ADANA İLİ CEYHAN İLÇESİNE BAĞLI YEŞİLOVA KÖYÜNÜN SOSYO-EKONOMİK YAPISI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA*

Transkript

1 ADANA İLİ CEYHAN İLÇESİNE BAĞLI YEŞİLOVA KÖYÜNÜN SOSYO-EKONOMİK YAPISI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA* A Research On The Social And Economic Structure Of Yeşilova Village In Adana-Ceyhan Province Handan BALOĞLU Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Adana İl Müdürlüğü ÖZET Mustafa SOYSAL Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Yeşilova Adana ili Ceyhan ilçesine bağlı muhtarlık bir köy olup üç ayrı mahalleden (sosyal gruptan) oluşmaktadır. Bunlardan merkez mahalle konumundaki yerleşme biriminde yaşayanlar çoğunlukla muhacir (Balkan Türkü) kökenlidir. Üçdut ta yerli halk**, diğer mahalle Yörükler de ise hayvan yetiştiriciliği ile uğraşan yörük ler yaşamaktadır. Böylece bu araştırmada değişik sosyal yapıdaki üç yerleşme biriminde yaşayan ailelerin sosyo-ekonomik yapıları ve bu yapıdaki farklılıkların ortaya konulmasına çalışılmıştır. Araştırma sonucunda farklı mahallelerde ve farklı sosyal gruplar içinde olsa da insanların birlikte yaşama ve zamanla birbirinden etkilenme sonucunda yeni bir kültür oluşturdukları (bütünleştikleri ) saptanmıştır. ABSTRACT The research was done conducted in Yeşilova village in Ceyhan-Adana. Yeşilova is consisted of three different district with three social groups. The dwelling type, autonomy, demography of population and economical structure were investigated. It was observed that there are differences between the social groups concerning on structure. It was determined that with the time being the groups influence to each other to develop a new culture. Finally, these influences led to people to come together and create a compact population. Giriş 1997 yılı itibariyle 64 milyon olan ülkemiz nüfusunun yaklaşık % 36 sı (23 milyon) köylerde yaşamaktadır (Anonymous, 1998). Köylerde yaşayan bu nüfusun refah seviyesini yükseltmek için yapılacak çalışmaların başarılı olması, köyü çok iyi tanımaya ve köylü sorunlarını çok iyi belirlemeye bağlıdır. Köydeki ekonomik ve sosyal yaşamın değişme ve gelişmesini yönlendiren etmenlerin saptanması yapılacak çalışmaların amacına ulaşmasını sağlayacaktır. Bu amaçla ülkemizde çeşitli bölgelerinde daha çok sayıda köy araştırmaları yapılmalıdır. Materyal ve Metod Araştırmanın ana materyalini Yeşilova köylüleriyle yapılan bireysel ve grup tipi görüşmelerden sağlanan bilgiler oluşturmaktadır. Öte yandan Yeşilova muhtarlığı bilinen ve iyi tanınan bir köy olması ve ayrıca merkez mahallede muhacirlerin yaşaması nedeniyle gayeli olarak seçilmiştir. Burada yaş, cinsiyet ve ailelerin gelir durumları dikkate alınarak ana kitleyi temsil edecek şekilde toplam 83 hane basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilmiştir. Seçilen hanelerin aile başkanları veya eşleriyle yüz yüze görüşmeler (mülakat) yapılarak anket formları doldurulmuştur. Araştırma Bulguları Köy Hakkında Genel Bilgiler Yeşilova Adana ili Ceyhan ilçesine bağlı muhtarlık bir köydür. Adana ya 55 km Ceyhan a 27 km ve İmamoğlu İlçe merkezine de 9 km uzaklıktadır. Köyün arazilerinin bir kısmı Çukurova Tarım İşletmeleri Müdürlüğü (Mercimek harası) arazisinin sınırları içerisinde kalmaktadır.

