Çocukluk çaðý idrar yolu enfeksiyonlarýnda Escherichia coli ve antibiyotik direnci

Transkript

1 12 ARAÞTIRMA Özet Amaç: Çocukluk çaðýnda idrar yolu enfeksiyonlarý ve antibiyotik direnci halen önemli bir saðlýk sorunudur. Bu çalýþmada E. coli ile geliþen idrar yolu enfeksiyonunda antibiyotik direncini ve yýllar içinde antibiyotik direncinde geliþen deðiþiklikleri ortaya çýkarmayý amaçladýk. Yöntem: Ýdrar yolu enfeksiyonu olan çocuklarýn mikrobiyolojik sonuçlarýný retrospektif olarak deðerlendirdik. Bulgular: Ýki yýlda E. coli ile geliþen toplumdan kazanýlmýþ idrar yolu enfeksiyonu olan 132 çocuk vardý. Ampisiline %79, ampisilin-sulbaktama %63.2, amoksisilin klavunata %53, ko-trimoksazole %82.2, gentamisine %6.6, netilmisine %10, amikasine %11.5, sefuroksime %21.9 ve seftriaksona %6.8 oranýnda direnç saptandý. Ko-trimoksazole karþý dirençte 3 yýl içinde anlamlý artýþ görüldü (p<0.01). Sonuç olarak çocukluk çaðý idrar yolu enfeksiyonlarýnda periyodik olarak patojen mikroorganizmalar ve antibiyotik dirençleri deðerlendirilmelidir. Antibiyotik tedavisi in vitro antibiyotik duyarlýlýk sonuçlarýna göre kararlaþtýrýlmalýdýr. Anahtar kelimeler: Ýdrar yolu enfeksiyonu, antibiyotik duyarlýlýðý, çocukluk çaðý Abstract Çocukluk çaðý idrar yolu enfeksiyonlarýnda Escherichia coli ve antibiyotik direnci Hasan Çetin*, Faruk Öktem*, Ahmet R. Örmeci*, Birdal Yorgancýgil**, Güler Yaylý*** *Süleyman Demirel Üniversitesi Týp Fakültesi Çocuk Saðlýðý Ve Hastalýklarý AD, Isparta **Isparta Devlet Hastanesi, Mikrobiyoloji AD, Isparta ***Süleyman Demirel Üniversitesi Týp Fakültesi Klinik Bakteriyoloji Ve Enfeksiyon Hastalýklarý AD, Isparta Escherichia coli and antibiotic resistance in childhood urinary tract infections Aim: Urýnary tract infections and antibiotic resistance are still a major health problem in childhood. In this study we aimed to detect the antibiotic resistance in urinary tract infection with E. coli and changing ratio in antibiotic resistance by years. Method: We evaluated the microbiologic data of children with urinary tract infection retrospectively. Results: In two years, there were 132 children with community-acquired urinary tract infection by E. coli. Antibiotic resistance were detected as 79% to ampicilline, 63.2% to ampicillinesulbactam, 53% to amoxicillin-klavunat, 82.2% co-trimoksazole, 6.6% to gentamycine, 10% to netilmycin, 11.5% to amikacin, 21.9% to cefuroxime and 6.8% to ceftriaxone. Antibiotic resistance significantly increased to co-trimoksazole (p<0.01), in three years. In conclusion, in childhood urinary tract infection, pathogen microorganism and antibiotic resistance sould be evaluated periodically. Antimicrobial chemotherapy must be considered with result of in vitro antibiotic susceptibility tests. Key words: Urinary tract infection, antibiotic susceptibility, childhood Giriþ Ýdrar yolu enfeksiyonlarý (ÝYE), çocukluk çaðýnda sýk görülen enfeksiyonlardan birisidir (1). Ülkemizde çocukluk çaðý hipertansiyon ve kronik böbrek yetmezliðinin en önemli sebebi vesikoureteral reflü zemininde geliþen idrar yolu enfeksiyonlarýdýr (2). Tüm yaþ gruplarýnda olduðu gibi çocukluk çaðýnda da idrar