Maddenin Özellikleri

Transkript

1 2. Ünite Özeti MADDEYİ TANIYALIM Madde: Boşlukta yer kaplayan ve kütlesi olan her şeye madde denir. Maddenin özellikleri iki gruba ayrılır: 1. Maddeyi niteleyen özellikler 2. Maddenin ölçülebilir özellikleri Maddenin Özellikleri Maddeyi Niteleyen Özellikler Tüm canlılar, eşyalar hatta yıldızlar bile birer maddedir. Her maddenin kendine özgü özellikleri vardır. Maddeleri duyu organlarımızla tanır ve niteleriz. Bir maddeyi nitelemek, o maddenin bir özelliğini ifade etmektir. Niteleme amacıyla maddelerin zıt anlamlı özelliklerini kullanırız. Maddeler, duyu organlarımızla hissedilen özelliklerine göre sınıflandırılabilir. Ancak bazı durumlarda bu sınıflandırma zor olabilir. Maddelerin duyu organlarımızla fark edilen başlıca özellikleri şunlardır: 1. Saydamlık opaklık 2. Parlaklık matlık 3. Sertlik yumuşaklık 4. Esneklik berklik 5. Sağlamlık kırılganlık 6. Suyu çekme suyu çekmeme 7. Suda batma suda yüzme 8. Mıknatısla çekilme çekilmeme 9. Kokulu kokusuz 10. Renkli renksiz 11. Pürüzlü pürüzsüz Maddeyi Niteleyen Özellikler Saydamlık Opaklık * Işığı geçiren maddelere saydam madde denir. Örneğin; pencere camı, araba camı, cam bardak gibi maddeler saydam maddelerdir. * Işığı az geçiren maddelere yarı saydam madde denir. Örneğin; bazı plastikler, buzlu cam, defter yaprağı, yağlı kağıt gibi maddeler yarı saydam maddelerdir. * Işığı geçirmeyen maddelere opak madde denir. Örneğin; duvar, tahta cetvel, porselen, bazı plastikler, metaller (demir, altın, gümüş vb.), ağaç, deri gibi maddeler opak maddelerdir. Parlaklık Matlık * Bir ışık kaynağından gelen ışığın çoğunu yansıtan maddelere parlak madde denir. Örneğin; altın bilezik, elmas, pırlanta, metal kaşık, çatal, çelik tencere, ayna, gümüş yüzük vb. maddeler parlaktır. * Üzerlerine düşen ışığın çoğunu yansıtmayan maddelere mat madde denir. Örneğin; taş, kömür, odun, toprak, kum, ekmek gibi maddeler mattır. Sertlik Yumuşaklık * Kolayca, az bir kuvvet uygulayarak sıkışabilen ve şekil değişebilen maddelere yumuşak madde denir. 1

2 Örneğin; pamuk, bulaşık süngeri, hamur, yastık, bazı meyveler, elbiselerimiz, balon, kitap sayfası gibi maddeler yumuşak maddelerdir. * Şekli kolaylıkla değiştirilemeyen, büyük bir kuvvet etkisiyle bile kolay kolay sıkılaştırılamayan maddelere sert madde denir. Örneğin; odun, taş, demir, çelik, beton, elmas, mermer, tahta, çekiç gibi maddeler serttir. Çimento, toz halinde iken yumuşaktır. Su ve kumla karıştırıldığında kuruyarak sertleşir. Beton adındaki maddeyi oluşturur. Esneklik Berklik * Kuvvet uygulandığında şekli değişebilen, kuvvetin etkisi ortadan kalktığı zaman tekrar eski haline dönebilen maddelere esnek madde denir. Örneğin; paket lastiği, sünger, tükenmez kalem yayı, futbol topu gibi maddeler esnektir. * Kuvvet uygulandığında şekli değişmeyen ya da şekli değişip kuvvet ortadan kalkınca eski haline geri dönmeyen maddelere berk madde denir. Örneğin; çivi, kalem, teneke kutu, çekiç sapı, metal kaşık, cam bardak vb. maddeler berk maddelerdir. Sağlamlık Kırılganlık * Kopmaya ve kırılmaya dayanıklı olan maddelere sağlam madde denir. * Kolay kırılan ve kopan maddelere kırılgan madde denir. Örneğin; camdan yapılmış bir bardak yere düştüğünde büyük olasılıkla kırılır. Ama çelikten yapılmış bir çatal yere düştüğünde kırılmaz. Cam kırılgan bir madde iken, çelik sağlam bir maddedir. Suyu Çekme Suyu Çekmeme * Bazı maddeler su ile temas ettiğinde suyu tutar. Bu maddelere suyu çeken maddeler denir. Örneğin; günlük hayatımızda suyu çeken maddeler bize birçok kolaylık sağlar. Havlu, kağıt havlu, pamuklu kumaşlar ve süngerin suyu çekme özelliği vardır. * Bazı maddeler ise su ile temas ettiğinde suyu çekmez. Örneğin; cam, plastik, naylondan yapılan maddeler suyu çekmezler. Şemsiye, yağmurluk, kamp çadırlarının yapıldığı kumaşlar, plastik oyuncaklar, naylon poşet gibi maddeler suyu çekmez. Suda Batma Suda Yüzme Bazı maddeler suya atıldıklarında yüzerken bazı maddeler ise batar. Maddelerin suda batma ya da yüzmeleri büyüklüklerine değil, cinslerine bağlıdır. Örneğin; tahta parçası, hava dolu top ya da balon, kuru yaprak, plastik tabak gibi maddelere suya atıldıklarında yüzer. Taş parçası, anahtar, bıçak, makas, bozuk para, kum taneleri, çivi ise su dolu bir kaba atıldıklarında suda batar. Çok büyük bir tahta parçasını suya attığımızda yüzerken, küçük bir kum tanesi suya atıldığında batar. Maddelerin suda yüzme özelliğinden yararlanılarak ulaşımı sağlayan gemiler, sandallar yapılmıştır. Mıknatısla Çekilme Çekilmeme * Mıknatıs; demir, nikel, çelik ve kobalttan yapılmış maddeleri çekebilir. Örneğin; çelik ataş, toplu iğne, çivi gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilen maddelerdir. Demir, nikel, çelik ve kobalt dışındaki maddeler mıknatıs tarafından çekilmez. Lastik, cam, taş, ağaç, porselen, kağıt, silgi, toprak gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilmez. Maddelerin mıknatıslardan etkilenme özelliğinden teknolojide faydalanılmıştır. Kendiliğinden açılan kapılar ile buzdolabı kapaklarının yapımında mıknatıstan faydalanılmıştır. Buzdolabı süslerinde de mıknatıs kullanılmıştır. 2