2 Yerleşme ve Mesken Şekilleri Dünyanın en eski yerleşme biçimi toplu köyler dir. Coğrafyacılar yerleşme şekillerini, yerleşme alanı kesitine dayanarak belirlemektedirler. Bu bağlamda yerleşmeler dağınık ve toplu olabildikleri gibi, planlı ve plansız şekilde de kurulmuş olabilirler (Tunçdilek,1967; Denker,1977). Araştırma kapsamına alınan Yeşilova muhtarlığının Merkez mahallesi 1937 yılında muhacirler tarafından kurulmuştur. Göçmen köylerinin özelliği olan planlı yerleşme şekli burada da görülmektedir. Nitekim Merkez mahallede birbirine paralel uzanan ve birbirlerini dik kesen geometrik bir köyiçi yol ağının bulunması, bu yerleşme biriminin planlı bir görünüm kazanmasına neden olmuştur. Muhacirlerin benzeri yerleşme şekillerine Bursa (Denker, 1971), İçanadolu (Hütteroth,1971) ve Adana (Soysal, 1976) yörelerinde de sahip oldukları görülmektedir. Öte yandan yerli halkın yaşadığı Üçdut kuruluşu itibariyle en eski mahallelerden birisi olup burası da çoğu Adana ili köylerinde olduğu gibi plansız toplu köy görünümündedir. Yani burada herhangi bir köy içi yol ağı yoktur ve meskenler arasındaki boşluklar bu amaç doğrultusunda kullanılmaktadır. Aynı şekilde 1950 li yıllarda konar göçer ( hayvancı ) bir grubunun yerleşik hayata geçmesi sonucu ortaya çıkan Yörükler mahallesi de, yerleşme şekli açısından diğer mahallelere göre daha plansız görünümdedir. Merkez mahallede evlerin her biri eşit büyüklükteki avlunun yol kenarına yapılmıştır. Avlu iki bölmeli olarak düzenlenmiştir. Dış avlunun etrafı kerpiç veya briket duvar ile çevrilmiştir. İç avlunun (ikametgah) etrafı ise tel kafes ile çevrilerek hayvanların ( kedi, köpek, kanatlı hayvanlar ) girmesi engellemiştir. Evin önündeki bu avluda ailenin ihtiyacı olan sebze, meyve ve çeşitli çiçekler ekilidir. Evler çoğunlukla kerpiçtir, ancak son yıllarda betonarme yapıların artmaya başladığı dikkati çekmektedir. Meskenlerin etrafının bir avlu duvarı ile çevrilmesine Adana ili (Yüreğir ovası) köylerinde de rastlanılmaktadır. Ancak bu köylerde ikametgah ve eklentiler birbirinden ayrı düzenlenmiş olmasına karşın, muhacirlerde ikametgah ve eklentiler aynı avlu içerisinde yer almaktadır (Soysal, 1976). Başka bir deyişle muhacirlerde kapalı avlulu tarım işletmeleri şeklinde bir düzenleme söz konusudur. Ülkemizde çoğunlukla muhacir evlerinin tek katlı olduğu gözlenmektedir (Tunçdilek, 1967 ; Denker, 1977 ; Soysal ve ark., 1994). Araştırma alanında meskenlerin çoğunlukla (% 91.6) tek kat olarak düzenlenmiş olduğu dikkati çekmektedir. Diğer taraftan incelenen mahallelerdeki meskenlerin % 84.3 ünde çatı beşik çatı şeklindedir. Toplumsal Yapı Aile Yapısı Ülkemizde aynı çatı altında ortalama 4.8 kişi yaşamaktadır (Anonymous, 1993). İncelenen Yeşilova muhtarlığında elde edilen sonuçlara göre ortalama aile genişliği 4.5 tir. Bir başka deyişle araştırma alanında saptanan aile büyüklüğü Türkiye kırsal kesim ortalamasının gerisinde kalmaktadır. Araştırma alanında aileler çekirdek geniş ve parçalanmış aileler olmak üzere üç grupta incelenmiştir. Yeşilova köyünde çekirdek aile tipi yoğunluk kazanmıştır (% 67.5). Çekirdek aileye en çok merkez mahallede (% 73.2 oranında) rastlanmıştır. Bu durum muhacirlerin evlenen çocuklarına ayrı bir ev açmalarından ileri gelmektedir. Toplumumuz erken evlenen bir toplum özelliği taşımakla birlikte incelenen ailelerde 15 ve daha yukarı yaştaki erkeklerin % 29.6 sının, kızların ise % 37.1 inin bekar olması evlenme yaşının yükselmeye başladığını göstermektedir. Köylerimizde gençlerin eş seçimleri her iki tarafın aile büyüklerinin kararı ve bu kararı çocukların onaylaması şeklinde (görücü usulü) gerçekleşmektedir. Bu bakımdan çocukların ebeveynlerinin izinleri dışında kendi başlarına evlenecekleri kişileri seçmeleri pek düşünülemez (Yıldırak, 1990 ; 1992). Araştırma kapsamına alınan ailelerin eş seçimlerinde de benzeri uygulamanın izlendiği dikkati çekmektedir. Gerçekten her üç mahalledeki eş seçiminde aile büyüklerinin kararı ve bu karara çocukların rıza göstermesi önemli derecede (% 48.8 oranında) etkili olmuştur. Köylerimizde her evlilik çoğu kez para altın ve benzeri malların değiş tokuşunu da beraberinde getirmektedir. Ancak başlık alma geleneğinin ülkemizde önem ve niteliğini yitirmeye başladığı söylenebilir. Nitekim Türk Aile Yapısı Araştırması nda (Anonymous, 1993) aile başkanlarının % 62 sinin evlilikleri sırasında başlık ödemedikleri saptanmıştır. Benzeri sonuç (% 63.8) incelenen Yeşilova köyünde de elde edilmiştir.

