TÜRKİYE YUMURTA SEKTÖRÜ

Transkript

1 TÜRKİYE YUMURTA SEKTÖRÜ 1. GİRİŞ Türkiye de yumurta sektörü son yıllarda göstermiģ olduğu ilerleme ile Dünyanın dikkatini çekmekte ve dünya yumurta üretimi içerisinde konumunu korumaktadır. Yumurta sektörü 2013 Yılı itibariyle 994 adet iģletme sayısı, adet kümes sayısı, milyar adet üretim ve Kg a ulaģan ihracat rakamıyla (yaklaģık 351 milyon Dolar değerinde 4 milyar adet yumurta) sürekli geliģme ve büyüme yolundadır. Yumurta sektörü yaklaģık olarak 4 milyar TL ciro ve kiģiye doğrudan ve dolaylı istihdam sağlayarak Ülke ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır. Bununla beraber önemli bir protein kaynağı olan yumurtayı üreterek insanların sağlıklı beslenmesine katkı sağlamaktadır. Yumurta proteini, amino asitlerin tamamını yeterli oranda içeren, kolay sindirilebilen ve % 100 vücut proteinlerine dönüģebilen üstün kaliteli besin maddesi kaynağıdır. Yumurtanın besin madde içeriği Tablo 1 de verilmiģtir. Tablo 1. Bir Yumurtanın Besin Değeri İçeriği (%) Protein Vit. A Vit. B 12 Vit. B 6 Vit. D Vit. E Folik Asit Tiamin Fosfor Riboflavin Çinko Demir Kaynak: (7) Yumurta sektörünün en önemli özelliği canlı materyal ile üretim yapmasıdır. Yumurta üretimine baģlama aylık bir süreçte gerçekleģebilmekte ve üretim döneminde de arz ve talep dengesini oluģturmak zor olmaktadır. Arz talep durumu mevsimsel nedenler, ihracat miktarı ve bazen de piyasada ortaya atılan spekülasyonlardan çok çabuk etkilenmektedir. Öte yandan yumurtanın pazarda kalma süresi 21 gün gibi çok kısa bir periyottur ve bu sürede yumurtayı çok hızlı bir Ģekilde pazarlamak gerekmektedir. Yumurtanın depolanma süresi sınırlı ve sıkıntılı bir durumdur ve Ülkemizde yumurta ürünleri sanayi henüz geliģme aģamasındadır. Yumurta sektörünün en önemli avantajı peģin veya kısa vadeli satıģlarla nakit akıģının hızlı olmasıdır. 2. KÜMES HAYVANLARI VE İŞLETMELER Yumurta üretimi tavukların yanı sıra hindi, kaz, bıldırcın ve ördek gibi kanatlılardan yapılmaktadır. Ancak ticareti yapılan ve tüketime sunulan yumurta tavuk yumurtasıdır, çok nadir olarak bıldırcın yumurtası da piyasada yer almaktadır. Ülkemizde kanatlı türlerine göre hayvan sayısı et tavuğundan sonra en fazla hayvan sayısı yumurta tavuğuna aittir (Tablo 2). Ülkemizde 2005 yıllında ortaya çıkan kuģ gribinden dolayı hayvan sayısı az miktarda azalma yaģanmıģ ancak takip eden yıllarda yine artıģ eğilimi devam etmiģtir.

2 Tablo 2. Türlerine Göre Kümes Hayvanları Sayısı Yıl Yumurta Tavuğu Et Tavuğu Hindi Kaz Ördek Kaynak: (4) Kanatlı iģletme ve kümes sayılarıtablo 3 de verilmiģtir. Kümes ve iģletme sayıları bakımından yıllarına bakıldığında önemli sayısal farklılıklar olmadığı görülmektedir. Bu durum mevcut iģletme ve kümes sayısının iç talebi fazlasıyla karģıladığını göstermektedir. Ġhracat miktarının artması durumunda bile sektör, bunu karģılayacak alt yapı ve kapasiteye sahip bulunmaktadır. Tablo 3. Kanatlı Sektöründeki İşletme Sayıları Yıllar Kanatlı ĠĢletme Sayıları ( ) Kuluçka Damızlık Ticari Etlik Piliç Ticari Yumurtacı Toplam 2006 ĠĢletme Sayısı Kümes Sayısı ĠĢletme Sayısı Kümes Sayısı ĠĢletme Sayısı Kümes Sayısı ĠĢletme Sayısı Kümes Sayısı ĠĢletme Sayısı Kümes Sayısı ĠĢletme Sayısı Kümes Sayısı ĠĢletme Sayısı Kümes Sayısı ĠĢletme Sayısı Kümes Sayısı Kaynak: (2) Yumurtacı iģletmeler büyüklük bakımından değerlendirildiğinde % 52 sinin ve altı küçük kapasitedeki iģletmelerde gerçekleģtirildiği görülmektedir ile kapasite arasında olan iģletmelerin oranı ise % 45 tir. Bir milyon ile 3 Milyon üzeri kapasiteli iģletmelerin toplam iģletmeler içerisindeki oranı ise sadece % 3 lük paya sahiptir (7).