3 Renk ve Koku Maddelerin kendilerine özgü renkleri vardır. Yemek tuzu beyaz, çilek kırmızı, muz sarı, kömür siyah, süt beyaz, altın sarı, ağaç yaprakları ise yeşil renktedir. Bazı maddelerin ise rengi yoktur. Su, hava gibi maddeler renksizdir. Birçok maddenin ise kokusu vardır. Çilek, muz, kolonya, parfüm, gül, yemek, naftalin, fırından yeni çıkmış ekmek gibi maddeler kokuludur. Şeker, tuz gibi maddelerin ise kendilerine özgü kokuları yoktur. Yani tuz ve şeker kokusuz maddelerdir. Pürüzlü - Pürüzsüz Maddelerin pürüzlü ya da pürüzsüz olmaları yüzleri ile ilgilidir. Parmağımızla bir maddenin yüzeyine dokunduğumuzda onun pürüzlü ya da pürüzsüz olduğunu algılayabiliriz. Bir cam yüzeye ve halının yüzeyine dokunduğumuzda halı yüzeyinin pürüzlü olduğunu hissederiz. Pürüzsüz yüzeyler, pürüzlü yüzeylere göre daha kaygandır. Halı, araba lastiği, duvar, ağaç gövdesi yüzeyi pürüzlüdür. Cam, mermer yüzeyler ise pürüzsüzdür. Nesneleri Sınıflandırma Günlük hayatta kullandığımız nesneler; kullanılan yerlere, özelliklerine, niteliklerine göre cisim, eşya, malzeme ve alet olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırma yapılırken kesin sınırlar çizilmemelidir. Bir nesne cisim olmasının yanı sıra alet, malzeme ya da eşya olabilir. Bu durumlarda akılcılık ve bilimsellik ilkelerine uygun hareket etmeliyiz. Atatürk e göre bilime ve akılcılığa dayanan uygarlık yolu, toplumlar için vazgeçilmez bir yoldur. Benim manevi mirasım bilim ve akıldır. sözüyle bilime ve akla verdiği önemi vurgulamıştır. Madde, Cisim, Malzeme, Alet, Eşya Madde Boşlukta yer kaplayan ve kütlesi olan her şeye madde denir. Hava, toprak, su, demir, altın, kalem, silgi, tabak, televizyon birer maddedir. Cisim, malzeme, alet ve eşya olarak adlandırdığımız her şey maddedir. Günlük hayatta çok sık kullandığımız ısı, ışık, ses, elektrik, sıcaklık gibi kavramlar madde olarak tanımlanmaz. Cisim Maddenin şekil almış haline cisim denir. Şekil verilebilme özelliklerinden dolayı yalnızca katı maddeler cisim olabilirler. Sıvı ve gaz maddelerin belirli bir şekilleri olmadığı için şekillendirilemez. Yani sıvı ve gazlardan cisim elde edilemez. Örneğin; * Ağacın şekil almış hali olan sıra, tabure, masa, dolap, merdane, sandalye, oklava, kurşun kalem ve yazı tahtası birer cisimdir. * Demir maddesinden elde edilmiş iğne, çivi, çatal, çekiç ve soba birer cisimdir. * Defter, kitap ve gazete kağıt maddesinden yapılmış cisimlerdir. * Camdan şekil vererek elde edilen bardak, sürahi, vazo, tabak, şişe cisimdir. Eşya ve alet olan her şey aynı zamanda cisimdir. Her cisim bir maddedir ama her madde cisim değildir. 3

4 Eşya Bir işimizde kullandığımız, evde, okulda, iş yerinde bulunan cisimlere eşya denir. Giyecek, masa, sandalye, dolap, buzdolabı, koltuk, halı, tabak, ayakkabı, sehpa birer eşyadır. Eşyalar uzun süreli kullanılan cisimlerdir. Eşyalarımız malzemeler gibi tükenmez ama kullandıkça eskir. Örneğin; Malzeme Bir ürünü meydana getirmek için kullanılan maddelerin her birine malzeme denir. * Ekmek yapımında kullanılan un, su, tuz ve maya birer malzemedir. * Kek yaparken kullanılan un, yumurta, süt, şeker, yağ birer malzemedir. * Elbise yapımında kullanılan kumaş, ip, düğme, fermuar birer malzemedir. Malzemeler kısa sürede kullanılır ve tükenir. Yerine yenisi alınır. Kağıt havlu malzemedir. Bitince yenisini alırız. Kumaş havlu ise eşyadır. Uzun süre kullanırız. Silgi, kalem, pastel boya da birer malzemedir. Cisimlere şekil vermek ya da onlar üzerinde bir iş yapmak için kullanılan cisimlere alet denir. Kalemtraş, makas, çekiç, tornavida, toplu iğne birer alettir. Aletler, uzun süreli kullanılan nesnelerdir. Alet Aletler en çok marangozluk, ayakkabıcılık, sıvacılık, tornacılık, aşçılık, terzicilik, çiftçilik gibi mesleklerde kullanılır. Nesneleri cisim, eşya, malzeme ve alet olarak sınıflandırmaktayız. Ama bazı durumlarda birini ötekinin yerine kullanabiliriz. Bu nedenle bu kavramlar arasında kesin bir sınırlandırma yoktur. MADDENİN HALLERİ Maddeler, doğada katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç halde bulunur. 1. Katı Maddeler Belirli bir şekli ve hacmi olan maddelere katı maddeler denir. Tencere, kalem, ayakkabı, buz, tahta, bardak, çatal, kaşık katı maddelerdir. Katı Maddelerin Özellikleri 1. Belirli bir şekilleri vardır. 2. Hacimleri sabittir. 3. Dışarıdan bir etki olmadıkça şekilleri değişmez. 4. Sıkıştırılamazlar. 5. Akıcı (akışkan) değildirler. Tuz, karabiber, toz şeker, kum, un, nohut, mercimek, pirinç gibi çok küçük tanelikatılar, sıvılara benzer özellik gösterirler. Bu küçük taneli katılar da bulundukları kabın doldurabildikleri kadarının şeklini alır. Ayrıca aynı sıvılar gibi akıcılık özelliği gösterirler. Küçük taneli katıların sıvı gibi davranması bunların sıvı olduğu anlamına gelmez. Genel olarak katı maddeler sıkıştırılamaz. Fakat sünger, pamuk gibi bazı esnek katı maddeler sıkıştırılabilir. 4

