30 NİSAN Başlarken. Küresel Ekonomik Gelişmeler. Türkiye Ekonomisi ve Gelişmeler. Turizm Sektör Analizi. Sağlık Turizmi.

Transkript

1

2

3

4

5 30 NİSAN 2015 Başlarken Bulut Bağcı 6 Küresel Ekonomik Gelişmeler 8 Üç Büyük Merkez Bankası Politika Etkileşimi Dünya Ekonomisine Büyüme ve Bağlı Makro Ekonomik Gelişmeler Petrol Fiyatları ve Ekonomi Dengesi Türkiye Ekonomisi ve Gelişmeler 24 Büyüme ve Milli Gelir İstihdam Uluslararası Risk Göstergeleri Turizm Sektör Analizi 36 Dünya Turizm Sektörü Türk Turizmi Rusya Ve Ukrayna nın Türk Turizmi Üzerine Etkileri Sağlık Turizmi 58 Tanımları Türkiye ve Sağlık Turizmi Medical Park Liv Hospital Online Turizm 64 Yandex Analizler Sonuç ve Değerlendirme 72 Bu rapor World Tourism Forum için Dalfin Finansal ve Kurumsal Çözümler, Medical Park - Liv Hospital ve Yandex in destekleri ile hazırlanmıştır. Yayın Kurulu; Bahadır Dalkılıç, Mustafa Aşkın, Arda Tunca Editör; Mustafa Aşkın

6 yılında ABD den tüm dünyaya yayılan finansal kriz, geçmişte yaşanan ekonomik şoklara göre daha derin yaralar açtı. Özellikle finans piyasalarının günümüz dünyasında ne denli birbirine bağlı olduğu herkesin malumu. Bu yüzden söz konusu kriz, bütün ülkeleri az veya çok bir şekilde etkiledi. Son gelişmelerden de takip ettiğimiz üzere, Yunanistan ve İspanya ülkelerin ne hale düştüğünü gördük/görüyoruz. Ancak Türkiye nin de içinde bulunduğu bir takım ülkeler ise krizin etkilerini hafif atlatmayı başardı. Sıkı maliye politikası, yapısal reformlar, siyasi istikrar ve en önemlisi de büyüme dinamizmi ile Türkiye nin nispi anlamda bu krizden karlı çıktığını bile söylemek mümkün. Fakat, son üç yılda ne olduysa adeta sihirli bir el Türkiye nin büyüme dinamizminin önüne set çekti. Büyüme tahminleri aşağıya revize edilmeye başlandı; biz de 7 li 8 li oranlardan 2 li 3 lü oranlara alışmaya başladık. Ne oldu da bu heyecan bir anda kayboldu? Bazı iktisatçılara göre Türkiye orta gelir tuzağına düştü ve bunun ötesine geçmek için köklü gelişmelere ihtiyaç var. Örnek ülkelerin geçmişlerine bakıldığında bu yorumların bir anlamda doğru olduğu kabul etmek mümkün. Peki, Türkiye nin bu tuzaktan kurtaracak formül nedir? Bu soruya çok kapsamlı şekilde cevap vermek mümkün, ancak kısaca ifade etmek gerekirse en etkili formülün yüksek katma değerli üretim olduğunu az çok ekonomi bilen herkes söyleyecektir. Yüksek katma değerli üretim derken, sadece sanayiye bakmamak gerek. Ülkenin hizmetler alanında sunduğu nitelik ve kapasite belki de en belirleyici olan kalem. Bu kalem içinde de hiç şüphesiz turizmin çok özel bir yeri var. Malum, yıllarca turizm Türkiye nin gurur kaynağı oldu. Hep turizmden elde edilen ve cari işlemlerde oluşan açığı kapatan gelirlerden bahsedildi. Turizm korundu kollandı. Raporda da detaylı şekilde göreceğiniz üzere, Türkiye ye gelen turist sayısı 2011 yılında 30 milyonu aştı. Şimdi 40 milyona dayandı. Ekonomik girdi de buna bağlı olarak, 35 milyar dolarlar seviyesine ulaştı. Peki, bu kadar turiste bu gelir yeterli mi? Bana soracak olursanız, Türkiye eğer katma değerli hizmet kategorisinde üst seviyelere çıkmak istiyorsa, bu denklem değişmeli. Turist sayısında dünyada 6 ncıysak, ancak gelir kategorisinde ilk 10 da bile değilsek, nitelikli turizme ağırlık vermemiz şart. Nedir nitelikli turizm?

7 7 Nitelikli turizm kısaca, az sayı ile en yüksek gelir elde ettiğiniz, kaynakları umarsızca tüketmeyen, teknolojiyi iyi kullanan, turizm öğelerinin korunduğu turizm demek. Raporun son bölümünde ülkemizin rekabetçi olduğu turizm çeşitlerinin detaylı incelendiğini göreceksiniz. Sağlık turizmine özellikle eğilen rapor; aynı zamanda kongre, inanç ve spor turizmi gibi alanlara da değiniyor. Ülkemizin potansiyeline ışık tutuyor. Bunun gibi niş turizm alanlarının ülkenin gelir sepetine tam entegre olması için, Türkiye nin turizmde küresel bir bilgi, teknoloji, yenilik, eğitim ve network odağı haline gelmesi gerekiyor. Turizm politikalarında dünyaya öncülük edecek kararların alındığı, trendlerin belirlendiği ve gelişmelerin takip edildiği bir merkez olmak iddiası ile yola çıkan bir Türkiye yi kimse tutamaz. Tam da bu hedefler doğrultusunda şekillenmiş bir girişim olan World Tourism Forum, dünya turizmine yeni bir dinamik katmak için 2014 yılında İstanbul dan yola çıktı. Kısa sürede Doha, Dubai, Bakü, Tahran, Moskova ve Londra gibi merkezlerde kurumsallaşma çalışmalarına başlayan World Tourism Forum; oluşturduğu network ile küresel ve bölgesel turizm politikalarının belirlenmesinde, aktörlerin etkileşimi ve bilgi paylaşımında yeni bir merkez olma iddiası taşıyor. Bu yıl Nisan ayında İstanbul da düzenlenen World Tourism Forum Zirvesi, girişimin ilk etkinliği olarak göze çarpıyor. Dünyaca ünlü isimlerin bir araya geleceği zirvede, turizmin bugünü ve geleceği ele alınıyor. Zirve vesilesiyle hazırlanan bu raporda ise dünya ekonomisine genel bir bakış atıldıktan sonra, Türkiye deki son ekonomik gelişmeler, turizm ekonomisi ve turizmde gelişim trendleri detaylı olarak inceleniyor. Keyifle okumanız dileklerimle. World Tourism Forum Yönetim Kurulu Başkanı Bulut BAĞCI

8 8 Küresel Ekonomik Gelişmeler 1 Küreselleşmenin gün geçtikçe arttığı ve bu sürecin de ülke ekonomilerini doğrudan etkileyerek sistemik riskleri farklılaştırdığı unutulmamalıdır. Risk kavramı sadece farklılaşmakla kalmayıp bazı ülkeler için ciddi risk unsuru olabilen küresel gelişmeler başka bir dizi ülke için risk olmak bir yana, genişletici bir etki dahi yaratabilmektedir. Küresel ekonomi açısından yakın geçmişteki en önemli milat 2008 Global Krizi global krizi olmuştur. Her ekonominin farklı boyutlarda yaşayıp etkilendiği bu durumun artçı sonuçları hala sürmektedir. Günümüzde, ülke ekonomilerinin birbiriyle etkileşimi giderek artan bir eğilim sergilemektedir. Dolayısıyla bu süreç, küresel ekonomik şartları değiştirip etkilemektedir. Küreselleşme ve ülke ekonomilerinin birbiri ile olan bağlarının giderek artması sonucunda dünya ekonomisindeki her türlü önemli gelişmenin takip edilmesi bir zorunluluk olmuştur. Dünyada küresel boyutta yaşanan ikinci büyük ekonomik krizden bu yana yaklaşık yedi yıllık bir süre geçmesine rağmen sosyo-ekonomik büyüklüklerin kriz öncesi seviyelere ulaştığını söylemek güçtür. Özellikle bu durum gelişmiş ülke ekonomilerinde dikkat çekici bir boyutta bulunmaktadır. Zamanla her ülke kendi ekonomik programını daha da farklılaştırdığı için küresel olarak birbirine zıt ekonomik politikalar da uygulanabilmekte, bu durum da global belirsizliği artırıcı bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Küresel ekonomik durumda öncelikli sorun gelişmiş ülkelerin çoğunda yaşanan deflasyonist (fiyatlar genel seviyesindeki düşüş) süreç ve buna bağlı olarak farklı boyutlarda görülen resesyon (durgunluk-negatif büyüme)kendini gösterirken, gelişmekte olan ülkeler de kendi içlerinde enflasyonist (fiyatlar genel seviyesinde yaşanan artış) ve düşük büyüme sorunları ile karşılaşmaktadırlar. Her ülke grubunda ilgili durumların boyutları farklı özellikler ve nedenler arz etmekte olup standart bir reçete ile çözülmesi oldukça güç görünmektedir. Gerek iktisat, gerekse maliye politikaları ilgili ülkelerin siyasi otoriteleri tarafından şekillendirilmekte olup, para politikalarında merkez bankalarının belli bir ağırlığı bulunmaktadır.

9 9 Küresel kriz sonrası ekonomi politikalarının en önemli uygulayıcıları Merkez Bankaları olmuştur. Küresel kriz sonrası ekonomi politikalarının en önemli uygulayıcıları Merkez Bankaları olmuştur. Dünyadaki etkin ve büyük Merkez Bankalarının alacağı kararlar sadece kendi ülkelerini etkilemekle kalmayıp aynı zamanda uluslararası fon hareketleri için başlıca yol gösterici unsur olmuş ve bu durumdan gerek negatif, gerekse pozitif sonuçları itibarı ile en çok gelişmekte olan ülke varlıkları etkilenmiştir. Küresel para politikalarının normalleşme sürecine dair süregelen belirsizlikler küresel risk iştahının ve sermaye akımlarının verilere duyarlılığını artırmaktadır. Önümüzdeki dönemde gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akımlarının ülkelere özgü unsurlara olan duyarlılığının devam etmesi beklenmektedir. Bu çerçevede, gelişmekte olan ülkelerin büyüme görünümleri, enflasyon oranları ve dış dengeleri ön plana çıkacaktır. Öte yandan, son dönemde iktisadi faaliyetin zayıf seyri küresel para politikalarındaki normalleşme sürecinin ötelenme olasılığını güçlendirmektedir 1. Küresel ekonomiye etkileri ve yön vermeleri açısından bakıldığında ilk sıralarda yer alan üç büyük merkez bankasının (ABD Merkez Bankası - Fed, Euro Bölgesi Merkez Bankası - ECB, Japon Merkez Bankası - BOJ) politikaları diğer ekonomiler için de dikkatle takip edilmesi gereken sonuçlar doğurmuştur. Krizin hemen ardından Fed oldukça hızlı bir biçimde genişletici para politikası araçlarını kullanmaya başlamıştır. Bu amaçla faiz indirimi, tahvil alımları, finansal sistemin varlık alımları ile fonlanması ve kredi mekanizmalarının etkin hale getirilmesi gibi pek çok yöntem uygulanmıştır. Bu tip bir para politikası sayesinde finansal istikrarın sağlanması, yatırım ve tüketimin uyarılması ile nihai hedef olan büyümenin sağlanıp depresyondan (kriz) çıkış hedeflenmiştir. 1 TCMB, Finansal İstikrar Raporu Kasım 2014, sayı.19 s.1

10 10 Fed başkanı Yellen, faiz artışının 2015 yılı içinde olacağını belirterek sürecin yavaş ve kademeli olması gerektiğini vurgulamıştır Fed Başkanı Janet Yellen Fed in krizden çıkmak için uyguladığı politikalar alışılmışın dışında özellikler taşımakla kalmayıp uygulamadaki farklılıkları dünyadaki diğer merkez bankaları için de izlenmesi gereken bir durumu ortaya çıkarmıştır. Krize çabuk tepki gösteren ve karar alma mekanizmaları daha hızlı olan Fed i geç de olsa ECB takip etmeye çalışmıştır. Uzakdoğu da ise BOJ kendi ekonomisi için kronikleşmiş sorun olan deflasyon ile resesyonun önünü alabilmek için benzer politikalara başvurmuştur. Fed başkanı Yellen, faiz artışının 2015 yılı içinde olacağını belirterek sürecin yavaş ve kademeli olması gerektiğini vurgulamıştır 2. Fed, tahvil alım programını keseceği yol haritasını açıkladığı 2013 yılı Mayıs ayına göre faiz artırımı ve parasal daraltıcı politikaların algı yönetimini daha başarılı yapmakta olup aynı zamanda küresel ekonomik gelişmeler ile merkez bankalarını da izlediğini sık sık vurgulamaktadır. Finansal piyasalar açısından ise Fed in attığı adımlar başta olmak üzere merkez bankalarının politikaları risk iştahını dönem değiştirmektedir. 2 J. Yellen, yellen-faiz-artisi-bu-yil-olabilir,

11 11 Üç Büyük Merkez Bankası Politika Etkileşimi Ocak 2015 te te varlık destekli menkul kıymetler ve teminatlı tahvillere ilişkin mevcut varlık alım programlarını da kapsayan genişletilmiş bir varlık alım programı başlatma kararı aldı. Ocak 2015 te tevarlık destekli menkul kıymetler ve teminatlı tahvillere ilişkin mevcut varlık alım programlarını da kapsayan genişletilmiş bir varlık alım programı başlatma kararı aldı. Bu genişletilmiş program çerçevesinde, aylık alınacak kamu ve özel sektör menkul kıymetleri için miktar 60 milyar Euro olup sürecin Eylül 2016 sonuna kadar devam etmesi beklenmektedir. Mart 2015 te başlayan varlık alımlarının, her halükarda enflasyonda yüzde 2 hedefine ulaşılıncaya kadar devam etmesi planlanmaktadır 3. Söz konusu gelişmelere rağmen Avrupa ekonomisi ve para birimi Euro için kısa vadede toparlanma beklenmemektedir. Üç büyük merkez bankasının aldığı önlemler birbirlerine benzese de zamanlama anlamında ciddi farklılıklar yaşanmıştır. Bunun sonucu olarak Fed parasal genişleme politikalarını sonlandırırken ECB ve BOJ yeniden genişletici uygulamalara gitmişlerdir. Süreçte, İngiliz Merkez Bankası (BoE) benzer bir politika izleyen ender kurumlardandır. Tablo 1. Üç Büyük Merkez Bankası Politika Etkileşimi Bunun sonucu, küresel ekonomide alışılmış olan para bolluğunun farklı mecralardan devam edebileceği beklentisi oluşmuştur. Diğer taraftan gelişmiş ülke ekonomileri içinde ABD ekonomisinin tek başına büyüyor olması yeterli gözükmemektedir. Bu nedenle, parasal genişlemede yeni bir boyut açan ECB, BOJ ve hatta Çin Merkez Bankası nın (PBOC) önemle vurguladığı büyümede yaşanan yavaşlama sendromu küresel ekonomiyi tehdit etmektedir. 3 Draghi,M, ecb-piyasalari-paraya-bogacak h.htm,22. Ocak,2015 s.1 Fed Parasal Genişlemeden Çıkış BoE Genişlemeden Çıkış ECB-BOJ Genişlemeci

12 12 Dünya Ekonomisinde Büyüme ve Bağlı Makro Ekonomik Gelişmeler 1.1 Dünya ekonomisi 2008 yılından bu yana farklı yollarla krizi atlatma uğraşı içindedir. Bu güne kadar uygulanan ekonomi politikası çözümleri depresyonun yıkıcı etkisini azaltsa da ne yazık ki tamamen ortadan kaldıramamıştır. Yaşanan küresel krizde büyüme, en hızlı yara alan makroekonomik değişken olmuştur. Kriz sonrası gelişmiş ülkelerde yaşanan küçülme çok yüksek boyutlara ulaşarak 1929 sonrası en ciddi ekonomik durgunluğa neden olmuştur. Negatif ekonomik büyüme ve deflasyon, işsizlik gibi sorunlar gelişmiş ülkeler için giderek artan bir tehdit olmakla birlikte gelişmekte olan ülkelerde oldukça tatminkâr geçmiştir. Başta BRICT olarak nitelendirilen (Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Türkiye gibi ülkelerdeki) büyüme oranlarının yüksekliği ve ekonomilerindeki canlılık buna güzel bir örnek teşkil etmektedir. Bundan dolayı dünya ekonomisinin küresel olarak pozitif büyümesinde de sözü geçen ülkelerin rolü artmıştır Yılından sonra ise, gelişmekte olan ülkelerin hızlı büyümelerinin yarattığı sorunlar ortaya çıkmaya başlamış (cari açık, enflasyon baskısı, varlık fiyatlarında hızlı artış gibi), bunun üzerine ilgili ülkeler büyüme hızlarından fedakârlık yaparak bazı önlemler almaya başlamışlardır. Aralarında Türkiye, Hindistan, Endonezya Brezilya, gibi ülkelerin olduğu bir

13 13 Kaynak: G20 grup, bu tip önlemlerde öncü rol oynamışlardır yılı boyunca küresel iktisadi faaliyetteki toparlanma yavaş seyrederken, ülkelerin büyüme eğilimlerindeki farklılaşma dikkat çekmektedir. İktisadi faaliyetteki zayıf görünüm ve petrol fiyatlarındaki düşüşe bağlı olarak enflasyon oranları düşük seyretmektedir. Gelişmiş ülke para politikaları halen büyümeyi desteklemekle birlikte Fed ve ECB para politikaları birbirinden ayrışmaktadır. Ancak, toparlanmaya destek olmak üzere yürütülen gevşek para politikaları gelişmiş ülkeler için bazı finansal riskler de doğurmaktadır. Gelişmiş ülkelerde bankacılık sektörü ekonomik toparlanmaya yeterli desteği vermezken, risklerin özellikle banka dışı finansal kesimde yoğunlaştığı dikkat çekmektedir. 4 Bunlara ilaveten, gerek küresel büyüme görünümündeki, gerekse gelişmekte olan ülkelerde iktisadi faaliyetteki yavaşlama, yılın son çeyreğinde dalgalı bir seyir izlemeye devam etmiş olan sermaye akımları üzerindeki aşağı yönlü riskleri canlı tutmaktadır. Rusya ve Ortadoğu ya ilişkin endişelerin de etkisiyle, küresel risk iştahındaki dalgalanmaların ve portföy akımlarındaki oynaklığın önümüzdeki dönemde de devam edeceği düşünülmektedir 5. 4 Finansal İstikrar Raporu, TCMB, Kasım 2014, sayı.19, s.5 5 Enflasyon Raporu-2015-I,TCMB, S.11

14 14

15 15 Küresel ve Gelişmiş-Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Büyüme Eğilimi (%-Yıllık) Kaynak: Temel Ekonomik Gelişmeler TCMB Sunumu (27 Mart 2015, s: 11) Yukarıda ifade edilen nedenlerden ötürü küresel büyüme tahminleri de sıklıkla revizyona uğramakta ve gelişen riskler beklentileri değiştirmektedir ve 2015 yılına ait küresel ve ülke bazlı büyüme tahminlerinde bir süredir aşağı yönlü revizyonlar gözlenmektedir. Küresel Büyüme Tahminleri (Ocak 2015-%) IMF, 19 Ocak 2015 te yayımladığı Dünya Ekonomik Görünüm raporunun Ocak ayı güncellemesinde 2015 ve 2016 yılları için küresel ekonomik büyüme tahminlerini 0,3 er puan düşürerek sırasıyla %3,5 ve %3,7 ye indirmiştir. IMF, raporda küresel ekonomide büyümenin hızlanması için petrol fiyatlarındaki düşüşün tek başına yeterli olmayacağı mesajını vermiştir. Küresel büyümenin düşük petrol fiyatlarından olumlu yönde etkileneceğini, ancak söz konusu etkinin gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerdeki çeşitli sorunlar nedeniyle sınırlı kalacağını belirtmiştir. IMF, büyüme tahminlerinde yaptığı aşağı yönlü revizyona Çin, Rusya, Euro Bölgesi ve Japonya ekonomilerindeki zayıf ekonomik görünüm ile bazı büyük petrol ihracatçısı ülkelere yönelik bozulan beklentileri gerekçe olarak göstermiş, ABD, büyüme tahminleri yukarı yönlü revize edilen tek büyük ekonomi olmuştur.

16 16 Emtia Fiyatlarındaki Gelişmeler ve Fiyatlar Genel Seviyesi Değişimleri 1.2 Küresel emtia fiyatları 2014 yılının ikici yarısından itibaren anlamlı bir gerilemeye girmiştir. Temel tarım ürünlerinden metal ve enerji emtialarına kadar pek çok ürün başta talep yetersizliği (küresel büyüme sorunu) ve arzın azalmaması nedeni ile düşüşler yaşamışlardır Kasım ayı sonundaki OPEC Petrol İhraç Eden Ülkeler İşbirliği Teşkilatı toplantısında petrol üretiminde bir kısıtlamaya gidilmemesi kararıyla birlikte ham petrol fiyatlarının düşüş süreci hızlanmış ve Brent tipi ham petrol fiyatı, yılsonu itibarıyla 55,8 ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Vadeli sözleşmeler, önümüzdeki dönemde de petrol fiyatlarının geçtiğimiz yılın ilk yarısındaki seviyelerinin oldukça altında seyretmeye devam edeceğine işaret etmektedir. ABD petrol üretiminde fiyatlara bağlı bir düzeltme olması veya OPEC ten gelebilecek bir üretim kısıntısı kararı gibi gelişmeler, önümüzdeki dönemde petrol fiyatlarını yukarı yönlü etkileyebilecek unsurlar olarak değerlendirilmektedir. Çin ekonomisindeki görece zayıf seyir ise endüstriyel metal fiyatlarındaki aşağı yönlü baskının devam edeceğine işaret etmektedir. 6 Petrol fiyatlarındaki düşüşün global büyüme üzerindeki net etkisinin pozitif olması beklenmektedir. Özellikle, Türkiye gibi yüksek oranda enerji ithalatına bağımlı gelişmekte olan ülkelerin bu süreçten en çok yararlanan ülkeler olacağı tahmin edilmektedir. Öte yandan ekonomik performansı petrol ihracatı gelirlerine bağımlı ülkeler bu süreçten olumsuz etkilenecektir. Küresel iktisadi faaliyetteki zayıf görünüm ve emtia fiyatlarındaki aşağı yönlü eğilim küresel enflasyon oranlarının düşük seyretmesinde etkili olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde yüksek çıktı açığı devam etmektedir. İktisadi faaliyetteki zayıflıkla beraber petrol fiyatları düşüş eğilimindedir. Ayrıca, özellikle ABD de ücretler enflasyon açısından yukarı yönlü bir baskı oluşturmamaktadır. Bu gelişmelere bağlı olarak gelişmiş ekonomilerde enflasyon, hedeflerin altında seyretmeye devam etmektedir. Emtia fiyatlarında beklenenin üstünde yaşanan gerileme dünyadaki büyüme sorununu bir kez daha ortaya koyduğu gibi deflasyondan (fiyatlar genel seviyesinde görülen düşüş) kurtulmaya çalışan gelişmiş ülke ekonomilerinin koydukları enflasyon (olmasını istedikleri makul fiyatlar genel seviyesi artışı) hedeflerini de saptırmıştır. Şayet gelişmiş ekonomilerde toparlanma uzar ise özellikle uluslararası ticaret zorlukları daha da artabilecek, risk algısının değişmesi sonucu portföy hareketleri ile gelen fonlar azalabilecektir. 7 Pek çok gelişmiş ülkede 2014 yılının ikinci yarısından sonra artmaya başlayan deflasyonist eğilim yukarıdaki bölümlerde ifade ettiğimiz genişletici politikaların tekrar gündeme geldiği gözlenmiştir. 6 Enflasyon Raporu-2015-I,TCMB, s.14 7 Gayrimenkul ve Konut Sektörüne Bakış, Emlak Konut GYO A.Ş, Eylül 2014, s:14

17 17 Enerji grubu emtia fiyatları turizm, ulaştırma, tarım, enerji üretimi gibi sektörleri de doğrudan etkilediğinden maliyetler açından önem taşımaktadır. Brent Petrol Fiyatı (ABD Doları/Varil) Kaynak :Reuters, KAYNAK: İş bankası sektör analizi mart 2015-s:3 Kaynak: IMF ve Reuters Verileri,

18 18 Özet Olarak Gelişmiş Ekonomiler 1.3 Özet olarak, küresel ekonomi 2008 yılında yaşanan kriz etkilerini hafifletmiş olsa da ekonomik değişkenlerin normale döndüğünü söylemek güçtür. Krizin farklı ekonomik blokları değişik boyutta etkilediği unutulmamalıdır. ABD ekonomisi siyasi karar alma mekanizmasının da verdiği kolay tepki verebilme gücü ile AB ve Japon ekonomisine göre nispi olarak daha iyi durumdadır. AB ekonomisinde ise güney kanat ülkeleri ile ilgili sorunlar devam etmekte olup siyasi karar alma mekanizmalarında yaşanan aksaklıklar krizin çözümünü geciktirmektedir. Avrupa ekonomisinde AB üyesi olmakla beraber Euro Bölgesi üyesi olmayan İngiltere nin makroekonomik değişkenleri daha olumlu seyretmektedir. Japon ekonomisi ise 2008 depresyonundan önce hızlı bir durgunluk ve fiyat gerilemesi (resesyon-deflasyon) sarmalı içinde olduğundan, bu durumu hafifletici tedbirleri daha da yoğun alarak ekonomik yapılarını düzeltmeye çalışmaktadır. ABD, İngiltere gibi gelişmiş ekonomilerde sağlanan toparlanmanın diğer gelişmiş ekonomilerde istenilen düzeyde olmaması ve gelişmekte olan ülke büyüme performanslarının da düşmesi küresel ekonomide sürdürülebilir bir büyüme konusunda ciddi tereddütlere yol açmıştır. Küresel ekonomi için karşılaşılan en önemli sorun istenilen düzeyde kalıcı bir büyüme düzeyine ulaşamamaktır krizinden sonra bir türlü sağlanamayan sürdürülebilir büyüme ve buna bağlı oluşan diğer makroekonomik dengesizlikler risk yönetimi konusunda da dikkatli olmayı gerektirmektedir.

19 Gelişmekte Olan Ülke Ekonomilerine Bakış ile 2012 yılları arasında, gelişmekte olan ekonomiler küresel krizi den en çabuk çıkan ülkeler grubunu oluşturmuşlardır. Bu süreçte, yıllık büyüme hızlarında görülen artışlar dünya ekonomisine nefes aldırmıştır. Özellikle Çin, Hindistan, Türkiye gibi ülkelerin kriz sonrası performansları oldukça göz kamaştırıcı olmuştur. Ancak, gelişmekte olan ülkeler mukayeseli olarak gelişmiş ekonomilere göre daha dinamik olsalar da, bazılarında yapısal ekonomik sorunlar devam etmektedir. (cari açık, tasarruf azlığı, talep bozuklukları, teknolojik eksiklikler, fiyatlar genel seviyesinde ve kurlardaki oynaklık gibi). Seçilmiş Ülke ve Bölgelere Göre Büyüme (Yıllık-%) Kaynak: IMFT: Tahmini Gelişmekte olan ekonomilerde görülen duraksama sadece yukarıda ifade edilen yapısal nedenler ile gerçekleşmemiştir. Aynı zamanda, gelişmiş ülkelerde istenilen düzeyde sağlanamayan büyüme ile ilgili sorunlar da etkili olmuştur. Küresel ekonomik yapıda her ülkenin ithalat-ihracat ve fon hareketleri nedeni ile birbirleri ile olan ilişkisinin son derece yüksek olduğu unutulmamalıdır. Gelişmekte olan ülkelere gelen fonların büyük bir kısmı portföy hareketi olarak nitelendirilen kısa vadeli para girişleri olduğu dikkatlerden kaçmamalıdır. Gelişmiş ülkelerin para politikası tercihleri önümüzdeki dönemde, gelişmekte olan ülkeleri (Türkiye, Brezilya, Macaristan, Endonezya, Rusya, Hindistan gibi) etkilemeye devam edecektir yılının ikinci yarısından itibaren küresel risk iştahında (Fed in parasal genişlemeyi sonlandıracağı söylemi) görülen artış uluslararası fon hareketlerinde gelişmekte olan ülkeler aleyhine gelişmelere neden olmuştur. Bunun sonucu, yerel para birimleri ve finansal piyasalarda çalkalanmalar yaşanmaya başlanmıştır. Süreçteki oynaklık azalarak devam etmektedir yılının son çeyreği ile 2015 ilk çeyreğinde petrol fiyatlarındaki keskin düşüş ve buna bağlı olarak finansal piyasalarda ortaya çıkan dalgalanmaların küresel para politikasının seyri üzerinde de belirgin etkileri olmuştur. Söz konusu düşüş Euro Bölgesi ve Japonya da deflasyon olasılığını artırmış ve merkez bankalarının olası bir deflasyon resesyon sarmalına yakalanma endişelerini de güçlendirmiştir.

20 20 Gelişmekte Olan Ülkelerde Yapısal Sorunlar ve İstihdam 1.5 Gelişmekte olan ülkelerin en önemli sorunları genellikle yapısal kaynaklı olup bunlarla ilgili orta vadede gerekli adımların kararlıkla atılması durumunda iyileşme görülebilecektir. Ülkeden ülkeye farklılık gösteren yapısal problemlerde en ön sırayı tasarruf eksikliği, fiyatlar genel seviyesi ile ilgili sorunlar, ithalat ihracat oranlarının dengelenmesi, döviz dengesinin sağlanması, orta gelir tuzağı gibi hususlar almaktadır. Gelişmekte olan ülkelerin çoğunda görülen tasarruf eksikliğinin bir sonucu olarak yatırım ve tüketim fonksiyonlarının işleyebilmesi amacıyla kaynak arayışına gidilmiştir krizi sayesinde ülkemizde alınan önlemlerin etkisi ile kamunun borçlanma ihtiyacının düşürülmüş olması ekonomik açıdan direnç artıran bir unsur olmakla birlikte reel sektörün dış kaynak ihtiyacı yükselmiştir. Aynı risk gurubuna yakın ülkelere ait kamu, reel sektör, hane halkı, bankacılık açısından başlıkları incelendiğinde, göreceli olarak ülkelerin bazı başlıklarda daha iyi olduğu dikkat çekmektedir. Türkiye ekonomisinde 2001 krizi sonrasında sağlanan disiplinin kamu borcu, bankacılık oranları, bütçe dengesi gibi noktalarda başarıya ulaşmasına karşın, enflasyon, cari açık ve katma değerli ihracat yapılması konularında henüz istenilen yerde olmadığı ifade edilebilir. Gerek gelişmiş, gerekse gelişmekte olan ülkelerin özellikle son 10 yıldır karşılaştıkları en önemli ekonomik sorunlardan birisi de istihdamın artırılamaması, yani işsizliğin azaltılamamasıdır. Küresel krizle birlikte bu olgu hemen hemen her ülke için ivedilikle çözülmesi gereken sosyal bir sorun halini almıştır. İşsizliğin azaltılması konusunda Türkiye gerek gelişmiş ekonomilerle, gerekse gelişmekte olan ekonomilerle kıyaslandığında kayda değer bir başarı sağlamıştır. Gelişmekte olan ülke ekonomilerinin kendilerini onarabilme ve toparlanma süreci gelişmiş ülke ekonomilerine göre daha hızlı bir oranda gerçekleşmektedir. Ancak bu tip ekonomilerin temel sorunu, elde edilen kazanımların korunamaması ve istikrarın sağlanamamasıdır. Bu bağlamada, istihdam artışları açısından bakıldığında Türk ekonomisinin bu tip ülke grupları arasında da istikrarlı olduğu görülmektedir. Gelişmelere rağmen, özellikle 2013 yılından itibaren dünya ekonomisinde görülen büyüme problemleri (ki bu aşamada gelişmekte olan ülkeler de daha düşük büyüme hızlarına sahip olmuşlardır) nedeniyle istihdamla ilgili sorunlar artış eğilimine girmiştir. İstihdam açısından bakıldığında, sadece oran ve işgücü açısından değil, yapısal olarak da önemli bir değişim yaşanmıştır. İstihdamın büyük bir kısmını oluşturan tarım sektörü yerini sanayi ve hizmetler sektörüne bırakmıştır. Özellikle sanayideki istihdam dönüşümü dikkat çekicidir.

21 21 İşsizliğin azaltılması konusunda Türkiye gerek gelişmiş ekonomilerle, gerekse gelişmekte olan ekonomilerle kıyaslandığında kayda değer bir başarı sağlamıştır. Seçilmiş Ülke ve Bölgelerde İstihdamda Yapısal Değişim ( ) Kaynak: Dünya bankası raporu sayfa 9

22 22

23 Özet Olarak Ekonomiler Gelişen ekonomiler; 2008 sonrası dünyadaki büyüme ve istihdam artışı açısından hayati bir öneme sahip oldukları açıkça anlaşılmıştır. Çin, Hindistan, Rusya, Brezilya, Türkiye gibi ülkeler ekonomik büyüme açısından oldukça başarılı ve imrenilecek bir performans sergilemiş olup dünyadaki sayılı ekonomik unsurlar arasında yerlerini daha da pekiştirmişlerdir. Ancak, gelişen ekonomilerde yapısal sorunlar (tasarruf eksikliği, borçlanma ihtiyacı, döviz oynaklığı, fiyatlar genel seviyesi ile ilgili sorunlar, siyasi ve coğrafi riskler) potansiyel kırılganlık yaratan unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır yılı itibarı ile söz konusu ülkelerde kendi içlerinde farklı sorunlar ile karşılaşmaya başlamışlardır. Bunun en tipik örneği ise petrol ihraç eden gelişmekte olan ülke ekonomilerinin petrol ve doğal gaz fiyatlarındaki sert düşüşten çok olumsuz etkilenmeleri (Rusya, Venezuela gibi) ve bunun kendi ekonomilerinde yarattığı sıkıntılardır. Diğer yandan, petrol ve doğal gaz ithal edip girdi olarak kullanan ve buna bağlı dış ticaret açığı yüksek olan ülkelerin de (Türkiye gibi) ödemeler dengesinde önemli iyileşmeler görülmüştür. Dünya ekonomisinde tartışılan en önemli konu ise sürdürülebilir büyüme ve büyüme potansiyelinin artırılması gerekliliğidir. Kriz dönemlerinde alınan Keynesyen politika kararları resesyonun ve deflasyonun etkilerini azaltmaya yardımcı olsalar da, kalıcı bir iyileştirme için yeterli değildir. Küresel büyümenin istenilen tempoda gitmemesi (özellikle gelişmiş ülkeler için) gelişmekte olan ülkeleri de olumsuz etkilemeye başlayarak (yeterince ihracat yapamamaları ve buna bağlı ithal girdisi ihtiyaçlarının azalması ile fasit bir daire yaratarak) global ekonomik algıyı olumsuz etkilemiştir. Diğer yandan, merkez bankaları küresel ekonomide haddinden fazla ön plana çıkarak daha önceki dönemlerden çok daha farklı iş ve görevleri üstlenmiş olmanın yarattığı sorunlarla da uğraşmaktadırlar.

24 24 Türk Ekonomisi İle İlgili Gelişmeler 2 Bu bölümde, Türk ekonomisinde özellikle son bir kaç yılda yaşanan gelişmeler ile 2014 sonu değerlendirmesi ve 2015 dönemine ait beklentilere yer verilerek, önemli makro değişkenler ışığı altında analiz yapılacaktır. Ekonomik gelişmeler analiz edilirken, dikkat edilmesi gereken önemli hususlardan biri olan yer ve zaman ilişkisine bağlı bir yaklaşım benimsenmiştir. Türk ekonomisinde yaşanan 2001 krizi ülkemiz için dönüm noktası olmuştur. On yıllardır devam eden yüksek enflasyon ve işsizlik, düşük büyüme, yüksek faiz ve kamu borcu gibi pek çok yapısal sorun ülkeyi sonunda derin bir krize götürmüştür. Kriz sonrası yapılan yasal düzenlemeler ve idari tedbirlerle birlikte kısa sayılabilecek bir sürede çok hızlı bir toparlanma süreci yaşanarak krizin etkileri önemli ölçüde silinmiştir. Özellikle kamu harcamaları ve borçlanma disiplini ile borç yönetimi konusunda görülen iyileşme kendisini büyüme ve risk primlerindeki azalmayla göstermiştir. Dünya ekonomisindeki dalgalanmalar ile değişen algıların Türk ekonomisine etkileri dikkat çekmektedir. Ancak Türk ekonomisindeki kronik bazı sorunların azalması veya olumlu yönde değişmesi ekonominin dalgalanmalara karşı olan dayanıklılığını artırmıştır. Türkiye nin genel ekonomik görünüm ve göstergeleri yurt dışındaki pek çok ülkeyle kıyaslandığında daha iyi bir duruma ulaşmıştır. Türk ekonomisi, benzer risk gurubundaki ekonomiler gibi, dünya ekonomisinde gelişen trendlerden etkilenmektedir. Dünyadaki krizin farklı evrelerinde küresel ekonomilerde meydana gelen dalgalanma ve değişimlere karşı para, iktisat ve maliye politikaları ile proaktif müdahalelerin yapılması gerekmiştir. Birinci bölümde ifade edildiği üzere, bu tip hızlı müdahaleler merkez bankaları tarafından yerine getirilmiştir. T.C.M.B. de küresel gelişmeleri diğer ülke merkez bankaları gibi büyük bir ciddiyet ile takip etmekte ve para politikası silahlarını kullanmaktadır. Parasal genişleme ile ilgili FED in olası çıkış kararını açıkladığı sürece kadar, kamu borçlanma ihtiyacının düşmesi, bütçe prensiplerine uyulması ve dengeli bir büyüme stratejisi sayesinde yıllık hazine faizlerinde dramatik bir düşüş kaydedilerek önemli bir faiz yükünden kurtulunmuştur. Krizin hemen sonrasında %80 lere fırlayan faiz (yıllık nominal) oranları zaman zaman dengeli bir seyir izlemekle birlikte, 1 Nisan 2015 tarihi itibarı ile %8.53 seviyesine gerilemiştir. Gösterge faizi 2013 yılının Mayıs ayında cumhuriyet tarihinin en düşük seviyesi olan %4.99 a kadar düşmüş, ardından FED in yaptığı parasal genişlemenin azaltacağına yönelik açıklama ile beraber tekrar yükselişe geçmiştir. Dünya genelinde 2013 yılının ikinci yarısından itibaren görülen