3 Görüşme yapılan ailelerin tümü dini ve resmi nikahı birlikte yaptırdıklarını belirtmişlerdir. Denekler eskiden önce imam nikahını, çocukların doğumundan sonra da resmi nikahı kıydırdıklarını belirtmişlerdir. Erkeğin aynı anda birden fazla eş sahibi olmasını mümkün kılan evlenme biçimine çok karılılık denilmektedir (Demir ve Acar, 1993). Medeni Kanuna aykırı olmakla birlikte, ülkemizde birden fazla kadınla evliliğin olduğu bilinmektedir. Köyün her üç mahallesinde çok eşli olan birer hane başkanı yaşamaktadır. Yeşilova muhtarlığının gelişmiş bir bölgede (Çukurova da) yer alması, aile büyüklerinin gençlerin eş seçimine şiddetle karşı durmaması köy genelinde kız kaçırma olayına çok az rastlanılmasına neden olmaktadır. Öte yandan, incelenen köyde bir boşanma olayı hatırlanmaktadır. İncelenen ailelerde doğum kontrolüne taraftar olan aile başkanlarının oranı % 80.7 dir. Üçdut (% 31.8) ve Yörükler de (% 25.0) konuyla ilgili cevap vermeyenlerin oranının yüksek olması dikkati çekmektedir. Köyde Sözü Geçen Kişiler Araştırma sonuçlarına göre Yeşilova köyünde en çok sözü geçen kişi muhtardır (% 84.3). Ayrıca Yörükler mahallesinde yaşlı erkeklerin sözünün geçmesi hiç de küçümsenmeyecek oranda (% 35.0) bulunmuştur. Dirlik Düzenlik İncelenen Yeşilova muhtarlığında üç farklı sosyal grup (muhacir, yerli, yörük) yaşamasına rağmen, köy halkı ve aileler arasında huzursuzluğa neden olacak herhangi bir önemli olay yaşanmamıştır. Yardımlaşma Dayanışma ve İşbirliği Kapalı toplumdan açık topluma geçişle birlikte ücretsiz ortak iş yapma (imece) azalmıştır. Köyde daha önce cami ve köprü yapılabildiği halde, eskiye oranla bugün ortaklaşa iş yapmanın zorlaştığı belirtilmiştir. Özellikle gençlerin bu konuda isteksiz davrandıkları gözlemlenmiştir. Ekonomik Yapı Ülkemiz köylerinde, esas geçim kaynağı tarıma dayalı olan kişiler yaşamaktadır. Yeşilova köyünde de benzeri durum saptanmıştır. Araştırma kapsamına alınan 83 aileden 80 inin (% 96.4) özmülk arazisi vardır. Arazi sahibi olmayan üç aile Yörükler mahallesinde yaşamakta olup, bunlar kiracılık yoluyla arazi işlemektedir. İncelenen ailelerin sezonunda işledikleri toplam arazi genişliği dekardır. Toprak yapısı, sulama olanakları, üretim alışkanlığı ve pazarlama kolaylığı nedeniyle ürün desenine buğday, pamuk ve mısır hakim durumdadır. Ekilen arazinin dekarı (% 60.9) buğdaydır. Pamuk dekar (% 23.3) ekilmiştir. Sulama olanağı olmadığı için pamuk kuru koşullarda yetiştirilmektedir. Derin kuyu pompaları ile sulanabilen yerlerde mısır ekilişi 1. (680 da) ve 2. ürün (1060 da) olarak toplam dekar olmuştur. Mısır ekiminin Merkez mahallede fazla olmasının nedeni muhacirlerin (dalgıç-pompa kullanarak) yer altı sularından yararlanmalarına bağlanabilir. Yeşilova muhtarlığında ağırlıklı olarak bitkisel üretim yapılmaktadır. Ancak süt sığırcılığı yanı sıra koyun yetiştiriciliği hem ev ihtiyacı için ve hem de pazara yönelik olarak yapılmaktadır. Köyün büyükbaş hayvan varlığının % 35.8 i, küçükbaş hayvanların da % 56.5 i Yörükler mahallesinde bulunmaktadır. Sonuç Araştırma kapsamına alınan Yeşilova muhtarlığına bağlı Merkez, Üçdut ve Yörükler mahallelerinden elde edilen sonuçlar şöylece sıralanabilir. Merkez mahalledeki muhacir meskenleri iç-dış avlulu düzenlenmelerine karşın, Üçdut ve Yörükler de böyle bir düzenleme yoktur.