3 Adet/Kişi/Yıl 3. YUMURTA ÜRETİM VE TÜKETİMİ Türkiye de kiģi baģına yumurta üretim ve tüketimine ait veriler Tablo3 de, tavuk yumurtası miktarları ve değiģim oranları Tablo 4 te ve kiģi baģına yumurta üretimi de Grafik 1 de verilmiģtir. Ülkemizde yumurta üretim kapasitesi, iç tüketim talebini karģılamada yeterli olmakla birlikte kiģi baģına yumurta tüketimi hala istenen sayıda değildir. Türkiye Dünya tavuk yumurtası üretiminde 10. Sırada yer almaktadır. Avrupa da ise 3. Sırada yer almaktadır. Bu rakamlar üretim potansiyeli bakımından sektörün iyi durumda olduğunun göstergesidir. KiĢi baģına yumurta tüketimi 2005 yılında 115 iken 2013 yılında 190 olarak gerçekleģmiģtir. dokuz yıllık süre zarfında kiģi baģına yumurta tüketimi 75 adet olarak artıģ göstermiģtir. Yine kiģi baģına yumurta tüketimi 2012 yılı 175 adet iken 2013 yılında 190 adet gerçekleģmiģ ve yaklaģık % 10 luk bir artıģ kaydedilmiģtir. Tablo 4. Türkiye de Kişi Başına Yumurta Üretim ve Tüketim Yıllar Üretim (Milyon adet) Nüfus (1000) KiĢi BaĢına Üretim KiĢi BaĢına Tüketim (Adet/KiĢi/Yıl) Kaynak: (4) Grafik 1. Türkiye Kişi Başına Yumurta Üretim ve Tüketimi ( ) Kişi Başına Üretim (Adet/Kişi/Yıl) Kişi Başına Tüketim (Adet/Kişi/Yıl) Kaynak: (4) Yıllar 4. HAMMADDE VE KARMA YEM FİYATLARI VE YUMURTA MALİYETİ Yumurta tavuğu yemlerinde kullanılan hammadde fiyatları Tablo 5, 6 ve 7 verilmiģtir. Yumurta tavuğu yemleri genellikle mısır-soya esaslı olarak hazırlanmaktadır. Rasyonlarda mısır ve soyanın yanı sıra buğday, arpa, ayçiçeği ve pamuk tohumu küspesi gibi hammaddeler

4 de kullanılmaktadır. Soyanın tamamı ve mısırın belli bir kısmı ithalat yolu ile temin edilmektir. Bu nedenle tavuklar çoğunlukla kesif yemle beslendiklerinden, artan hammadde fiyatları nedeniyle yem maliyeti toplam maliyetin en az %70 ini oluģturmaktadır. Bu da yem karma yem fiyatlarının (Tablo 8) artması ve yumurta maliyetinin (Tablo 9) yüksek olması ve bütün bunların bir yansıması olarak da yumurta fiyatlarının (Tablo 10) yükselmesi kaçınılmaz olmaktadır. Tablo 5. Yem Sanayinde Kullanılan Hammaddelerin Fiyatları 2013 (Ocak-Haziran) 2013 YILI İLK 6 AYA AİT YEM SANAYİNDE KULLANILAN HAMMADDELERİN FİYATLARI (TL - $) 2013 OCAK ġubat MART NISAN MAYIS HAZIRAN TL $ TL $ TL $ TL $ TL $ TL $ MISIR ARPA FULL FAT SOYA SOYA KÜSPESĠ KANOLA KÜSPESĠ MISIR GRĠZĠ BUĞDAY KEPEĞĠ MISIR KEPEĞĠ RAZMOL KIRIK BUĞDAY YEMLĠK BUĞDAY ÇAVDAR HAM YAĞ ATK (28 PROTEIN) ATK (36 PROTEIN) PTK MELAS DDGS $ KURU 1,77 1,78 1,81 1,80 1,83 1,90 Kaynak: (5)

5 Tablo 6. Yem Sanayinde Kullanılan Hammaddelerin Fiyatları 2013 (Temmuz-Aralık) 2013 YILI İKİNCİ 6 AYA AİT YEM SANAYİNDE KULLANILAN HAMMADDELERİN FİYATLARI (TL - $) 2013 TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKIM KASIM ARALIK TL $ TL $ TL $ TL $ TL $ TL $ MISIR ARPA FULL FAT SOYA SOYA KÜSPESĠ KANOLA KÜSPESĠ MISIR GRĠZĠ BUĞDAY KEPEĞĠ MISIR KEPEĞĠ RAZMOL KIRIK BUĞDAY YEMLĠK BUĞDAY ÇAVDAR HAM YAĞ ATK (28 PROTEIN) ATK (36 PROTEIN) PTK MELAS DDGS $ KURU 1,93 1,96 2,02 1,99 2,02 2,06 Kaynak: (5) Türkiye de yılları arasında yumurta ve yumurta fiyatları değiģimi Tablo 10 da verilmiģtir. Tablo 11 incelendiğinde yumurta fiyatları ile yumurta yemi fiyatları arasında üreticiyi ve dolayısıyla tüketiciyi olumsuz etkileyen bir tablo ortaya çıkmaktadır. Son 7 yıllık eğilime bakıldığında ortalama % oranında negatif bir sonuç ortaya çıkmaktadır. Bu durumu pozitif yöne çevirmenin yollarından biri hammadde fiyatlarının düģürülmesi ve dolayısıyla karma yem maliyetinin azaltılmasıdır. Hammadde fiyatlarının düģürülmesi ithalatın azaltılması, iç üretimin destek ve teģviklerle desteklenmesi ve bunun büyük bir üretim planlaması çerçevesinde bir eylem planı dahilinde ele alınması ile mümkün olacaktır.

6 Tablo 7. Yem Sanayinde Kullanılan Hammaddelerin Fiyatları 2014 (Ocak-Mayıs) 2014 YILI İLK ALTI AYA AİT YEM SANAYİNDE KULLANILAN HAMMADDELERİN FİYATLARI (TL - $) 2014 OCAK ġubat MART NISAN MAYIS TL $ TL $ TL $ TL $ TL $ MISIR ARPA FULL FAT SOYA SOYA KÜSPESĠ KANOLA KÜSPESĠ MISIR GRĠZĠ BUĞDAY KEPEĞĠ MISIR KEPEĞĠ RAZMOL KIRIK BUĞDAY YEMLĠK BUĞDAY ÇAVDAR HAM YAĞ ATK (28 PROTEIN) ATK (36 PROTEIN) PTK MELAS DDGS $ KURU 2,22 2,22 2,22 2,13 2,09 Kaynak: (5) Tablo 8. Aylara Göre Karma Yem Fiyatları TL/Ton (İlk 6 Ay) Aylara Göre Yem Fiyatları 2013 Ġlk 5 Ay Yem Fiyatları 2014 Aylar Yumurta Yemi Etlik Piliç yemi Yumurta Yemi Etlik Piliç yemi Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Yılı Fiyatları Değişim %

7 TL/Ton Kaynak: (5) Grafik 2. Türkiye de Karma Yem Fiyatları (2013) Yumurta Yemi Etlik Piliç yemi Aylar Kaynak: (5) Tablo9. Yumurta Maliyeti 2013 Aylar Maliyet-Adet / Lira Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Kaynak: (7)

8 Tablo 10. Yumurta Fiyatları Aylar Aylara Göre Yumurta Fiyatları 2013 TL/Adet Ġlk 5 Ay Yumurta Fiyatları 2014 TL/Adet Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Kaynak: (3) Tablo 11. Türkiye de Yumurta (Üretici) ve Yem Fiyatlarının Değişimi Yıllar Yumurta (TL/Adet) Yumurta Yemi (TL/kg) Yumurta Fiyatı /Yem Fiyatı Oranı DeğiĢim (%) Kaynak: (7) 5. YUMURTA İHRACATI Türkiye bugün yumurta ihracatında oldukça önemli bir noktaya gelmiģtir. Ülkemizin ihracat rakamları Tablo 12 de yer almaktadır. Yumurta ihracatı 2013 yılı aylar itibariyle incelendiğinde en yüksek rakam Kasım ayında, en düģük rakam Temmuz ayında gerçekleģmiģtir. Temmuz ayında en düģük ihracat rakamı elde edilirken yumurtanın kg dolar fiyatı Ekim ayı ile birlikte en yüksek rakamı yakalamıģtır (1.67 kg yumurta/dolar) Ülkeler bazında Türkiye nin yumurta ihracat rakamları Tablo 13 te yer almaktadır. Ülkeler bazında ihracat incelendiğinde yılları arasında genellikle Irak 1. Sırada yer almaktadır. Azerbaycan a ihracat en yüksek 2011 yılında gerçekleģmiģ o yıl Azerbaycan 3.

9 sırada yer almıģtır. Suriye 2010 yılında ABD-$ ile en yüksek rakamla ihracatta 1. sırada yer alırken 2012 yılında ihracat yapılan ülke sıralamasında 7. Sıraya gerilemiģtir. Ġran a en fazla ihracat 2011 yılında gerçekleģmiģ ve bu yıl 1. Sırada yerini almıģtır. Tablodan ihracat rakamları incelendiğinde, tam bir istikrardan söz etmek mümkün değildir. Bu istikrarsızlıkta, ülkelerle olan ikili iliģkiler ve Dünya konjektöründeki yeni yapılanmalar etkili olmaktadır. Ġhracat yapılan ülkeler incelendiğinde daha çok yakın komģu ülkelerin çoğunlukta yer aldığı görülmektedir. Ancak bu coğrafyada yer alan ülkelerdeki istikrarsızlık ve ulusal politikalar dolayısıyla önemli ihracat pazarlarımızı kaybetmekteyiz. Yumurta ihracatındaki asıl hedef Amerika ve Avrupa Ülkelerine açılabilmek ve istenen kalite ve nitelikte ürün üretebilmek olmalıdır. Bununla birlikte yumurta ihracatında uluslar arası normlara uygun ve yasal koģulları sağlayacak önlemler alınmalı ve bununla ilgili yeni politikalar geliģtirilmelidir. Dünya yumurta ihracatında ilk 10 ülke Tablo 14 te yer almaktadır. Türkiye Dünya yumurta ihracat eden ülkeler arasında 2008 de 7. Sırada, 2009 yılında 8. Sırada, 2010 yılında 6. Sırada, 2011 yılında 3. Sırada yer almıģtır. Dünya yumurta ihracatında ilk 10 ülke arasında 2012 yılı itibariyle Hollanda dan sonra 2. Sırada yerini almıģtır. Son beģ yıllık süre içerisinde 7. Sıradan 2. Sıraya yükselme baģarısını göstermiģtir. 6. SONUÇVe ÖNERİLER Türkiye de yumurta tavukçuluğu sektörü büyüme ve ilerleme yolunda önemli bir ivmeye sahiptir. Yumurta üretimi, tüketicilerin yumurta tüketimini karģılayacak tavuk ve iģletme kapasitesine sahip olmasına rağmen, Türkiye de kiģi baģına yumurta tüketimi hala yeterli ve beklenen sayıda değildir. Yumurta tüketimin artırılması için sektörle ilgili kamu kurumları, dernekler ve birlikler ve üniversitelere kamuoyunda farkındalık yaratılması ve doğru bilgi oluģturulması konusunda büyük görevler düģmektedir. Bu konuda ortaklaģa çalıģılmalı paneller düzenlenmeli görsel ve yazılı medya ile konu gündemde tutulmalıdır. Yumurta ihracatı açısından Amerika ve Avrupa Ülkelerine ihracat fırsatları değerlendirilmeli ihracat çeģitlendirilmelidir. Ġhracat desteklerinin bu bağlamda ele alınarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Ġç ve dıģ pazarlar için uluslararası standartlara uygun nitelikte ürün elde edilmesini sağlayacak üretim politikaları oluģturulmalıdır.

10 Tablo 12. Türkiye Yumurta İhracatı ( ) TÜRKİYE YUMURTA İHRACATI Aylar Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam/Ortalama Kaynak: (1) Miktar (Kg) Tutar ($) Birim Fiyat (Kg/$) Miktar (Kg) Tutar ($) Birim Fiyat (Kg/$) Miktar (Kg) Tutar ($) Birim Fiyat (Kg/$) Miktar (Kg) Tutar ($) Birim Fiyat (Kg/$) ,

11 Tablo 13. Ülkeler Bazında Türkiye Yumurta İhracatı (000 ABD-$ ) Ġthalatçı Ülke Dünya Irak Azerbaycan Ġsrail Libya Özbekistan BAE Türkmenistan Suriye Suudi Arabistan Gürcistan Yunanistan Angola Ekvator Ginesi Kıbrıs Kuveyt Ġran Umman Serbest Bölge Kongo Cibuti Tacikistan Kaynak: (6) Tablo 14. Dünya Yumurta İhracatında İlk 10 Ülke (000 $ ) Ġhracatçı Ülke Dünya Hollanda Türkiye Amerika Polonya Almanya Fransa Çin Ġspanya Belçika Malezya Kaynak: (6) KAYNAKLAR 1. Ege Ġhracatçılar Birliği 2. GTHB Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü 3. Sınırlı Sorumlu BaĢmakçı 2 No lu Tavukçuluk Kooperatifi 4. Türkiye Ġstatistik Kurumu 5. Türkiye Yem Sanayicileri Birliği 6. United Nations Comtrade Database 7. Yumurta Üreticileri Merkez Birliği, 2012 ve 2013 Sektör Verileri