yolu enfeksiyonlarýna sebep olan mikroorganizmalar arasýnda gram negatif basiller ilk sýrayý alýr ve bunlar arasýnda en sýk karþýlaþýlan etken Escherichia coli (E. coli) dir. Ýlk idrar yolu enfeksiyonu Yazýþma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Hasan Çetin SDÜ Týp Fakültesi Çocuk Saðlýðý Ve Hastalýklarý AD 32100, Çünür / Isparta Tel: Faks: hasanctn32@yahoo.com ataklarýnda etken %70-90 E.coli dir (3-6). Ancak tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarýnda, altta yatan bir üriner sistem patolojisinin varlýðýnda yada nozokomiyal yolla kazanýlan idrar yolu enfeksiyonlarýnda E.coli dýþýndaki diðer gram negatif ve pozitif mikroorganizmalar da önem kazanmaktadýr. Antibiyotiklerin enfeksiyon tedavisinde kullanýlmaya baþlamasýyla birlikte antibiyotiklere karþý direnç geliþimi sorun olmaya baþlamýþtýr. Bakteriyel enfeksiyonlarýn tedavisinde (özellikle ampirik tedavide) antibiyotik seçiminin doðru yapýlabilmesi için bölgesel antibiyotik dirençlerindeki özelliklerin ve deðiþimlerin yakýndan izlenmesi önemlidir. Ýdrar yolu enfeksiyonu þüphesi olan hastalara genellikle kültür sonuçlarý çýkmadan ampirik antibiyotik tedavisi

2 Çetin, E. coli ve antibiyotik direnci 13 baþlanmaktadýr. Ampirik tedavide tercih edilecek antibiyotikler, bölgesel bakteri direnci göz önüne alýnarak yapýlmalý ve zaman içerisinde tercihler bu yönde deðiþebilmelidir (7,8). Bu çalýþmada bölgemizde toplumdan kazanýlmýþ idrar yolu enfeksiyonlarýnýn etkeni olarak izole edilen E.coli suþlarýnýn invitro antibiyotik duyarlýlýklarýnýn saptanmasý ve önceki yýllardaki bulgularla karþýlaþtýrarak direnç deðiþimlerinin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. Gereç ve Yöntem Klinik olarak ateþ, dizüri, pollaküri, karýn aðrýsý, kusma gibi belirtilerin varlýðýyla idrar yolu enfeksiyonu düþünülen hastalarda idrar kültüründe anlamlý üreme olmasý ile taný kesinleþtirildi. Ýdrar örnekleri; hastalarýn 119/132 inde (%90) steril idrar torbasý ile, %10 unda ise kateter yardýmýyla elde edildi. Ýdrar yolu enfeksiyonu tanýsý alan hastalarýn dosyalarý retrospektif olarak incelendi. Daha önce idrar yolu enfeksiyonu tanýsý alan, vezikoureteral reflü veya farklý üropatileri olanlar, renal taþ hastalarý ve deðiþik nedenlerle son 1 ay içinde antibiyotik tedavisi alan olgular çalýþmaya dahil edilmedi. E.coli suþlarý için ampisilin, ampisilinsulbaktam, amoksisilin-klavulanat, ko-trimoksazol, gentamisin, netilmisin, amikasin, sefuroksim ve seftriaksona invitro duyarlýlýklar deðerlendirildi. Ýstatistiki karþýlaþtýrmalarda ki-kare ve Fisher's exact test metodu kullanýldý. Bulgular Ýki yýllýk sürede poliklinikte görülen toplam çocuktan, idrar yolu enfeksiyonu þüphesi ile idrar kültürü istenen olgu sayýsý 1152 dir. Ýdrar kültürlerinde 311 olguda anlamlý üreme tespit edilmiþtir. Bu olgularýn 289 unun toplumdan kazanýlmýþ idrar yolu enfeksiyonu olduðu saptanmýþtýr. Bu olgularýn 165 inde (%57) E.coli saptanmýþ ancak 132 olgu çalýþma kriterlerine uygun olduðu için sonuçlarý deðerlendirmeye alýnmýþtýr. Üreyen mikroorganizmalarýn daðýlýmý Tablo 1 de gösterilmektedir. Tablo-1: Toplumdan kazanýlmýþ ÝYE olgularýnda mikroorganizmalarýn daðýlýmý