ÖZET Doktora Tezi HAZIR YEM (Bait) FORMÜLASYON GELİŞTİRİLMESİ VE AKDENİZ MEYVESİNEĞİ [Ceratitis capitata Wiedemann (Diptera: Tephritidae)] MÜCADELESİN

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ HAZIR YEM (Bait) FORMÜLASYON GELİŞTİRİLMESİ VE AKDENİZ MEYVESİNEĞİ [Ceratitis capitata Wiedemann (Diptera: Tephritidae)] MÜCADELESİNDE KULLANIM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Murat KAHYAOĞLU BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ANKARA 2011 Her hakkı saklıdır

2 ÖZET Doktora Tezi HAZIR YEM (Bait) FORMÜLASYON GELİŞTİRİLMESİ VE AKDENİZ MEYVESİNEĞİ [Ceratitis capitata Wiedemann (Diptera: Tephritidae)] MÜCADELESİNDE KULLANIM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Murat KAHYAOĞLU Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. M.Oktay GÜRKAN Akdeniz meyvesineği (AMS) [Ceratitis capitata Wiedemann. (Diptera: Tephritidae)] dünya üzerinde çok geniş bir alana yayılmış, önemli meyve zararlılarından birisidir. Zararını doğrudan meyvede ve meyvelerin olum döneminde yapması nedeniyle ticari değeri düşürmekte ve meyve dökümüne sebep olmaktadır. Akdeniz meyvesineği önemli bir dış karantina zararlısı olup, gümrük kapılarında bu zararlı ile bulaşık bir tek vuruklu meyvenin bulunması tarımsal ürün ihracatının durmasına neden olmaktadır. Bu proje ile ülkemizde ve dünyada meyve sineklerine karşı kullanılan bazı aktif maddeler seçilerek, yerli üretim cezbedici ile bu güne kadar uygulanan yöntemin dışında hazır yem (bait) formülasyonlar hazırlanmıştır. Böylelikle hem yeni formülasyonlar geliştirilmiş hem de tank karışımı olarak yapılan uygulamaların zorlukları bir şekilde bertaraf edilmiştir. Bu araştırma ile meyve sineklerine karşı pestisit olarak kullanılan bazı aktif maddelerin hidrolize protein içerikli besin cezbedicisi ile uyumlu bir yem formülasyon haline getirilmiş, formülasyon üzerinde yapılan fiziksel ve kimyasal analizler ile kalite kontrol kriterlerine tabi tutulmuşlardır. Bu çalışmalarda uygun sonuçlar alınan dört formülasyon ile AMS üzerindeki etkinlik çalışmaları Y tüpü olfactometre ile yapılmıştır. Laboratuvarda çalışmaları sonucunda; iki formülasyon dişi bireyleri %87-93, dişi-erkek bireylerin bir arada bulunduğu popülasyonları ise %82-95 oranlarında cezbetmiştir. Bu iki formülasyonun biyolojik etkinlik denemeleri ise AMS nin oldukça yoğun olduğu ve çok döl verdiği Akdeniz bölgesinde Washington portakal bahçesinde yapılmıştır. Arazi denemesi sonucunda AMS ile mücadelede bu formülasyonlardan%90 üzerinde başarı elde edilmiştir. Çalışma sonucunda hem ekonomik hem de uygulama kolaylığı sağlayan iki adet bait formülasyon ile laboratuvar ve arazi çalışmalarında başarılı sonuçlar alınmıştır. Ocak 2011, 78 sayfa Anahtar Kelimeler: Hazır yem (bait), Formülasyon, besin cezbedicisi, Akdeniz meyvesineği, Ceratitis capitata, turunçgil, i

3 ABSTRACT Ph. D. Thesis THE DEVELOPİNG OF READY-BAIT FORMULATION AND INVESTIGATION ON THE POSSIBILITY OF USING IN PROTECTİON OF MEDITERRANEAN FRUIT FLY [Ceratitis capitata Wiedemann (Diptera: Tephritidae)] Murat KAHYAOĞLU Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Plant Protection Supervisor: Prof Dr. M.Oktay GÜRKAN Mediterranean fruitfly [Ceratitis capitata Wiedemann (Diptera: Tephritidae)] (Medfly) is known to be the most important fruit pest worldwide and it is widely spread in the world. Its damage is directly on the fruit and at the maturity period of it, the commercial value of the fruit is decreased due to fruit falling. Mediterranean fruitfly is an important quarantine pest and at the customs, in the case of even one infected fruit by Mediterranean fruitfly can stop the agricultural export. With this project, some active ingredients used against fruit flies in the world and in our country were chosen and prepared ready-bait formulations except the method which are used up to now, by the native attractant. As a result, both new formulations were improved and difficulties of application as a tank mixture were removed. With this study, some active ingredients used as a pesticide against Fruit flies, were prepared as a new bait formulation with the attractant containing hydrolyzed protein. On these formulations, physical and chemical tests were carried out according to quality control criteria. Activity tests on MFF of these 4 formulations taken suitable results were done by Y tubes olfactometer. At the end of laboratory studies were observed that two formulations attracted % for females, % for populations being male and female together. Biological activity tests of these two formulations on MFF were carried out in Washington citrus areas in which fruit fly is very dense and gives more generations in that Mediterranean region. At the end of this study, with the two bait formulations which are economic and provide ease of application, successful results were taken both in the laboratory and field treatments. January 2011, 78 pages Key Words: Formulation, ready-bait, medfly, Ceratitis capitata, citrus ii

4 TEŞEKKÜR Bu çalışma Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü tarafından desteklenmiştir. Bu konuda bana çalışma fırsatı veren, çalışmaların düzenlenmesi ve yürütülmesinde sürekli ilgi ve desteğini esirgemeyen Sayın Prof. Dr. M.Oktay GÜRKAN (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü) ile çalışmanın sağlıklı yürütülmesindeki katkı ve desteklerinden dolayı tez izleme komitesi üyeleri Sayın Prof. Dr. Hüseyin BAŞPINAR (Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi) ve Sayın Doç. Dr. Cem ÖZKAN a (Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi) teşekkür eder, saygılarımı sunarım. Bu çalışma süresince her konuda destek olan başta Sayın Dr. Ali TAMER, Sayın Dr. Numan E. BABAROĞLU, Sayın Ergün CÖNGER, Sayın Faruk DOĞAN (Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü), materyal temini konusunda yardımlarını esirgemeyen Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ne ve değerli çalışanlarına, ayrıca çalışmalarım süresince desteklerini benden esirgemeyen aileme teşekkürlerimi sunarım. Murat KAHYAOĞLU Ankara, Ocak 2011 iii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii SİMGELER DİZİNİ... v ŞEKİLLER DİZİNİ... vi ÇİZELGELER DİZİNİ... viii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Yöntem Formülasyon çalışmaları Formülasyonların kalite kontrol çalışmaları Biyolojik çalışmalar ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Formülasyon çalışmaları Formülasyonların kalite ve kontrolleri sonuçları Biyolojik etki SONUÇ KAYNAKLAR EK 1 Çalışmalarının yürütüldüğü Boztepe Tarım İşletmesinin denemeler süresince ortalama sıcaklık ve orantılı nem değerleri ÖZGEÇMİŞ iv

6 SİMGELER DİZİNİ µl Mikrolitre AMS Akdeniz Meyvesineği AOAC Association of Official Analytical Chemists CIPAC Collaborative International Analytical Council cm Santimetre dk Dakika EC Emülsiyon konsantre FAO Food and Agriculture Organization g Gram GC Gas Chromatography HPLC High performance Liquid Chromatography kg Kilogram l Litre m Metre Max Maksimum MFF Mediterranean furitfly Min Minimum ml Mililitre Ort Ortalama St.Hata Standart Hata t Ton WP Islanabilir toz v

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1.1 Akdeniz meyvesineği vuruğu nedeniyle dökülen meyve... 3 Şekil 3.1 Protein analiz cihazı kullanılan (KJELTEC 2200) Şekil 3.2 Aktif madde analizlerinde kullanılan Agilent 1100 HPLC cihazı Şekil 3.3 Aktif madde analizlerinde kullanılan AGILENT 6890N GC cihazı Şekil 3.4 Özgül ağırlık ölçme cihazı (KYOTO DA-100) Şekil 3.5 Otomatik ıslak eleme cihazı (RETSCH AS 200) Şekil 3.6 ph metre (İSOLAB W.T.W) Şekil 3.7 Viskozimetre (Brookfield DV-I) Şekil 3.8 Akdeniz meyvesineği erginlerinin yetiştirildiği kafesler Şekil 3.9 Hava akışlı, Y tüpü olfaktometre düzeneği şeması Şekil 3.10 Hava akışlı, Y tüpünün vakum pompası Şekil 3.11 Hava akışlı, Y tüpü olfaktometre düzeneğine verilen havayı temizlemek için kullanılan karbon filtresi Şekil 3.12 Hava akışlı, Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki Akdeniz meyvesineği erginleri Şekil 3.13 Arazi çalışmalarının yapıldığı TİGEM/Boztepe Tarım İşletmelerine ait portakal bahçesi Şekil 3.14 Antalya/Boztepe Tarım İşletmeleri portakal bahçesinde ergin çıkışlarını belirlenmek amacıyla asılan tuzaklar Şekil 3.15 Deneme parsellerine asılan ve ergin sayımlarının yapıldığı yapışkan tablalar Şekil 4.1 MK-DE formülasyonunda aktif maddenin stabilite testleri öncesi ve sonrasına ait analizine ait kromotogramlar Şekil 4.2 MK-Dİ formülasyonunda aktif maddenin stabilite testleri öncesi ve sonrasına ait analizine ait kromotogramlar Şekil 4.3 MK-İ formülasyonunda aktif maddenin stabilite testleri öncesi ve sonrasına ait analizine ait kromotogramlar aktif madde analizine ait kromotogramlar vi

8 Şekil 4.4 MK-T formülasyonunda aktif maddenin stabilite testleri öncesi ve sonrasına ait analizine ait kromotogramlar aktif madde analizine ait kromotogramlar Şekil 4.5 Laboratuvarda Akdeniz Meyvesineği Erginleri Y tüpü olfaktometre düzeneğinde denemeye alınan formülasyonlara doğru yönelimleri Şekil 4.6 Akdeniz Meyvesineği (dişi+erkek) erginlerinin Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki yönelimleri Şekil 4.7 Akdeniz Meyvesineği dişi bireylerin Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki yönelimleri Şekil 4. 8 Akdeniz Meyvesineği (dişi+erkek) erginlerinin ve dişi bireylerin Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki formülasyonlara yönelim oranları Şekil 4.9 Akdeniz Meyvesineği (dişi+erkek) erginlerinin ve dişi bireylerin Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki formülasyonlara cezbetme oranına etkileri Şekil 4.10 Tuzaklarda yakalanan AMS Erginleri Şekil 4.11 İlaçlama öncesi haftalık sayımlardaki ortalama ergin çıkışları (adet/tuzak) Şekil Antalya/Boztepe Tarım İşletmesi Müdürlüğü portakal bahçesinde tuzak ile yakalanan ergin sayıları Şekil 4.13 Tuzaklarda yakalanan ortalama ergin sayıları Şekil 4.14 Çalışmada kullanılan formülasyonların etki değerleri Şekil 4.15 Vuruklu meyve Şekil Antalya/Boztepe Tarım işletmesi müdürlüğü portakal bahçesinde vuruklu meyve sayıları Şekil 4.17 Formülasyonların vuruklu meyve sayılarına olan etkileri Şekil 4.18 İlaçlamaların vuruklu meyve sayısını azaltmadaki etki değerleri Şekil 4.19 Akdeniz meyvesineği sayıları ile vuruklu meyve sayıları arasındaki ilişki Şekil 4.20 Tuzaklarda yakalanan ergin AMS sayıları ile aynı parsellerde tespit edilen vuruklu meyve sayıları arasındaki ilişki vii

9 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 3. 1 MK-İ formülasyonu için aktif madde analiz şartları Çizelge 3. 2 MK-T formülasyonu için aktif madde analiz şartları Çizelge 3. 3 MK-DE formülasyonu için aktif madde analiz şartları Çizelge 3. 4 MK-Dİ formülasyonu için aktif madde analiz şartları Çizelge 3. 5 MK-M formülasyonu için aktif madde analiz şartları Çizelge 3. 6 Formülasyonlara uygulanan fiziksel testler Çizelge 3. 7 Antalya/Boztepe Tarım İşletmesinde 2009 yılında yapılan denemede kullanılan formülasyonlar ve dozları Çizelge 4.1 Formülasyonların Kjeldahl toplam protein tayini metoduna göre yapılmış analiz sonuçları Çizelge 4.2 Formülasyonların CIPAC metotlarına göre yapılmış aktif madde miktarlarını gösteren analiz sonuçları Çizelge 4.3 Formülasyonların dijital dansimetre ile ölçülen özgül ağırlık değerleri Çizelge 4.4 Formülasyonların 1., 3. ve 12. dk sonra ölçülen kalıcı köpüklenme sonuçları Çizelge 4.5 Formülasyonların direk ve %1 lik konsantrasyonlarına ait ph değerleri Çizelge 4.6 Formülasyonların WHO standart ser ve standart yumuşak sularla hazırlanan süspansiyon kabiliyeti sonuçları Çizelge 4.7 Formülasyonların stabilite öncesi ve sonrasına ait viskozite değerleri Çizelge 4.8 Akdeniz Meyvesineği (dişi+erkek) erginlerinin Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki yönelimleri Çizelge 4.9 Akdeniz Meyvesineği dişi bireylerin Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki yönelimleri Çizelge 4.10 Akdeniz Meyvesineği (dişi+erkek) erginlerinin ve dişi bireylerin Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki formülasyonlara yönelim oranları Çizelge 4.11 Akdeniz Meyvesineği (dişi+erkek) erginlerinin ve dişi bireylerin Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki formülasyonlara cezbetme oranına etkileri viii

10 Çizelge 4.12 Ergin çıkışlarını belirlemek amacıyla asılan tuzaklarda yakalanan AMS ergin sayıları Çizelge 4.13 Antalya/Boztepe Tarım İşletmesi Müdürlüğü portakal bahçesinde tuzak ile yakalanan ergin sayıları Çizelge 4.14 Tuzaklarda yakalanan ortalama ergin sayıları Çizelge 4.15 Çalışmada kullanılan formülasyonların etki değerleri Çizelge 4.16 Antalya/Boztepe Tarım İşletmesi Müdürlüğü portakal bahçesinde vuruklu meyve sayıları Çizelge 4.17 Formülasyonların vuruklu meyve sayılarına olan etkileri Çizelge 4. 8 İlaçlamaların vuruklu meyve sayısını azaltmadaki etki değerleri ix

11 1. GİRİŞ Bitki koruma ürünleri, tarımda verimin ve kalitenin arttırılmasında kullanılan en önemli girdilerinden biridir. Gelişen dünya nüfusu ve buna paralel olarak artan beslenme ihtiyacı karşısında, tarımda üretimi artırmak gayesiyle tarım ilaçları, birçok ülkede olduğu gibi, ülkemizde de çok fazla miktarda kullanılmaktadır. Tarım ilaçları faydalarının yanı sıra, bilinçsiz ve hatalı kullanım sonucu birçok çevre sorununu da beraberinde getirmektedir. Bunun sonucu olarak gıda maddeleri üzerinde büyük miktarda ilaç kalıntıları bırakabilmektedir. Bu gıdalarla beslenen insanlar ve çevredeki diğer canlılar bir takım zehirlenmelere maruz kalabilecekleri gibi, ilaçlar bazı ürünlerde tat, renk, şekil, koku ve kalite değişimi meydana getirebilmektedir. Çevredeki zararlı böcekler yanında; faydalı böcekleri, arıları, kuşları, göl ve sularda yaşayan canlıları ve mikroorganizmaları da öldürerek, onların bizler için yararlı olan faaliyetlerini engellemekte ve doğal dengeyi yok etmektedirler. Tarımsal ürünlerin korunması için kullanılan Bitki Koruma Ürünlerinin bunlara benzer daha birçok olumsuz etkileri sıralanabilir. Ama şu da bir gerçektir ki; Dünya nüfusunun hızla arttığı, buna karşın tarım alanlarının azaldığı bilinen bir gerçektir. Hızla artan dünya nüfusu için uzmanlar dikkat çekmekte, açlık sorununun giderek büyüyen bir sorun olduğunu vurgulamaktadırlar. Bir zamanlar bilinçsiz olarak yapılan bazı yanlışlıklar, bugün bile bile yapılmaktadır. Erozyon, yeni yerleşim yerlerinin açılması, fabrikaların tarım alanlarında kurulması, karayolları, demiryolları, havaalanları yapmak için verimli tarım alanlarının tahrip edildiği bilinen bir gerçektir. Tarım alanları gün geçtikçe azalırken, dünya nüfusunun %40 ı yeterince beslenememekte, her yıl milyonlarca insan açlıktan ölmektedir Belirtilen gereksinimlerden dolayı; uzmanlar tarım alanlarında birim alandan en yüksek verimi alabilmek için her gün yeni tarım tekniklerini devreye sokmaya, gübreleme, sulama, toprak işleme vb. çalışmalarla tarımda verimi ve kaliteyi arttırmaya çalışmaktadırlar. Ancak verimi arttırıcı bu türlü kültürel faaliyetler, bitkilerde hastalık ve zararlıların artışına sebep olabilmektedir. Bu etmenler hasat öncesinde ve hasat sonrasında yetiştirilen tarım ürünlerine zarar verebilmektedir. Bu zararı giderebilmek amacıyla, hastalık ve zararlılarla mücadelede kimyasal maddelerin kullanımı kaçınılmaz 1

12 bir gerçektir. Çünkü tarım ilacı kullanılmadığı takdirde ürün kayıplarının %45-65 e ulaştığı bildirilmektedir (Öztürk 1997). Ülkemizin ve dünyanın önemli meyve sineklerinden olan Akdeniz meyvesineği [Ceratitis capitata Wiedemann (Diptera: Tephritidae)]mücadele edilmediği zaman önemli ürün kayıplarına neden olan bir zararlıdır. Bu zararlı ile yapılacak mücadelenin başarısı ve kalitesi meyvelerin kalitesini ve pazar değerini o oranda arttıracaktır. Ayrıca, ihracat şansını arttıracağı gibi bitki koruma ürünlerinin kullanımının neden olacağı olumsuz etkiler de minimuma indirilmiş olacaktır. Dünyada bu zararlı ile mücadelede çok değişik yöntemler uygulanmaktadır. Mücadele yöntemi ne şekilde olursa olsun, temel hedef; insan ve çevre sağlığını ön planda tutan yöntem uygulanmasına çalışılmaktadır. İşte bu yöntemlerden biri olan ve toksik maddeyi doğrudan zararlıyla buluşturmayı hedefleyen ve bu sayede kimyasal mücadelenin kalitesini arttıran zehirli yem formülasyonu bu çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Türkiye de yaklaşık otuz milyon adet turunçgil ağacı bulunmakta olup her yıl yaklaşık üç milyon ton ürün elde edilmekte ve bunun da yaklaşık %30 u ihraç edilmektedir. Ülkemizde turunçgil üretim alanları Akdeniz, Ege ve Karadeniz sahili boyunca yayılmış durumdadır. Toplam turunçgil ağacı sayısının %74.78 i Akdeniz Bölgesinde, %23.43 ü Ege Bölgesinde ve %1.56 sı ise Karadeniz Bölgesi nde bulunmaktadır (Anonim, 2008). Akdeniz meyvesineği (AMS) dünyanın tropik ve subtropik tüm bölgelerine yayılmış ve dış karantina listesinde yer alan önemli bir meyve zararlısıdır. Polifag bir zararlı olup başta turunçgiller olmak üzere kayısı, şeftali, ayva, incir, erik, elma, armut, Trabzon hurması konukçuları arasında yer almaktadır. Zararlı turunçgillerin olgunlaşmasından önceki döllerini bu konukçular üzerinde tamamlamaktadır. AMS zararı larvası tarafından yapılmaktadır. Meyvenin etli kısmında beslenen larvalar meyvenin bu kısmında bir yumuşama ve çöküntü meydana getirirler. Zarara uğrayan meyveler zamanından önce olgunlaşır ve dökülür (şekil 1.1). 2

13 Şekil 1.1 Akdeniz meyvesineği vuruğu nedeniyle dökülen meyve Akdeniz meyvesineğinin ekonomik önemi, turunçgil ihracatını tehdit etmesinden kaynaklanmaktadır. Gümrük kapılarında bu dış karantina zararlısı ile bulaşık bir tek vuruklu meyvenin bulunması tarımsal ürün ihracatının durmasına neden olmaktadır. Gerek ihracatta Ülkemiz meyve üreticilerinin rekabet gücünü korumak ve arttırmak, gerekse iç tüketime sağlıklı ürün sunmak için zararlı ile etkin bir şekilde mücadele yapılmalıdır. Bu zararlı ile mücadelede kimyasal mücadele yöntemi önemli bir yer tutmaktadır. Her yıl yaklaşık olarak 14 milyon ağaçta kimyasal mücadele yapılmaktadır (Anonim 2010). Bu güne kadar Türkiye de, AMS mücadelesinde kullanılmak üzere geliştirilen değişik cezbediciler, insektisitlerle birlikte denenmiş ve zararlıya karşı etkili olanlar ortaya çıkarılmıştır (Zümreoğlu vd. 1987; Büyükurvay vd. 1998). Çalışmalar sonucunda AMS ile mücadelede zehirli yem- kısmi dal ilaçlama metodu uygulamaya verilmiştir. Bu metoda göre Ziray adlı yerli üretim cezbedici veya ithal cezbediciler, malathion 25 WP ile karıştırılarak kullanılmaktadır. 3

14 Mücadele yapılan bahçelerde ise tek bir aktif maddenin (malathion 25 WP) tank karışımı şeklinde ruhsatlı olması ve üreticilerin zararlıya karşı ruhsatlı olmayan insektisitleri de kullanmaları nedeniyle çeşitli problemler yaşanmaktadır. Bu çalışma ile AMS gibi oldukça önemli bir dış karantina zararlısına karşı hazır yem formülasyonlar geliştirilmiş ve bu formülasyonların laboratuvar ve arazi koşullarında AMS erginleri üzerindeki biyolojik etkinlikleri araştırılmıştır. Bu sayede hem mevcut kimyasal uygulamaya yeni alternatifler yaratılmış hem de tek bir preparatla hidrolize protein ve aktif maddenin tek bir ambalaj içerisinde olacağı yeni ürünler hazırlanmıştır. Tank karışımı şeklinde uygulanan mevcut ruhsatlı yöntemdeki zorluk ve aksaklıkların giderilebilmesi amacıyla, hazır yem formülasyon (bait) ile ülkemizde ilk defa böyle bir formülasyon çalışması gerçekleştirilmiştir. 4

15 2. KAYNAK ÖZETLERİ Meyvesineklerine karşı, melas ya da şeker solüsyonlarının kurşun arsenat gibi mide zehirli toksinlerle ilk defa kombine edilerek 1889 yılarında Avustralya da kullanıldığı fakat daha sonra bu yaklaşımın terk edilerek, hidrolize proteinlerin kullanıldığı bildirilmektedir. Gurney (1925), bazı proteinlerin ve fermente edilmiş şekerlerin meyvesinekleri için ilk geliştirilen tuzaklarda kullanıldığını bildirmektedir. Meyvesineklerinin dekompoze protein veren bileşikler tarafından cezbedildiği ilk kez Mc. Phail (1939) tarafından belirtilmiştir. Protein hidrolizat ve asit hidrolizat bileşimli cezbedicilerin geliştirilmeleri ve mücadelede insektisitlerle karıştırılarak zehirli yem olarak kullanılmaları 1950 li yıllarda Hawaii Adalarında (ABD) üç meyvesineği türüne (Ceratitis capitatawiedemann, Dacus dorsalis Hend., Dacus cucurbitae Coq.) karşı olmuştur. Steiner (1952), Zehirli yem ilaçlama yöntemleri üzerinde yapmış olduğu çalışmalarda, metacide veya parathion ile şeker içeren soyalı enzimatik hidrolize proteinli zehirli yem ilaçlamalarının Akdeniz meyvesineğini çekiciliğinin yüksek oranda arttırdığını, zehirli yem ilaçlamalarının parazitoitlere daha az zararlı olduğunu kaydetmektedir. Öngören vd (1966), Ege Bölgesinde cezbedici olarak Nasiman ı kullanarak Akdeniz meyvesineğine karşı zehirli yem kısmi dal ilaçlamaları yapmışlar yöntemin bu bölgede başarıyla kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Aysu vd.., (1971) de Ege Bölgesi nde cezbedici olarak Zitan kullanıp, Zeytin sineği, Dacus olea Gmel. (Dip.: Tephritidae) ya karşı zehirli yem kısmi dal ilaçlaması üzerinde çalışmalar yapmışlar ve yöntemi pratiğe vermişlerdir. 5

16 Akman ve Zümreoğlu (1973), Fitiline %97 oranında Trimedlure ve %3 DDVP emdirilmiş Steiner tuzaklarının %2 amonyum fosfat içeren McPhail tuzaklarından %95 oranında daha etkili olduğunu saptamışlardır. Delrio ve Zümreoğlu (1983), Trimedlure içeren sarı yapışkan visual tuzakların Akdeniz meyvesineğini çekicilik mesafesinin sarı tuzakların yalın olarak kullanımında 8-10 misli fazla olduğunu belirtmişlerdir. Zümreoğlu (1990), Akdeniz meyvesineğinin yakalanmasında kullanılan tuzak sistemlerinin standart bir hale getirilmesi için yaptığı çalışmada besin, seks, renk vb. çeşitli tuzak ve cezbedici kombinasyonlarını denemiş, %9 Nu-lure+%3 Boraks tuzu+trimedlure kapsülü+% 88 su içeren geliştirilmiş McPhail tuzaklarını en etkin kombinasyon olarak tespit etmiştir. Büyükurvay vd. (1998), Akdeniz Meyvesineği ve Zeytin Sineği (Bactrocera oleae) Mücadelesinde Kullanılacak Yerli Üretim Cezbedicileri Geliştirme ve Uygulama Olanakları Üzerine Araştırmalar adı altında yürütülen proje kapsamında, Ankara Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü nde hazırlanan namzet cezbedicilerin biyolojik aktivite denemelerinin Adana Zirai Mücadele Araştırma, Mülga Antalya Narenciye ve Seracılık Araştırma ve Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitülerinde yürütülen projeler dahilinde yapıldığını; çalışmalar sonucunda, 1994/5 no lu namzet cezbedicinin %50, %25, %10 ve %5 lik dozlarda Nu-lure %9 a kıyasla, hatta mukayese ilacının etkili dozundan (%9) daha düşük olan %5 lik dozunun bile Akdeniz meyvesineğine daha yüksek biyolojik aktivite gösterdiğini belirtmiştir. Epsky vd. (1999), Akdeniz meyvesineğine karşı zararlının dişilerini de büyük oranda çekebilen tuzak+cezbedici kombinasyonunu araştırmışlar ve amonyum asetat, putrescine ve trimetilamin içeren tuzaklarının %90 a varan oranda dişi bireyleri çektiğini saptamışlardır. 6

17 Steiner (1952), Zehirli yem ilaçlama yöntemleri üzerinde yapmış olduğu çalışmalarda, metacide veya parathion ile şeker içeren soyalı enzimatik hidrolize proteinli zehirli yem ilaçlamalarının Akdeniz meyvesineğini çekiciliğinin yüksek oranda arttırdığını, zehirli yem ilaçlamalarının parazitoitlere daha az zararlı olduğunu kaydetmektedir. Ambaroğlu vd. (1966), Çukurova Bölgesinde yaptıkları araştırma ile cezbedici olarak Nasiman ve Staley 7 kullanılarak Akdeniz meyvesineğine karşı ülkemizde ilk kez zehirli yem kısmi dal ilaçlaması yöntemini uygulamışlar ve başarılı sonuçlar alındığını belirtmişlerdir. Hawell vd. (1975), Tunus ta ¼ oranında %95 teknik malathion+protein hidrolizat kombinasyonunun havadan uçakla şeritvari (50 m.) ilaçlama ile Akdeniz meyvesineği erginlerine karşı % oranında başarılı olunduğunu belirtmektedir. Zümreoğlu vd. (1987), İzmir ve civarında Akdeniz meyvesineğine karşı çeşitli tuzakların etkinlikleri ile ilgili çalışmalarda Trimedlure içeren Steiner ve Delta tipi tuzakların visual ve besi tuzaklarından daha etkili çekicilik özelliğinde olduğunu saptamışlardır. Mau ve Kessing (1992), Akdeniz meyvesineğinin yumurtalarını çok kısa sürede bırakması ve bu esnada kimyasal kalıntı ile çok az temas etmesi nedeniyle Hawaii de zararlı ile mücadelede insektisitlerin tek başına yeterli etkiyi göstermediğini ve zararlı ile mücadelede cezbedici olarak Nu-Lure un kullanıldığı zehirli yem kısmi dal ilaçlama yönteminin de yeterli olmadığını bildirmişlerdir. Rubin vd. (1996), Organik turunçgil bahçelerinde yaygın olarak kullanılan tuzaklardaki yapışkan maddenin kuruması nedeniyle farklı türdeki tuzakların denenmesi gerekliliğini ortaya çıkartmıştır. Yapışkan maddeye %10 trimedlure karıştırılarak oluşturulan karışım, 60x40 cm ebadındaki plastik levhalara sürülerek hazırlanan tuzaklar İsrail de 34 yaşında bir organik greyfurt bahçesine asılmış, 1 dektarda sinek sayısı ortalama 46.5 adet, trimedlure olmayan kontrol tuzaklarda ise 1.3 adet olmuştur. 0.1 hektarda 6.6 adet 7

18 trimedlure tuzakta 306 adet sinek yakalanmış, kontrolde ise 9 adet sinek yakalanmıştır. 10x10 cm boyutundaki tuzaklarda (1 da.) ise 106 sinek yakalanmış kontrolde hiç yakalanmamıştır. 0.1 hektarda 20x20 cm boyutundaki tuzaklarda 132 sinek yakalanmış, kontrolde ise 7 adet yakalanmıştır. Tuzaklar için yapılan ikinci çalışmada ise 3.5 metre aralıklı ve aralarında 8 ağaç olan tuzak denemesinde, tuzaklar arasında 3 ağaç olduğu zaman trimedlur tuzaklarında 1 da da 184 adet sinek yakalanmış, karşılaştırma tuzağında 4 sinek yakalanmıştır. Bu denemede rüzgarın yönü sineklerin farklı yönelmelerine sebep olmuştur. Sonuç olarak tuzakların daha yakın yerleştirilmesi dekar başına daha fazla sinek yakalanmasını sağlamıştır. Bu sistemin uygulamasının kolay ve ucuz olduğu belirlenmiştir. Bronson (1998), Florida da Akdeniz meyvesineğinin kimyasal mücadelesinde malathionun kısmi dal ilaçlaması şeklinde kullanıldığını ve bununla birlikte Kısır Böcek Salım Tekniğinin de kullanıldığını belirtmektedir. Moreno vd. (2000), Florida da Akdeniz meyvesineği ne karşı havadan ve yerden Spinosad-Solbait ilacının ve Malathion+Nu-lure un %10 ve %20 lik dozlarının karşılaştırıldığı çalışmada havadan uygulanan Spinosad-Solbait ın zararlı populasyonunu %93 oranda, %10 ve %20 lik Malathion+Nu-lure un ise sırasıyla % 75 ve %82 oranında düşürdüğünü belirlemişlerdir. Burns vd. (2001), Florida da yıllarında Akdeniz meyvesineği nin epidemi yapması nedeniyle zararlıya karşı mücadelede malathion dışında farklı bitki koruma ürünlerinin araştırılması zorunluluğunu ortaya çıkartmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda spinosad+solbait in malathion+nu-lure dan daha etkili olduğu belirlenmiştir. Ayrıca bu bu ilacın doğada halihazırda var olan ve salımı yapılan doğal düşmanlara olumsuz etkisinin olmadığı gözlenmiştir. Thomas vd. (2001), Florida da Akdeniz meyvesineği mücadelesinin kimyasal mücadele ve kısır böcek salımı şeklinde yapıldığını, kimyasal mücadelede malathion ve 8

19 diazinonun kullanıldığını belirtmektedirler. Malathionun uçakla bir sezon boyunca ortalama 7 defa uygulandığını bildirmektedirler. Will (2001), Akdeniz meyvesineği ile etkili bir mücadele yapılmadığı takdirde %50 ürün kaybına sebep olabileceğinden ve zararlıya karşı yapılan kısmi dal ilaçlamasının avantajlarından bahsetmektedir. Araştırmacı kimyasal mücadelede malathion, dimethoate ve diazinonun kullanıldığını bununla birlikte neem gibi bitkisel ürünlerin de zararlı mücadelesinde kullanılmasına yönelik çalışmaların olduğunu belirtmektedir. Llopis vd. (2003), İspanya da Akdeniz meyvesineği ile mücadelede organik fosforlularla kısmi dal ilaçlaması şeklinde, kısır böcek salımı ve kitle tuzaklama ile mücadele edildiğini bildirmektedirler. Bakteriyel orijinli bir insektisit olan Spinosad ın ileriki yıllarda organik fosforluların yerini alabileceğini belirterek, Lufenuron aktif maddeli bir böcek gelişim düzenleyici ile zararlının otosterilizasyonu üzerinde çalışmalar yaptıklarını ve mücadelede Malathion ve kitle tuzaklama kadar etkili olduğunu belirtmektedirler. Alemany vd. (2004), İspanya da 2004 yılında izole bir alan olan Majorca da yapılan bir çalışmada, Akdeniz meyvesineğinin ergin dişilerini kitlesel tuzaklama için besi cezbedici kullanmışlardır. Dişi bireyleri cezbetmek için hazırlanan 125 adet tuzak iki ağaca bir tuzak olacak şekilde yerleştirilmiş, bu uygulama ile zararlının popülasyonu en düşük seviyede tutulmuştur. Fakat ağustos ayının ortalarından itibaren deneme alanı etrafındaki incir meyvelerinin olgunlaşmaya başlaması ve bu bahçelerde Akdeniz meyvesineğine karşı mücadele yapılmaması böceğin popülasyonunun artmasına ve zararlının kontrol altına alınamamasına neden olmuştur. Ortalama olarak tuzaklarda dişi yakalama oranının %79.3 olması yöntemin yüksek derecede etkili olduğunu göstermiştir. İncir bahçelerinin yakınındaki tuzaklarda yüksek yakalanma oranı çevreden olan yoğun bulaşmaların göstergesi olmuştur. Bu yüzden böyle çalışmalarda kenar etkisinin çok önemli olduğu yapılan çalışma ile kanıtlanmıştır. 9

20 Llopis vd. (2003), Lufenuron aktif maddeli bir böcek gelişim düzenleyici ile zararlının oto sterilizasyonu üzerinde çalışmalar yaptıklarını ve mücadelede malathion ve kitle tuzaklama kadar etkili olduğunu belirtmektedirler. Robert vd.., (2005) Ticari olarak satılan spinosad içerikli bait formülasyonun yağmur dışındaki çevresel faktörlerden (ışık, sıcaklı, nem) 14 güne kadar etkilenmediğini, 80 mg ile 800 mg dozlarının etkinliğinde önemli bir fark olmadığını bildirmişlerdir. 10

21 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1 Materyal Çalışmanın materyalini; Akdeniz meyvesineği erginleri, insektisit özelliği gösteren aktif maddeler, formülasyon yapımında kullanılan yardımcı maddeler, protein içerikli madde, analitik standartlar, karıştırıcılar, öğütücüler, Pestisit kalite kontrolünde kullanılan cihazlar, çeşitli kimyasallar, cam malzemeler, ilaçlama aleti Y tüpü olfaktometre ve AMS tuzakları oluşturmuştur. 3.2 Yöntem Formülasyon çalışmaları Aktif maddelerin hidrolize protein içerikli besin cezbedicisi ile uyumlu hale getirilebilesi amacıyla, öncelikle kullanılan teknik maddeler için uygun çözücüler seçilmiştir. Uygun çözücünün seçimi için; 5 deney tüpüne aynı teknik maddeden 1,20±0,02 g konulmuştur. Daha sonra üzerine her defasında 2 ml olmak üzere toplam 10 ml çözücü ilave edilerek tümü çözülünceye kadar çalkalanmıştır (Flanagan, 1972). 10 ml ilave edildikten sonra çözünme olmamışsa, işlem sona erdirilmiştir. Bu işlem sonucunda aktif maddenin tümünün çözündüğü çözücüler uygun çözücü olarak seçilmiştir. Bu işlemler çalışmalarımızda kullanılan İmidacloprid, Deltamethrin, Diazinon, Tau-Fluvalinate ve Malathion için ayrı ayrı uygulanmıştır. Çözücü bazının hazırlanmasından sonra, hidrolize proteini de içeren su bazı hazırlanmıştır. Bun amaçla protein kaynağı, fermantasyona yardımcı maddeler ve su ile önce yavaş daha sonra 2500 devir/dakika hızda 1 saat süre ile karıştırılmıştır. Aktif maddenin fizikokimyasal özelliği dikkate alınarak, daha sonra su ve solvent bazları formülasyon içerisindeki tüm girdilerin inceliğinin 5-10 mikron çaplara ulaşabilmesi ve homojenitesinin sağlanması amacıyla yüksek hızlı değirmenden (jetmil) 11

22 geçirilmişlerdir. Değirmeden geçen karışım tekrar 2500 devir dakika hızda karıştırma işlemine tabi tutulmuşlardır. Elde edilen 5 adet bait formülasyon MK-İ, MK-T, MK-M, MK-DE ve MK-Dİ olarak kodlandırılmışlardır Formülasyonların kalite kontrol çalışmaları Bu amaçla, formülasyonların kalite kontrollerini yapmak için kimyasal ve fiziksel analizlere tabi tutulmuşlardır.bu çalışmalar formülasyonlar hazırlandıktan hemen sonra ve depolama testlerine tabii tutulduktan sonra yapılmıştır. Formülasyonlar içerisinde aktif madde olarak; Malathion bulunan preparat Solüsyon Konsantre (SL), İmidacloprid ve Delthametrin içerikli olanlar Süspansiyon Konsantre (SC), Tau-fluvanate ve Diazinon aktif maddesine sahip olanlar ise Süspoemülsiyon (SE) karakterde formülasyonlar olarak kalite kontrollere tabi tutulmuşlardır. Kimyasal özelliklerinin belirlenmesi çalışmaları Kimyasal analizler çerçevesinde söz konusu formülasyonlarda protein miktarlarının belirlenmesi AOAC ve aktif madde miktarlarını belirlenmesi ise CIPAC Metotlarına göre yapılmıştır. Formülasyonların protein miktarlarının belirlenmesi çalışmaları Formülasyonun ana maddelerinden biri olan cezbedicinin hidrolize protein miktarı Kjeldahl toplam protein tayini metoduna göre yapılmıştır (Anonymous, 1990). Yaklaşık 1 g tartılan numune iki adet Kjeldahl katalizörü (0,4 g CuSO 4 +3,5 g KSO 4 ) ile birlikte 12 ml derişik H 2 SO 4 ile birlikte cam tüp içerisinde 420 o C derecede ısıtılmıştır. Köpüklenmeyi önlemek için üzerine 5 ml Hidrojen peroksit ilave edilmiştir. 1 saat süren yakma işleminden sonra 10 dakika soğutulmuş, daha sonra NaOH ve borik asitle destile edilmiş, elde edilen destilatın 0.1 N HCl asit ile titrasyonu yapılarak toplam protein miktarı bulunmuştur. Protein miktarı hesaplanırken aşağıdaki formül kullanılmıştır: %N=(T-B)x14.007x100/W % Protein=NxF 12

23 T= Numune için sarf edilen titrant hacmi (ml) B= Şahit numune için sarf edilen titrant hacmi (ml) N= Titrant norlamitesi F= Azot Protein çevrim faktörü (6.25) W= Ağırlık (mg) Şekil 3.1 Protein analiz cihazı kullanılan (KJELTEC 2200) Formülasyonların aktif madde miktarının belirlenmesi çalışmaları Hazırlanan formülasyonlar içerisindeki aktif maddenin miktar analizi, aktif maddenin özelliğine göre, CIPAC metotları kullanılarak gaz Kromotografi (GC) cihazı ve Likit Kromotografi (HPLC) cihazı ile yapılmıştır. 13

24 Şekil 3.2 Aktif madde analizlerinde kullanılan Agilent 1100 HPLC cihazı Formülasyonlardan MK-İ içerisinde bulunan İmidacloprid aktif maddesinin analizi (Anonymous, 2008) e göre yapılmıştır Buna göre; imidacloprid analitik standardından yaklaşık 10 mg hassas terazide tartılarak, 50 ml lik balon jojeye konulmuştur. Bunun üzerine 5 ml saf su ilave edilmiş ve 50 ml çizgisine kadar Asetonitril (ACN) ile tamamlanmıştır. 10 mg aktif maddeye eşdeğer MK-İ formülasyonundan tartım alınarak aynı işlem bu formülasyon için de tekrarlanmıştır. Daha sonra aşağıda çizelge 3.1 de belirtilen şartlar HPLC Yüksek Performanslı Likit Kromotografisi cihazına yüklenmiştir. Analitik standartta karşı formülasyon içersindeki aktif madde miktarı belirlenmiştir. Çizelge 3.1 MK-İ formülasyonu için aktif madde analiz şartları Cihaz Kolon Dedektör Dalga Boyu Enjeksiyon Miktarı Yüksek Performanslı Sıvı Kromotografi (HPLC) Nükleosil 5C18 Diode Array Dedector (DAD) 254 nm 1 mikro litre 14

25 Formülasyonlardan MK-T içerisinde bulunan Tau-Fluvalinate aktif maddesinin analizi CIPAC metoduna göre yapılmıştır Buna göre; i Tau-Fluvalinate analitik standardından yaklaşık 10 mg hassas terazide tartılarak, 100 ml lik balon jojeye konulmuştur. Bunun üzerine 10 ml saf su ilave edilmiş ve 100 ml çizgisine kadar Asetonitril (ACN) ile tamamlanmıştır. 10 mg aktif maddeye eşdeğer MK-T formülasyonundan tartım alınarak aynı işlem bu formülasyon için de tekrarlanmıştır. Aşağıda belirtilen şartlar (Çizelge 3.2) HPLC Yüksek Performanslı Likit Kromotografisi cihazına yüklenmiştir. Çizelge 3. 2 MK-T formülasyonu için aktif madde analiz şartları Cihaz Kolon Dedektör Dalga Boyu Enjeksiyon Miktarı Yüksek Performanslı Sıvı Kromotografi (HPLC) Nükleosil 5C18 Diode Array Detector (DAD) 205 nm 1 mikro litre MK-DE Formülasyonunda bulunan Deltamethrin, MK-Dİ formülasyonun aktif maddesi Diazinon ve MK-M formülasyonunun aktif maddesini içeren Malathion analizleri de CIPAC metoduna göre yapılmıştır. Buna göre; MK-DE formülasyoınunun aktif madde analizi için, analitik standardından yaklaşık 10 mg hassas terazide tartılarak, 100 ml lik balon jojeye konulmuş ve üzeri dichlormetan ile 100 ml ye tamamlanmıştır. 10 mg aktif maddeye eşdeğer MK-DE formülasyonundan tartım alınarak aynı işlem formülasyon için de tekrarlanmıştır. Gas Kromotografi (GC) cihazına aşağıda belirtilen şartlar yüklenmiştir. (Çizelge 3.3) Çizelge 3.3 MK-DE formülasyonu için aktif madde analiz şartları Cihaz Gas Kromotografi (GC) Kolon HP 1 Dedektör Flame Ionization Detector (FID) Fırın Sıcaklığı 300 o C Kolon Sıcaklığı 280 o C 15

26 MK-Dİ Formülasyonu için analitik standardından yaklaşık 10 mg hassas terazide tartılarak, 100 ml lik balon jojeye konulmuş ve dichlormetan ile 100 ml ye tamamlanmıştır. Analitik standarda eşdeğer aktif madde olacak şekilde MK-Dİ formülasyonundan tartım alınmış ve üzeri 100 ml çizgisine kadar dichlormetan ile tamamlanmıştır. Çizelge 3.4 de belirtilen şartlar GC Gas Kromotografi cihazına yüklenmiştir. Çizelge 3.4 MK-Dİ formülasyonu için aktif madde analiz şartları Cihaz Gas Kromotografi (GC) Kolon HP 1 Dedektör Flame Ionization Detector (FID) Fırın Sıcaklığı 324 o C Kolon Sıcaklığı 220 o C MK-M Formülasyonu için analitik standardından yaklaşık 10 mg hassas terazide tartılarak, 100 ml lik balon jojeye konulmuş ve dichlormetan ile 100 ml ye tamamlanmıştır. Analitik standarda eşdeğer aktif madde olacak şekilde MK-M formülasyonundan tartım alınmış ve üzeri 100 ml çizgisine kadar dichlormetan ile tamamlanmıştır. Çizelge 3.5 de belirtilen şartlar ile analizler GC Gas Kromotografi cihazında yapılmıştır. Çizelge 3.5 MK-M formülasyonu için aktif madde analiz şartları Cihaz Gas Kromotografi (GC) Kolon HP 1 Dedektör Flame Ionization Detector (FID) Fırın Sıcaklığı 250 o C Kolon Sıcaklığı 230 o C 16

27 Şekil 3.3 Aktif madde analizlerinde kullanılan AGILENT 6890N GC cihazı Fiziksel özelliklerin belirlenmesi çalışmaları Elde edilen formülasyonların fiziksel özellikleri FAO spesifikasyonları göz önünde tutularak (Çizelge 3 6) CIPAC ve WHO metotları ile belirlenmiştir (Anonymous 1979). Çizelge 3.6 Formülasyonlara uygulanan fiziksel testler TEST METODU MK-İ MK-T MK-Dİ MK-DE MK-M (SC) (SE) (SE) (SC) (SL) GÖRÜNÜŞ X X X X X ÖZGÜL AĞIRLIK X X X X X SÜSPANSİYON KABİLİYETİ X X X X - İNCELİK X X X X - SICAK ve SOĞUK TEST X X X X X ph X X X X X KALICI KÖPÜKLENME X X X X - SOLÜSYON STABİLİTESİ X EMÜLSİYON STABİLİTESİ - X X

28 Görünüş ve renk: Gözle değerlendirilmiştir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığından ruhsat almış ZİRAY ve Success 0.24 CB preparatlarının görünüşleri de dikkate alınmıştır. Depolama Testleri: Sıcak ve soğuk şartların formülasyon üzerindeki etkilerinin belirlenmesi amacıyla; formülasyonlar sıcak ve soğuk teste tabi tutulmuşlardır (Anonymous, 1979). Sıcak test için; 250 ml lik erlenin yarısına kadar ilaç doldurulmuştur. 50 o C de 72 s bekletilmiştir. Bu süre sonda gözle kontrol edilmiştir. Herhangi bir faz ayrışması, kremleşme, yağ ayrışmasının olup olmadığı gözlenmiştir. Soğuk test için ise; 0 o C de 1 s bekletilen ilaçta, herhangi bir faz ayrışması, kremleşme, yağ ayrışmasının olup olmadığı gözlenmiştir. Özgül Ağırlık: 25 ve 50 ml lik piknometre ile hassas terazide tartım yapılarak laboratuvar şartlarında ölçülmüştür. Ayrıca Kyoto DA 100 marka dijital dansimetre ile (20 o C) ölçülmüştür (Anonim 1969). Şekil 3.4 Özgül ağırlık ölçme cihazı (KYOTO DA-100) 18

29 Solüsyon stabilitesi: 95 ml standart sert su (342 ppm) ve standart yumuşak su (34,2) konan beherlere solüsyon ilaçtan 5 ml pipet yardımıyla ilave edilmiştir. Cam baget ile bir süre karıştırılarak 100 ml lik ağzı kapaklı cam silindire aktarılmış, bu silindirler 3 kez altüst edilmiştir. Daha sonra oda sıcaklığında 1 saat bırakılmıştır(anonymous, 1979). Laboratuvar şartlarında 1 saat bekletilen solüsyonlarda herhangi bir kremleşme, ayrışma çökelti olup olmadığı gözlenmiştir. İncelik: Süspansiyon konsantre ve Süspoemülsiyon özellik gösteren formülasyonlara CIPAC MT 185 metodu uygulanarak yapılmıştır. Tartılarak alınan 10 gram ilaç 75 mikronluk (U.S.Standart No:200 Mesh) elekten su altında 10 dakika elenmiştir. Otomatik eleme makinesinde musluk suyu altında eleme işlemi yapılmıştır. İşlem sonunda elek üstünde kalan miktar porselen potalara alınarak suyu iyice buharlaşıncaya kadar, çeker ocak altında buharlaştırılmıştır. Pota üzerinde kalan miktar hesaplanmıştır. Şekil 3.5 Otomatik ıslak eleme cihazı (RETSCH AS 200) 19

30 Kalıcı Köpüklenme: CIPAC MT 47 metoduna göre 250 ml ölçü silindiri kullanılarak %5 konsantrasyonda hazırlanan su+ilaç karışımının 30 defa altüst edilmesinden sonraki 1, 3 ve 12 dakika sonraki köpük seviyeleri cetvel yardımıyla ölçülerek kaydedilmiştir. Emülsiyon Stabilitesi: 30 o C sıcaklıkta 95 ml standart sert su konulan beher üzerine SE özellikteki formülasyondan 5 ml ilave edilmiştir. Cam baget ile bir süre karıştırılarak 100 ml lik ağzı kapaklı cam silindire aktarılmış, bu silindirler 3 kez altüst edilmiştir. Daha sonra önceden ısıtılmış 30 o C sıcaklığındaki su banyosuna 1 saat bırakılmıştır(anonymous, 1979). 1 saat bekletilen emülsiyonlarda herhangi bir kremleşme, ayrışma çökelti olup olmadığı gözlenmiştir. ph Ölçümü: CIPAC MT 75.3 metoduna göre formülasyonlarda ph ölçümleri yapılmıştır. Hazırlanan formülasyonlardan direk ve %1 saf su ile hazırlanan konsantrasyonlardan ph metre ile ölçüm yapılmıştır. Bunun için önce beher içerisine konulan formülasyon manyetik karıştırıcı yardımı ile yavaş yavaş karıştırılarak ph metrenin elektrodu formülasyona daldırılmıştır. ph metrede okunan değer stabil kaldıktan sonra kaydedilmiştir. %1 lik ph ölçümleri; 1 gram formülasyon 250 ml lik beher içerisine tartılmış olup üzerine 99 gr saf su ilave edilmiştir. Oluşan %1 konsantrasyonluk formülasyon karışımı ph metre ile ölçülmüştür. 20

31 Şekil 3.6 ph metre (İSOLAB W.T.W) Süspansiyon Kabiliyeti: CIPAC MT 161 metodu kullanılarak yapılmıştır. Buna göre hazırlanan %0.4 sert ve yumuşak su konsantrasyonları içerisinde süspanse olma oranına bakılmıştır. Bunun için öncelikle 250ml lik beher içerisine 1 g ilaç tartılmıştır. Üzerine yavaş yavaş standart sert su ilave edilmiş ve iyice cam çubuk yardımıyla karıştırılmıştır. Daha sonra ilaçlı sıvı 250 ml lik ağzı kapaklı cam silindire su yardımıyla yıkanarak alınmıştır. Üzeri 250 ml çizgisine kadar sert su ile doldurulmuştur. 10 kez alt üst edilerek kapağı açık bir şekilde 5 dakika oda sıcaklığında bekletilmiştir. Daha sonra tekrar kapağı kapatılıp 10 kez alt üst edilmiştir. 30 dakika beklemeye bırakıldıktan sonra, vakum ile silindirin içindeki sıvının 9/10 luk kısmı çekilmiştir. Kalan kısım darası alınmış potaya alınarak, içerisindeki suyun buharlaşması sağlanmıştır. Bir saat etüvde bekletilen porselen pota tartılarak, süspansiyon kabiliyeti hesaplanmıştır. Viskozite: CIPAC MT 192 metoduna göre Brookfield marka dijital viskozimetre LVDV-1mili ile 3/30 rpm de ölçüm yapılmıştır. Viskozitenin ölçümü için 250 ml lik beher içerinse konulan ilaç su banyosunda 25 o C ye kadar ısıtılmış ve 10 dakika 3 numaralı mil ile 30 rpm hızda ölçüm yapılmıştır. Ölçümler 3 defa tekrarlanarak ortalama değer alınmıştır. 21

32 Şekil 3.7 Viskozimetre (Brookfield DV-I) Ülkemiz sularının sertliklerinin stabiliteyi etkileyebileceğinden, testler hem sert hem de yumuşak sularla yapılmıştır. Bunun için önce sert su hazırlanmıştır. Sert suyun hazırlanmasında g CaCl 2 (Anhydrous) ve g MgCl 2.6H 2 O saf suda çözündükten sonra saf su ile 1 l ye tamamlanmıştır. Bu şekilde hazırlanan sert suyun 1/9 oranında saf su ilave edilmesi ile de yumuşak su elde edilmiştir (Kelly, 1953) Biyolojik çalışmalar Akdeniz Meyve Sineği Erginlerinin Denemeye Hazırlanışı Denemelerde kullanılacak AMS erginlerini elde etmek amacıyla, Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü nden temin edilen pupalar, 25±1 o C sıcaklık ve %65±5 orantılı nem koşullarına sahip iklim odalarındaki 40x50x60 cm ebadında özel yapılmış 22

33 tahta kafeslerde 9x1,5 cm ölçülerindeki petriler içerisinde konulmuştur. Burada çıkan erginler toz şeker ve pekmez su karışımı ile beslenmişlerdir (Zümreoğlu 1979). Şekil 3.8 Akdeniz meyvesineği erginlerinin yetiştirildiği kafesler Formülasyonların laboratuvar koşullarında cezbediciliklerin karşılaştırılması Geliştirilen formülasyonlar laboratuvar şartlarında etkinlik denemelerine tabi tutulmuştur. Etkinlik çalışmaları için hava akışlı Y tüpü olfaktometre düzeneği kullanılmıştır. CIPAC ve WHO metotlarına göre analiz edilen ve sonuçta uygun olarak değerlendirilen dört formülasyon ile iki karşılaştırma ilacı ve kontrol olarak da içerisinde yalnız su bulunan ortam denemenin karakterlerini oluşturmuştur. Laboratuvarda erginlerin yönelimleri ile ilgili çalışma ortamının, böceğin yetiştirilme şartları ile aynı özellikleri sahip olmasına dikkat edilmiştir. Yani 25±1 o C sıcaklık ve %65±5 orantılı nem koşulları sağlanarak çalışmalar yürütülmüştür. Daha sonra denemeye alınacak 3 5 günlük ergin Akdeniz meyvesineği bireyleri başka kafeslere alınarak en az bir saat süre ile aç bırakılmışlardır. Bu süre sonunda erginler önce birer birer, daha sonra da bir tekerrürde 10 ergin olacak şekilde Hava akışlı, Y tüpü 23

34 düzeneğine etkinliklerin belirlenmesi amacıyla salınmışlardır. Hava akışı 125m/s olacak şekilde ayarlanmıştır. Düzenekte bait formülasyonlara uygulama dozları dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bunun için 1 g bait formülasyon 10 g su ile seyreltilmiş ve 1 ml ilaçlı sıvı pamuğa emdirilerek kullanılmıştır. Erginlerin, deneme düzeneğine salınmasından önce kısa bir süre buzdolabında bekletilerek hareket siz kalmaları sağlanmıştır. Vakum pompası çalıştırılmadan önce, böceklerin aktif hale gelmeleri için beş dakika beklenmiştir. Y tüpünde böceğin hareketi izlenerek, boş ya da ilaçlı yöne hareket etmelerine göre değerlendirmeler yapılmıştır (Gothilf 1982, Mazor 2002, (Sookar vd. 2003). Bu denemeler erkek+dişi bireyler karışık olarak ve yalnızca dişi bireyler kullanılarak yapılmıştır. Ergin meyvesineklerinde hem dişilerin hem de erkek bireylerin gelişimleri için protein içerikli besinlere ihtiyaç duydukları ve bait sprey uygulamalarından etkilendikleri bildirilmiştir (Christenson vd. 1960; Bateman 1972). Bu özellikleri dikkate alınarak, formülasyonların AMS erginlerine etkileri çalışılırken dişi ve erkelerin bir arada olduğu popülasyonlar ve sadece dişilerin bulunduğu popülasyonlar denemeye alınmışlardır. Denemeler tesadüf parselleri deneme desenine göre, 5 tekerrürlü olarak kurulmuştur. Her bir tekerrür için düzenek yeniden hazırlanmış, bulaşmaların engellenmesi için tüm malzeme aseton ve saf su ile iyice yıkandıktan sonra kullanılmıştır. 24

35 İlaçlı pamuk Ergin Şekil 3.9 Hava akışlı, Y tüpü olfaktometre düzeneği şeması Şekil 3.10 Hava akışlı, Y tüpünün vakum pompası 25

36 Şekil 3.11 Hava akışlı, Y tüpü olfaktometre düzeneğine verilen havayı temizlemek için kullanılan karbon filtresi Şekil 3.12 Hava akışlı, Y tüpü olfaktometre düzeneğindeki Akdeniz meyvesineği erginleri 26

37 Bahçe koşullarında etkinlik çalışmaları Laboratuvarda cezbedicilik bakımından etkili bulunan formülasyonlar (MK-İ, MK-T) ile arazi denemeleri yapılmıştır. MK-Dİ formülasyonu cezbedicilik açısından etkili bulunmasına rağmen, aktif maddesinin kullanımının Avrupa Birliği ve Ülkemizde yasaklanmış olmasından dolayı arazi çalışmalarına alınmamıştır. Arazi çalışmaları AMS ne karşı Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan standart ilaç deneme metoduna göre kurulmuştur (Anonim 1996). Bu deneme metoduna göre etkinlikleri belirlenmiştir. Denemeler, TİGEM Antalya-Boztepe Tarım İşletmesine ait zararlının konukçusu olan 8-10 yaşlı 1700 ağaçlık (88 dekar) Washington portakal bahçesinde 2009 yılında yapılmıştır. Deneme alanının; kuzey tarafı Mineola çeşidi mandarin, güney ve batı tarafı Valencia portakal çeşidi, doğu tarafı ise yol, dere ve mısır tarlası ile çevrilidir. Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre 8 karakter [MK-İ 800 ml/10lt su, MK-İ 1000 ml/10lt su, MK-İ 1200 ml/10lt su, MK-T 800 ml/10lt su, MK-T 1000 ml/10lt su, MK-T 1200 ml/10lt su, Success 0.4 CB (Karşılaştırma ilacı) ve Kontrol] 4 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Her bir tekerrür 50 ağaçlık parsellerden oluşmuştur. 27

38 Şekil 3.13 Arazi çalışmalarının yapıldığı TİGEM/Boztepe Tarım İşletmelerine ait portakal bahçesi İlk ergin çıkışını saptamak amacıyla konukçu meyvelerin olgunlaşma dönemleri de dikkate alınarak, ağustos ayı sonundan itibaren, 1 adet/ha olacak şekilde eşeysel çekici tuzak [Pherecon Kit for Mediterranean fruit Fly (TRECE)] ağaçların güney yönüne yerden 1/2 1/3 metrelik yükseklikte meyveli bir dala asılmıştır. Deneme alanındaki popülasyon yoğunluğunu belirlemek için tuzaklar asıldıktan sonra haftalık sayımlar yapılmıştır. Denemenin açılabilmesi için greyfurt ve portakalda önerilen 40 ergin/hafta parametresi dikkate alınmıştır. İlaçlamalar meyveler normal iriliğine ulaşıp renk değişimi başladığında yapılmıştır. İlaçlamalar, ilk ilaçlamadan sonra günlük ortalama sıcaklıklar 16 O C nin üstünde olduğu ve tuzaklarda sinek yakalanmaya devam ettiği sürece yapılmıştır. İlaçlamada bir sıra ilaçlanmış, diğeri atlanmış; ikinci ilaçlamada ise atlanan bu sıralar ilaçlanıp daha önce ilaçlananlar atlanmıştır. 28

39 Şekil 3.14 Antalya/Boztepe Tarım İşletmeleri portakal bahçesinde ergin çıkışlarını belirlenmek amacıyla asılan tuzaklar Denemede traktörle çekilen 1000 l kapasiteli tabancalı bahçe pülverizatörü kullanılmıştır. Akdeniz meyvesineği standart ilaç deneme metodunda tavsiye edildiği gibi iri tanecik atan meme kullanılmıştır. Püskürtme tabancası üzerindeki delik çapı 2.5 mm olan meme kullanılmıştır. İlaçlamadan önce kalibrasyon yapılarak, ağaç başına harcanacak ilaçlı su miktarı hesaplanmıştır. Bunun için önce bir ağaca ilaçlama yapılmış ve ilaçlama süresi süreölçer tutularak belirlenmiştir. İlaçlanan alanın iyice ıslanması sağlanmıştır. Bir ağacın ilaçlanması için gerekli ilaçlı su miktarı 150 ml olarak bulunmuştur. İlaçlamalar ağaçların taç büyüklüğüne göre güney-güneydoğu yönünde yaklaşık 2 m² lik alanda yapılmıştır. Her ilaçlama öncesi parsellerdeki tuzaklar toplanmıştır. Toplanan tuzaklar ilaçlamadan sonra tekrar yerlerine asılmıştır. Tuzaklar her ilaçlamadan 3, 7 ve 10 gün sonra kontrol edilmiş, yakalanan AMS erginleri sayılarak kaydedilmiş ve tuzaklar temizlenmiştir. Tuzaklardaki feromon kapsülleri ve yapışkan tablalar dört haftada bir değiştirilmiştir. Çok kirlenen tablalar ise sayımlardan sonra değiştirtmiştir. Tuzakların kontrol tarihlerinde, her parselin 10 ağacının 4 yönünden ağaç üzerindeki toplam 100 meyvede vuruk kontrolü yapılmıştır. 29

40 Şekil 3.15 Deneme parsellerine asılan ve ergin sayımlarının yapıldığı yapışkan tablalar Tuzakların kontrol edildiği tarihlerde, her parseldeki 8-10 ağacın 4 yönünden, ağaç üzerindeki toplam 100 meyvede vuruk kontrolü yapılmıştır. Kontroller gözle ve lup kullanmak suretiyle yapılmıştır. Ayrıca her parselden zararlıdan dolayı yere dökülen meyveler toplanarak, sağlam ve vuruklu olanların sayımları yapılmıştır. Her sayımdan sonra bu meyveler ortamdan uzaklaştırılmıştır. Deneme süresince meteorolojik veriler (yağış, sıcaklık ve orantılı nem) bölge meteoroloji istasyonundan alınarak kaydedilmiştir. Ayrıca deneme alanında diğer hastalık ve zararlılara karşı yapılacak kimyasal mücadeleler ile denemeye alınan formülasyonların kültür bitkisine olan fitotoksite olup olmadığı da değerlendirilmiştir. Çalışmalar süresince deneme alanlarına ait ortalama sıcaklık ve orantılı nem değerleri Ek 1- Ek 2 deki çizelgelerde verilmiştir. 30