geyik bölgemizde korunan ba l ca türler aras ndad r 44. Sulak Alanlar: Sulak alanlar, tropik ormanlardan sonra biyolojik çe itlili in en yüksek oldu u ekosistemlerdir. Özellikle Su Ku lar Ya ama Ortam Olarak Uluslararas Öneme Sahip Sulak Alanlar n Korunmas (RAMSAR) Sözle mesine göre TR41 Bölgesi nde yer alan sulak alanlar unlard r 45 : Uluabat Gölü: Bursa ili s n rlar içerisinde yer alan ve hektar büyüklü ündeki Uluabat Gölü, 15 Nisan 1998 tarihinde RAMSAR Alan ilan edilmi tir. Gölün sular tatl ve bol g dal d r. Aç k su yüzeyleri, çay r ve sazl k ekosistemlerinden meydana gelen göl, ku lar n göç yolu üzerinde bulunmas ve Manyas Gölü ne yak n olmas sebebi ile ku lar aç s ndan son derece önemlidir. Dünya çap nda nesli tehlikede olan küçük karabata n ülkemizdeki en önemli üreme alan d r. Fakat son y llarda çevrede bulunan fabrika at klar ve insan etkisi ile gölün kirlilik düzeyinin artt belirtilmektedir. Uluslararas Öneme Sahip Sulak Alanlar (Potansiyel Ramsar Alanlar ): Bursa daki znik Gölü ve Kocaçay Deltas ile Eski ehir deki Bal kdam Gölü bölgede yer alan potansiyel RAMSAR alanlar d r Su Altyap s Yeralt ve Yerüstü Su Kaynaklar Tablo 129. Su Varl klar (2007) Yerüstü Yeralt Sular Sular (hm 3 /y l) (hm 3 /y l) Toplam (hm 3 /y l) Türkiye çindeki Pay (%) Bursa ,52 Eski ehir ,37 Bilecik ,33 TR ,23 Türkiye Kaynak: DSİ Su Varlıkları Bölgede, Bursa ilindeki Uluabat Gölü RAMSAR Sözle mesi kapsam nda koruma alt na al nm t r. Ayr ca, yine Bursa ve Eski ehir illerinde potansiyel RAMSAR alanlar vard r. TR41 Bölgesi ülkemizdeki su varl n n %5,23 üne sahiptir. Bölgedeki su varl n n ço unlu u yerüstü sular d r ve Bursa ilinde yo unla m t r. Sakarya Nehri, Porsuk Çay ve Nilüfer Çay ile znik Gölü, Uluabat Gölü ve çe itli büyüklükteki göletler bölgenin ba l ca su kaynaklar d r. 44, 53 Çevre ve Orman Bakanl Yay n, Türkiye Çevre Atlas

163 Tablo 130. Su Yüzeyleri (2007, Hektar) Kaynak: DSİ Su Yüzeyleri Do al Göl Yüzeyleri Baraj Rezervuar Yüzeyleri Gölet Rezervuar Yüzeyleri Akarsu Yüzeyleri Toplam Bursa Eski ehir Bilecik TR Toplam su yüzeyi bak m ndan Bursa, do al göl yüzeylerinin geni li i nedeniyle bölgenin en zengin ilidir. Eski ehir de toplam su yüzeylerinin ço unlu u baraj rezervuarlar ndan, Bilecik te ise akarsu yüzeylerinden olu maktad r Havza Yönetimi Ülkemiz 26 akarsu havzas na ayr lm bulunmaktad r; bölgemizde Susurluk, Marmara ve Sakarya olmak üzere 3 havza mevcuttur. Havzalardaki tüm do al kaynaklar (su, kara, bitki örtüsü, vb.) dengeli ekilde kullanmak ve korumak amac yla Çevre ve Orman Bakanl n n TÜB TAK Marmara Ara t rma Merkezi yürütücülü ünde uygulamakta oldu u proje kapsam nda Havza Koruma Eylem Planlar haz rlanmaktad r; söz konusu planlar n 2010 y l sonunda kadar tamamlanmas öngörülmektedir çme ve Kullanma Suyu çme ve kullanma suyu ebekesiyle da t lan su kaynaklar n n da l m na bak ld nda ülkemizde s ras ile baraj, kuyu ve kaynak suyunun kullan ld görülür. Bu s ralama bölgemizde baraj, akarsu ve kaynak suyu eklindedir. Bursa da baraj suyu yo un olarak kullan lmakta iken Eski ehir de akarsu, Bilecik te ise kaynak suyu kullan m yayg nd r. Bölgemizde belediye s n rlar içindeki nüfusun tamam na içme ve kullanma suyu ebekesi ile hizmet verilmektedir. ekil 64 te görüldü ü üzere, bölgemizde içme suyu ar tma tesisi ile hizmet verilen nüfusun oran (%73) ülke ortalamas n n (%50) oldukça üzerindedir. Ancak bölge illeri aras ndaki farkl l klar oldukça belirgindir; örne in Eski ehir de ayn oran %89, Bursa da %74, Bilecik te sadece %1 dir. 148

