Mevlânâ Celâleddîn Muhammed-i Rûmî

Transkript

1

2

3 Mevlânâ Celâleddîn Muhammed-i Rûmî 20 Eylül 1207 tarihinde eskiden Horasan ın, günümüzde Afganistan ın şehirlerinden olan Belh te doğmuştur. Bu yüzden Belhî olarak da anılır. Hayatının büyük bir bölümünü Anadolu da geçirdiği için de Rûmî nisbesi ile ünlenmiştir. Adı Muhammed, lâkâbı Celâleddîn dir. Arapça Efendimiz anlamına gelen Mevlânâ unvânı, onu yüceltmek amacıyla söylene söylene neredeyse adı hâline gelmiş ve çoğunlukla bu adla anılır olmuştur. Babası Sultânu l-ulemâ lâkâbıyla bilinen Bahâeddîn Veled dir. Annesi ise Belh Emîri Rükneddîn in kızı Mümine Hâtun dur. Siyâsî olaylar ve Moğol istilası nedeniyle 1212 veya 1213 yılında babasıyla birlikte Belh ten ayrıldı. İlk durağı sayılan Nîşâbûr a geldi. Orada ünlü mutasavvıf şâir Ferîdüddîn-i Attar ile görüştüğü zaman çocuk yaştaydı. Babası Bağdat ve Kûfe üzerinden Ka be ye gittikten sonra, Şâm a uğrayıp, oradan Malatya, Erzincan, Sivas, Kayseri, Niğde üzerinden Larende (Karaman) ye geldi ve Subaşı Emir Mûsâ nın yaptırdığı medreseye yerleşti. Bütün bu seyâhat sırasında Mevlânâ da babasıyla birlikte hareket ediyordu. Bahâeddîn Veled ile Mevlânâ nın Karaman a geliş yılı 1222 dir. Baba, oğul burada yedi yıl kadar kaldılar. Bu arada Mevlânâ, 1225 te Şerefeddîn Lala nın kızı Gevher Hâtun la evlendi. Bu evlilikten Sultân Veled ve Alâeddîn Çelebi adlarında iki oğlu oldu. Gevher Hâtun un ölümünden sonra dul ve bir çocuklu Kirâ veyâ Kerrâ adlı bir kadınla yeniden evlendi ve o kadından da Muzefferüddîn ve Emîr Âlim Çelebi adlarını verdiği iki oğlu ve Melîke Hâtun adında bir kızı oldu. O yıllarda Anadolu nun büyük bir bölümü Selçukluların egemenliği atındaydı, Konya da başkenti. Devrin Sultânı Alâeddîn Keykubâd, ileri gelen bütün âlimleri Konya da toplamıştı. Bu arada Bahâeddîn Veled i de Konya ya davet etti ve 3 Mayıs 1228 tarihinde Konya ya gelmesini sağladı. Altunapa (İplikçi) Medresesi ni Bahâeddîn Veled ve mâiyetinin ikâmetine tahsis etti. Bahâeddîn Veled, 12 Ocak 1231 de vefat edince, onun etrafındaki müritleriyle talebeleri, bu kez Mevlânâ nın etrafında toplandı. Babasının yerine geçen Mevlânâ, müderrislik yapmaya başladı de Konya ya gelen ve babasının eski talebelerinden olan Seyyid Burhâneddin Muhakkık-ı Tirmizî, Mevlânâ ile görüşmesinde Bahâeddîn Veled in Konya ya gelerek oğlunu irşâd etmesini buyurduğunu söylemesi üzerine Mevlânâ hâl ilimlerini öğrenmek üzere Tirmizî nin müridi olup, dokuz yıl ona hizmet etti. Daha sonra Şam ve Halep te üç-dört yıl kadar kalıp oralardaki medreselerde Arap Dili ve Edebiyatı, lügat, fıkıh, tefsir ve hadis tahsil edip icazet aldı. 15 Kasım 1244 te Şems ile karşılaştı. Şems ile karşılaşan Mevlânâ halkla ilişiğini kesti. Konya da on altı ay kalan Şems âniden şehri terk edince Mevlânâ çok üzüldü ve Şam da olduğunu öğrenince dönmesi için ona mektuplar yazdı. Kaynaklarda Mevlânâ nın semâ yapmaya bu olaydan sonra başladığı hakkında bilgiler vardır. Mevlânâ, oğlu Sultân Veled i, Şems i Şam dan getirmek için görevlendirdi. Şems tekrar Konya ya gelince Mevlânâ nın medresesindeki bir hücreye yerleşti, bu arada Mevlânâ nın evlatlığı Kimyâ Hâtun ile evlendi. Mevlânâ ile Şems in yine baş başa kalmaları dedikodulara sebep olduğu için Şems 1247 de ikinci kez ortadan kayboldu ve bir daha kendisinden haber alınamadı. Şems in kaybolmasından sonra Mevlânâ bir süre inzivaya çekildi. Şems in boşluğunu Selâhaddîn-i Zerkûb ve Hüsâmeddîn Çelebi doldurmaya çalıştı. 17 Aralık 1273 te vefat etti. Ölüm günü şeb-i arûs (düğün gecesi) olarak anılır. Eserleri: Dîvân-ı Kebîr veyâ Dîvân-ı Şems-i Tebrîzî; Mesnevî; Fîhi Mâ Fîh; Mecâlis-i Seb a; Mektûbât.