Mikroorganizma E.coli Klebsiella spp. Proteus spp. Enterobakter spp. Enterokok spp. Diðer baktariler Toplam Örnek sayýsý oran (%) Toplumdan kazanýlmýþ idrar yolu enfeksiyonu saptanan çocuklarýn yaþ daðýlýmý ele alýndýðýnda %64 ünün 5 yaþ ve altýnda, bunlarýn da yarýsýnýn 2 yaþ ve altýnda olduðu belirlenmiþtir. Çocuk polikliniðine gelen toplam hastadan %2,1 inde ilk kez idrar yolu enfeksiyonu tanýsý konduðu saptanmýþtýr. E.coli için invitro antibiyotik duyarlýlýklarý incelendiðinde günlük pratikte sýkça kullanýlan ampisilin, ampisilin-sulbaktam, amoksisilin-klavulanat ve Ko-trimoksazol direncinin %50 den fazla olduðu saptanýrken aminoglikozid grubu antibiyotikler ve sefalosporinlere karþý duyarlýlýðýn daha yüksek olduðu saptanmýþtýr. Çalýþmamýzdaki E.coli için deðerlendirilen invitro antibiyotik duyarlýlýk sonuçlarý, kliniðimizde 3 yýl önce yapýlan çalýþma ile karþýlaþtýrmalý olarak Tablo 2 de gösterilmiþtir. Tablo-2: Toplumdan kazanýlmýþ ÝYE olgularýnda E.coli için in vitro antibiyotik direnç oranlarý Ampisilin % Ampisilin-sulbaktam % Amoksisilin-klavulanat % Ko-trimoksazol % Gentamisin % Netilmisin % Amikasin % Sefuroksim Seftriakson 6.8 Tartýþma Ayata (9) Direnç (%) (n:63) a Ýdrar yolu enfeksiyonlarýnda her yaþ ve cinste etken mikroorganizmalar içinde ilk sýrayý (%40-67) E.coli almaktadýr (4-8). Bu çalýþmada toplumdan kazanýlmýþ idrar yolu enfeksiyonlarýnda en sýk saptanan bakterinin beklendiði gibi E.coli (%57) olduðu görülmektedir. Deðiþik çalýþmalarda ve bölgelerde E.coli ye karþý antibiyotik dirençleri farklýlýk göstermektedir. Direnç geliþmesinde sýk tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarýnýn varlýðý, daha önce hastaneye yatýþ öyküsünün bulunmasý, son aylar içinde çocuklarýn antibiyotik tedavisi almýþ olmalarýnýn etkisi yaný sýra çocuklara gereksiz yere ve geniþ spektrumlu antibiyotiklerin verilmesi etkili olmaktadýr. Ýn vitro antibiyotik direnci deðerlendirildiði zaman pratik hekimlikte sýkça kullanýlan ve aðýzdan alýnabilmesi nedeniyle öncelikle tercih edilen ampisilin, ampisilin-sulbaktam, amoksisilinklavulanat, ve ko-trimoksazole karþý direncin oldukça yüksek olduðu saptanmýþtýr. Bu antibiyotiklerin idrar

3 14 Çetin, E. coli ve antibiyotik direnci yolu enfeksiyonlarýnýn ampirik tedavisinde ilk seçenek olarak kullanýlmalarý, tedavi baþarýsýzlýðýna ve direnç geliþiminde daha fazla artýþlara yol açabilecektir. Ancak oral ve parenteral kullanýmý olan sefuroksime karþý direnç de %21.9 saptanmýþtýr. Bu sonuç üriner sistem enfeksiyonlarýnýn ampirik ve oral tedavisi için olasý seçenekler arasýnda sefuroksimin yer almasýný zorlaþtýrmaktadýr. Aksi halde diðer antibiyotiklerde olduðu gibi sefuroksime karþý direnç geliþimi daha da artabilir. Aminoglikozid grubu antibiyotiklere karþý direnç %10 ve altýnda iken 3. kuþak sefalosporinlere karþý direnç %6.8 olarak saptanmýþtýr. Bu çalýþmada antimikrobiyal duyarlýlýk en yüksek aminoglikozitler ve üçüncü kuþak sefalosporinlerde olmasýna raðmen parenteral tedavi gerektirmesi ve özellikle aminoglikozitlerin ototoksisite ve nefrotoksisitesi bu antibiyotiklerin kullanýmlarýný kýsýtlamaktadýr. Ayata ve ark(9) Isparta da yýllarýnda idrar yolu