164 ekil 61. Ar tma Tesisi Hizmetine Sahip Nüfusun Belediye Nüfusundaki Oran (2008,%) TR41 Bölgesi nde belediye s n rlar içindeki nüfusun tamam na içme ve kullanma suyu ebekesi ile hizmet verilmektedir. Bursa Eskişehir TR41 Türkiye Bilecik Kaynak: TÜİK Belediyelerin Su İstatistikleri Veritabanı Bursa n n ba l ca içme suyu kaynaklar Do anc, Nilüfer ve Ç narc k barajlar d r. Eski ehir in içme suyu ise Porsuk Çay ndan çekilen suyun temiz su ar tma tesisinde i lenmesiyle kar lan r. Ancak bu tesisin yetersiz kalmas nedeniyle Alpu yolunda bulunan mevcut kanalizasyon ar tma tesislerinin yan na yeni bir tesis yap lmaktad r. Bilecik ilinin içme ve kullanma suyu, So uksu yöresindeki keson kuyulardan, Beylik Suyu kayna, Çingen P nar ve Ulup nar Köyü kayna ndan sa lanmaktad r At k Yönetimi At ksu Bölgede özellikle Bilecik ilinde at ksu ar tma tesisi hizmetlerinin iyile tirilmesi ihtiyac ortaya ç kmaktad r. ekil 62. Kanalizasyon ebekesi ve At ksu Ar tma Tesisi Hizmetleri (2008) Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Atıksu Arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Bursa Eskişehir Bilecik Türkiye Kaynak: TÜİK Belediyelerin Su İstatistikleri Veritabanı ekil 63 te görüldü ü üzere, kanalizasyon ebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oran nda bölgemiz Türkiye ortalamas n n (%88) üzerinde yer almaktad r. Bölge illerinde bu oranlar n birbirine oldukça yak n oldu u görülmektedir. Fakat at ksu ar tma tesisi ile 149

165 hizmet verilen nüfus oranlar nda iller aras ndaki fark oldukça belirgindir. Özellikle Bilecik ilinde at ksu ar tma tesisi hizmetlerinin iyile tirilmesi ihtiyac ortaya ç kmaktad r. Tablo 131 de, bölgedeki belediyelerin at ksu verileri gösterilmektedir. Bursa ili, ar t lan at ksu miktar, do al, biyolojik, geli mi at ksu ar tma tesisleri ve at ksu yat r m harcamalar bak m ndan bölge illeri aras nda ciddi bir üstünlü e sahiptir. Tablo 131. At ksu Verileri (2008) Kaynak: TÜİK Bölgesel Göstergeler Bursa Eski ehir Bilecik TR41 Türkiye Ar t lan at k su miktar (1000 m 3 /y l) At k su ar tma tesisi say s Biyolojik at k su ar tma tesisi say s Geli mi at k su ar tma tesisi say s Do al ar tma sistemi say s At k sular n toplanmas ve ar t m için belediyelerin toplam yat r m harcamalar (TL) Kat At klar Bölgemizde at klar n bertaraf edilmesi konusunda en yayg n yöntem belediye çöplüklerinin kullan m d r. Bursa da Mudanya Yolu nda bulunan kent kat at k depolama alan nda düzenli depolama uygulanmaktad r. Eski ehir de vah i depolama yap lmakla birlikte mevcut çöplük alan n n yan na kat at k ay rma geri dönü üm ve sa l kl çöp depolama tesisleri in aat ba lam t r. Bilecik te de vah i depolama yönteminden kat at k bertaraf uygulama yöntemlerine geçmek için merkez ilçe s n rlar içinde kat at k bertaraf tesisi kurulmas konusunda çal malar ba lam t r 46. ekil 63. Bertaraf Yöntemine Göre At k Miktar (2008, Ton) Bilecik Belediye Çöplükleri Eskişehir Belediye Çöplükleri Bursa Belediye Çöplükleri Düzenli Depolama Belediye Çöplükleri Düzenli Depolama Kompost Tesisi Açıkta Yakma Dereye ve Göle Dökme Gömme Diğer (1) (1) Dolgu yaparak, eski taş ocağı, kömür dekapaj sahası, kurudere yatağı, boş alan, tarımsal arazi, ormanlık arazi kapsamaktadır. Kaynak: TÜİK Belediye Atık İstatistikleri 46 Bilecik l Çevre ve Orman Müdürlü ü. 150