4 A. Naci Tokmak Prof. Dr. A. Naci Tokmak 1945 yılında Divriği de doğdu. İlk ve orta öğrenimini sırasıyla Divriği Nuri Demirağ Ortaokulu, Malatya Lisesi ve Mardin Lisesi nde tamamlayan A. Naci Tokmak, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fars Filolojisi nden mezun oldu (1972). Tahran Üniversitesi Edebiyat ve İnsânî Bilimler Fakültesi nde Yüksek lisans (1974) ve Doktora (1976) yaptı yılları arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı nda çalıştı te doçent, 1989 da profesör oldu yılları arasında Kocaeli Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi nde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığı görevini yürüttü yılından beri de Yeditepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü nde görev yapmaktadır. Prof. Dr. A. Naci Tokmak ın Bazı Çalışmaları: Tengsîr, Sâdık-ı Çubek, Farsça dan çeviri roman, Kültür Bakanlığı Yayınları No: 314. Ankara Baskı: Bulut Yayınları, İstanbul 2002; Bihterîn Baba-yı Dunyâ, Govher Murâd, Dünyânın En İyi Babası: Çeviren: A. Naci Tokmak; (Bu eserin çevirisi Kültür Bakanlığı nın ve 833/RCD/ sayılı yazılarıyla istenmiş, ancak basılmamıştır.) Eski İran Nesrinden Seçmeler, Tahsin Yazıcı, A. Naci Tokmak ve Mehmet Kanar, İstanbul 1983; Farsça-Türkçe ve Türkçe-Farsça Ortak Deyimler Sözlüğü, Çantay Yayınları, İstanbul 1995; Telaffuzlu Farsça-Türkçe, Türkçe-Farsça Ortak Deyimler Sözlüğü, Simurg Yayınları, İstanbul 2001; Mecâlisü n-nefâyis, Alî-Şîr Nevayî, II (Çeviri ve Notlar) Hazırlayan Kemal Eraslan, Farsça Çeviri: Prof Dr. Naci Tokmak, Türk Dil Kurumu Yayınları: 735/2 Ankara 2001; Diwan Persian Jam Sultân, Correction & Marginal Noting by: Abdul Rahman Naji Tuqmaq, ECO Cultural Institute (ECI) Tehran 2002; Zindan Notları, Bozorg-i Alevî, Çeviren: A. Naci Tokmak, Ağaç Yayınları, İstanbul 2008; Karanlık Gecenin Yıldızları, Ferîdûn-i Tunkâbunî, Çeviren: A. Naci Tokmak, Ağaç Yayınları, İstanbul 2008; 1979 dan bu yana, İA. ya yazılmış bir, DİA ya yazılmış, başta İran (Fars) edebiyatı olmak üzere 16, ve Ana Britannica ya yazılmış 56 madde; Türkçe den Farsça ya çevrilmiş makaleler ve iki kitabın önsözü; Farsça dan Türkçe ye çevrilmiş makaleler; uluslararası ve ulusal kongre, sempozyum ve panellerde sunulmuş 12 bilimsel bildiri. A. Naci Tokmak ın İyrec-i Pézéşkzâd dan yaptığı Dayıcan Napolyon çevirisi Ayrıntı Yayınları ndan yayımlanmıştır.