5 2. Sıvı Maddeler Hacimleri sabit, ama şekilleri değişken olan, konulduğu kabın şeklini alan, akıcı olan maddelere sıvı maddeler denir. Su, süt, meyve suyu, ayran, kolonya, benzin, sirke, zeytinyağı, limonata sıvı maddelerdir. Kullandığımız içeceklerin hepsi, sıvı maddelerdir. Sıvı Maddelerin Özellikleri 1. Belirli bir şekilleri yoktur. 2. Hacimleri sabittir. 3. İçinde bulundukları kabın şeklini alırlar. 4. Sıkıştırılamazlar. 5. Akışkandırlar. (Akıcı maddelerdir.) 3. Gaz Maddeler Hava, gaz maddedir. Havayı göremeyiz, elimizle tutamayız. Havanın rengi ve kokusu yoktur. Soluk alırken vücudumuza giren oksijen, soluk verirken dışarı attığımız karbondioksit de havada bulunan gaz maddelerdir. Doğal gaz, tüp gaz, petrol gazı da gaz maddelerdir. Gaz Maddelerin Özellikleri 1. Belirli bir şekilleri yoktur. 2. Bulundukları ortamın tamamına yayılırlar. 3. Akışkan (akıcı) maddelerdir. Çok küçük gözneklerden bile geçerek yayılırlar. 4. Sıkıştırılabilirler. 5. Belirli hacimleri yoktur. 6. İçinde bulundukları kabın şeklini alırlar. Suyun Doğadaki Üç Hali Su doğada üç halde bulunur. * Sıvı haline su denir. * Katı haline buz denir. * Gaz haline su buharı denir. Maddeler Katı Maddeler Sıvı Maddeler Gaz Maddeler * Belirli şekilleri vardır. * Akışkan değildir. * Biçimlendirilebilirler. * Belirli şekilleri yoktur. * Akışkandır. * Biçimlendirilemez. * Belirli şekilleri yoktur. * Akışkandır. * Biçimlendirilemez. 5

6 Maddelerin Hal Değiştirmelerinin Günlük Yaşamımıza Etkileri Maddelerin ani olarak hal değiştirmeleri günlük yaşamımızı olumsuz yönde etkileyebilir. * Kış aylarında aşırı soğuklarda, yoğun kar yağışlarında yollar buz tutar. Bu olay trafik kazalarına neden olabilir. Evlerin su boruları donarak patlayabilir. * Kış aylarında kar yağdıktan sonra aniden havanın ısınması ve karların hızlı bir şekilde eriyip sıvı hale geçmesi sel felaketlerine neden olabilir. * Gazların yayılma özelliği ile havada bulunan mikroplar etrafa çok çabuk yayılarak hastalıklara neden olurlar. * Fabrika, ev, iş yeri ve motorlu taşıtlardan çıkan zehirli gazlar havaya karışarak hava kirliliğine neden olabilir. Maddenin Ölçülebilir Özellikleri Maddenin niteliği ölçülemeyen özellikleridir. Nicelik ise ölçülebilir özellikleridir. Maddenin ölçülebilir özellikleri şunlardır: 1. Kütle 2. Hacim 1. Kütle Kütle, belli bir büyüklükteki maddenin miktarıdır. Madde miktarı arttığında kütlesi de artar. Büyüklüğü aynı olana farklı maddelerin kütleleri aynı olmayabilir. Küçük bir taş, daha büyük pamuktan ağır gelir. Katıların Kütlesini Ölçme Katıların kütlesini, tartma işlemi yaparak buluruz. Kütle birimi olarak gram (g) veya kilogram (kg) kullanılır. 1 kg = 1000 g Maddelerin kütlelerinin doğru ve tam olarak ölçülmesi için eşit kollu terazi kullanılır. Eşit kollu terazinin bir keefsine kütlesi ölçülecek olan madde, diğer kefesine ise kütlesi önceden belirlenmiş standart kütleli maddeler konulur. Kütlesi ölçülecek olan madde, diğer kefedeki maddenin kütlesi ile karşılaştırılır. Böylece maddenin kütlesi ölçülür. Günlük yaşantımızda teknolojinin gelişmesi ile elektronik teraziler de kullanılır. Sıvıların Kütlesi Nasıl Ölçülür? Sıvılar akışkan olduğu için kütlesini ölçmek katılara göre daha zordur. Kütlesi ölçülecek sıvı, bir kaba doldurularak terazide tartılır. Taratma işlemi sırası ile aşağıdaki gibi yapılır. * Önce sıvının konulacağı kap boş olarak tartılır ve kütlesi bulunur. Boş kabın kütlesine dara denir. * Kaba sıvı doldurularak tekrar tartılır. Sıvı ile kabın kütlesine brüt kütle denir. * Brüt kütleden boş kabın kütlesini (darayı) çıkardığımızda sıvının kütlesini buluruz. Buna da net kütle denir. Net kütle = Brüt kütle - Dara 1. Darası 350 g olan bardağa bir miktar zeytinyağı konuluyor. Brüt ağırlığı 850 g olarak geliyor. Bardağa kaç gram zeytinyağı konulmuştur? Çözüm: Dara = 350 g Brüt kütle = 850 g 6

7 Net kütle =? Net kütle = Brüt kütle Dara Net kütle = Net kütle = 500 g 2. Bir bidona 2384 g gaz yağı konuluyor. Brüt ağırlık 2751 g olduuna göre, bidonun darası kaç gramdır? 3. Bir su şişesi 5000 g gelmektedir. İçindeki su boşaltıldıktan sonra boş şişe tartılıyor g geldiği görülüyor. Şişedeki suyun kütlesi kaç gramdır? 4. Yük dolu bir gemi kantarda 7250 ton gelmektedir. Geminin yükü 3270 ton olduğuna göre gemi kaç tondur? Gazların Kütlesi Ölçülebilir mi? Gaz maddeler uçucu olduğu ve küçük gözeneklerden kaçabildiği için kütlelerini ölçmek sıvılara göre daha zordur. Gazların kütlesi ölçülürken kabın kapalı olması gerekir. Gazların kütleleri de sıvıların kütlesini bulmak için kullanılan yöntemle bulunur. 2. Hacim Maddelerin uzayda kapladığı yere hacim denir. Her maddenin bir hacmi vardır. Katı, sıvı ve gaz maddelerin hacimleri ölçülürken farklı yöntemler uygulanır. Gazlar, bulundukları kaba ve ortama yayıldıklarından belirli bir hacimleri yoktur. Sıvıların Hacmini Ölçme Sıvıların hacmini dereceli kapla ölçülür. Litre (L) veya mililitre (ml) birimi kullanılır. 1 L = 1000 Ml Katıların Hacmini Ölçme Katıların hacimlerini, sıvıların hacimleri gibi doğrudan dereceli silindir kullanarak ölçemeyiz. Katıların hacimlerini, dereceli silindir ile birlikte bir sıvı kullanarak ölçebiliriz. Katıların hacmini ölçmek için farklı yöntemler kullanılabilir. 1.Yöntem: Dereceli silindirin içine bir miktar sıvı konulur. Konulan sıvının hacmi belirlenir. Daha sonra silindire sığacak büyüklükteki katı madde silindirin içine atılır. Dereceli silindire madde atıldıktan sonraki hacim değerinden sıvının hacmi çıkarılarak katı maddenin hacim değeri hesaplanır. Katı maddenin hacmi = Silindirdeki son değer Silindirdeki ilk değer Kum, çakıl taşı vb. maddelerin hacmini sıvıların yardımı ile ölçeriz. Doğrudan dereceli kaba koyarak ölçmeye çalışırsak kum taneleri arasındaki havanın hacmini de ölçmüş oluruz. 2. Yöntem: Düzgün şekli olmayan bir taşın hacmini ölçmek için dereceli bir kap ağzına kadar su ile doldurulur. Genişçe bir kabın içine konur. Taş su dolu kabın içine atılır. Taşan su dereceli silindire konularak ölçülür. Taşan suyun hacmi aynı zamanda taşın hacmidir. 7