166 T bbi At klar Bursa da 2008 y l Temmuz ay nda, t bbi at klar n kayna ndan sterilizasyon i lemi bitinceye kadar el de meden bertaraf sahas na ula mas n sa layan t bbi at k sterilizasyon tesisi kurulmu tur. Eski ehir de in aat devam eden kat at k ay rma, geri dönü üm ve sa l kl çöp depolama tesislerinde modern bir t bbi at k sterilizasyon tesisi in a edilmektedir. Bilecik te ise t bbi at klar l Çevre ve Orman Müdürlü ü taraf ndan lisans verilen araçlarla ta nmakta ve gömülerek bertaraf edilmektedir Çevresel Harcamalar Çevresel harcamalar, çevre kirlili ini önleme, azaltma ve çevre koruma amaçl yap lan her türlü faaliyete ili kin harcamalard r. ekil 64. Belediyelerin Toplam Çevresel Harcamalar (2008, Milyon TL) (1) Harcamaları bölünemeyen faaliyetler başlığı altında, birden fazla çevresel konuyu içeren ve harcamalarının konulara göre ayrıştırılması mümkün olmayan faaliyetler yer almaktadır. Kaynak: TÜİK Çevre İstatistikleri 2008 y l nda belediyeler taraf ndan gerçekle tirilen çevresel harcamalar TR41 Bölgesi nde TL, Türkiye genelinde ise TL olarak gerçekle mi tir. Bölgedeki Çevresel harcamalar içinde en büyük pay %44 ile su hizmetleri, %32 ile at ksu yönetimi hizmetleri ve %22 ile at k yönetimi hizmetleri olu turmaktad r. Geriye kalan %2 lik k s m ise biyolojik çe itlili in ve peyzaj n korunmas hizmetlerine aittir Su Kirlili i Kirliliğin azaltılması hizmetleri Sınıflandırmaya girmeyen çevre koruma hizmetleri Harcamaları bölünemeyen faaliyetler(1) Biyolojik çeşitliliğin ve peyzajın korunması Atık yönetimi hizmetleri Atıksu yönetimi hizmetleri Su hizmetleri TR41 Türkiye Evsel ve endüstriyel s v at klar n ar t lmaks z n su ortamlar na bo alt lmas veya tar mda verimi art rmak için kullan lan gübreler ile zirai mücadele amac yla kullan lan ilaçlar n su ortamlar na 151