enfeksiyonu olan çocuklardan izole ettikleri 63 E.coli için ampisilin, ampisilin-sulbaktam, amoksisilin-klavulanat, kotrimoksazol, gentamisin, netilmisin, ve amikasine karþý antibiyotik direncini sýrasýyla %57, %42.3, %59.2, %11.1, %3.4, %4.7, ve %9.2 olarak bildirmiþlerdir. Bu sonuçlar bizim verilerimizle karþýlaþtýrýldýðýnda, 3 yýl içinde kotrimoksazol direncinde istatistiksel olarak anlamlý artýþ (p<0.01) gözlenirken, gentamisin direncinde hafif azalma ve diðer antibiyotiklere karþý direnç artýþý gözlenmiþ ancak istatistiksel olarak anlamlý bulunmamýþtýr. Bu bulgu bize bölgemizde E.coli ye karþý giderek artan bir direnç geliþimi olduðunu, ampirik tedavide en sýk tercih edilen ko-trimoksazolun bölgemiz E.coli suþlarýna karþý büyük oranda etkisizleþtiðini ve ampirik tedavide ko-trimoksazolün ilk tercih olmamasý gerektiðini göstermektedir. Diðer çalýþmalarda da benzer olarak sýkça kullanýlan amoksisilin-klavulanat, ko-trimoksazol ve ampisilinsulbaktam için direnç %40 ve üzerinde görülmektedir. Aminoglikozid grubu antibiyotiklere direnç %10 ve altýnda saptanýrken 3.kuþak sefalosporinlere direnç % 10 dolaylarýnda saptanmaktadýr (5-9). Raz ve ark.(10) E.coli suþlarýnda amoksisilin direncini %86 ve ko-trimoksazol direncini %46.8 olarak saptamýþlardýr. Bölgeler arasýnda farklýlýk olmakla birlikte genel olarak antibiyotik dirençleri benzer oranlarda saptanmýþtýr. Ýdrar kültürü alýnmadan önceki son 6 ay içinde antibiyotik kullanýlmýþ olmasý antibiyotik direncini anlamlý olarak artýrmaktadýr (11-13). Prais ve ark. Ko-trimoksazol dýþýnda yaygýn kullanýlan diðer antibiyotiklere direnç artýþý eðilimi saptamýþlardýr. Ko-trimoksazol direncinde ise anlamlý azalma olduðunu (%40-%31) bildirmiþlerdir. Oral olarak kullanýlan amoksisilin-klavulanat direncini %25, sefuroksim-aksetil direncini ise %5 olarak bildirmiþlerdir (7). Ýdrar yolu enfeksiyonlarýnda aðýzdan kullanýlan antibiyotiklere karþý direncin önemli bir sorun olmasýndan dolayý Hoberman ve ark.(14) ateþli idrar yolu enfeksiyonu olan çocuklarda hastaneye yatýrma ve intravenöz antibiyotik yerine oral sefiksim tedavisini önermiþlerdir. Üriner enfeksiyon ile gelen çocuklarda son 6 ay içinde toplam 4 hafta ve daha fazla sürede antibiyotik kullanýlmýþ olmasý, ko-trimoksazol direnci görülme sýklýðýný 23.4 kat (CI ) artýrmaktadýr. Son 1 yýl içinde hastaneye yatmýþ olmak da dirençli mikroorganizma saptanma oranýný 2.3 kat artýrmaktadýr (15). Çocukluk çaðý idrar yolu enfeksiyonlarýnda elde edilen mikroorganizmalar çocukluk çaðýnda sýk kullanýlan ampisilin ve trimetoprim gibi antibiyotiklere daha dirençli iken, yetiþkinlerdeki etkenlerde ise florokinolon direncinin çocuklara göre daha fazla olduðu saptanmýþtýr ( 16). Literatürde belirtilen sonuçlarda antibiyotik direncinin farklýlýk göstermesi, özellikle laboratuvar çalýþmalarýnda kültürlerin alýndýðý yaþ gruplarýnýn deðiþken olmasýna ve hastalarýn semptomatik olup olmamasýna baðlý olabilir. Bizim çalýþmamýzda semptomatik çocuklar çalýþmaya alýndý ve idrar kültürü sonuçlarý hastalarýn klinikleri ile uyumluydu. Ayrýca idrar yolu enfeksiyonlarýnýn ilk enfeksiyon olup olmamasý ve daha önce antibiyotik alýp almamalarý