4 Merkez mahalledeki muhacirler kapalı avlulu işletmelere sahip olup, bunların avluları dört yandan konut ve işletmeye ait binalarla çevrilidir. Böyle bir düzenleme biçimi muhacir işletmelerinin tipik özelliklerinden birisidir. Her üç mahallede tek katlı ve beşik çatılı meskenler yaygındır. Köyde okur yazarlık oranı erkeklerde % 88.9 kadınlarda ise % 74.7 olarak bulunmuştur. Konu mahalleler bazında incelendiğinde, en yüksek okur-yazarlık oranına erkeklerde Üçdut ta (% 90.6), kadınlarda ise Muhacir (Merkez) mahallesinde (% 81.2) rastlanmıştır. Köyde ortalama aile genişliği 4.5 kişi olup Türkiye ortalamasının (5.4) gerisindedir. Çekirdek aile oranı Merkez mahallede en fazla (% 73.0), yerli halkın yaşadığı Üçdut ta en azdır (% 65.0). Öte yandan geniş aile oranı diğer mahallelere göre en fazla (% 35.0) Yörükler mahallesindedir. Görücü usulü ile eş seçimi her üç yerleşme biriminde de yaygındır. Her üç mahallede de kadınlar (15-17) erkeklere (18-20) göre daha erken yaşlarda evlenmektedir. Merkez mahallede akraba evliliği diğer mahallelerden daha azdır. Her üç mahallede de resmi ve imam nikahı birlikte yapılmaktadır. Köyde çok eşlilik yok denecek kadar azdır. Köy genelinde kız kaçırma ve boşanma olayı çok azdır. Merkez mahallede doğum kontrolüne taraftan olanların oranı % 99 dur. Yörükler ve Üçdut ta bu oranın düşüklüğü yanı sıra, fikrim yok cevabı da yüksek orandadır. Muhtar köyde en çok sözü geçen kişidir. Ancak Yörükler mahallesinde yaşlı erkeklerin de sözü geçmektedir. Köyün her üç mahallesinde ve mahalleler arasında huzursuzluk nedeni olacak önemli olaylar yaşanmamıştır. Eskiye oranla köyde ortaklaşa iş yapma (imece) azalmıştır. Buğday, pamuk ve mısırdan oluşan Yeşilova üretim deseni içinde buğday ve pamuk kuru koşullarda ekilmektedir. Merkez mahallede ise bunlara ek olarak sulu koşullarda mısır yetiştirilmektedir. Yörükler hayvancılığa dayalı tarımsal faaliyetlerini az da olsa sürdürmektedirler. Kaynaklar ADREWS, P.A.,1992. Türkiye de Etnik Gruplar. (Çeviren, M. KÜPÜŞOĞLU, Ant Yayınları, İstanbul) ANONYMOUS, Türk Aile Yapısı Araştırması. Devlet Planlama Teşkilatı Sosyal Planlama Genel Müdürlüğü, Araştırma Dairesi, Yay., No: 2313-SPGM: 421, Ankara ANONYMOUS, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler. Devlet Planlama Teşkilatı Ankara DEMİR, Ö ve ACAR, M., Sosyal Bilimler Sözlüğü, Ağaç yayınları, s. 26, İstanbul DENKER, B., Yerleşme Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi, Yayın No: 2275, İstanbul HUTTEROTH, W, D., İç Anadolu da Sosyal Yapının Arazi Bölünmesine ve İskan Üzerindeki Etkileri. Türkiye Coğrafi ve Sosyal Araşt. s , İstanbul SOYSAL, M., Die Siedlungs-u. Landschaftsentwicklung der Çukurova. Erl. Geogr. Arb. Sonderband 4, Erlangen, ASLAN, A,İ,, USLULAR, A.,YUŞAN, B Çukurova Bölgesinde Köy Araştırmaları: Yeniyayla / Adana. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Dergisi 9 (4): 73-88, Adana YILDIRAK, N., Toplumsal Ekonomik Durumları ve Sorunlarıyla Türkiye de Köy Çocukları, Ayyıldız Matbaası, Ankara, Köy Kadınlarının Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Konumları. Friedrich Ebert Vakfı, İstanbul. TUNÇDİLEK, N., Türkiye İskan Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi, Yayın No: 1283, İstanbul.

5