BİYOKİMYA LABORATUVARI GÜVENLİK REHBERİ

Transkript

1 .AMAÇ ve KAPSAM:Laboratuvar çalışanlarının, biyolojik tehlikelerden, kimyasal maddelerden,yangın olasılığından, elektrik arızaları vb. oluşabilecek riskleri en aza indirmek, çalışılan kan, vücut sıvıları ve diğer enfektif hasta örneklerinden kendilerine bulaşabilecek hastalıklardan hem kendilerini hem de çevrelerini korumak için alınması gereken önlemleri, uyulması gereken kuralları belirlemektir. 2.SORUMLULUK:Bu prosedürün uygulanmasının sorumluluğu laboratuar hekimleri ve laboratuar teknisyenlerine aittir. 3.TANIMLAR VE KISALTMALAR 3..Laboratuar Güvenliği: Laboratuvar çalışanlarının sağlığının korunması için, laboratuarda yapılan işlemler sırasında, başta laboratuar çalışanının kendisine ve çalışma arkadaşlarına olmak üzere, araç-gereçlere, makine donanımlara ve çevreye yönelik tehlikelere karşı önlemler alma, aksayan durumları belirleme ve giderme amacını taşıyan, süreklilik arzeden, bilimsel yöntemlerin kullanıldığı bir süreçtir. 4.UYGULAMA 4..Laboratuar Çalışanlarının Uyması Gereken Kurallar Laboratuvarda çalışırken mutlaka kişisel koruyucu ekipman (önlük, eldiven, maske vb.) kullanılmalıdır. Eldiven giyilmiş olsa bile hastaların kan, vücut sıvıları, salgıları, çıkartıları ve kontamine olma olasılığı olan diğer materyaller ile temas sonrası eller yıkanmalıdır. Laboratuvar uygulamaları arasında bir testten diğerine geçerken kontaminasyonu önlemek için eller yıkanmalı ve eldiven değiştirilmelidir. Laboratuvar içinde yemek/içmek, sigara içmek, kozmetik kullanmak, vb. kesinlikle yasaktır. Asla ağızla pipetaj yapılmamalı, pipetleme ekipmanları (puar, pipet boy) kullanılmalıdır. Laboratuvar atıkları özelliğine uygun olarak ayrıştırılmalıdır. Laboratuvar içi malzeme ve ekipmanlar asla laboratuvar dışına çıkarılmamalıdır. Laboratuvar içi çalışmalarda dikkat ve itina ön planda tutulmalıdır. Laboratuvarda başkalarının da çalıştığı düşünülerek gürültü yapılmamalıdır. Asla şaka yapılmamalıdır. Laboratuvarda meydana gelen her türlü olay, laboratuvarı yönetenlere anında haber verilmelidir. Her çalışma bitiminde, enfeksiyöz bir materyal dökülmesinden sonra ve her iş günü sonu çalışma alanları % lik sodyum hipoklorit çözeltisi ile silinmelidir. Bir cihaz kullanmadan önce kullanma talimatı okunmalı, gerekiyorsa laboratuvar sorumlusundan yardım istenmelidir. Laboratuvarda zaman çok önemlidir. Yapılacak işlerin başlangıçta planlanması zamandan tasarruf edilmesine olanak verecektir. Tüpler önlük cebinde taşınmamalı, masa üzerine gelişigüzel konulmamalıdır.. Ellerde kesik, yara ve benzeri durumlar varsa bunların üzeri ancak su geçirmez bir bantla kapatıldıktan sonra laboratuvarda çalışılmalı, aksi takdirde çalışılmamalıdır. Mikroskop kullanımdan önce objektif ve oküler kısmı her kullanımdan önce ve sonra temiz bir bez yardımıyla dikkatlice merceğe zarar vermeden temizlenmelidir. 4.2.Kullanılan Kimyasal Maddelere Karşı Alınması Gereken Tedbirler

2 Laboratuvar içinde sadece günlük kullanım için gerekli miktarda kimyasal madde saklanmalıdır. Kimyasal madde stokları kimyasal madde depolarında saklanmalıdır. Kimyasal maddeler üzerindeki uyarıcı etiketler okunmalı ve üretici firmanın uyarı ve tavsiyelerine mutlaka uyulmalıdır. Katı haldeki kimyasal maddeler şişelerden daima temiz bir spatül veya kaşıkla alınmalıdır. Aynı kaşık başka bir madde içerisine sokulmamalıdır. Kontaminasyonun önlenebilmesi için, şişe kapakları hiçbir zaman alt tarafları aşağı gelecek şekilde masa üzerine konulmamalıdır. Cam kapaklı şişelerin kapaklarının açılmaması durumunda, şişe kapağı bir tahta parçası ile hafifçe vurularak gevşetilir. Kapaklı ve tıpa ile kapatılmış kaplardaki maddeler kesinlikle ısıtılmamalı, üzerinde ateşe dayanıklı işareti taşımayan kaplarda ısıtma ve kaynatma yapılmamalıdır. Şişelerden sıvı akıtılırken etiket tarafı yukarı gelecek şekilde tutulmalıdır. Aksi halde şişenin ağzından akan damlalar etiketi ve üzerindeki yazıyı bozar. Kimyasal maddeler gelişigüzel birbirlerine karıştırılmamalıdır. Etiketleme, gerek görünüş ve gerekse yanlışlıklara meydan verilmemesi için gereklidir. Etiketlerin arkası nemlendirilirken ağza ve dile sürülmemelidir. Etiketsiz bir şişeye veya kaba, kimyasal madde konulmaz. Ayrıca boş kaba kimyasal bir madde koyunca hemen etiketi yapıştırılmalıdır, çalışma sırasında kullanılacağınız bütün şişeler etiketli olmalıdır. Üzerinde etiketi olmayan şişelerdeki kimyasal maddeler, deneylerde kesinlikle kullanılmamalıdır. Sülfürik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, hidroflorik asit gibi asitlerle bromür, hidrojen sülfür, hidrojen siyanür, klorür gibi zehirli gazlar içeren maddeler ile çeker ocakta çalışılmalıdır. Tüm asitler ve alkaliler sulandırılırken daima suyun üzerine ve yavaş yavaş dökülmeli, asla tersi yapılmamalıdır. Termometre kırıklarının civalı kısımları ya da civa artıkları asla çöpe ya da lavaboya atılmamalı, laboratuvar görevlisi bilgilendirilmelidir. Kimyasallar taşınırken iki el kullanılmalı, bir el kapaktan sıkıca tutarken, diğeri ile şişenin altından kavranmalıdır. Eğer büyük hacimli bir kap taşınacak ise mutlaka taşıyıcı kullanılmalıdır. Asit, baz gibi aşındırıcı yakıcı maddeler deriye damladığı veya sıçradığı hallerde derhal bol miktarda su ile yıkanmalıdır. Olaydan mutlaka laboratuvar sorumlusu bilgilendirilmelidir. Etil alkol gibi yanıcı, tutuşucu maddeler bek alevinden uzak tutulmalıdır. Kimyasal maddelerin birbirleriyle reaksiyona girerek yangına veya şiddetli patlamalara yol açabileceği ve toksik ürünler oluşturabileceği unutulmamalıdır. Bu grup bileşikler geçimsiz kimyasal maddeler olarak adlandırılabilir. Bunlar her zaman ayrı ambalaj ve yerlerde muhafaza edilmelidir GEÇĠMSĠZ KĠMYASAL MADDELER: Kimyasallar Aktif karbon Alkali metaller (Na +, K + vb.) Karışmaması Gereken Kimyasallar Kalsiyum hipoklorit, oksidan maddeler Hidrokarbonlar ve sulu çözeltileri, su

3 Amonyak Amonyum nitrat Anilin Asetik asit Asetilen Aseton Bakır Brom Civa Flor Gümüş Hidroflorik asit Hidrojen peroksit Hidrojen sülfit Hidrokarbonlar Hidrosiyanik asit İyot Kalsiyum oksit Klor Kloratlar Kromik asit Kükürtlü hidrojen Nitrik asit Oksijen Okzalik asit Perklorik asit Potasyum permanganat Sodyum nitrat Civa, klor, iyot, brom, kalsiyum Toz halindeki metaller, yanıcı sıvılar, kükürt, kloratlar, tüm asitler, nitritler Hidrojen peroksit, nitrik asit Kromik asit, nitrik asid, hidroksil içeren bileşikler, etilen glikol, perklorik asit, peroksitler, permanganatlar Flor, klor, brom, bakır, civa, gümüş Derişik nitrik asit, derişik sülfürik asit Asetilen, hidrojen peroksit Amonyak, asetilen, butan ve diğer petrol gazları, turpentin Asetilen, amonyak Bütün maddeler Asetilen, okzalik asit, tartarik asit, amonyak, karbondioksit Amonyak Bakır, krom, demir, metal ve metal tuzları, yanıcı sıvılar, anilin, nitrometan Nitrik asid, oksidan maddeler Flor, klor, brom, kromik asit, sodyum peroksit (benzen, eter) Nitrik asit, alkaliler Asetilen, amonyak Su Amonyak, asetilen, butan ve diğer petrol gazları, turpentin Amonyak, toz halindeki metaller Asetik asit, gliserin, bazı alkoller, yanıcı sıvılar, turpentin Nitrik asit, oksidan gazlar Asetik asit, anilin, kromik asit, hidrosyanik asit, hidrojen sülfit, yanıcı sıvılar ve gazlar Yağlar, grees, hidrojen, yanıcı sıvı-katı-gazlar Gümüş, civa Asetik anhidrit, alkoller, karbon tetraklorür, karbon dioksit Gliserin, etilen glikol, benzaldehit, sülfürik asit Amonyum nitrat, diğer amonyum tuzları

4 Sülfürik asit Kloratlar, perkloratlar, permanganatlar Yanıcı sıvılar Amonyum nitrat, kromik asit, hidrojen peroksit, nitrik asit, halojenler ĠNSAN SAĞLIĞINA ZARARLI OLAN KĠMYASAL MADDELER Laboratuvar çalışmalarında insan sağlığına zararlı kimyasal maddelerle çalışılır. Çalışan kişinin sağlığı açısından bu maddelerin tanınması ile bu maddelerle temas halinde oluşabilecek zararlı etkilerin önceden bilinmesi ve olası kazaların önlenmesi mümkündür. Aşağıda bu kimyasalların bir listesi verilmiştir: Ağır metaller Aldehitler Alkali metaller Alkali tuzları (NaOH, KOH) Amonyak Aromatik nitro bileşikleri Benzen Civa Eterler Fenoller Florlu hidrokarbonlar Formaldehit Fosfor Halojenler Hidrojen peroksit Hidrojen sülfit Hidrojen siyanid İnorganik amidler Karbon disülfür Karbon tetraklorür Klorlu hidrokarbonlar Ksilen Metil alkol Nitrat ve nitritler Nitrik asit Okzalik asit Perkloratlar Toluen Klorik asitler: Bunlar kolaylıkla reaksiyona girerler. Bu asitler bir yere sıçradığı zaman gerekli önlemler alınmalıdır, acil servise başvurulmalıdır. Temizleme sırasında üç faktör önemlidir: Molekülün su ile reaksiyonu, kimyasal maddenin ve parçalanma ürünlerinin koroziv özelliği, insanda yaptığı irritasyonlar. Klorik asitleri temizlemede su kullanılmamalıdır (Ancak vücuda sıçraması halinde, bol su ile yıkanmalıdır). Reaksiyon sonunda ortaya çıkan ısı, klorlu maddeyi buharlaştırır. Buharın kokusu irrite edicidir. Klorik asitler bir yere sıçradığı zaman önce üzerine kum, sodyum bikarbonat veya ikisinin karışımı dökülmelidir. Biraz bekleyip metal veya plastik bir kaşıkla kazınmalıdır. Kumun bırakacağı leke çok az ve açık renklidir. Alkali metaller: Bunların su ile reaksiyonları ya da nemli deri ile temasları önlenmelidir. Alkali metaller ile vücudun temas eden yeri bol su ile yıkanmalıdır, acil servise başvurulmalıdır. Bunların su ile reaksiyonları sonucu hidrojen açığa çıkar. Eğer çalışılan laboratuvarda ısı yüksek ise hidrojen patlar. Eterler: Deri ile temasları kurutucu etkiye sahiptir. Uzun süre temas sonucu dermatit oluşur. Belli şartlarda yanıcıdırlar. Örneğin etil eterin 45 C'de yanmaya başladığı iyi bilinir. Yanmaya statik elektrik de sebep olabilir

5 (buhar), acil servise başvurulmalıdır. Eter yangınlarını söndürmek için CO 2 kullanılır. Bir yere eter sıçradığı zaman yapılacak iş, eteri süngere emdirip çeker ocak altında buharlaştırmaktır. Sülfürik asit: Hangi konsantrasyonda olursa olsun, gözlerle teması tehlikelidir. Derişik sülfürik asit gayet korozif olup, deride şiddetli yanıklar meydana getirir, acil servise başvurulmalıdır. Sulandırılırken, asit daima yavaş ve dikkatlice suya dökülür, asla tersi yapılmaz. Nitrik asit: Zararı ve tehlikesi konsantrasyonu arttıkça artar. Yüksek konsantrasyondaki nitrik asitle çeker ocakta çalışılmalıdır. Dumanlı ve derişik nitrik asit vücut ve özellikle gözler için tehlikelidir. Yüksek ısıda son derece zehirli nitrojen oksit buharları verir, acil servise başvurulmalıdır. Glasiyal asetik asit: Oldukça korozivdir. Yanıkları çabuk iyileşmez, mutlaka acil servise başvurulmalıdır. Hidroflorik asit: Son derece tehlikelidir. Vücudun neresine değerse değsin şiddetli yanıklar yapar ve çabuk iyi olmaz, acil servise başvurulmalıdır. Buharı da solunumda tehlikeli olup, fazlası ölüme neden olabilir. Bu bakımdan ancak iyi işleyen bir çeker ocak içinde kullanılır. Civa: Herhangi bir şekilde dökülürse derhal vakum kaynağından yararlanılarak temizlenmelidir, acil servise başvurulmalıdır. Köpük tip sentetik süngerler vasıtasıyla da toplanabilir. Eğer toplanamayacak kadar eser miktarda kalırsa üzerine kükürt serpilir ve bu sayede sülfür haline getirilerek zararsız kılınır Yangına karşı alınması gereken tedbirler: Her laboratuvar çalışanı olası yangın durumları için yangın söndürücünün yerini, tiplerini ve nasıl kullanılacağını bilmelidir. Yangın söndürücülerin tipleri: A tipi yangın söndürücüler basınçlı su içerir ve kağıt, tahta ve giysileri söndürmek amacıyla kullanılırlar. B tipi yangın söndürücüler CO2 içerir ve benzin, yağ, boya, yanar sıvılar, pişirme yağlarından kaynaklanan ateşleri söndürmek için kullanılırlar. Su bu tür ateşleri arttırır. C tipi yangın söndürücüler, kuru kimyasallardır, potasyum bikarbonat ve potasyum klorür içerirler. Bu kimyasallar elektriği iletmezler. Bu nedenle elektrik yangınlarında kullanılırlar. ABC tipi ya da bileşke yangın söndürücüler grafit tipte yangın söndürücü içerirler. Çok amaçlı söndürücülerdir ve bütün yangın tiplerinde kullanılırlar. Yangın söndürücülerin periyodik kontrolleri takip edilmelidir. Yangın durumunda yapılacak acil işler için personel eğitimi olmalıdır. Acil yangın çıkışları, yangın söndürme tüplerinin kullanımı, alarmların nerede bulunduğu tahliyede birincil ve ikincil öncelikli olanların neler olduğu vb. yangın eğitiminde öncelikli konulardır. Yangın güvenliğini sağlamaya yönelik koridor ve merdiven boşlukları güvenli bölgeler olarak düzenlenmelidir. Bu bölgeler herhangi bir depolama için kullanılmamalıdır. Yangın anında patlayıcı madde, cihaz ve kimyasallar uzaklaştırılmalıdır. Yangın bölgesindeki kapılar kapatılmalıdır. Yangın durumunda asansörler asla kullanılmamalıdır. Olası yangın durumu söz konusu ise Acil Durum ve Afet planına uygun hareket edilir. 4.4.Elektrik güvenliğini sağlamaya yönelik tedbirler Elektrikli cihazlara ıslak elle dokunulmamalı, herhangi bir yerde elektrik kaçağı varsa rapor edilmeli ve bozuk cihaz varsa kullanımdan çıkarılmalıdır. Elektrikli aletlerin çıplak kabloları derhal değiştirilmelidir. Elektrikli cihazların tümü topraklanmalıdır. Üç kutuplu fiş yerine iki kutbu birleştirilmiş cihazlara izin verilmemelidir. Kısa devreye yol açacağı için elektrik hatlarının üzerine sıvı sıçratılmalıdır. Üzerine sıvı dökülmüş cihazlar kullanılmamalıdır. Su muslukları, çalışılmadığı zamanlarda kapatılmalıdır su baskınlarına karşı önlem için laboratuvarda zarar görecek malzeme ve cihazlar belli yüksekliklerde yerleştirilir.

6 Elektrik prizleri en az cm yükseklikte olmalıdır. Cihazları kullanmadan önce kontrol edin Uzatma kablolarını kullanmaktan kaçınınız. Eğer kullanmanız mutlaka gerekiyorsa, topraklı ve sigortalı olanlarını kullanınız. Uzatma kabloları, kapıların altından, pencerelerden geçirilmemeli, tavana asılmalı veya diğer uzatma kablolarına takılmalıdır. Rasgele elektrikli ısıtıcılar kullanılmamalıdır. Kabloların yeterli uzunlukta olmasına dikkat edin. Elektrik çarpmasında yaralıya dokunmadan önce elektrik devresini kesiniz, yaralıyı süpürge sapı gibi bir araçla devreden uzaklaştırınız, eğer dokunulacaksa asbest eldivenler kullanınız. 4.5.Giriş Ve Çıkışlara Ġlişkin Kurallar Laboratuar güvenlik seviyemiz Seviye- (BSL-) olup laboratuvar personeli dışındaki kişilerin giriş çıkışına kontrollü olarak izin verilir. Laboratuar alanları kontamine alan olarak kabul edilmektedir. Çalışma alanlarındaki cihazlar, telefonlar,bilgisayarlar kirli olarak kabul edilmektedir.bu alanlardan çıkışta mutlaka önlükler çıkarılmalı ve eller yıkanmalıdır. Laboratuar yöneticilerinin izni olmadan hiçbir malzeme ve madde laboratuar dışına çıkarılmamalıdır. Laboratuvar kapıları çalışma sırasında kapalı tutulmalıdır. Çocukların girişine izin verilmemelidir. 4.6.Temizlik-Dezenfeksiyon-Sterilizasyon Kuralları Özel alanlar ve özel durumlar dışında döşeme, duvar ve yerlerin kimyasal dezenfeksiyonu gereksiz olup su ve deterjanlar yeterli olmaktadır. Laboratuarların her gün günde iki kez, kirlenme olursa hemen temizliği yapılır. Laboratuar çalışma alanları, hasta koltukları, numune kabul bölümleri litre suya 0cc çamaşır suyu(0 ppm konsantrasyonda) kullanılmalıdır. Bu alanların temizliğinde mavi kova ve sarı bez kullanılır. Kan ve vücut sıvıları döküldüğünde temizlik solüsyonu %0 luk litre suya cc çamaşır suyu(0.0 ppm konsantrasyonda) olmalı ve tek kullanımlık bez ile temizlik yapılmalıdır. Personele ait lavabolar günde iki kez litre suya cc çamaşır suyu konularak temizlenir. Personele ait bölümlerde beyaz bez ve mavi kova kullanılır. Personele ait bölümlerin temizliği su ve deterjanlarla yapılır, sık temas edilen yüzeyler dezenfektanla silinir. Temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon ile ilgili hususlar 0 53 numaralı standartta da belirtilmiştir Kan ve vücut sıvıları döküldüğünde yapılacak temizlik Bütün kan ve vücut sıvıları enfekte kabul edilmeli, dökülme ve sıçramalarda temizlik güvenli bir şekilde yapılmalıdır. Katı yüzeylerin üzerine damlayan veya sıçrayan sıvıların kağıt havlu ile kaba kirleri alınmalıdır. Tıbbi atık kovasına atılmalıdır. Temizlik solüsyonu 0.0 ppm konsantrasyonda (%0 luk litre suya cc çamaşır suyu) olmalıdır. Silme veya paspas işlemi yapılır.

7 Kullanılmış kirli malzemeler aynı oranda hazırlanmış temizlik solüsyonu ile en az 20 dakika bekletildikten sonra durulanır, paspaslar kurumaya bırakılır. Bezler çamaşırhaneye gönderilir. İşlemi yapan personel kendini korumak için boks gömleği, maske ve eldiven giymelidir. İşlem sonrası eller mutlaka yıkanmalıdır Laboratuvar Kazalarında Ġlk Yardım Ağız Yoluyla Olan Zehirlenmelerde İlk Yardım: Ağız yolu ile gerçekleşen zehirlenmelerde, kaza geçiren kişi/kişilerin hızlı bir şekilde ilk yardım merkezine ulaşımı sağlanmalıdır. Alkali ve Asitlerin Yutulması Halinde İlk Yardım: Kişi baygınsa ağızdan hiç bir şey verilmemelidir. Eğer ayıksa ağız bol çeşme suyu ile çalkalanmalıdır. Eğer bu mümkün değilse olabildiğince fazla su verilmeli, acil servise nakli sağlanmalıdır. Kusmaya izin verilmemelidir. Solunum Sistemi Üzerinde İrritan Etkili Gazlarla Zehirlenmelerde İlk Yardım: Krom, brom, HCl gibi kimyasalların buharları doğrudan solunduğunda zehirlenmelere yol açar. Bu durumda zehirlenen kişinin hemen acil servise nakli sağlanmalıdır. Yanıklarda İlk Yardım: Yanıklara su ile temas ettirilmemelidir. Yanık üzerine vazelin sürülüp hastanın hemen acil servise nakli sağlanmalıdır. Alkali, Asit, Brom veya Fosfor Yanıklarında İlk Yardım: Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfürik asidin deri ile temasında hemen bol çeşme suyu ile yıkamalı, bulaşan giyecekler çıkarılmalıdır. Önce temas ettiği alanlar iyice yıkanmalı, sonra soda, bikarbonat gibi yumuşak bir alkali çözeltisi uygulanmalıdır. Eğer gözler ile temas söz konusu ise, hemen ılık su ile en az 5 dakika süre ile gözler yıkanmalıdır. Alkalilerin deri ile temasında ise deri bol miktarda suyla yıkanmalıdır. Göze sıçraması halinde, derhal bol akar su ile gözleri gerekirse zorla açarak yıkamalı ve hemen acil servise gidilmelidir. Nitratlar İçin İlk Yardım: Potasyum nitrat, civa nitratın deri ile temasında iyice yıkanmalı, eğer kaşıntı, döküntü varsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Sülfatlar İçin İlk Yardım: Alüminyum, amonyum, kobalt, bakır, magnezyum, nikel, potasyum, sodyum, çinko, kadmiyum ve sülfatın deri ile temasında iyice yıkanmalı, eğer deri reaksiyon gösteriyorsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Bunların yutulmasında ise bolca su verilmeli ve acil servise başvurulmalıdır. Elektrik Şoku İçin İlk Yardım: Kazazede elektrikle yüklü olduğundan yaklaşmadan önce ana kaynaktan akım kesilmeli veya fiş prizden çıkarılmalıdır. Bu yapılamıyorsa lastik çizme ya da eldivenle ya da kuru bir önlük üzerine basarak kazazedeye yaklaşılmalıdır. Elektrik cereyanı ile temas kesildikten sonra temiz havada suni teneffüs yaptırılmalı ve acil servise götürülmelidir.

8

9