da sonuçlarý etkilemektedir. Bu çalýþmada sadece ilk atak ÝYE olan olgular ve son 1 ay içinde antibiyotik tedavisi almamýþ olan çocuklar çalýþmaya alýnmýþlardýr. Pratikte antibiyotik kullanýmý dirençli koliform basillerle üriner enfeksiyon oranýný etkilemektedir (17). Meksikalý çocuklarda da E.coli ile geliþen üriner enfeksiyonlarda ampisilin ve ko-trimoksazol direnci %83 ve %76 oranýnda olduðu için bu çocuklara antibiyotik verilmeden önce bu durumun göz önünde bulundurulmasý önerilmektedir (18). Anandkumar ve ark.(19) aminoglikozid direncinin gentamisin için %45, amikasin için %41 olduðunu, ampisilin direncinin %55, nitrofurantoin direncinin ise %45 olduðunu göstermiþlerdir. Yýllar içinde antibiyotik direnci deðiþkenlik göstermektedir. Ladhani ve ark.(20) 5 yýllýk sürede trimetoprim, gentamisin ve sefuroksim direncinde anlamlý artýþ olduðunu saptamýþlardýr.

4 Çetin, E. coli ve antibiyotik direnci 15 Ýdrar kültürü için idrar örneklerinin alýnmasýnda suprapubik aspirasyon hiç kullanýlmazken olgularýn sadece %10 unda kateter yardýmýna baþvuruldu. Amerikan Pediatri Akademisi de idrar kültürü alýnmasýnda invaziv yöntemlerin rutin kullanýlmasýný önermemektedir (4). Her ne kadar steril torba ile alýnan idrar kültürünün kontaminasyon olasýlýðý yüksek olsa da, iyi bir genital temizlik yapýlan semptomatik olgularda > /mm3 E.coli üremesi pratik hekimlikte sýk olarak kullanýlan bir kriterdir. Antibiyotik direncinin geliþmesinin engellenmesi yada yavaþlatýlabilmesi için; i) gereksiz antibiyotik kullanýmýnýn önüne geçilmeli, ii) antibiyotik kullanýlmasý gerektiði zaman mümkün olan en dar spektrumlu olanlar tercih edilmeli, iii) enfeksiyon tedavi edilirken antibiyotikler doðru dozda ve yeterli sürede kullanýlmalýdýr. Sonuç olarak halen idrar yolu enfeksiyonlarýnda sýk olarak saptanan E.coli için, antibiyotiklere karþý direnç bölgelere göre farklýlýk göstermektedir. Ancak tüm çalýþmalarda ampisilin, ampisilin-sulbaktam, amoksisilin-klavulanat ve ko-trimoksazol gibi ampirik tedavide sýkça kullanýlan antibiyotiklere karþý direnç diðer antibiyotiklere göre daha fazla gözlenmiþtir ve yýllar içerisinde giderek artmaktadýr. Bu nedenle mikroorganizmalara karþý bölgesel antibiyotik direncinin periyodik olarak deðerlendirilmesi ve özellikle ampirik tedavi seçiminde bu bilgilerin dikkate alýnmasý gerekmektedir. Bu durumda tedavi baþarýsý artacak, gereksiz antibiyotik kullanýmý önlenecek ve antibiyotik direncinde artýþ hýzý azalacaktýr. Bunlarýn saðlanmasýnda; akýlcý antibiyotik kullanýmý ve antibiyotik direnci ile ilgili periyodik bilgilendirme toplantýlarý faydalý olacaktýr. Kaynaklar 1. Elder JS, Urologic disorders in infants and children. In: Behrman RE, Kliegman RM, Jenson HB,eds. Nelson textbook of pediatrics, 17th edn. Philadelphia: WB Saunders, 2004: Sirin A, Emre S, Alpay H, Nayir A, Bilge I, Tanman F. Etiology of chronic renal failure in Turkish children. Pediatr Nephrol Oct;9(5): Krasinski KM. Urinary tract infections. In: Katz SL, Gershon AA, Wilfert CM (ed). Krugman s Infectious Disease of Children (9th Edition). St Louis: CV Mosby, 1998: Committee on Quality Improvement. Subcommittee on Urinary Tract