8 3. Yöntem: Geometrik cisim şeklindeki katıların hacmi, matematiksel hesaplar yapılarak bulunur. Bu durumlarda hacmin birimi metre küp (m³ ), santimetre küp (cm³ ), desimetre küp (dm³ ) veya milimetre küp (mm³ ) olarak adlandırılır. Hacim = uzunluk x yükseklik x genişlik MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTEYİ DEĞERLENDİRME SORULARI Madde nedir? 2. Maddeyi niteleyen özellikler nelerdir? 3. Saydam madde denir? Örnekler veriniz. 4. Yarı saydam madde nedir? Örnekler veriniz. 5. Opak madde nedir? Örnekler veriniz. 6. Parlak madde nedir? Örnekler veriniz. 7. Mat madde nedir? Örnekler veriniz. 8. Yumuşak madde nedir? Örnekler veriniz. 9. Sert madde nedir? Örnekler veriniz. 10. Esnek madde nedir? Örnekler veriniz. 11. Berk madde nedir? Örnekler veriniz. 12. Sağlam madde nedir? Örnekler veriniz. 13. Kırılgan madde nedir? Örnekler veriniz. 14. Suyu çeken madde neye denir? Örnekler veriniz. 15. Suyu çekmeyen maddelere örnekler veriniz. 16. Suda batan maddelere örnekler veriniz. 17. Suda yüzen maddelere örnekler veriniz. 18. Mıknatıs hangi maddeleri çeker? Hangi maddeleri çekmez? Örnekler veriniz. 19. Pürüzlü ve pürüzsüz maddelere örnekler veriniz. 20. Cisim nedir? Örnekler veriniz. 21. Eşya nedir? Örnekler veriniz. 22. Alet nedir? Örnekler veriniz. 23. Malzeme nedir? Örnekler veriniz. 24. Maddelerin sınıflandırılmasında belirsizlik durumunda ne yapmalıyız? 25. Maddeler doğada kaç halde bulunurlar? Nelerdir? Örnekler veriniz. 26. Katı maddelerin özellikleri nelerdir? 27. Sıvı maddelerin özellikleri nelerdir? 28. Gaz maddelerin özellikleri nelerdir? 29. Katı madde olup da sıvılara benzer özellik gösteren katı maddeler nelerdir? 30. Su doğada kaç halde bulunur? Nelerdir? 31. Maddenin ölçülebilir özellikleri nelerdir? 32. Kütle nedir? 33. Katı maddelerin kütlesi nasıl ölçülür? 34. Sıvı maddelerin kütlesi nasıl ölçülür? 35. Gaz maddelerin kütlesi nasıl ölçülür? 36. Hacim nedir? 37. Katı maddelerin hacmi nasıl ölçülür? 38. Sıvı maddelerin hacmi nasıl ölçülür? 39. Gaz maddelerin belirli bir hacmi var mıdır? Neden? 8

9 40. Sıvı ve gaz maddelerin benzer özellikleri nelerdir? MADDENİN DEĞİŞİMİ İnsanlar İşleyerek Maddeyi Değiştirirler Günlük hayatta kullandığımız nesnelerin yapımında çeşitli maddeler kullanılır. Bu maddeler, nesnelerin kullanım alanlarına uygun seçilir. Örneğin; bina yapımında sağlam ve sert, konfor ve rahatlık için kullanılan eşyalar ise esnek ve yumuşak maddelerden yapılır. Nesnelerin yapımında ve malzeme olarak kullanılan maddeleri şu şekilde sınıflandırma yaparız. 1. Doğal maddeler 2. İşlenmiş maddeler 3. Yapay maddeler 1. Doğal Maddeler Doğada kendiliğinden bulunan maddelere doğal madde denir. Taş, toprak, ağaç, demir, altın, sebze, meyve, su, kömür, pamuk, petrol birer doğal maddedir. Doğal maddeler, çeşitli ürünleri elde ederken ham madde olarak kullanılır. Örneğin; doğal madde olan pamuk, iplik ve kumaş yapımında kullanıldığında ham olarak adlandırılır. 2. İşlenmiş Maddeler Doğal maddelerin insanlar tarafından fabrika, atölye vb. yerlerde işlenmesiyle elde edilen maddeye işlenmiş madde denir. İşlenmiş ürünlerin yapımında kullanılan maddeler malzemedir. Örneğin; * Pamuktan yapılan kumaş ya da iplik işlenmiş maddedir. * Doğal madde olan zeytinden elde edilen zeytinyağı işlenmiş maddedir. * Petrolden elde edilen benzin, mazot, gazyağı işlenmiş maddedir. * Buğdaydan elde edilen ekmek işlenmiş bir maddedir. Pamuk ipliğinin ürünü olan kumaş ve bluz son üründür. Buğday ve unun işlenmesiyle elde edilen ekmek son üründür. Ekmek, köfte ve tatlı için kullanıldığında malzeme olur. Bazen doğal maddeler, yeni bir ürün elde etmek için değil de var olan ürünün ömrünü uzatmak için işlemden geçirilir. Örneğin; doğal madde olan süt, fabrikalarda işlemden geçirilerek pastörize süt elde edilir. Pastörize süt de işlenmiş bir maddedir. Bazı işlenmiş maddelerin yapımında doğal olmayan maddeler kullanıldığı için tümüyle doğal madde olarak nitelendiremeyiz. 3. Yapay Maddeler 9