5 Mevlânâ Bir Demet Gül (Dîvân-ı Kebîr den Seçme 303 Gazel)

6 Ayrıntı: 944 Şiir Dizisi: 7 Bir Demet Gül (Dîvân-ı Kebîr den Seçme 303 Gazel) Mevlânâ Kitabın Özgün Adı Dîvân-ı Kebîr Farsça dan Çeviren A. Naci Tokmak Bu kitabın tüm yayım hakları Ayrıntı Yayınları na aittir. Kapak Tasarımı Petek Yılmaz Kapak Düzeni Gökçe Alper Yayıma Hazırlık ve Uygulama Ahmet Çelik, Levent Turhan Gümüş, Hediye Gümen Baskı Yazın Basın Yayın Mat. Tur. Tic. Ltd. Şti. Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: Başakşehir - İstanbul Tel No: (0212) Sertifika No: Birinci Basım: İstanbul, Kasım 2015 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.:3 Cağaloğlu İstanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrinti.yayinlari instagram.com/ayrintiyayinlari

7 Mevlânâ Bir Demet Gül (Dîvân-ı Kebîr den Seçme 303 Gazel) Farsça dan Çeviren: A. Naci Tokmak

8

9 Giriş Şiir okumasını veya dinlemesini sever misiniz? Ben her ikisinden de çocukluğumdan beri büyük zevk alırım. Fırsat buldukça kendi kendime okumayı, şiirden zevk alan, dinleyen ve anlayan birini bulduğum zaman bu zevki onlarla paylaşmak için yüksek sesle okumayı da severim. Üniversite tahsilimi Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Fars Filolojisi nda yaparken, Fars şiiriyle tanışma mutluluğuna erişmiştim. Aynı zamanda Eski Türk Edebiyatı eğitimi alırken de Türk Dîvan şiiriyle haşır neşir olmuş ve bu iki engin edebiyat ve şiir pınarından kana kana içme şansını yakalamıştım. Lisans eğitimimden sonra Tahran Üniversitesi nde Fars Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı nda Yüksek Lisans ve Doktora yaparken, Fars Edebiyatının en büyük üstatları Rûdekî, Ferruhî, Menûçehrî, Senâyî, Attâr, Enverî, Hâkânî, Nizâmî, Sa dî, Mevlevî, Hâfız, Emîr Hüsrev-i Dihlevî, Hasan-ı Dihlevî, Şevket-i Buhârâî, Urfî, Şehriyâr ve daha nice ünlü ve değerli şâirin şiirini okuma, onlarla hemhâl olma mutluluğuna ulaştım. Daha sonraki kariyerimde de uğraşı alanım sürekli olarak Fars Edebiyatı ve Dîvan Edebiyatının üstatları ve onların eserleri oldu. Birkaç ansiklopediye bu şâirler ve eserleri hakkında pek çok makale yazdım. Bu arada, seksenli yıllardan başlayarak, birçok şâirin, meselâ: Attar, Mevlânâ, Ubeyd-i Zâkânî, Sa dî, Hâfız, Îrec Mîrzâ, Muhammed İkbâl ve Şehriyâr ın bazı şiirlerini manzum olarak Türkçeye çevirdim. Kitap olarak ise 2012 te Sa dî nin Bûstan adlı eserini, 2013 te ise Nizâmî nin Leylâ ile Mecnun adlı eserlerini manzum olarak Tükçeye çevirip yayınladım. Bu arada çağdaş İranlı yazarlardan Sâdık-ı Çûbek in Tengsîr adlı romanını ilk kez 1979 da, ikinci kez 2002 de, Bozorg-i Alevî nin Zindan Notları ile Ferîdûn-i Tunkâbunî nin Karanlık Gecenin Yıldızları adlı hikâye kitaplarını 2008 de, İyrec-i Pezeşkzâd ın Dayıcan Napolyon adlı romanını 2012 de Türkçeye çevirip yayınladım. Yukarıda belirttiğim gibi, şiir okumak en çok zevk aldığım uğraşlarımdan biri olduğu için zaman zaman, gerek Türk Edebiyatının, gerekse Fars Edebiyatının üstatlarının şiirlerini, bu arada sık sık da Mevlânâ nın şiirlerini okurum. Gerek Mesnevî, gerekse Dîvân-ı Kebîr başucu kitaplarımdan bazılarıdır. Dîvân-ı Kebir i okurken dikkatimi çeken hususlardan biri, Mevlânâ nın gazellerinde sık 9

