KKTC EKONOMİSİ BİLGİ NOTU GİRİŞİM EĞİTİM VE DANIŞMANLIK MERKEZİ

Transkript

1 KKTC EKONOMİSİ BİLGİ NOTU; ÇALIŞMA GRUPLARININ, KKTC KOBİLERİNİN GELECEĞİNİ BELİRLEYECEKLERİ TARTIŞMALARDA VE BEYİN FIRTINALARINDA, KATILIMCILARIN BAŞVURABİLECEKLERİ BİR BİLGİ KAYNAĞINI TEMSİL ETMEKTEDİR. KKTC EKONOMİSİ BİLGİ NOTU GİRİŞİM EĞİTİM VE DANIŞMANLIK MERKEZİ

2 İçindekiler 1. GENEL BİLGİLER Ekonomik Durum Analizi... 3 Tablo 1: KKTC Sosyo Ekonomik Göstergeler Tablo 2: 47/2000 Sayılı Teşvik Yasası Kapsamında Teşvik Belgesi Almış Yatırımlar... 4 Tablo 3: Yıllık Sabit Yatırım Miktarları... 5 Tablo 4: Dönemi İtibari ile GSYİH ve Kişi Başına GSYİH (Cari Fiyatlarla) EKONOMİK FAALİYETLERİ Temel Ekonomik Göstergeler... 6 Tablo 5: Sektörlerin GSYİH dan Aldıkları Değerler ve Sektör Payları (2014)... 6 Tablo 6: Sektörlerin Bir Önceki Yıllara göre Büyüme Hızları (Cari Fiyatlara Göre) Enflasyon... 9 Tablo 7: Enflasyon Oranları Ticaret ve Pazarlama Toptan ve Perakende Ticareti Dış Ticaret Tablo 8: Yılları KKTC Dış Ticaret Verileri ve Yüzde Değişimi Tablo 9: Yılları KKTC Dış Ticaret Tahmin Verileri a) İhracat Yapısı Tablo 10: yılları KKTC nin Ülke Gruplarına göre İhracatı (Milyon $) Tablo 11: Yıllarındaki Önemli İhracat Malları b) İthalat Yapısı Tablo 12: yılları KKTC nin Ülke Gruplarına göre İthalatı (Milyon $) Tablo 13: Yıllarındaki Önemli İthalat Malları c) Yeşil Hat Tüzüğü Sanayi Tablo 14: 2013 Yılı Faliyet Alanlarına Göre Sanayi Bölgelerindeki İşletme Sayıları İmalat Sanayisi İnşaat Taşocakçılığı Banka ve Krediler Tablo 15: Yılları Banka Kredilerinin Çeşitlerine Göre Dağılımı Tablo 16: Yıllarındaki Kamu Kredileri ve Özel Krediler Dağılımı Tablo 17: Banka Kredilerinin Sektörel Dağılımı Tablo 18: Tüm Bankalar Aktif Pasif Dengesi Tarım Sektörü Bitkisel Üretim Tablo 19: Yılları Arası Bitkisel Üretimin Çeşitlerine Göre Dağılımı

3 Tablo 20: Yılları Arası Sulu Arazi Dağılımı Hayvancılık Tablo 21: Yılları Arası Hayvansal Varlık Durumu Ormancılık Tablo 22: Fidan Dağıtımı ve Ağaçlandırılan Alanlar (Adet) Su Ürünleri Tablo 23: Yıllarında Kayıtlı Balıkçı ve Balıkçı Tekne Sayısı Hizmet Sektörü Eğitim Tablo 24: Özel ve Devlet İlkokulları Bilgileri Tablo 25: Üniversitedeki Öğrenci Sayıları Tablo 26: Diğer Üniversiteler Turizm Tablo 27: Yılları Arasında KKTC ye Gelen Yolcu Sayısı ve Yapısı Tablo 30: 2015 yılı Bölgelere göre Turizm Tesis Sayısı Sağlık Tablo 31: Kamu Sağlık Servislerinde Çalışan Personel Sayısı Tablo 32: Kamu ve Özel Sağlık Kuruluşlarının Yatak Sayılarının Bölgelere Göre Dağılımı Haberleşme Tablo 33: Haberleşme Sektörlerinin Yıllık Net Satış Gelirleri İŞ YERİ SAYILARI...39 Tablo 34: İş Kayıtları Sistemi kapsamındaki işyerlerinin ilçelere göre dağılımı Tablo 35: İş Kayıtları Sistemi kapsamındaki işyerlerinin yasal durumuna göre dağılımı Tablo 36: İş Kayıtları Sistemi kapsamındaki işyerlerinin hukuki yapılarına göre istihdam durumu Tablo 37: İş Kayıtları Sistemi kapsamındaki işyerlerinin çalışma gruplarına göre dağılımı Tablo 38: İşyerlerinin Sektörel Dağılımı (Nace Rev.2) (1 DİJİT) Tablo 39: İşyerlerinin Sektörel Dağılımı (Nace Rev.2) (2 DİJİT)

4 1. GENEL BİLGİLER 1.1. Ekonomik Durum Analizi Tablo 1: KKTC Sosyo Ekonomik Göstergeler SOSYO EKONOMİK GÖSTERGELER KKTC Nüfus (KKTC DPÖ 2014) Yüz Ölçümü km 2 Nüfus Yoğunluğu (KKTC DPÖ 2014) 97 (Kişi/km 2 ) Kişi başına GSYİH (KKTC DPÖ 2014) GSYİH (KKTC DPÖ 2014) Kredi Miktarı (KKTC Merkez Bankası 2014) Mevduat Miktarı (KKTC Merkez Bankası 2014) TL 8.858,6 Mio TL 9 Milyar TL 12 Milyar TL Döviz Rezervi (DPÖ 2014) Mio $ Dış Ticaret Dengesi (2014) Mio $ İstihdam edilenlerin, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranı 45% Toplam istihdam içinde tarım sektörünün payı 4% Toplam istihdam içinde sanayi sektörünün payı 10% Toplam istihdam içinde hizmetler sektörünün payı 79% Okur Yazarlık Oranı (ÇSGB 2004, DPT 2000) 94% Üniversitede okuyan öğrenci sayısı (KKTC MEB 2015) On bin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayısı(KKTC DPÖ 2013) 47 On bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı(KKTC DPÖ 2013) 7 İstihdam edilenlerin, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus içindeki oranı KKTC ve Türkiye de yaklaşık olarak aynı oranlardadır, fakat toplam istihdamın içinde tarım sektöründe çalışanların payı KKTC de %4 iken Türkiye de %21, sanayi sektöründe çalışanların payı da KKTC de %10 iken, Türkiye de %20 dir. Fakat hizmetler sektöründeki istihdamın toplam istihdam içindeki payı KKTC de %79 iken, Türkiye de bu oran %51 dir. Türkiye nin 2013 yılı nüfus yoğunluğu 100, KKTC nin 93 tür yılına geçerken Türkiye nin nüfus yoğunluğu artışı %1,34 iken KKTC nin %3,87 dir. KKTC de üniversitede okuyan öğrenci sayısı toplam nüfusun %24 üdür ve bu oran Türkiye de %8 dir. Bu veriden de anlaşılacağı üzere KKTC de üniversitede 3