10 Doğada bulunan doğal maddelerin bilinçsiz bir şekilde insanlar tarafından tüketilmesi sonucunda, doğal maddelerin yerine kullanılmak üzere çeşitli yollarla yapılan maddeler yapay madde denir. Örneğin; * Ağaçtan elde edilen doğal tahta yerine kullanılan sunta yapay maddedir. Sunta, odun talaşının yapıştırılıp sıkıştırılmasıyla elde edilir. * Paket lastiği, otomobil lastiği yapımında kullanılan kauçuk petrol katranından yapılan yapay bir maddedir. Kauçuk ağacından elde edilen doğal kauçuğun yerine kullanılır. * Doğal derinin yerine kullanılan vinileks yapay bir maddedir. * Pamuk, ipek ve yün yerine kullanılan naylon yapay bir maddedir. * Tencere yapımında demir ve çelik yerine kullanılan teflon yapay bir maddedir. Yapay maddeler, doğal kaynakların tüketilmesine karşın üretilen doğal ürünlerin yerine kullanılan maddelerdir. Petrolden Neler Elde Edilir? Petrolden birçok doğal ve yapay madde elde edilir. Petrolden elde edilen doğal maddeler: Yer altından çıkarılan petrol, rafinerilere götürülerek işlenir. Burada ısının etkisiyle petrolü oluşturan maddeler birbirinden ayrılır. Benzin; taşıtlarda yakıt olarak kullanılır. Motorin (mazot); evlerin ısıtılmasında, fabrikalarda ve bazı taşıtlarda yakıt olarak kullanılır. Gaz yağı; uçak yakıtlarına katılır, ısınma ve aydınlatmada kullanılır. Petrol gazı (LPG); mutfakta tüplü ocaklarda, taşıtlarda benzin gibi yakıt olarak kullanılır. Petrolden elde edilen yapay maddeler: Petrol katranından plastik, naylon, teflon, kauçuk gibi yapay maddeler elde edilir. Plastik: Plastikten leğen, kova gibi ev eşyaları, çeşitli oyuncaklar yapılır. Pencere yapımında kullanılır. Plastikten bakalit denilen sert plastik de yapılır. Bakalit tencere, tava, çaydanlık vb. saplarında, televizyon, radyo gibi ürünlerde, araba aksesuarlarında kullanılır. Naylon: Günümüzdeki giysilerin birçoğunda yün veya pamuğun yanında naylon iplik de kullanılır. Naylondan elde edilen sentetik iplikten yapılan kumaşa sentetik kumaş denir. Teflon: Tencere ve tava yapımı kullanılır. Çelik, bakır ve alüminyumdan yapılan tencereler işlenmiş doğal maddelerdir. Teflon ise yapay maddedir. Doğal Kaynaklar Nelerdir? Doğal kaynaklar, yaşamımızı devam ettirebilmek ve kolaylaştırabilmek için kullandığımız kaynaklardır. Ağaç, su, kömür, ham petrol, demir doğal kaynaklarımızdan bazılarıdır. Doğal kaynakları kullanarak birçok ürün elde ederiz. Binaların, ev eşyalarının, otomobillerin yapımında doğal kaynaklar kullanılır. Doğal Kaynakların Korunması İçin Nelere Dikkat Etmeliyiz? Doğal kaynaklar sınırsız değildir. Doğal kaynaklar azalmaktadır. Bunun en önemli nedenleri; * Çevre kirliliği, * Tüketimin artması, 10

11 * Hızlı ve bilinçsiz şehirleşmedir. Yaşamımızı sürdürmek ve ihtiyaçlarımızı karşılamak için doğal kaynakları kullanırız. Tüm doğal maddelerin yapayını üretmek mümkün değildir. Bu nedenle doğal kaynakları dikkatli kullanmalı, çevre kirliliğini en aza indirecek önlemler almalıyız. * Doğal kaynakları tutumlu kullanmalıyız. En önemli doğal kaynağımız sudur. Su canlıların temel ihtiyacıdır. Günlük yaşantımızda suyu gereksiz yere kullanmamalı ve boşa akıtmamalıyız. * Kağıt ve cam maddelerden yapılmış ürünlerin atıklarını çöp kutularına atmak yerine özel atık toplama kutularına atmalıyız. Günümüzde bu atıklar toplanarak yeniden üretimde kullanılmaktadır. * Toprağın ve suyun kirlenmemsi için çöplerimizi doğaya bırakmamalıyız. Çöpleri bir poşete koyarak ağzını bağlamalıyız ve bu poşeti çöp kutusuna atmalıyız. Böylece hem birçok ağacın kesilmesi önlenmekte, yer altı kaynakları korunmakta, çevre temiz tutulmuş ve doğal denge korunmuş olur. Doğal kaynakların korunması ülke ekonomisine de katkıda bulunmaktadır. Doğa Olayları Maddeleri Nasıl Değiştirir? Doğa olayları, maddeleri sürükleyerek, aşındırarak ve parçalayarak yeryüzünü şekillendirir. Bunlar, yağmur, kar, rüzgar, ani sıcaklık değişimi, akarsular ve derelerin etkisiyle gerçekleşir. Yeryüzünde gördüğümüz dağlar, tepeler, vadiler, çöller uzun süren doğa olaylarının maddeleri değiştirmesi sonucu oluşmuştur. Bu değişim sürmektedir ancak birçoğu çok uzun sürede gerçekleşen değişimlerdir. * Rüzgar, yağışlar, sel, akarsular, dereler ve yer altı suları geçtikleri yerdeki taş, kayaç ve toprak gibi maddeleri aşındırarak, koparıp sürükleyerek değişime uğratır. Vadiler, bu yolla oluşmuş yer şekilleridir. * Peri bacaları, rüzgar, sıcaklık ve yağışların etkisi sonucunda oluşmuş yeryüzü şekilleridir. * Mağaralarda bulunan sarkıt ve dikitler de yer altı sularının maddeleri değiştirmesi sonucunda oluşmuştur. * Ani sıcaklık değişimi demaddeleri değişitirir. Örneğin; kayaçlardaki çatlaklara dolan su, hava aniden soğuduğunda donar. Donan suyun hacmi artar ve bulunduğu çatlağa sığmayarak kayaçların parçalanmasına neden olur. * Yağmur ve rüzgar bitki örtüsünün az olduğu, kurak ve verimsiz yerlerde aşınmaya neden olur. * Kutuplardaki buzullar da yeryüzünün şeklini değiştirir. Erimeyen karların çukur yerlerde birikmesiyle oluşan buzu, dağın yamacından aşağıya inerken kayaçlara sürtünerek kayaçları aşındırır. MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ Isınma - Soğuma Maddelerin sıcaklıkları farklıdır. Bu sıcaklık farkını dokunma duyumuzu kullanarak çoğu zaman hisseder ve sıcak, soğuk, ılık gibi kelimelerle ifade ederiz. Maddelerin bulundukarı ortamla veya temas ettikleri diğer maddelerle aralarında ısı alışverişi olur. Bu alışveriş sonuucnda sıcaklıkları değişir. Sıcaklıkları farklı iki madde temas ettiğinde aralarında ısı alışverişi olur. Sıcak olan maddeden soğuk olan maddeye ısı akışı olur. Bu ısı akışı ikisinin de sıcaklıkları eşitlenene kaadr sürer. Maddenin ısı alarak sıcaklığının artmasına ısınma denir. Maddenin ısı vererek sıcaklığının azalmasına soğuma denir. Isı bir madde değil, enerjidir. Isı alışverişi yapan maddelerin kütleleri değişmez. Sıcaklığı Ne ile Ölçeriz? Maddelerin sıcaklığını termometre denilen aletle ölçeriz. Sıcaklık birimi derce selsuyus tur ve kısaca C ile gösterilir. 11

12 Termometrelerde ısıya sudan daha duyarlı olan civa ya da renklendirilmiş alkol kullanılır. Termometrelerde cam bir borunun içine konulan sıvının etkisiyle yükselip alçalması sayesinde ölçüm yapılır. Isı ile Sıcaklık Aynı Şey midir? * Isı ve sıcaklık farklı kavramlardır. * Isı bir enerji çeşididir. * Sıcaklık ise bir maddenin sıcak veya soğuk olma durumudur. * Sıcaklık termometre ile ölçülür. Hiçbir zaman Suyun ısısı 100 C tır. İfadesini kullanmayız. Suyun sıcaklığı 100 C tır. şeklinde söyleriz. Havanın ısısı düştü. demeyiz. Havanın sıcaklığı düştü. deriz. Hal Değişimi Maddeler doğada katı, sıvı ve gaz olamk üzere üç halde bulunur. Maddeler ısının etkisiyle hal değiştirebilir. Maddelerin hal değiştirmesi ısının etkisiyle olur. Hal değişimi olan madde özelliklerini kaybetmez, yine aynı maddedir. Gerekli koşullar sağlandığında değişimden önceki haline döner. Erime Isının etkisiyle maddelerin katı halden sıvı hale geçmesine erime denir. Örneğin; * Buz, buzluktan çıkarıldıktan bir süre sonra erir ve su olur. Buz katıdır, su sıvıdır. * Katı haldeki margarine bir miktar ısı verdiğimizde margarin eriyerek sıvı hale geçer. Donma Sıvıların ısı vererek katı hale geçmesine donma denir. Örneğin; * Suyu buzlukta beklettiğimizde buz olur. Su sıvıdır, buz katıdır. Katıların erimesinden pek çok alanda yararlanılır. Eritilen katı, bir kaba dökülerek soğuyana kadar beklenir. Tekrar katı hale dönen madde, kabın şeklini alır. Örneğin; külçe şeklindeki altın, bu şekilde elde edilir. Cama şekil vermek için de ısının etkisinden yaralanılır. Çikolatalara da eritilip kalıplara dökülerek şekil verilir. Buharlaşma Sıvıların ısı alarak gaza dönüşmesine buharlaşma denir. Örneğin; * Suyu ısttığımızda buhar olur. Su sıvıdır, buhar gazdır. Bozunma Isı alan her madde hal değiştirmez. Isı alan bazı maddelerde kalıcı değişiklikler olur. Madde, farklı bir maddeye dönüşür ve eski haline gelmesi mümkün değildir. Bir maddenin ısı alarak değişip farklı bir maddeye dönüşmesine bozunma denir. Örneğin; * Yanan bir odun, küle dönüşür. * Pişirilen sebzeler, bozunur ve eski haline dönüştürülemez. * Isı alan şekerin rengi ve görünüşü değişir. 12

13 * Isı ve nemin etkisiyle oluşan paslanma olayı da bir bozunmadır. Maddenin Hal Değişimi MADDE Erime Buharlaşma olabilir olabilir olabilir ısı alır ısı alır KATI SIVI GAZ ısı verir ısı verir Donma Yoğuşma Süblimleşme: Katı maddenin ısı alarak doğrudan gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Kırağılaşma: Gaz maddenin ısı vererek doğrudan katı haline geçmesine kırağılaşma denir. MADDELER DOĞADA KARIŞIK HALDE BULUNUR Saf Maddeler Yapısında kendinden başka madde b, özelliği her yerinde aynı olan maddelere saf madde denir. Saf maddeler ne kadar küçük parçalara ayrılırsa ayrılsın her parça yine bu maddenin özelliklerini taşır. Örneğin; su, şeker, tuz, demir, altın, bakır, gümüş, naftalin, alüminyum, oksijen, alkol saf maddelerdir. Saf Maddelerin Özellikleri 1. Yapısında aynı madde bulunur. 2. Saf maddeye kendinden başka madde katılmamıştır. 3. Özelliği her yerinde aynıdır. Karışımlar İki yada daha fazla saf maddenin özelliklerini kaybetmeden bir araya gelerek oluşturdukları maddelere karışım denir. Örneğin; şekerli su, tuzlu su, türlü yemeği, salatalar, demir kükürt karışımı, çay, ayran, toprak, hava, süt, kan, kum, limonata, çorba, deniz suyu, ekmek, benzin, sütlü kahve, zeytin yağı birer karışımdır. 13

14 Karışımların Özellikleri 1. Birden fazla saf maddenin birleşmesiyle oluşur. 2. Bazıları şekilsel özelliklerini korur, çözünmez. 3. Bazıları ise tamamen çözünerek görünmez hale gelir. 4. Karışımı oluşturan maddeler özelliklerini kaybetmezler. Kendilerini oluşturan maddelerin özelliklerini taşır. 5. Karışımları istediğimiz maddelerle elde edebiliriz. 6. Karışımları oluştururken maddeleri istediğimiz oranlarda kullanabiliriz. 7. Basit ayırma teknikleriyle kendini oluşturan maddelere ayrılabilirler. Saf Madde İle Karışım Arasındaki Farklar Saf Maddeler Kendisinden başka hiçbir madde içermez. Yalnız kendi özelliğini taşır. Karışımlar Birden fazla saf maddenin birleşmesiyle oluşur. Bazıları şekilsel özelliklerini korur, çözünmez. Bazıları ise tamamen çözünerek görünmez hale gelir. Kendilerini oluşturan maddelerin özelliklerini taşır. Basit ayırma teknikleriyle kendini oluşturan maddelere ayrılabilir. Çözeltiler - Çözünme Çözünme: Bir maddenin başka bir madde içinde gözle görülemeyecek kadar küçük parçalara ayrılıp dağılması olayına çözünme denir. Çözelti: Çözünme sonucu oluşan karışımlara çözelti denir. Çözeltiler, çözücü ve çözünenden meydana gelir. Çözelti = Çözücü + Çözünen Çözücü ( çözen): Sahip olduğu çözme özelliği nedeniyle karıştığı maddeyi çözen maddedir. Çözünen: Çözücü madde içinde dağılan maddedir. Genelde miktarı az olan maddedir. Örnekler: Çözünen + Çözücü = Çözelti Şeker + Su = Şekerli su Oksijen + Su = Oksijenli su Oksijen + Azot = Hava Alkol + Su = Alkollü su 14

15 Tuz + Su = Tuzlu su * Su ile un, zeytinyağı ile su, kum ile su, karabiber ile su karıştırıldığında oluşan karışımlar çözelti değildir. Çözelti, bir maddenin çözücü içinde dağılmasıyla oluşur. Çözeltilerin çoğu sıvıdır fakat katı ve gaz çözeltiler de vardır. Katı, sıvı, gaz maddeleri kullanarak çeşitli çözeltiler elde ederiz. * Katıların sıvılar içinde çözünmesiyle elde edilen çözeltiler : Şekerli su, tuzlu su gibi su içinde çözünen şeker ya da tuz yok olmaz. Su içinde dağılır. Şekerli suyun tadına bakınca şeker tadını alırız. * Sıvıların içinde gazların çözünmesiyle elde edilen çözeltiler : Gazoz, oksijenli su. Havadaki oksijen suda çözünür. Balıklar solunum yaparken sudaki oksijeni kullanır. * Sıvıların içinde sıvıların çözünmesiyle elde edilen çözeltiler : Sirke-su, su-süt, kolonya, alkollü su, vişne suyu-gazoz. * Gazların içinde gazların çözünmesiyle elde edilen çözeltiler : Hava böyle bir çözeltidir. Havanın içinde oksijen ve azot vardır. Yağ suda çözünmez fakat sabunlu suda, deterjanlı suda çözünür. Bu nedenle yağlı bulaşıklar ve çamaşırlar deterjanlı su ile yıkanır. Çözeltilerin Özellikleri 1. Çözeltiler de karışımlar gibi saf madde değildir. 2. Çözeltiler de bir karışımdır. Çözeltiyi oluşturan maddeler özelliklerini kaybetmez. 3. Bir katı maddenin su içinde çözünmesiyle oluşan çözeltlerde su tamamen buharlaşınca katılar dipte kalır. 4. Çözeltilerde çözücü madde miktarı çözünen madde miktarından fazladır. 5. Maddeler sıcak suda daha kolay çözünür. 6. Buharlaşma sonucu çözeltilerdeki çözücü miktarı azalır, çözünen madde miktarının çözelti içindeki oranı artar. Erime ve Çözünme Farklı Olaylardır Erime ve çözünme kavramları, farklı olaylar anlatılırken kullanılmaktadır. Bu nedenle erime ve çözünme kavramları karıştırılmamalıdır. Erime Katı bir maddenin ısı alarak sıvı hale geçmesine erime denir. Erime sonucunda madde hal değiştirir. Bir buz parçasını oda sıcaklığında beklettiğimizde eriyerek su olur. Çözünme Katı maddelerin, bir sıvı içinde dağılarak görünmez hale gelmesine çözünme denir. Çözünme sonucunda bir karışım olan çözelti oluşur. Suyun içine bir miktar tuz attığımızda tuz suda çözünerek suya karışır. Deniz Suyunun Tuzlu Olmasının Sebebi Nedir? Yağmur yağdığında topraktaki tuz yağmur sularında çözünür. tuz yağmur sularıyla denize akar. yer altı suları da topraktaki tuzu çözer, çözünen tuz su ile denizlere taşınarak birikir. Doğada bu olaylar sürekli tekrarlandığı için deniz suyu tuzludur. Buharlaşma çözünen maddenin çözelti içindeki oranını artırır. Buharlaşmanın fazla olduğu deniz ve göllerde tuzluluk oranı daha fazladır. Tuz Gölü nde yazın buharlaşma fazla olduğu için bu mevsimde tuzluluk oranı daha fazladır. Akdeniz de buharlaşma fazla olduğu için tuzluluk oranı diğer denizlerimizden daha fazladır. 15

16 Karışımları Ayırma Yöntemleri Karışımlar en az iki maddeden oluşur. Karışımlar, karışımı oluşturan maddelerin niteliklerine göre farklı yöntemlerle ayrılır. Karışımları ayırma basit yöntemleri şunlardır: 1. Süzme ile ayırma 2. Suda yüzdürme ile ayırma 3. Eleme ile ayırma 4. Mıknatıs ile ayırma 5. Buharlaştırma ile ayırma 6. Savurarak ayırma 7. Dinlendirerek ayırma 8. Çözünürlük farkı ile ayırma 9. Ayrımsal damıtma ile ayırma 1. Süzme İle Ayırma Suda çözünmeyen özellikle suda batan katı maddeleri ayırmak için süzme yöntemini kullanırız. Bu yöntemde katının tanelerinin geçmeyeceği kadar küçük delikleri olan bir süzgeç kullanılır. Süzme işinde süzgeç kağıdı da kullanılır. Örneğin; mercimeği, pirinci yıkarken sudan ayırmak için süzeriz. Kum - su, buğday - su, nohut su, makarna su gibi karışımlar süzme yöntemiyle ayrılır. Çay içerken çayı süzgeç ile süzeriz. Fabrika bacalarına takılan filtreler, aspiratörler filtreleri, gaz maskeleri de zararlı maddeleri süzer. Süzgeçler bazen katı katı karışımları ayırmada da kullanılır. Katı katı karışımları ayırmada süzme metodu kullanılacaksa süzgeç deliğinin ebatı önem taşır. Süzgeçlerin delikleri karışımı oluşturan bir maddenin aşağıya akışına izin veercek kadar büyük, ötekinin geçişini de engelleyecek kaadr küçük delikli olmalıdır. 2. Suda Yüzdürme İle Ayırma Suda çözünmeyen, su yüzeyinde kalan katı maddeleri ayırmak için yüzdürme yöntemi kullanılır. Maddelerin suda yüzme ve batma ilkesine dayanır. Örneğin; kum talaş karışımını su dolu kabın içine attığımızda kum batar, talaş yüzer. Su yüzeyinde yüzen talaş böylece kolaylıkla ayrılır. Saman pirinç, çakıl taşı yaprak, demir plastik, naftalin şeker karışımları yüzdürme yöntemi ile ayrılır. 3. Eleme İle Ayırma Birbiri içine karışmayan, tane büyüklükleri farklı katı-katı karışımları ayırma yöntemi olarak kullanılabilir. Örneğin; un, hamur yapılmadan önce içindeki kepek ve diğer yabancı maddelerden arındırılmak üzere elenir. İnce taneli un eleğin altına geçer. İri taneli diğer yabancı maddeler eleğin gözeneklerinden geçemediği için elekte kalır. İnşaatlarda çakıl, kum karışımı ayırmak için eleğe konur. Eleğin altına ince kum taneleri geçer, çakıllar ise eleğin üstünde kalır. 4. Mıknatıs İle Ayırma Mıknatıs; nikel, demir, çelik ve kobaltı çekme özelliğine sahiptir. içerisinde bu maddelerden biri bulunan karışımlar, mıknatısla ayrılır. 16

17 Örneğin; çöplerden demir içeren nesne atıkları toplanırken bu yöntem kullanılır. Demir tozu kum karışımını, toplu iğne talaş karışımını, demir tozu kükürt tozu karışımını mıknatısla birbirinden ayırabiliriz. 5. Buharlaştırma İle Ayırma Sıvıların içinde çözünen katı maddeleri ayırmak için buharlaştırma yöntemini kullanırız. Isınan sıvının buharlaşma özelliğinden yararlanılır. Örneğin; şekerli suyu ısıttığımızda su buharlaşır, kabın dibinde şeker kalır. Aynı şekilde tuzlu suyu kaynattığımızda su buharlaşır, geride tuz kalır. Tuz Gölü nde yazın su buharlaşır, kıyıda kalan tuz toplanarak kullanılır. Su her sıcaklıkta buharlaşır. Dışarıya astığımız çamaşırlar suyun buharlaşmasıyla kışın da kurur. Yağlı boyadaki tiner buharlaşır, sürülen yüzeyde sadece boya kalır. Salça, tarhana, pekmez, pestil gibi yiyecekler buharlaştırma yöntemi kullanılarak yapılır. Örneğin; tarhana pişirildikten sonra bezler üzerine yayılarak içindeki suyun buharlaşması sağlanır. Tarhana kurur ve daha uzun süre saklanabilir. Süt tozu da fabriklarda bu yöntem uygulanarak elde edilir. 6. Savurarak Ayırma Ağırlıkları farklı olan maddelerin oluşturduğu karışımları rüzgarda savurarak ayrıştırabiliriz. Örneğin; buğday saman karışımında, karışımı rüzgarda savurarak buğday taneleri ile samanı birbirinden ayırabiliriz. Buğday savrulmadan düşer. Saman rüzgarda savrulup daha uzağa düşer. 7. Dinlendirerek Ayırma Bulanık karışımları dinlendirerek ayırabiliriz. Örneğin; kum ve su karışımında karışım bulanık olur. Bulanık karışımı dinlendirirsek, karışım dinlendikten sonra kum dibe çöker, su ise yukarıda kalır. Sütlü kahve bir süre bekletilirse fincanın dibinde bir tortu birikintisi oluşur. 8. Çözünürlük Farkı İle Ayırma Karışan maddelerden birisi suda çözünebilen, öteki çözünemeyen madde ise, bu karışımı çözünürlük farkıyla ayırırız. Maddelerden birisi suda çözünürken diğeri çözünmeden kalır. Örneğin; hayvancılıkla uğraşılan yörelerde uzun süre saklayabilmek için peynir ve tereyağı tuzlanır. Peynir kullanılmadan önce suda bekletilir. Tuz suda çözünerek peynirden ayrılır. Böylece peynirin tuzu giderilmiş olur ki bu yöntem, çözünürlük farkı ile maddelerin ayılmasına örnek oluşturur. 9. Ayrımsal Damıtma İle Ayırma Birbiri içinde eşit karışan sıvı-sıvı karışımlarını ayırma yöntemidir. Örneğin; alkol su karışımı bu yöntemle ayrılabilir. Bu yöntemin başarılı olabilmesi için sıvıların kaynama sıcaklıklarının farkının çok olması gerekir. Alkol su karışımı ısıtılırsa, kaynama sıcaklığı 78 derece olan alkol buharlaşır. Kaynama sıcaklığı 100 derece olan su ise daha sonra buharlaşır. Bazı karışımlar birden çok yöntem uygulanarak ayrılır. Birden Çok Yöntemle Ayrılan Karışımlar 17

18 Örneğin; ataş tuz kum karışımını ayırmak için üç yöntem kullanılır. 1. Karışımdaki ataşlar mıknatısla çekilir. 2. Kalan tuz kum karışımı bir miktar suya dökülür. Tuz suda çözünür, kum çözünmayarak dipte kalır. Kum süzülerek tuzlu sudan ayrılır. 3. Tuzlu su karışımındaki su buharlaştırıldığında kapta tuz kalır. Örneğin; demir tozu, talaş, tuz ve bakır karışımını sırasıyla şöyle ayırabiliriz: 1. Karışımdaki demir tozu mıknatısla ayrılır. 2. Kalan karışım suya katılır. Talaş suyun üstünde yüzer, bakır suda batar, tuz ise çözünür. Talaş yüzdürülerek ayrılır. 3. Bakır süzülerek tuzlu sudan ayrılır. 4. Tuzlu suyun suyu buharlaştırılarak tuz elde edilir. Doğada taş ve toprakla karışık halde bulunan kaya tuzu da benzer yöntemlerle elde edilir. Kaya tuzu suda çözünerek kalan taş ve toprak süzülür. Suyun buharlaştırılması ile tuz elde edilir. Suda çözünen maddeyi tekrar elde etmek için suyu buharlaştırırız. Çözeltilerdeki suyu buharlaştırmak için ısıtırız. Çünkü su buharlaşırken ısı alır. elimize damlattığımızda su, sıraya damlattığımızda sudan daha çabuk buharlaşır. Elimiz, sıradan daha sıcaktır. MADDEYİ TANIYALIM ÜNİTEYİ DEĞERLENDİRME SORULARI Doğal madde nedir? Örnekler veriniz. 2. İşlenmiş madde nedir? Örnekler veriniz. 3. Yapay madde denir? Örnekler veriniz. 4. Petrolden neler elde edilir? 5. Doğal kaynaklar nelerdir? 6. Doğal kaynakların korunması için nelere dikkat etmeliyiz? 7. Doğa olayları maddeleri nasıl değiştirir? 8. Doğa olaylarının maddeleri değiştirmesine örnekler veriniz. 9. Isınma nedir? 10. Soğuma nedir? 11. Sıcaklığı ne ile ölçeriz? 12. Isı ile sıcaklık arasındaki farklar nelerdir? 13. Erime nedir? Örnekler veriniz. 14. Donma nedir? Örnekler veriniz. 15. Buharlaşma nedir? Örnekler veriniz. 16. Bozunma nedir? Örnekler veriniz. 17. Saf madde nedir? Örnekler veriniz. 18. Saf maddenin özellikleri nelerdir? 19. Karışım nedir? Örnekler veriniz. 20. Karışımların özellikleri nelerdir? 21. Saf madde ile karışım arasındaki farklar nelerdir? 22. Çözelti nedir? Örnekler veriniz. 23. Çözünme nedir? 24. Çözünen nedir? 25. Çözücü nedir? 26. Çözeltilerin özellikleri nelerdir? 27. Erime ve çözünme arsındaki farklar nelerdir? 18

19 28. Deniz suyunun tuzlu olmasının sebebi nedir? 29. Karışım ile çözelti arasındaki fark nedir? 30. Karışımları ayırma yöntemleri nelerdir? 31. Süzme yöntemi ile karışımlar nasıl ayrılır? Örnekler veriniz. 32. Yüzdürme yöntemi ile karışımlar nasıl ayrılır? Örnekler veriniz. 33. Eleme yöntemi ile karışımlar nasıl ayrılır? Örnekler veriniz. 34. Mıknatıs ile karışımlar nasıl ayrılır? Örnekler veriniz. 35. Buharlaştırma yöntemi ile karışımlar nasıl ayrılır? Örnekler veriniz. 36. Savurma yöntemi ile karışımlar nasıl ayrılır? Örnekler veriniz. 37. Dinlendirme yöntemi ile karışımlar nasıl ayrılır? Örnekler veriniz. 38. Çözünürlük farkı ile karışımlar nasıl ayrılır? Örnekler veriniz. 39. Ayrımsal damıtma yöntemi ile karışımlar nasıl ayrılır? Örnekler veriniz. 40. Birden çok yöntemle ayrılan karışımlara örnekler veriniz. 19