10 sık, gitme, yapma, etme, okuma, uyuma, çıkarma, kırma, bakma, boğuşma, öğretme, korkma gibi olumsuz emirleri, olmuyorsun, gelmiyorsun, oturmuyorsun, etmediniz, değilsiniz, oturmuyorum, bıkmadı, gitmiyor, sunmadı gibi olumsuz çekimli fiillerle, yok, değil, ne bileyim gibi olumsuzluk bildiren kelimeleri şiirlerinde kâfiye veya redif olarak kullanmasıydı. Ancak Mevlânâ nın beyânı olumsuz olmakla beraber, merâmı olumluydu. Buradan hareketle onun bu tür gazellerini seçip, çevirisini yaptıktan sonra Olumsuz Söz, Olumlu Öz adını taşıyan bir kitap hazırlamayı düşünmüştüm. Dolayısıyla bu kitabı hazırlarken şöyle bir sistem uyguladım: Dîvân-ı Kebîr i tarayıp, bu türden yüz elli civarında gazeli seçip, manzum olarak çevirmeye başladım. Önce aruz vezni ile çevirmeyi düşünmeme rağmen, uygulamadım. Çünkü aruz veznine âşinâ olanların bildiği gibi aruz, kapalı veya açık, uzun veya kısa hecelerin aruz kalıplarına uygun olarak âhenkli bir şekilde bir araya getirilmesi suretiyle oluşturulan bir vezin sistemidir. Türkçemizde Türklerin İslâmiyeti kabul etmelerinden ve Arap alfabesini kullanmaya başlamalarından sonra şâirlerimiz tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Ancak şunu hemen belirtelim ki Türkçe, Arapça ve Farsça kadar aruz veznini kullanmaya müsâit değildir. Çünkü Türkçede uzun hece yoktur. Yani, aruzun dört bacağından biri eksiktir. Eskiden şâirlerimiz bu eksiği Arapça ve Farsçadan alıp kullandıkları kelimelerle bertaraf etmişler, dolayısıyla da Türkçemize pek çok Arapça ve Farsça kelime girmiş ve Osmanlı Türkçesi veya Osmanlıca denilen dil vücuda gelmiştir. Eskiden medreselerde Arapça ve Farsça zorunlu ders olarak okutulduğu ve hemen hemen okuryazar herkes Arapça ve Farsça bildiği için, o dönemlerde yazılmış olan eserlerin okunup anlaşılması, o devir insanları için, çok zor olmamıştır. Ancak günümüzde Osmanlı Türkçesi veya Osmanlıca denilen dili, bu konuda ihtisas yapmış kişilerden bazıları bile anlamakta güçlük çekmektedir. İşte bu sebepleri göz önünde bulundurarak, aruzla çevirmek istediğimde, pek çok Arapça ve Farsça kelime veya terkip kullanmak zorunda kalacak veya imâle ve zihaf yaparak şiirin âhengini bozacaktım. O zaman da çeviri günümüzde yapılmış olmasına rağmen okuyucu tarafından anlaşılamayacaktı. Çünkü ellinci yılını idrak ettiğim hocalık hayatımda, özellikle günümüz gençliğinin kelime dağarcığının çok dar olduğunu üzülerek söylemek durumundayım. Dolayısıyla günümüz insanının anlayacağı bir dil kullanmayı, gazel tarzını bozmadan gazelin a.a. b.a. c.a. d.a. e.a. kafiye şekline uyarak çeviri yapmayı benimseyip uyguladım. Ancak bir örnek olsun diye de (24) numaralı gazeli Fâ i lâ tün, fâ i lâ tün, fâ i lün vezniyle çevirdim. Bu türden seksen dört gazel çevirdim. Ancak bu kadar gazel en fazla yüz sayfalık bir kitap olacağı için, Dîvân-ı Kebîr i tekrar tarayıp, dört yüz civarında gazel seçerek onları da çevirmeye başladım. Bunlar arasından da iki yüz on dokuz gazeli çevirip, çalışmamı noktaladım. Dolayısıyla bu kitapta üç yüz üç gazelin çevirisi yer almaktadır. Beş yüzden fazla gazel seçtiğim halde neden üç yüz üç tanesini çevirdiğimi soracak olursanız, cevâbım şudur: 1- Her gazelin kafiyesini veya redifini tutturmak çok kolay olmadı. Bu yüzden belki kırk, elli gazele başlayıp yarım bıraktım. Çünkü Farsçada redif olarak kullanılan bazı kelimelerin Türkçeye geçtiğinde aynen kullanılma şansı yoktu. Bir örnek vermek gerekirse: Farsça (خوردن) Xorden basit mastarının ilk akla gelen anlamı yemek, ikinci anlamı ise içmek tir. Bunların dışında dünyâ nimetlerinden yararlanmak, nasiplenmek, telef etmek, yele vermek, birinin 10

11 malının veya parasının üstüne yatmak/oturmak, sonlandırmak, denk gelmek gibi daha birçok anlamı da vardır. ancak bu mastar, ön ekli, birleşik veya ibâre halinde bir fiilde kullanıldığında pek çok değişik anlamlara gelmektedir. birkaç örnek vermek gerekirse خوردن) (بر Ber xorden: karşılaşmak, çarpışmak, meyve yemek خوردن) (س ر Sor xorden: kaymak, خوردن) (جا Câ xorden: Donup kalmak, Al- Gûl xorden: (گول خوردن) yemek, Kotek xorden: Dayak/kötek (کتک خوردن) danmak, کار خوردن) (به Be kâr xorden: İşe yaramak, درد خوردن) (به Be derd xorden: Derde değmek; işe yaramak, زمین خوردن) (به Be zemin xorden: Düşmek, Be mesir xorden: Güzergâhında olmak. v.s. Farsça yazan bir (به مسیر خوردن) şâir, bu fiillerin tamamını kafiye veya redif olarak kullanırken, aynı redif veya kafiyeyi Türkçeye oturtmak çok kolay değildir. Buna benzer daha fazla örnek vermek mümkündür. 2- Bazı gazellerin Türkçesini yazdığımda ise içime sinmedi. Sonuçta da bu çalışma üç yüz üç gazel ile sınırlı kaldı. Kitabı iki bölümde hazırladım. Her iki bölümde de gazellerin sıralamasını yaparken, Dîvân-ı Kebîr deki elifbâ sırasına uyarak yaptım. Birinci bölüme Hikmet Pınarı, ikinci bölüme ise Olumsuz Söz, Olumlu Öz başlıklarının uygun olacağını düşündüm ve bu adları verdim. Hikmet Pınarı başlığı altında yer alan gazeller iki yüz on dokuz, Olumsuz Söz, Olumlu Öz başlığı altında yer alan gazeller seksen dört tanedir. Gazellerde birçok mitolojik şahıs ve unsurun yanı sıra, pek çok dînî, târîhî şahısların da adı geçmektedir. Ayrıca pek çok dînî konu işlenmiş, birçok dînî, mezhebî, tasavvufî terim kullanılmıştır. Okuyucunun Mevlânâ yı daha iyi anlamasını sağlamak amacıyla bunlar hakkında kısa bilgi verdikten sonra geniş bilgi isteyenler için kaynak gösterdim. Verdiğim bu bilgilerin bazılarını gereksiz veya çok basit, bulup; Bu terimin veya bu kelimenin verilmesine ne gerek vardı? diyenler olabilir. Ancak bunca yıllık tecrübelerim sonunda, özellikle günümüz gençliğinin, çok daha basit kelimeleri ve terimleri bile bilemediğini üzülerek müşâhede ettiğim için genellikle gençliğin bilemeyeceğini veya anlayamayacağını düşündüğüm kelime ve terimler hakkında bilgi vermeyi uygun buldum. Şiiri her okuyan onu yeniden yazar şeklinde çok güzel ve doğru bir söz vardır. Dolayısıyla ben de Mevlânâ nın söylediği şiirleri, kendi Farsça bilgim ve şiir kültürüm dâhilinde, anladığım kadarıyla, elimden geldiğince ve yeteneğim ölçüsünde, anlaşılır bir Türkçe kullanarak, manzum olarak, dilimize çevirdim. Farsça bilip de, merak ederek gazellerin asıllarını görmek ve karşılaştırmak isteyenler olur diye, kitabın sonuna GAZELLERİN ALFABETİK SIRALAMA- SI başlığı altında verdiğim listede, her gazelin tarafımdan verilen başlığı altında, o gazelin Farsça matla ını verdikten sonra altında veznini gösterip, Türk alfabesiyle okunuşunu ekledim. Ben üç bin iki yüzden fazla gazelin sâdece üç yüz üç tanesini çevirdim. Beğenmeyenler veya kendine güvenenler de buyursunlar, geriye kalan gazelleri çevirsinler. Gazellere herhangi bir yorum getirmedim. Yorumu tamamen okuyucuya bıraktım. Çünkü herhangi bir yorum getirmek okuyucuyu yönlendirmek anlamına geleceği için yorum yapmaktan kaçındım. Meselâ Mevlânâ şaraptan söz ettiğinde acaba kastettiği üzüm suyundan mamul şarap mıdır, yoksa ilâhî aşk şarâbı mıdır? Bunun takdirini okuyucuya bıraktım. Bu arada kadirşinaslık gereği Dîvân-ı Kebîr in tamamını veya bazı gazellerini günümüz Türkçesine çevirenleri şükranla anmak gerekir. Çünkü her biri, kendi ölçüsünde, Mevlânâ nın tanınmasına ve fikirlerinin anlaşılmasına yardımcı olmuştur. Herkesten önce Merhum Abdülbâkî Gölpınarlı yı anmam gerekir. Çünkü Mevlânâ nın bütün eserlerini Türkçeye kazandıran kişidir o. Bu eserler 11

12 arasında Dîvân-ı Kebîr in tamamını Türkçeye çevirmiş; eser yılları arasında, ilk beş cildi Remzi Kitabevi tarafından, altıncı cildi Milliyet Yayınları arasında, yedinci cildi ise İnkılap ve Aka Kitabevleri tarafından yayınlandıktan sonra, tamamı Kültür Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır. 1 Gölpınarlı Hoca, eserin tamamını yayınlamadan önce, Gül-Deste adını verdiği, 280 gazelden oluşan bir seçki yayınlamıştır. 2 Ayrıca 2000 yılından bu yana yapılan, Şefik Can 3, Dr. Yakup Şafak 4 ve Prof. Dr. Mehmet Kanar 5 çevirilerini de zikretmek gerekir. Çeviriyi yaparken, falan çevirmen bu gazeli nasıl çevirmiş diye düşünüp, bu çevirileri gözden geçirmedim. Çünkü metnin Farsçasını okuyup anlayabildiğime göre, böyle bir çaba gereksizdi. Ayrıca beni etki altına alma olasılığı da vardı. Çeviriyi bitirdikten sonra, Gölpınarlı Hocanın Gül-Deste si ve Prof. Dr. Mehmet Kanar ın Dîvân-ı Kebîr den Seçmeler adlı çalışmalarını gözden geçirdim. Gül-Deste ile benim çalışmamda 29 ortak gazel buldum. Prof. Dr. Mehmet Kanar ın seçkisi ile benim çalışmam arasında ise 27 ortak gazel vardı. Çevirileri okurken, acaba falan kimse bu gazeli nasıl çevirmiş diye düşünecekler için bu gazellerin numaralarını çalışmamın Açıklamalar bölümünden sonra verdim. Bu kitabı Mevlânâ ve şiir severlere ithâf ediyorum. Prof. Dr. A. Naci Tokmak Yeditepe Üniversitesi-Fen-Ed. Fakültesi GSF Bütün ciltlerinin bir arada basımı için bkz: Dîvân-ı Kebîr, Mevlânâ Celâleddin, Hazırlayan Abdülbâkî Gölpınarlı, Kültür Bakanlığı/1383, Klasik Türk Eserleri/17, Ankara 1992, I-VII. 2. Dîvân-ı Kebîr Gül-Deste, Mevlânâ Celâleddin, Hazırlayan Abdulbâkî Gölpınarlı, Remzi Kitabevi, İstanbul Dîvân-ı Kebîr den Seçmeler, Şefik Can, I-III., Ötüken Yayınları, İstanbul Dîvân-ı Kebîr den Seçme Şiirler I., Dr. Yakup Şafak, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Dîvân-ı Kebîr den Seçmeler, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Prof. Dr. Mehmet Kanar, Say Yayınları, İstanbul

13 Birinci Bölüm Hikmet Pınarı

14

15 Ârzû (1/1).بنمای رخ که باغ و گلستانم آرزوست. بگشای لب که قند فراوانم آرزوست. (Mef û lü, fâ i lâ tü, me fâ î lü, fâ i lün) Bénmây rux ké bâğ o gulistânem ârzûst, Bogşay leb ké qand-é ferâvânem ârzûst. Göster yüzünü, çünkü gül bahçesi görmektir arzum. Bir şey söyle, doyuncaya dek şeker yemektir arzum. Ey güzellik güneşi, bir an bile olsa çık bulutun ardından, Çünkü o parıl parıl parlayan yüzünü görmektir arzum. Havalı halinden cülûs davulunun sesi geldi kulağıma, Geri döndüm hemen, sultânın elini tutmaktır arzum. Nâz edip de beni daha fazla incitme, git dedin, Beni daha fazla incitme sözünü demendir arzum. Git, şah evde değil diyerek kovmuştun ya beni, Kapıcının nâzı, yeniden hiddetle kovmasıdır arzum. Güzellikten insanların elinde kalan kırıntıdır sadece, Oysa o güzellik mâdeni, cevherin kendisidir arzum. Dünyâ nimeti olan ekmekle su, vefâsız bir sel gibidir, Ben balığım, ben timsahım, okyanustur benim arzum. Yakûb misâli esef içinde feryat edip, kıvranıyorum, O Ken anlı Yûsuf un güzel yüzünü görmektir arzum. Vallâhi ve billâhi sensiz bu şehir benim için zindan, Bu yüzden dağda, bayırda, çölde âvâreliktir arzum. Zayıf karakterli yoldaşlardan sıkıldım, gınâ getirdim, Allâh ın aslanı, Zal oğlu Rüstem in yoldaşlığıdır arzum. Firavun ve onun zulümlerinden canım ağzıma geldi, O İmranlı Mûsâ nın nûrlu yüzünü görmektir arzum. Hiç durmadan şikâyet eden halktan bîtap düşüp ağladım, O sarhoşların hayhuyu ile narasını duymaktır arzum. 15

16 Bülbülden bile daha konuşkanım ama halkın hasedinden, Ağzımı mühürledim, fakat feryat figan bağırmaktır arzum. Dün Diyojen elde fener dolaşıp duruyor ve şöyle diyordu: Şeytân dan da hayvandan da usandım artık, insandır arzum. Biz aradık, ama yazık ki bir türlü bulunmuyor dediler. Dedim ki: Aranıp da o bir türlü bulunamayandır arzum. Her ne kadar müflis biri olsam da akik kırıntısı istemem. Çünkü o nâdir bulunan ve de çok değerli akiktir arzum. Bütün gözler ondandır ancak o bütün gözlerden gizli, O gün gibi âşikâr olmakla beraber, gizli olandır arzum. Her türlü arzu ve tüm hırslarımdan arındırdım kendimi, Her türlü kân ve mekândan sıyrıldım, erkândır arzum. Îman hikâyesini duyunca kulaklarım kendinden geçti. Çünkü îmânın aslı, faslı nedir, onu bulmaktır arzum. Bir elde şarap kadehi, bir elde yârin kıvır kıvır saçı, Meydanlarda ve halkın arasında raks etmektir arzum. Rebâb: Beklemekten canım çıktı diye feryat ediyor, Osman ın yaralı bedeni, kucağı ve elleridir arzum. Ben hem aşkın rebabıyım, hem aşkım rebabdır benim, O Rahmân ve Rahîm in latif mızrap darbeleridir arzum. Bu gazelin kalan kısmını ey ince düşünceli müzisyen, Sen nasıl çalıp söylemek istiyorsan, öylesidir arzum. Ey Tebriz in övünç kaynağı Şems, yüz göster doğudan, Ben Hüthütüm, Süleymân ın huzuruna çıkmaktır arzum. 16