167 ta nmas su kirlili ine neden olmaktad r. Çevre ve Orman Bakanl taraf ndan haz rlanan Türkiye Çevre Sorunlar ve Öncelikleri Envanteri raporuna göre bölge illerinin tamam nda su kirlili i birinci öncelikli çevre sorunu olarak de erlendirilmektedir. Bölgemizde kirlilik TR41 Bölgesi nde en önemli görülen su kaynaklar, Bursa da Marmara Denizi (Gemlik ve Mudanya aras nda kalan k y eridi), Uluabat Gölü, znik Gölü, Nilüfer Çay, Orhaneli Çay, Emet Çay, M.Kemalpa a Çay, Susurluk Çay, Kocasu, çevre sorunu su kirlili idir. Bu kirlili in en büyük nedenleri evsel s v at klar, endüstriyel at klar ve zirai faaliyetlerdir. Karsak Deresi, Kapl kaya Deresi, Hasana a Deresi, Göksu Deresi; Eski ehir de Sakarya Nehri, Porsuk Çay, Sar su Deresi, Yörük Akçay r Deresi, A z kara Deresi, Seydi Suyu ve Bilecik te Karasu Deresi ile Sakarya Nehri dir. Bölgedeki su kirlili inin en büyük nedeni ekilde görüldü ü üzere s ras yla evsel s v at klar, endüstriyel at klar ve zirai faaliyetlerdir. ekil 65. TR41 Bölgesi nde Su Kaynaklar n n Kirlenme Nedenleri Da l m ( ) Evsel Sıvı Atıklar Evsel Katı Atıklar Diğer Zirai Faaliyetler Endüstriyel Atıklar Denizcilik Faaliyetleri %0 %5 %10 %15 %20 %25 %30 Kaynak: Türkiye Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Değerlendirme Raporu 8.6. Toprak Kirlili i Toprak kirlili i, topra n fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlerle do al yap s ndan uzakla arak sa l kl, kaliteli ve yüksek ürün verme kabiliyetini yitirmesi eklinde tan mlanabilir. Toprak kirlili inin ba l ca nedenleri enerji kullan m, tar msal aktiviteler, endüstriyel aktiviteler ile ehirsel, evsel ve ticari aktivitelerdir y l na ait l Çevre Durum Raporuna göre, Bursa da özellikle tekstil boyama kimyasal at k sular ve ehir kanalizasyon at klar n n kar t sularla sulanan tar m arazileri a r derecede kirlenmektedir. Yine at ksu ar tma tesislerini tamamlamam organize sanayi bölgelerinin at k 152

168 sular n n sulama suyuna kar mas ve tar mda kullan lmas sonucu toprak kirlili i meydana gelmektedir. Örne in, Bursa da Nilüfer Çay, Eski ehir de Seydi Suyu nun kirli olmas, içerisinde sodyum, bor ve a r metaller içermesi nedeniyle ak güzergâh ndaki tar m arazilerinde yo un toprak kirlili i olu maktad r. Kimyasal at k sular ve ehir kanalizasyon at klar, bölgede toprak kirlili inin ba l ca nedenleri aras ndad r. Bilecik te endüstriyel at klar daha çok, maden, kâ t ve lastik sanayileri at klar ndan kaynaklanmaktad r Hava Kirlili i Türkiye'de hava kirlili i genel olarak kalitesiz yak tlar n kullan ld konutlardan, çe itli sanayi tesislerinden, motorlu araçlardan ve atmosferik artlardan kaynaklanmaktad r. Türkiye nin AB nin hava kalitesi konusundaki düzenlemelerinin iç hukuka yans t lmas na destek olmak üzere Türkiye ile Almanya aras nda AB Hava Kalitesi E le tirme Projesi gerçekle tirilmi tir. Kentsel hava kalitesi bak m ndan ölçümlenen birincil kirleticiler, kükürtdioksit ve partikül maddelerdir. ekil 66. Hava Kirlili i Ölçümleri (2009, mg/m3) Partikül Madde Kükürtdioksit Bursa Eskişehir Bilecik Kaynak: TÜİK Hava Kalitesi Veritabanı 2009 y l istatistiklerine göre özellikle Eski ehir de kükürtdioksit oran oldukça dü ük oldu u görülmektedir. Bursa ise partikül madde oran n n bölge içinde en yüksek oldu u il olarak kar m za ç kmaktad r. Bölgemizde kükürtdioksit ve partikül madde yo unlu unun s n r de erlerin 47 alt nda kalmakla birlikte, do algaz n yayg nla mas yla hava kirlili inin daha da azalmas beklenmektedir. 47 Is nmadan Kaynaklanan Hava Kirlili inin Kontrolü Yönetmeli i ne göre, kükürtdioksit için k sa vadeli s n r de eri 400, uzun vadeli s n r de eri 150 mg/m³; partikül madde için k sa vadeli s n r de eri 300, uzun vadeli s n r de eri 150 mg/m³ tür. 153

169 8.8. Gürültü Kirlili i Di er çevre sorunlar kadar gündeme gelmese de, sanayi tesislerinden, araçlardan, uçaklardan vb. kaynaklanan gürültü, insan sa l na zararl d r. Türkiye de gürültü kirlili i ile ilgili, AB ye uyumlu olarak 1 Temmuz 2005 tarihinde Çevresel Gürültünün De erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli i ç kar lm ve ses düzeyleri s n rlar yeniden belirlenmi tir. Çevre ve Orman Bakanl koordinatörlü ünde yürütülen ve Bursa'n n da aralar nda bulundu u 5 pilot ilde uygulanan AB Çevresel Gürültü E le tirme Projesi kapsam nda Bursa da trafi in ve sanayinin yo un oldu u yerlerde, park ve konut alanlar nda gürültü ölçümleri yap larak, gürültü haritas haz rlanm t r. Buna göre Bursa da kent içi ula mda hafif rayl sistemin çal t güzergâhta gürültü düzeyinin azald görülmü tür Utku (2006). 154

170 9. ENERJ VE TAB KAYNAKLAR 9.1. Enerji Enerji, ülkelerin kalk nma politikalar içinde hayati önem ta yan stratejik bir sektördür. Dünyada nüfus art, küreselle me sonucu artan ticaret olanaklar, sanayile me ve kentle me ak mlar do al kaynaklara ve enerjiye olan talebi giderek art rmaktad r. Mevcut enerji politikalar ve enerji arz tercihlerinin devam etmesi durumunda dünya enerji talebinin y llar aras nda %40 oran nda artmas beklenmektedir. Dokuzuncu Kalk nma Plan ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB) Stratejik Plan nda d a ba ml l n en aza indirilmesi, yerel ve yenilenebilir enerji kaynaklar na önem verilmesi ayr ca enerjinin verimli kullan lmas hedeflenmektedir. Mevcut durumda ülkemizin enerji ba ml l k oran %73 seviyesindedir. Ba ml l n yüksek olmas n n nedeni yüksek oranda ithal edilen do algaz ve petrol gibi enerji kaynaklar na talebin yüksek olmas d r. ekil 68 de 2009 y l nda Türkiye deki enerji arz çe itlili i gösterilmi tir. ekil 67. Enerji Arz Çe itlili i (2009) Kömür %29,5 Yenilenebilir Enerji %8,6 Doğalgaz %32 Petrol %29,9 Kaynak: Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) Elektrik Üretim Sektör Raporu Elektrik Ülkelerde geli me düzeyi artt kça, elektri e olan talep de artmaktad r. Artan Talebi kar layabilmek için elektrik sektöründe yeterli yat r mlar n yap lmas ve verimlili in art r lmas gerekmektedir. Bu hedef do rultusunda, 2001 y l nda yay mlanan 4628 say l Elektrik Piyasas Kanunu ile yeni üretim yat r mlar n n özel sektör taraf ndan yap lmas öngörülmü tür. ekil 69 da Ülkede elektrik üretimindeki kurulu gücün yakla k %6,7 si TR41 Bölgesi nden kar lanmaktad r. Bölge ayn zamanda sanayi elektrik tüketimi bak m ndan Düzey 2 bölgeleri aras nda dördüncü s rada yer almaktad r. 155

171 y llara göre Türkiye deki elektrik üretimi görülmektedir. ekil 68. Türkiye Elektrik Üretimi (Bin GWh) Kaynak: EÜAŞ Elektrik Üretim Sektör Raporu Verileri 2009 Ülkemizin, 2009 y l elektrik enerjisi üretimindeki kaynak çe itlili ine bak ld nda %48 ile do algaz ilk s rada yer al rken hidroelektrik santrallerin (HES) oran %18 de kalmaktad r. Biyogaz ve jeotermal oran ise %5 tir 49. Ülkedeki kurulu gücün yakla k %6,7 si TR41 Bölgesi nden kar lanmaktad r. ekil 70 te verilen bölge illeri kurulu güç da l m elektrik üretiminde do algaz ba ml l n gözler önüne sermektedir. ekil 69. Bölge lleri Elektrik Üretim Potansiyeli (2009) Doğalgaz 91,24% Bursa Kurulu Güç Durumu HES 0,16% Linyit 8,61% Eskişehir Kurulu Güç Durumu HES %77,49 Doğalgaz %22,51 Bilecik Kurulu Güç Durumu Doğalgaz %88,23 HES %0,16 Fuel Oil %11,61 Kaynak: TEİAŞ Doğalgaz HES Linyit HES Doğalgaz Doğalgaz HES Fuel Oil Son 10 y lda Türkiye, elektrik tüketim art oranlar bak m ndan Çin den sonra ikinci s ray almaktad r. EÜA Sektör Raporu na göre Türkiye de elektrik tüketimi her y l ortalama %7-8 oran nda artmaktad r. 49 EÜA Elektrik Üretim Sektör Raporu,