5 okuyan öğrenci sayısı oldukça yüksektir. Okur yazarlık oranı da Türkiye de %95 iken KKTC de %94 tür. On bin kişiye düşen hastane yatağı sayısı Türkiye de 27 iken, KKTC de 47, on bin kişiye düşen hekim sayısı Türkiye de 17 iken, KKTC de 7 dir. KKTC hastane yatağı sayısı açısından Türkiye den daha yüksek kapasiteye sahip iken, hekim sayısı açısından Türkiye ye göre düşük kalmaktadır. KKTC Devlet Planlama Örgütü nün yayınlamış olduğu Yatırımcılar için Yatırım ve Teşvik Rehberi ne göre; 2013 yılında cari fiyatlarla 1,2 Milyar TL tutarında olan sabit sermaye yatırımlarının %18 i kamu kesimi, %82 si ise özel kesim yatırımlarından oluşmuştur. Toplam sabit sermayede %82 lik paya sahip olan özel kesim yatırımları %55,4 oranıyla konut ve %12,8 oranıyla sanayi sektörlerinde, %18 lik paya sahip olan kamu kesimi yatırımları ise %40,8 oranıyla kamu hizmetleri ve %35,6 oranıyla ulaştırma-haberleşme sektörlerinde yoğunlaşmıştır. KKTC Devlet Planlama Örgütü nden Şubat 2016 da yatırım ve teşvikler hakkında alınan veriler aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Tablo 2: 47/2000 Sayılı Teşvik Yasası Kapsamında Teşvik Belgesi Almış Yatırımlar YIL SEKTÖR Sağlık Eğitim Sanayi Turizm AVM TOPLAM TOPLAM Kaynak: DPÖ,Şubat yıllarında toplamda en çok yatırım teşvik belgesi alan sektör sanayi sektörüdür. Turizm ise ikinci sırada yer almaktadır. Bu yıllarda tüm sektörlerde toplam 124 adet yatırım teşvik belgesi verilmiştir. 4

6 Tablo 3: Yıllık Sabit Yatırım Miktarları YIL SEKTÖR Sağlık Eğitim Sanayi Turizm AVM TOPLAM TOPLAM Belge Başı Ort. Yatırım Tutarı Kaynak: DPÖ, Şubat yılları toplam sabit yatırım miktarı 3,3 Milyar TL dir. Bunun içindeki en büyük pay %85 ile turizm sektörüne aittir. Tablo 4: Dönemi İtibari ile GSYİH ve Kişi Başına GSYİH (Cari Fiyatlarla) Yıl KKTC GSYİH Kişi Başına GSYİH (Mio TL) (TL) * * * * Kaynak: DPÖ *Tahmin yılları arasında KKTC GSYİH sinde yaklaşık olarak %27 lik bir artış yaşanmıştır. Bu artış aynı dönemler arasında KKTC nin kişi başına GSYİH söz konusu olduğunda %22 dir. 5

7 2. EKONOMİK FAALİYETLERİ 2.1. Temel Ekonomik Göstergeler Tablo 5: Sektörlerin GSYİH dan Aldıkları Değerler ve Sektör Payları (2014) Sektörler GSYİH İçindeki Değeri (TL) GSYİH İçindeki Payı (%) Ticaret-Turizm ,60% Toptan ve Perakende Ticaret ,30% Otelcilik ve Lokantacılık ,30% Kamu Hizmetleri ,10% Serbest Meslek ve Hizmetler ,60% İthalat Vergileri ,60% Ulaştırma-Haberleşme ,90% Sanayi ,80% Elektrik-Su ,10% İmalat Sanayii ,10% Taşocakçılığı ,50% Mali Müesseseler ,20% Tarım ,50% Bitkisel ,60% Hayvancılık ,50% Ormancılık Balıkçılık ,40% Konut Sahipliği ,50% İnşaat ,20% GSYİH ,00% Kaynak: KKTC DPÖ 2014 yılı GSYİH içinde en büyük pay yaklaşık %21 lik oran ile Turizm ve Ticaret Sektörlerine aittir. Bu başlık altında GSYİH nın %12 lik kısmı toptan ve perakende ticareti, %8 lik kısmı da otelcilik ve lokantacılık sektörlerine aittir. Sanayi, tarım ve hizmet sektörlerinin toplam istihdam içindeki payları GSYİH içindeki payları gibi düşüktür. 6

8 Tablo 6: Sektörlerin Bir Önceki Yıllara göre Büyüme Hızları (Cari Fiyatlara Göre) Sektörler Ticaret-Turizm 6% 17% 35% 14% 10% 20% Toptan ve Perakende Ticaret -2% 24% 21% 10% 7% 28% Otelcilik ve Lokantacılık 23% 7% 64% 20% 14% 9% Kamu Hizmetleri 9% -2% 10% 0% 4% 19% Serbest Meslek ve Hizmetler 16% 7% 12% 10% 11% 15% İthalat Vergileri 7% 20% 19% 11% 9% 21% Ulaştırma- Haberleşme -3% -12% 5% 16% 11% 11% Sanayi -5% 7% 1% 5% 8% 22% Elektrik-Su 4% 25% -10% 2% 4% 24% İmalat Sanayii -15% -24% 27% 16% 15% 25% Taşocakçılığı -16% 0% 31% -8% 12% 2% Mali Müesseseler 9% 4% 17% 7% 15% 10% Tarım 16% 10% 11% 5% 5% 21% Bitkisel 12% 10% 7% 3% -8% 35% Hayvancılık 21% 8% 15% 7% 18% 11% Ormancılık -19% 24% 6% 10% 10% -24% Balıkçılık 17% 22% 13% 16% 6% 3% Konut Sahipliği 15% 9% 24% 11% 17% 11% İnşaat -4% -10% 31% -18% 10% 0% GSYİH 6% 4% 16% 7% 9% 16% Net Dış Alem Faktör Gelirleri -20% -9% 42% -178% -30% -34% GSMH 6% 4% 16% 5% 10% 17% Kaynak: DPÖ, 2014 KKTC Devlet Planlama Örgütü nün hazırlamış olduğu Makroekonomik Tahmin Çalışma Sonuçları raporuna göre; 2000 yılında yaşanan ekonomik krizin etkileri döneminde fazlaca hissedilirken 2001 yılında yürürlüğe giren 47/2000 sayılı teşvik yasası, 23 Nisan 2003 tarihinde güneyle kuzey arasındaki sınır kapılarının açılması ve 2004 yılından itibaren Annan Planı na bağlı olarak özellikle inşaat sektöründeki gelişmelerin olumlu etkisiyle ekonomi çok hızlı bir toparlanma sürecine girmiş ve GSYİH trend üzerinde bir büyüme kaydetmiştir. 7

9 yılllarındaki krizin ardından ekonomide düşüş yaşanmış ve 2010 yılından itibaren yeniden yapılandırma, mali disiplinin sağlanması ve reel sektörün gelişimine yönelik desteklerin artırılmasını içeren politikalar neticesinde toparlanma sürecine girilmiştir yıllarını kapsayan tahmin döneminde GSYİH ve ekonomik trend arasındaki farkın azalarak büyümenin ekonomik trend seviyesine yaklaşması beklenmektedir. Cari fiyatlar esas alınarak 2014 yılının 2013 yılına göre büyüme hızlarına bakıldığı zaman bitkisel tarımda %35 lik büyüme olduğu ve Toptan Perakende Ticaret in %28 ile, İmalat Sanayi nin ise %25 ile onu takip ettiği görülmektedir. Ormancılığın ise %24 oranında küçüldüğü tespit edilmiştir. GSYİH içerisinde en büyük paya sahip olan Ticaret ve Turizm büyüme oranı ise %20 dir. Fakat bu büyümedeki en büyük pay %28 lik bir büyüme ile Toptan ve Perakende Ticaretine aittir yılları arasında bir önceki yıla göre büyüme oranlarına bakıldığı zaman Toptan ve Perakende Ticaret te ciddi bir artış söz konusudur. Buna karşılık olarak Otelcilik ve Lokantacılık büyüme oranında da düşüş gözlemlenmektedir. 8

10 2.2. Enflasyon KKTC, küçük ve dışa bağımlı bir ekonomik yapıya sahip olduğundan özellikle döviz kurları ve dünya petrol fiyatlarında oluşabilecek dalgalanmalar enflasyon (Tüketici Fiyatları Endeksi nin değişimi) üzerinde önemli bir rol oynamaktadır yılsonu gerçekleşme verilerine göre, döviz kurları ve petrol fiyatlarındaki düşüşün ana harcama guruplarına etkisiyle birlikte enflasyon %3,6 olarak gerçekleşmiştir nisan ayına kadar düşüş eğiliminde olan döviz kurları dünya ve Türkiye Cumhuriyeti nde yaşanan gelişmeler sonucunda yükselme trendine girmiş ve yıl boyunca dövizdeki artışın devam etmesiyle tüketici fiyatları endeksinin özellikle eğitim, ulaştırma ve konut, su, elektrik, gaz ve diğer yakıtlar harcama gruplarının artmasına direkt etki yapmış ve enflasyon yıl sonunda %10.2 seviyesine ulaşmıştır yılında dünya petrol fiyatlarında kaydedilen düşüşe bağlı olarak kasım ayında elektrik tarifelerinde yapılan %36 ya varan indirimin ve TL nin değer kazanmasının etkisiyle ilk 10 ayda %7,5 olarak gerçekleşen enflasyonun yıl sonunda %6,5 seviyesine gerilemesine neden olmuştur yılındaki elektrik tarifelerinde uygulanan indirimin taşıma etkisiyle 2015 yılının ilk 3 ayında enflasyon %-0,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler dikkate alınarak yapılan tahmin çalışmaları sonucunda enflasyon 2015 yılında %3,3, 2016 yılında %4,6 ve 2017 yılında ise %4,5 olarak tahmin edilmektedir. Tablo 7: Enflasyon Oranları Yıllar Yıllık Ortalama Değişim Bir Önceki Yılın Aralık Ayına Göre Değişim İlk 6 Aylık Değişim (%) ,2 3,3 0, ,7 14,7 5, ,0 3,6 0, ,4 10,2 3, ,6 6,5 4, ,6 3,3 1, ,0 4,6 1, ,6 4,5 1,8 Kaynak: DPÖ, Nisan Tahmin; 2015 tahminleri ilk üç ayın gerçekleşmelerine göre yapılmıştır. Genel olarak tahmin çalışmaları da Nisan-2015 ten itibaren petrol fiyatlarının ve döviz kurlarının çok fazla değişmeyeceği teknik varsayımı dikkate alınarak yapılmıştır. 9

11 2.3. Ticaret ve Pazarlama Bu bölümde toptan ve perakende ticareti ile, dış ticaret verileri incelenecektir Toptan ve Perakende Ticareti KKTC ekonomisi küçük bir ekonomi olması nedeniyle özel niteliklere sahiptir. Toptan ve perakende ticaret sektörü, yarattığı katma değer, istihdam ve diğer sektörlerle olan ilişkilerinde, ülke ekonomisinin oluşturduğu şartlar gereği önemli bir yer tutmaktadır. KKTC jeolojik yapısı nedeniyle doğal yeraltı kaynaklarına sahip değildir. Bunun bir sonucu olarak, üretim, yatırım ve kaynak yaratılması açısından ve bunların optimum düzeyde kullanılarak optimum bir verim alınabilmesi için yüksek bir ithalatın yaratılması gereği doğmaktadır. Bu nedenle, ülke ekonomisinin gelişmesinde dış ekonomik ilişkilerin, dolayısıyla ticaret sektörünün büyük önemi ve ağırlığı vardır. Sektörün GSYİH da cari fiyatlarla 2012 yılında %11,4 olan payı 2013 yılı gerçekleşme rakamlarına göre %11,3 olarak gerçekleşmiştir Dış Ticaret Tablo 8: Yılları KKTC Dış Ticaret Verileri ve Yüzde Değişimi Mio $ Değişim % İhracat % İthalat % Kaynak: KKTC DPÖ Tablo 9: Yılları KKTC Dış Ticaret Tahmin Verileri Mio $ İhracat İthalat Kaynak: KKTC DPÖ,2015 İhracat 2012 ve 2013 yıllarında ise sırasıyla %19,9 ve %1,4 oranlarında gerileyerek 2013 yılında 120,7 milyon ABD Doları na düşmüştür yılında ise 10

12 ihracat %11 oranında artarak 134 milyon ABD Doları na yükselmiştir. İthalat 2012 yılında %0,3 oranında artış, 2013 yılında aynı oranda gerileme gösterirken, 2014 yılında %5,0 oranında artış göstermiştir. 2012, 2013 ve 2014 yıllarına ait ithalat rakamları sırasıyla 1.705, ve milyon ABD Doları dır. Bu gelişmeler sonucunda 2014 yılı sonunda dış ticaret açığının Milyon ABD Doları, dış ticaret hacminin ise milyon ABD Doları olduğu görülmektedir yılında ihracatın ithalatı karşılama oranı %7,5 dir. KKTC ihracatında yılları arasındaki değişim oranı -12% dir. İthalatta ise yılları arasındaki değişim oranı 5% dir. a) İhracat Yapısı Tablo 10: yılları KKTC nin Ülke Gruplarına göre İhracatı (Milyon $) Yıllar Türkiye İngiltere Diğer AB Ülkeleri Orta Doğu Ülkeleri Uzak Doğu Ülkeleri ABD Diğer Ülkeler Toplam ,3 4,2 38,4 36,9 0 0,3 11,8 152, ,9 3,5 11,3 39,8 0,7 0,1 10,1 122, ,9 4,2 4,9 38,5 0,8 0,1 9,3 120, ,4 3,9 4,3 40,7 0,7 0 5,9 133,9 Kaynak: KKTC DPÖ KKTC nin dış ticareti özellikle ihracatı engelleyici ABAD kararlarının olumsuz etkilerini gidermek amacı ile alınan kararlı önlemler sonucu Türkiye ye yönelerek gelişme göstermiştir yılı verilerine göre toplam ihracatı içerisinde Türkiye nin payı %52,1 ve diğer ülkelerin ise %47,9 olarak gerçekleşmiştir yılında gerçekleşen toplam ihracatın %58,5 i Türkiye ye, %2,9 u İngiltere ye, %3,2 si Diğer AB ülkelerine, %30,4 ü Orta Doğu ülkelerine, geriye kalan %4,4 lük kısmı da diğer ülkelere yapılmıştır. Tablodan da görüldüğü gibi ihracatın önemli bir kısmı Türkiye ye ve Orta Doğu Ülkeleri ne yapılmıştır yılları arasında toplam ihracatta yaklaşık %11 lik bir artış yaşanmıştır. Aynı yıllar arasında KKTC nin Türkiye ihracatı %25, Orta Doğu Ülkeleri %6 oranında artış gösterirken, AB ülkeleleri %12, İngiltere %7, Uzak Doğu ülkeleri %13 ve Diğer ülkeler % 37 oranında düşüş göstermiştir. 11

13 Tablo 11: Yıllarındaki Önemli İhracat Malları Değişimi Sıra Malın Cinsi Değeri ($) Değeri ($) Değeri ($) Değeri ($) Değeri ($) 1 Süt Ürünleri (Kg) % 2 Narenciye (Kg) % 3 Rakı (Lt) % 4 Hurdalar (Kg) % 5 Narenciye Konsantre (Kg) % 6 Piliç Eti (Kg) % 7 Patates (Kg) % 8 Alçı Taşı (Ton) % 9 Konfeksiyon % Ara Toplam % Kaynak: KKTC Ticaret Dairesi Yukarıdaki tabloda sıralama mal cinslerinin ihracat değerlerinin 2014 yılında büyükten küçüğe doğru sıralanması ile oluşmuştur. 9 tane mal cinsi toplam ihracatın en önemli kalemlerini oluşturmaktadır yılı verilerine bakıldığında ihracatta Süt Ürünleri, Narenciye ve Rakı önemli paya sahiptir. Bunları; Hurdalar, Narenciye Konsantresi ve Piliç eti takip etmektedir yılları arasında ihracat kalemleri karşılaştırıldığı zaman en yüksek artışın %134 ile Narenciye konsantresinde olduğu görülmektedir. Onu %85 lik artışla süt ürünleri takip etmektedir. Aynı dönemlerde Narenciye ihracatı %51 oranında düşmüştür. Onu %33 oranındaki düşüşüyle Hurdalar takip etmektedir. Kıbrıs Türk Narenciye İhracatçılar Birliği Başkanı Gökhan Saraç, 2014 yılı Narenciye ihracatındaki düşüşünün en büyük sebebinin kuraklık olduğunu dile getirmiştir. Ayrıca teşvik primlerinin geç açıklanmasından dolayı narenciyenin dalında kalması ve Dünya fuel oil fiyatlarının artmasıyla pazara ulaşma fiyatlarının yükselmesinden kaynaklı narenciye ihracatında bir düşüş söz konusudur. 12

14 b) İthalat Yapısı Tablo 12: yılları KKTC nin Ülke Gruplarına göre İthalatı (Milyon $) Yıllar Türkiye İngiltere Diğer AB ülkeleri Orta Doğu ülkeleri Uzak Doğu ülkeleri ABD Diğer ülkeler Toplam ,7 73,4 212,8 83,5 59,3 13,4 91, , ,4 72,4 175,4 78,6 58,1 12,7 72, , ,3 76,7 180,3 38,5 90,8 11,5 98, , , , ,8 17,9 127, ,3 Kaynak: KKTC DPÖ 2014 yılı verilerine göre toplam ithalat içerisinde Türkiye nin payı %66 ve diğer ülkelerin payı %34 tür yılları arasında toplam ithalatta %5 lik bir artış olmuştur. Aynı yıllar arasında KKTC nin Orta Doğu ithalatında %103 oranında büyük bir artış yaşanmıştır. KKTC nin ABD ithalatı ise %56 oranında artış göstermiştir. Tablo 13: Yıllarındaki Önemli İthalat Malları Malın Cinsi Değeri ($) Değeri ($) Değeri ($) Değeri ($) 2014 Değişimi 1 Yakıt % 2 Taşıt Araçları % 3 Arpa % 4 Konfeksiyon % 5 Hayvan Yemleri ve % Katkı Mad. 6 Borular Ve Aksamları % 7 İnşaat Demiri % 8 İlaçlar % 9 Alkollü İçkiler % 10 Sanayi Tipi Makineler % 11 Mobilya Ve Aksamları % 12 Lpg Gazı % 13

15 Malın Cinsi Değeri ($) Değeri ($) Değeri ($) Değeri ($) 2014 Değişimi 13 Telefon Cihazları % 14 Cep Telefonları % 15 Süt Ürünleri % 16 Mısır % 17 Oto Aksamları % 18 Sigaralar % 19 Bilgi İşlem Makineleri % Ve Aks. 20 Plastik Mamülleri % 21 Meşrubat, Meyvesuları % 22 Elektrik Malzemeleri % 23 Taze Meyveler % 24 Temizlik Ürünleri % 25 Kozmetik Ürünleri % 26 Aleminyum Profil % 27 Elektrik Santral Sistemleri % Ara Toplam % Kaynak: KKTC Ticaret Dairesi Yukarıdaki tabloda ithalat malları 2014 yılına göre büyükten küçüğe doğru sıralanarak en büyük paya sahip alanlar tabloya yerleştirilmiştir. Bu sıralamada da 2011 dan 2014 e değişimi yüksek olan ilk üç mal grubu belirtilmiştir yılında ithalatta Yakıt, Taşıt Araçları, Arpa ve Konfeksiyon kalemleri önemli paya sahiptir.bunları Hayvan Yemleri ve Katkı Maddeleri, Borular ve Aksamları, İnşaat Demiri takip etmektedir. İthal mal kalemlerinde yılları arasındaki değişime bakıldığında en büyük artış %483 ile arpada yaşanmıştır. Bunu %246 ile Borular ve Aksamları, %161 ile Cep Telefonları ve %151 ile Telefon Cihazları takip 14

16 etmektedir. Aynı dönemlerde Elektrik Santral Sistemlerinde %52 lik, Elektrik Malzemelerinde ise %34 lük bir düşüş yaşanmıştır. c) Yeşil Hat Tüzüğü 2005 yılında Yeşil Hat Tüzüğü nün uygulamaya girmesi ile KKTC nin Güney Kıbrıs ile olan ticaret hacminde gelişme gözlemlenmiştir. Ancak tüzüğün tam anlamıyla uygulanamaması ve KKTC ye yönelik izolasyonların ortadan kaldırılamamasından dolayı Yeşil Hat Tüzüğü beklentileri karşılayamamıştır ve 2012 yıllarında ihracat sırasıyla 37 milyon ve 11 milyon dolardır. Bu yüksek hacimdeki en büyük pay Güney e yapılan elektrik satışına aittir. Fakat 2013 yılında ihracat hacmi 2012 yılına göre %62 oranında küçülerek 4 milyon dolar olmuştur. 15

17 2.4. Sanayi Sanayi sektörünün GSYİH içindeki yeri cari fiyatlara göre incelendiğinde 2008 yılında yaklaşık olarak %11 iken 2014 yılında %8,8 e düşmüştür. Sanayi sektörünün 6 yıllık katma degerinin büyüme hızları incelendiginde ise sektörde önemli küçülmelerin yaşandığı görülmektedir. Sektörün katma değerinin büyüme hızları 2008 yılında %-10,3, 2009 yılında %-9,1, 2010 yılında %-0,2, 2011 yılında %3,4, 2012 yılında %-0,7 ve 2013 yılında ise %1,7 olarak gerçekleşmiştir. KKTC de sanayi ürünleri ihracatı 2010 yılında 56 milyon dolar, 2011 yılında 71 milyon dolar, 2012 yılında 69 milyon dolar ve 2013 yılında 83 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Sanayi ürünleri ihracatı toplam ihracat içinde 2010 yılında %58,2, 2011 yılında %59,3, 2012 yılında %59,6 ve 2013 yılında %69,1 paylar elde ederek toplam ihracatı etkilemiştir yılı sanayi ürünleri ihracatı 2010 yılına göre %48,5 ve 2012 yılına göre ise %20,4 oranında artış göstermiştir. Süt ürünleri olan hellim ve peynir çeşitleri en çok ihraç edilen sanayi ürünleridir. Hellim ve peynir çeşitleri ihracat miktarının, toplam sanayi ürünleri ihracatı içindeki oranı; 2010 yılında %45,5, 2011 yılında %36,9, 2012 yılında %41,1 ve 2013 yılında %46,9 olduğu tespit edilmiştir. Sanayi ihraç ürünleri incelendiğinde, hammaddesi KKTC kaynaklarından karşılanan veya KKTC ye özgü olan ürünlerin dış pazarlarda rekabet etme olanağının bulunduğu görülmektedir. Diğer ülkelere göre karşılaştırmalı üstünlüğü olan bu gibi ürünlerin tespit edilerek ürün çeşitliliğine gidilmesi ve sektörün bu doğrultuda yönlendirilmesi gerekmektedir. KKTC nin küçük bir ada ülkesi olması, doğal kaynakların sınırlılığı, iç piyasanın darlığı, rekabet edilebilirlik düzeyinin düşüklüğü, teknoloji, araştırma ve geliştirmeden yeterince faydalanılmaması, işgücü maliyetlerinin yüksekliği, uluslararası kalite standartlarına sahip işletme ve ürün azlığı, diğer ülkelere göre karşılaştırmalı üstünlüğü olan malların azlığı, sektör planlamasının yetersizliği, ulaşım sorunu ve ekonomik ambargolar gibi ana sebeplerden ötürü sanayi sektörünün amaçlanan gelişmeye ulaşamadığı açıktır. Organize Sanayi Bölgeleri, yatırım yapacak sanayici, küçük esnaf ve sanatkâra uygun koşullarda altyapısı hazır, yatırım yapmaya elverişli arazi tahsisi yapmak, 16

18 mevcut ve yeni kurulacak işletmelerin bir yerde toplanmasını sağlamak, daha sağlıklı çalışma koşulları içerisinde sanayici, küçük esnaf ve sanatkarı gelişmeye özendirmek amacıyla oluşturulmuştur. KKTC de bulunan OSB ler aşağıda belirtildiği gibidir. Lefkoşa Organize Sanayi Bölgesi Alayköy Organize Sanayi Bölgesi Yeni Boğaziçi Organize Sanayi Bölgesi Gazimağusa Sanayi Bölgesi Karaoğlanoğlu Sanayi Bölgesi Haspolat Sanayi Bölgesi Gazimağusa Küçük Sanayi Sitesi Iskele Küçük Esnaf Sitesi Güvercinlik Küçük Esnaf Sanayi Sitesi Aşağıdaki tabloda ise OSB lerde yer alan firmaların çalışma alanlarına göre sayıları aşağıda yer almaktadır; 17

19 Tablo 14: 2013 Yılı Faliyet Alanlarına Göre Sanayi Bölgelerindeki İşletme Sayıları FALİYET ALANLARI Lefkoşa Organize Sanayi Bölgesi Alayköy Organize Sanayi Bölgesi Haspolat Sanayi Bölgesi Mağusa Organize Sanayi Bölgesi Mağusa Küçük Sanayi Bölgesi Yeni Boğaziçi Küçük Esnaf Sanayi Sitesi Güvercinlik Küçük Esnaf Sanayi Sitesi Karaoğlanoğlu Organize Sanayi Bölgesi İskele Küçük Esnaf Sitesi Oto Kaporta Boya Cam, PVC, Alüminyum ve Metal İşleme Sanayi Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi Gıda, İçecek ve Tütün Sanayi Kimya, Gaz, Petrol, Kauçuk ve Plastik Sanayi Elektrik Malzemeleri, Metal Eşya, Elektrikli Makineler, İmalat ve Montaj ile Bilişim ve Elektronik Sanayi Soğuk Hava Deposu ve Hizmet Sektörü Dokuma, Giyim Eşyası ve Deri Sanayi Taş ve Toprağa Dayalı Sanayi Kağıt Ürünleri ve Basım Sanayi Diğer Genel Toplam Kaynak;DPÖ TOPLAM 18

20 Lefkoşa Organize Sanayi Bölgesi nde bulunan işletmeler 390 tanedir ve tüm sanayi bölgelerinde bulunan işletmelerin %28,3 ünü oluşturmaktadır. Mağusa Organize Sanayi Bölgesi ise Lefkoşa Organize Sanayi Bölgesi nden sonra 335 işletme sayısıyla toplam sanayi bölgelerinde bulunan işletmelerin %24,4 ünü oluşturmaktadır. Alayköy Organize Sanayi Bölgesi nde bulunan işletmeler bütün sanayi bölgelerinde bulunan işletmelerin %14,5 ini oluşturmaktadır. %9,7 lik pay ile Güvercinlik Küçük Esnaf Sanayi Sitesi işletmeleri 4. sırada gelmektedir. Tüm sanayi bölgelerinde bulunan işletmelerde; Haspolat Sanayi Bölgesi %6,3, Mağusa Küçük Sanayi Bölgesi %5,8, Yeni Boğaziçi Küçük Esnaf Sanayi Sitesi %4,7, İskele Küçük Esnaf Sitesi %4,1 ve Karaoğlanoğlu Organize Sanayi Bölgesi %2,1 lik paylara sahiptir İmalat Sanayisi Sanayi bölgelerindeki işletmelerin faaliyet alanları, ülkelerin imalat sanayisi hakkında genel bilgi vermektedir. Ülkede nasıl bir sanayi yapısı oluştuğunun belirlenmesi için, sanayi bölgelerindeki işletmelerin faaliyet alanları incelenmiştir. Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere 9 Sanayi Bölge ve Sitesi nde faaliyet gösteren toplam işletmenin 352 si oto kaporta boya faaliyetinde bulunan işletmelerdir. Bu tablodan anlaşılacağı üzere, oto kaporta boya faaliyetinde bulunan işletmeler sanayi bölgelerinde büyük bir yer kaplamaktadır. Oto kaporta boya işletmeleri; Lefkoşa Organize Sanayi Bölgesi nde %22,1, Alayköy Organize Sanayi Bölgesi nde %26,5, Haspolat Sanayi Bölgesi nde %6,9, Mağusa Büyük Sanayi Bölgesi nde %27,8, Mağusa Küçük Sanayi Bölgesi nde %25,0, Yeni Boğaziçi Organize Sanayi Bölgesi nde %18,5, Güvercinlik Küçük Esnaf Sanayi Sitesi nde %40,6, Karaoğlanoğlu Organize Sanayi Bölgesi nde %24,1 ve İskele Küçük Esnaf Sitesi nde ise %36,8 lik genel toplam içinde paya sahiptir. Sanayi bölgeleri üretim yerine iç piyasayı hedef edinen hizmetler sektörü odaklı işletmelerle doldurulmuştur. Sanayi bölgelerinde üretim odaklı işletme faaliyetleri içinde en fazla yer kaplayan 254 işletme ile Cam, PVC, Alüminyum ve Metal İşleme Sanayi dir. Lefkoşa Organize Sanayi Bölgesi nde 66 adet, Alayköy Organize Sanayi Bölgesi nde 48 adet, Haspolat Sanayi Bölgesi nde 19 adet, Mağusa Büyük Sanayi Bölgesi nde 19

21 61 adet, Mağusa Küçük Sanayi Bölgesi nde 5 adet, Yeni Boğaziçi Organize Sanayi Bölgesi nde 17 adet, Güvercinlik Küçük Esnaf Sanayi Sitesi nde 26 adet, Karaoğlanoğlu Organize Sanayi Bölgesi nde 3 adet ve İskele Küçük Esnaf Sitesi nde 9 adet bu alanda faaliyet gösteren işletme mevcuttur. 207 işletmenin faaliyet gösterdiği Orman Ürünleri ve Mobilya Sanayi ise sanayi bölgeleri içinde yer alan ikinci en çok işletmenin faaliyette olduğu sanayi alt sektörüdür. Gıda sanayisi içinde ihracatta öne çıkan hellim, rakı, peynir çeşitleri, piliç eti ürünleri, konsantre narenciye ürünlerinin ihracattaki payı artmıştır. ( ) İmalat sektörü genelde küçük ölçekli olup aile işletmesi yapısındadır. Mikro ve küçük işletmeler imalat sektöründe önemli bir paya sahiptir İnşaat 2009 yılında inşaat sektörünün GSYİH daki payı %6,4 iken, 2010 yılında %5,6, 2011 yılında ise %6,3 olmuştur yılına geldiğimizde bu oran %4,9 a gerilemiştir. Müteahhitler Birliği kayıtlarına göre, inşaat sektöründe faaliyet gösteren müteahhit sayısı 2003 yılında 171 iken 2013 yılında 476 ya ulaşmıştır. İnşaat Taşeronlar Birliği kayıtlarına göre, inşaat sektöründe 2003 yılında 58 taşeron firma çalışırken 2013 yılında taşeron firma sayısı 692 ye çıkmıştır. KKTC de tuğla, alçı, kireç, mermer, briket, taş kırma, termosifon, alüminyum anodlama, çelik boru, parke ve ahşap, boya, elektrik kablosu, alüminyum doğrama, inşaat demir işleri (kapı-pencere) gibi inşaat malzemeleri (girdileri) üreten tesisler faaliyet göstermektedir. İnşaat malzemesi üreten tesislerin kapasite darlığı, kalite kontrol ve standart sorunları ile bazı malzemelerin yurtiçi üretiminin yapılmaması gibi nedenlerle talebin büyük bir kısmı dışalım yolu ile sağlanmaktadır. Son yıllarda inşaat sektörünün genel ekonomi içindeki payı ile paralel olarak yaşadığı daralma ile birlikte demir, çimento, tuğla ve diğer inşaat malzemelerinin ithalatında az da olsa düşüş görülmektedir yılı ithalat verilerine göre çimento üretiminde kullanılan çimento hammaddesi ve çimento ithalatı toplam ton olmuştur. Aynı dönemde inşaat demiri ithalatı ton olmuştur yılında konut inşaat alanının toplam inşaat alanı içerisindeki payı %58,1 iken, 2013 yılında artarak %76,7 olarak gerçekleşmiştir. Konut inşaatı için ayrılan 20

22 değerin toplam inşaat için ayrılan değer içerisindeki payı 2009 da %66,2 iken 2013 de %74,3 olarak gerçekleşmiştir yılında konut amaçlı olarak 452 si kentsel ve ü de kırsal alanda olmak üzere toplam adet inşaat gerçekleşmiştir. Bu dönemde ev ve apartman olarak inşa edilen binalardan toplam adet konut (daire) üretilmiştir. Söz konusu dönemde üretilen konutların %43,4 ü kentlerde ve %56,6 sı da kırsal alanda yapılmıştır Taşocakçılığı Sanayi sektörü alt bölümlerinden olan taşocakçılığı aynı zamanda inşaat sektörünün tamamlayıcısıdır. Hammadde olarak KKTC nin doğal kaynaklarını kullanan taşocakçılığı ile kırma kum-çakıl, alçıtaşı, mozaik taşı ve yapıtaşı gibi malzemeler üretilebilmektedir. KKTC de mevcut 56 taşocağı vardır. Bunlardan 32 taşocağı faal durumdadır. Ruhsat süresinin sonlanması nedeni ile faal olmayan 8 taşocağı, ruhsat süresi devam etmesine rağmen faal olmayan 5 taşocağı ve emirname içerisinde bulunan 11 taşocağı olmak üzere toplam 24 faal olmayan taşocağı vardır. Faal olan taşocaklarının 8 adeti mozaik taşı, 15 adeti kırma kumçakıl, 6 adeti yapıtaşı, 2 adeti alçıtaşı ve 1 adeti ise dere kum-çakıl cinsi malzeme üretmektedir. 21

23 2.5. Banka ve Krediler KKTC Merkez Bankası ndan edinilen bilgiye göre 2015 yıllında verilen banka kredilerinde en yüksek paya sahip kredi çeşidi, %55 lik pay ile işletme kredileridir. Yatırımları tamamlanmış bir işletmede, üretim sürecinde ham madde ve malzeme sağlanması ve işçilik ücretlerinin ödenmesi, ambalaj masraflarının karşılanması gibi malın satışına kadar olan finansman ihtiyacını karşılamak üzere açılan kredilere de işletme kredileri denilmektedir. İşletme Kredilerini, %30 luk pay ile tüketici kredileri takip etmektedir. Tüketicinin, ilerideki tasarruflarından karşılamak üzere tüketim malı almalarını mümkün kılacak türde kredilere de tüketici kredileri denir. Bu iki kredi çeşidi de verilen toplam banka kredilerinin %80 ini oluşturmaktadır. Tablo 15: Yılları Banka Kredilerinin Çeşitlerine Göre Dağılımı Toplam Krediler İçindeki Krediler (Bin TL) Değişim (%) Kredi Çeşidi Pay (%) İskonto ve İştira Senetleri ,1% 44,5% 1,1% 1,1% 1,3% İhracat Kredileri ,2% 18,8% 0,1% 0,1% 0,1% İthalat Kredileri ,4% 10,1% 0,2% 0,0% 0,0% İhracat Garantili Yatırım Kredileri ,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Diğer Yatırım Kredileri ,4% 25,3% 1,0% 0,9% 0,9% İşletme Kredileri ,1% 19,5% 50,4% 53,7% 55,2% İhtisas Kredileri ,8% -41,1% 0,2% 0,3% 0,2% Fon Kaynaklı Krediler ,8% 8,4% 0,1% 0,2% 0,1% Tüketici Kredileri ,9% 7,1% 32,6% 32,1% 29,6% Kredi Kartları ,5% 15,7% 2,8% 2,6% 2,5% Müşteri Adına Menkul Değer Alım Kredileri ,3% -76,6% 0,1% 0,0% 0,0% KKTC Merkez Bankası Kaynaklı Krediler ,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% KKTC Merkez Bankası Aracılığıyla Kul. Krd ,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Diğer Krediler ,8% 27,8% 11,5% 9,1% 10,0% Toplam ,6% 16,3% 100,0% 100,0% 100,0% Kaynak: KKTC Merkez Bankası 22

24 Tablo 16: Yıllarındaki Kamu Kredileri ve Özel Krediler Dağılımı Toplam Krediler İçindeki Krediler (Bin TL) Değişim (%) Kredi Çeşidi Pay (%) Kamu Kredileri ,3% 11,4% 26,9% 27,0% 25,9% Özel Krediler ,4% 18,1% 73,1% 73,0% 74,1% Toplam ,6% 16,3% 100,0% 100,0% 100,0% Kaynak: KKTC Merkez Bankası 2015 yılında verilen 10,4 milyar TL kredinin %74 ünü Özel krediler oluşturmaktadır. Geriye kalan %25 lik kısım ise kamu kredilerine aittir. Tablo 17: Banka Kredilerinin Sektörel Dağılımı Toplam Krediler İçindeki Krediler ( Milyon TL) Değişim (%) Sektörler Pay (%) Kamu Kurum ve Kuruluşları 2.036, , ,0 3,8% 16,3% 30,0% 25,2% 25,7% Tarım 32,7 90,5 99,0 176,8% 9,4% 0,5% 1,1% 1,0% Sanayi 111,9 202,7 271,8 81,1% 34,1% 1,7% 2,4% 2,8% Nakliye ve Ulaşım 59,9 94,4 181,2 57,6% 91,9% 0,9% 1,1% 1,9% Yurtiçi ve Yurtdışı Ticaret 1.353, , ,3 32,3% 3,5% 20,0% 21,4% 19,4% Bina ve İnşaat 357,3 558,0 719,8 56,2% 29,0% 5,3% 6,7% 7,5% Turizm 80,7 169,1 231,5 109,5% 36,9% 1,2% 2,0% 2,4% Şahsi ve Mesleki Borçlar 2.746, , ,3 22,4% 11,4% 40,5% 40,1% 39,2% Toplam 6.778, , ,9 23,6% 14,1% 100,0% 100,0% 100,0% Kaynak: DPÖ Kamu Kurum ve Kuruluşları, Yurtiçi ve Yurtdışı Ticaret ile Şahsi ve Mesleki Borçlar Kredileri toplam banka kredilerinin %85 ini oluşturmaktadır. Bu 3 kredi türü arasından da %40 ile en yüksek paya sahip kredi, Şahsi ve Mesleki Borçlar Kredisidir. Tarım sektöründe verilen banka kredileri de belirtilen 3 yılda da en düşük paya sahip olan kredilerdir. 23

25 Tablo 18: Tüm Bankalar Aktif Pasif Dengesi 2014 (TL) Aktif Krediler Takipteki Alacaklar Toplam Aktifler Pasif Mevduat Özkaynaklar Kar Toplam Pasifler Kaynak: Merkez Bankası Takipteki Kredi/Mevduat Alacaklar / Oranı Krediler Oranı %74 %3 KKTC de yer alan tüm bankaların bilançolarından alınan verilere göre de 2014 yılı aktif pasif dengesi 14,9 milyar TL olarak görülmektedir. Toplam mevduat 12 milyar TL dir. Toplam krediler de yaklaşık 9 milyar TL seviyesinde görülmektedir. 24

26 2.6. Tarım Sektörü dönümlük toplam arazi alanın dönümü tarım arazisidir. Bu da toplam alanın yaklaşık olarak %57 sidir verilerine göre bu alanın dönümlük yani yaklaşık olarak %60 lık kısmı ekilmiş alanlardır. Ekilmiş alanların %78 ini tahıl, %9 unu yemlik baklagil, %5 ini ise meyveler oluşturmaktadır. Turunçgil oranı ise yaklaşık %5 lik paya sahiptir yılında yaşanan kuraklık sonucunda tarım sektörü %1,6 oranında küçülmüştür yılında narenciye üretiminde kaydedilen % 2,3 lük rekolte artışına rağmen 2014 yılında kuraklığın devam etmesiyle özellikle tahıl üretiminindeki %65 oranındaki azalma dikkate alınarak yapılan hesaplamalarda, tarım sektörünün %6,5 küçüldüğü tahmin edilmektedir yılında tahıl üretim dönemindeki yağış artışının olumlu etkisine rağmen tohumluklarda yaşanan sorun nedeniyle tahıl rekoltesinin beklenenin altında olacağı tahmin edilmektedir. Bu sebeple, Eylül-2014 tahmin döneminde 2015 yılı için %10 olarak öngörülen tarım sektörü büyümesi aşağı yönlü revize edilerek %6,5 seviyesine çekilmiştir ve 2017 yıllarında ise tarım sektöründeki büyümenin %8.0 seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir verilerine göre Türkiye nin dönümlük toplam alanının dönümlük kısmı tarım arazisidir. Bu da toplam arazinin %49 unu oluşturmaktadır. Tarım arazisinin yaklaşık %41 lik kısmı ekili alandır. KKTC nin tarım arazi ve ekili alan oranları Türkiye ye kıyasla daha yüksektir. Dünya dan örnek göstereceğimiz Hollanda, KKTC gibi küçük toprak alanına sahiptir ve yoğun nüfusu ile kişi başına düşen alan açısından küçük bir ülkedir. Hollanda nın tarım sektörü hakkında özellikleri aşağıda yer almaktadır; Hollanda km 2, KKTC ise km 2 lik alana sahiptir. Hollanda nın tarım ihracat değeri 2014 yılında yaklaşık olarak 90 milyar dolar, KKTC nin ise 2014 yılı tarım ihracat değeri (süt ürünleri de dahil edilmiştir) milyon dolardır. Hollanda KKTC den 12 kat daha fazla alana sahipken, tarım ürünlerinde yaklaşık 1000 kat daha yüksek ihracat gerçekleştirmektedir yılı verilerine göre Hollanda da tarımın 879,3 milyar dolarlık GSYİH daki payı %1,8 dir. KKTC için aynı yılda bu oran %5,5 dir. Türkiye de ise 2014 yılında tarımın GSYİH daki payı %8,8 dir. Hollanda da tarımın 25

27 GSYİH içindeki payı KKTC ve Türkiye den düşük görünse de, verimlilik çok daha yüksektir Bitkisel Üretim Tablo 19: Yılları Arası Bitkisel Üretimin Çeşitlerine Göre Dağılımı Üretim Üretim Üretim Üretim % Pay % Pay % Pay (Ton) (Ton) (Ton) (Ton) % Pay Tahıl ,71% ,40% ,43% ,58% Yemlik Baklagil ,46% ,97% ,33% ,15% Yemeklik Baklagil ,73% ,56% ,53% ,65% Sebze ,92% ,54% ,02% ,49% Bostan ,68% ,05% ,41% ,73% Meyveler ,53% ,31% ,71% ,07% Bağlar ,74% ,58% ,80% ,77% Turunçgiller ,22% ,40% ,17% ,54% Turfandacılık ,00% ,19% ,60% ,00% TOPLAM ,00% ,00% ,00% ,00% Kaynak: DPÖ Yukardaki tabloda ve 2013 yıllarına göre tarımsal üretim çeşitlerine göre dağılım yer almaktadır. Tahıl, sebze ve turunçgil üretimi ön plana çıkmaktadır yılında ton olarak gerçekleşen toplam bitkisel üretim 2013 yılında yaşanan kuraklığın etkisiyle %18,4 oranında azalarak ton olarak gerçekleşmiştir. Kuraklıktan en fazla etkilenen tahıl üretimi olurken 2012 yılında ton olarak gerçekleşen üretim miktarı 2013 yılında %49,9 oranında azalarak tona gerilemiştir yılında Tarımsal üretimin %48 ini bitkisel üretim oluşturmaktadır. Toplam GSYİH nın ise % 2,6 sını oluşturmaktadır. 26

28 Tablo 20: Yılları Arası Sulu Arazi Dağılımı Dönüm % Pay Dönüm % Pay Dönüm % Pay Dönüm % Pay Narenciye ,50% ,96% ,66% ,27% Sebze ve Sera ,39% ,62% ,58% ,78% Meyveler ,17% ,12% ,33% ,50% Yemeklik Baklagil ,18% ,07% ,28% ,01% Bağlar ,20% ,20% ,10% ,98% Diğer ,47% ,45% ,43% ,75% Bostan ,08% ,57% ,62% ,72% TOPLAM ,00% ,00% ,00% ,0 % Kaynak; KKTC Gıda Tarım ve Enerji Bakanlığı 2013 yılında sulanan arazi miktarı; narenciye, sebze ve sera, meyve, bağ, bostan ve yemeklik baklagil ile diğerleri olmak üzere toplam dönümden oluşmaktadır. Narenciye arazileri de dönüm arazi ile toplam sulanan arazilerin %55 ini oluşturmaktadır. Sulanabilen tarımsal arazi, ekilen tarımsal arazinin yaklaşık %8,7 sini oluşturmasına karşın sulu arazi ürünleri, tarımsal üretimin ve toplam ihracatın önemli bir bölümünü oluşturmaktadır Hayvancılık Tablo 21: Yılları Arası Hayvansal Varlık Durumu Adet Adet Yıllık Ort. % % % Adet Adet Değişme Değişme Değişme Değişme Oranı (%) Sığır ,10% ,50% ,00% 7,50% Koyun ,00% ,50% ,90% 6,10% Keçi ,20% ,20% ,90% 16,70% Kanatlı ,20% ,00% ,80% 2,60% Yumurta Tavuğu ,10% ,00% ,80% 27,00% Et Tavuğu ,00% ,80% ,20% 1,80% Damızlık Tavuk ,80% ,00% ,80% 25,60% Kaynak; DPÖ KKTC nin hayvan sayıları, sayı açısından doyum noktasına yaklaşmış olmakla beraber, hayvan başına elde edilen verim hedeflenen düzeye ulaşamamıştır. Bunun başlıca nedenleri olarak; pedigrili ve genetik özellikleri yüksek hayvan 27

29 sürülerinin oluşturulmaması ile çevre faktörleri ve bakım-beslenme koşullarının yeterli düzeyde olmaması sayılabilir.devlet Planlama Örgütü nün yayınlamış olduğu Makroekonomik ve Sektörel Gelişmeler rapora göre; tarımı gelişmiş ülkelerde tarımsal üretimin büyük bir kısmı hayvancılıktan elde edilirken KKTC de hayvancılık üretiminin toplam tarımsal üretim içindeki payı %35 ile %50 dolaylarında seyretmektedir. Hayvancılık alt sektörü sığırcılık, koyunculuk, keçicilik ve kanatlılardan oluşmaktadır. KKTC de sığır türünden et ve süt kombine ırkı olan Siyah-Beyaz Frisian, koyun türünden ivesi, sakız, yerli ve bu ırkların melezleri ve keçi türünden ise yerli kıl keçisi ile Damascus ırkı yaygın olarak bulunmaktadır. Kanatlılardan ise yerli ırk tavuklarla birlikte yumurta ve et tavuğu olan Ross ırkı yaygındır Ormancılık KKTC de Ormancılık GSYİH'ya doğrudan doğruya olan katkılarından çok, ülkenin doğal zenginlikleri ile sosyal ve kültürel yaşama olan katkıları, turizm, eğlence, toprak erozyonlarını önleme, su depolama ve iklim düzenleme açısından büyük önem taşımaktadır. Sistem bütünlüğü içinde orman kaynağını ele alan Ormancılık sektörünün amacı, bütün imkanları kullanmak suretiyle gelecek kuşakların ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurarak ülke ormanlarını korumak, çok yönlü yararlanma esas alınarak genişletmek, dengeli ve kalıcı bir biçimde mal ve hizmet taleplerini karşılamak, bunun yanında rekreasyon, estetik ve bilimsel fonksiyonlarından yararlanmaktır. Mevcut amenajman planına göre dönüm olan KKTC toplam arazisinin %19,5'ine tekabül eden dönüm orman arazisi olarak kabul edilmektedir. Ancak yapılan çalışmalarda mevcut orman sahalarının büyük bir kısmının bozuk vasıflı orman niteliğinde olduğu saptanmıştır. Bu nedenle mevcut orman arazilerini ağaçlandırma çalışmaları bir master plan çerçevesinde ele alınmıştır. 28

30 Tablo 22: Fidan Dağıtımı ve Ağaçlandırılan Alanlar (Adet) Değişim % Ağaçlandırma Sahalarına Dikilen ,3% Kamu Kuruluşlarına Verilen ,9% Halka Satılan ,0% Kuruyan veya İmha Edilen ,1% Ağaçlandırılan Alan (Ha) ,6% Yeni Orman Yolu Yapımı ,0% Kaynak; Orman Dairesi Müdürlüğü Su Ürünleri KKTC'de beslenmedeki yeri ile ithal ikamesi yaratabilecek kapasiteye sahip olması bakımından balıkçılığın önemi bulunmakla beraber Karpaz Bölgesi dışındaki kıyılarda balık stoklarının az olması ve açık deniz balıkçılığının yapılamaması nedeniyle bu sektörün milli gelire olan katkısı sınırlı bir ölçüde ve beklenen düzeyin altında olmakta, süratli bir gelişim gösterememektedir. Bugünkü koşullarda su ürünleri üretiminin 450 ton/yıl civarında oldugu tahmin edilmektedir. Ancak bu rakamlara olta ile balık avcılarının avladıkları balık miktarı dahil değildir yılından 2014 yılına kadar balıkçılık üretimi %104 lük bir büyüme göstermiştir yıllarındaki balıkçı ve balıkçı teknesi sayısının artış göstermesi de bu alanda çalışmaların olduğunu göstermektedir. Tablo 23: Yıllarında Kayıtlı Balıkçı ve Balıkçı Tekne Sayısı Gemikonagı Kayıtlı Gemi Sayısı Faal Gemi Sayısı Balıkçı Sayısı Girne Kayıtlı Gemi Sayısı Faal Gemi Sayısı Trol Sayısı Faal Trol Sayısı Balıkçı Sayısı Gazimagusa Kayıtlı Gemi Sayısı Faal Gemi Sayısı Trol Sayısı Faal Trol Sayısı Balıkçı Sayısı Kaynak: KKTC DPÖ 29

31 2.7. Hizmet Sektörü Hizmet sektörü eğitim sektörü, turizm sektörü ve sağlık sektörü alt başlıklarında incelenmiştir Eğitim Devlet Anaokulları için öğretim yılında olan öğrenci sayısı öğretim yılında ye gerilemiş, öğretmen sayısı 121 den 123 e yükselmiş öğrenci öğretmen oranı %17,6 dan %15,9 a, okullaşma oranı ise %27.8'den, %26.5'e gerilemiştir. Tablo 24: Özel ve Devlet İlkokulları Bilgileri Ders Yılları Okul Sayısı Öğrenci Sayısı Öğretmen Saysı Öğretmen Başına Düşen Öğrenci Sayısı Okullaşma Oranı % Kaynak: KKTC DPÖ Ortaöğretim, ilköğretime dayalı en az yedi yıl süreli eğitimin tümünü kapsar. İlköğretimi tamamlayan her öğrenci, ortaöğretime devam etme ve ortaöğretim olanaklarından ilgili ve yetenekleri ölçüsünde yararlanma hakkına sahiptir. Genel Liselerde, öğretim yılında okul sayısı bir önceki öğretim yılına göre değişmeyip 26 olarak kalmıştır. Bu eğitim kademesinde, öğretim yılında olan öğrenci sayısı, öğretim yılında e, okullaşma oranı %65,3 ten %63,0 e, öğretmen sayısı 981 den, 884 e gerilemiş, öğrenci öğretmen oranı ise %8,3 den %9,2 ye yükselmiştir. Mesleki teknik öğretimde, okul sayısı bir önceki yıla göre değişmemiş ve öğretim yılında 12 olarak kalmıştır. Öğretmen sayısı 591 den, 593' e yükselirken, öğrenci sayısı dan ya, öğrenci öğretmen oranı %5,2' den %5,7 ye, okullaşma oranı %24,7 den %26,4 e yükselmiştir. Resmi verilere göre KKTC de 10 adet üniversite bulunmaktadır. Bu üniversitelere ek olarak; Atatürk Öğretmen Akademisi, Polis Okulu Müdürlüğü, Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi ve Anadolu Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüs okulları da 30

32 vardır. Atatürk Öğretmen Akademisi ilkokul ve okul oncesi düzeyde öğretmen yetiştirmekte ve aynı zamanda öğretmenlik sertifikasına sahip olmak isteyen üniversite mezunlarına destek olmaktadır. Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi ise 2014 yılında açılmış ve şu an için sadece Dini İlimler Fakültesi İlahiyat Bölümü ne öğrenci almış bir üniversitedir. Tablo 25: Üniversitedeki Öğrenci Sayıları Üniversite Öğrenci Sayısı Yakın Doğu Üni. (Lefkoşa) Doğu Akdeniz Üni. (Gazimağusa) Girne Amerikan Üni. (Girne) Uluslararası Kıbrıs Üni. (Lefkoşa) Lefke Avrupa Üni (Lefke) ODTÜ KKK (Güzelyurt) Akdeniz Karpaz Üni (Karpaz) 632 Girne Üni 665 Lefkoşa İngiliz Üni 377 İtü KKTC (Gazimağusa) 143 Toplam Kaynak: KKTC MEB Yukarıdaki tabloda verilmiş üniversitelerin dışında aşağıda öğrenci sayıları belirtilmemiş üniversiteler yer almaktadır. Tablo 26: Diğer Üniversiteler Diğer Üniversiteler Atatürk Öğretmen Akademisi Polis Okulu Müdürlüğü Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüsü Öğrenci Sayısı Belirtilmemiş Belirtilmemiş Belirtilmemiş Belirtilmemiş KKTC'deki üniversitelere devam eden TC uyruklu öğrenci sayısı ise eğitim yılında iken öğretim yılında artmış ve e ulaşmıştır eğitim öğretim yılında KKTC üniversitelerine öğrenci kayıt yaptırmıştır. Bu öğrencilerin si TC uyruklu, i yabancı uyruklu (TC dışında), sı ise KKTC vatandaşıdır. 31