Infections. Practise parameter: the diagnosis, treatment, and evaluation of the initial UTI in febrile infants and young children. Pediatrics 1999;103: Topal Y. Çocuklarda idrar yolu enfeksiyonlarý. Uzmanlýk Tezi. Dr Sami Ulus Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Merkezi Ankara, Gür D, Kanra G, Ceyhan M, et al. Epidemiology and Antibiotic Rezistance of Gram-Negative Urinary Pathogens in Pediatric Patients. Turk J Pediatr 1999;41: Prais D, Straussberg R, Avitzur Y, Nussinovitch M, Harel L, Amir J. Bacterial susceptibility to oral antibiotics in community acquired urinary tract infection. Arch Dis Child 2003; 88: Weber G, Riesenberg K, Schlaeffer F, et al. Changing trends in frequency and antimicrobial resistance of urinary pathogens in outpatient clinics and a hospital in Southern Israel, Eur J Clin Microbiol Infect Dis 1997;16: Ayata A, Yorgancýgil B, Öktem F, Çetin H, Örmeci AR. Çocukluk çaðý idrar yolu enfeksiyonlarýndan izole edilen E.coli suþlarýnýn antibiyotik duyarlýlýklarý. SDÜ Týp Fakültesi Dergisi 1996; 3(3): Raz R, Okev N, Kennes Y, Gilboa A, Lavi I, Bisharat N. Demographic characteristics of patients with community-acquired bacteriuria and susceptibility of urinary pathogens to antimicrobials in northern Israel. Isr Med Assoc J 2000 Jun; 2(6): Obi CL, Tarupiva A, Simango C. Scope of Urinary pathogens isolated in the Public Health Bacteriology Laboratory, Herare: antibiotic susceptibility patterns of isolates and incidence of haemolytic bacteria. Centr Afr J Med 1996 Aug; 42(8): Goldraich NP, Manfroi A. Febrile urinary tract infection: Escherichia coli susceptibility to oral antimicrobials. Pediatr Nephrol 2002 Mar;17(3): Sotto A, De Boever CM, Fabbro-Peray P, Gouby A, Sirot D, Jourdan J. Risk factors for antibiotic-resistant Escherichia coli isolated from hospitalized patients with urinary tract infections: a prospective study. J Clin Microbiol 2001 Feb; 39(2): Hoberman A, Wald E, Hickey R, et al. Oral versus initial intravenous therapy for urinary tract infection in young febrile children. Pediatrics 1999;104: Allen UD, MacDonald N, Fuite L, Chan F, Stephens D. Risk factors for resistance to first-line antimicrobials among urinary tract isolates of Escherichia coli in children. CMAJ 1999;160: Abelson Storby K, Osterlund A, Kahlmeter G. Antimicrobial resistance in Escherichia coli in urine samples from children and adults: a 12 year analysis.acta Paediatr Apr;93(4): Howard AJ, Magee JT, Fitzgerald KA, Dunstan FDJ. Factors associated with antibiotic resistance in coliform organisms from community urinary tract infections in Wales. Journal of Antimicrobial Chemotherapy 2001;47: Hernandez-Porras M, Salmeron-Arteaga G, Medina-

5 16 Çetin, E. coli ve antibiyotik direnci Santillan R. Microbial resistance to antibiotics used to treat urinary tract infections in Mexican children. Proc West Pharmacol Soc. 2004;47: Anandkumar H, Kapur I, Dayanand A. Increasing prevalence of antibiotic resistance and multi drug resistance among uropathogens.j Commun Dis Jun;35(2): Ladhani S, Gransden W. Increasing antibiotic resistance among urinary tract isolates. Archives of Disease in Childhood 2003;88: