Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri ilişkileri Anabilim Dalında yazarının danışmanı Prof. Dr.

Transkript

1 SUNUŞ Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri ilişkileri Anabilim Dalında yazarının danışmanı Prof. Dr. Fikret SÖNMEZ başkanlığında Prof. Dr. Fevzi DEMĐR ve Prof. Dr. Abdurrahman AYHAN'DAN oluşan jüri önünde tez olarak savunulan bu çalışma, özellikle içinden geçtiğimiz kriz dönemlerinde KOBĐ'lerin önemini bir kez daha ön plana çıkarmaktadır. Ölçekli itibariyle değişen piyasa koşullarına hızla uyum sağlamaları, ileri üretim tekniklerine kolayca intibak etmede gösterdikleri özellikler, hızlı işgücü hareketliliği, esnek arz ve talebe cevap vermede gösterdikleri kolaylık, işi benimseme yanında her birinin mesleki eğitimde birer okul görevi üstlenmeleri, KOBĐ'lerin özellikle istihdam yaratmada ve milli gelirin adaletli dağılımında sağladıkları katkılar nedeniyle, sadece ekonomik ve teknolojik bakımdan değil, siyasi ve sosyal bakımdan da gittikçe önem kazanmalarına yol açmıştır. Üstelik, işsizliğin büyük problem olduğu günümüz ülkelerinde ve ülkemizde, özellikle yeni iş alanları meydana getirmedeki başarıları ve bölgesel kalkınmaya yaptıkları katkılar, KOBĐ'lerin önemini daha da artırmaktadır. Gerçekten, küreselleşen dünyamızda toplumların temel sorunu, rekabet gücü olan işletmelerin geliştirilmesi ile büyüme ve istihdam artışının istikrarlı bir biçimde sürdürülmesidir. Bugünkü sanayi stratejilerinin temel amacı da işletmelerin dünya piyasalarına açılarak ürettikleri malı ihraç etmeleri ve bu suretle rekabet güçlerini artırmalarının sağlanmasıdır. Böyle bir amacın gerçekleştirilmesinde, bir yandan işletmeler verimli çalışmaya yönlendirilirken; diğer yandan teknolojiye dayalı kaliteli üretim yapan, niteliği yüksek işgücü yetiştirmek bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

2 Đşte, bu çalışmada önemi vurgulanan ve ülkemiz bakımından yetersizliği hissedilen bir gerçek, ülke ihtiyaçlarına cevap verebilecek düzey ve kaliteden uzak bir eğitim modelinin hala sürdürülmekte olduğudur. Geleneksel eğitim modeli üzerine kurulmuş bulunan eğitim sistemimizde, özellikle sanayi-okul işbirliğinin yerleştirilmemesi nedeniyle mesleki eğitim teorik kalmakta, buna bağlı olarak uygulamada istenen sonuçlara ulaşılması zorlaşmaktadır. Ülkemizdeki hızlı nüfus artışına karşılık, eğitim kurumlarının yetersiz sayıda oluşu, eğitim programlarının günün ihtiyaçlarına cevap vermekte gecikmesi ve çeşitlendirilememesi, gençlerin mesleki eğitim konusundaki bilgilendirilmelerinin ve formasyonlarının yetersizliği, eğitime ayrılan kaynakların ihtiyacı karşılayacak düzeylere çıkarılamaması, nihayet sanayi-okul işbirliğinin yaygınlaştırılamaması karşılaşılan sorunların başlıcaları arasındadır. Böylece, bu çalışmanın bir başka çalışma ile tamamlanması gereği hemen kendini göstermekte gecikmiyor. Sürekli Mesleki Eğitim Kurumları (SÜMEK) gerçekten, endüstrileşmenin ve üretim koşullarının gelişmesinin yarattığı mevcut işlerin yapısında meydana gelen hızlı değişiklikler, geleneksel mesleklerin (formasyonların) terk edilmesini veya sürekli olarak geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Özellikle teknolojik gelişmelerin meslekler üzerinde yarattığı sürekli değişmeler, çalışanların yalnız bir meslek sahibi olmasını yetersiz kılmakta; aynı zamanda gelişmesini yakından izlemeyi ve bu gelişmeye yeteneklerini uydurmayı gerekli kılmaktadır. Bu nedenle, çalışanların genel bir eğitim gördükten sonra yeteneklerinin çok yönlü geliştirilmesine; kazanılmış meslekleri tehlikeye atan endüstriyel gelişmenin gerektirdiği bilgi tekniğin hızla öğretilmesine, bu amaçla "sürekli eğitim" (formation professiönelle permenante) kurumlarının oluşturulmasını ihtiyaç olduğu bir gerçektir. Değişik ülkelerde geleneksel eğitim kurumlarının ygulamada karşılaşılan eksikliklerini tamamlamak için

3 faaliyette bulunan bu kurumlar, genellikle işgücü piyasasının nitelikli işçi eksikliğini tamamlamayı amaçlamakta; niteliksiz işçilerin nitelikli işçi haline dönüştürülmesini (formation professionnelle) veya daha önce kazanmış oldukları mesleki niteliklerini değiştirmeyi (reformation professionelle) öngörmektedir. Bir yandan ekonominin optimizasyonu, öte yandan sosyal adalet düşüncesinin gerçekleştirilmesi çabalarının ürünü olan bu kurumlar, özellikle son yıllarda kendisini güçlü bir ihtiyaç olarak duyurmaktadır. Çünkü, çalışanların daha önce sahip oldukları mesleki nitelikler, ekonominin ve teknolojinin hızlı gelişmesinin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak kalmakta; özellikle işletmelerin devri veya birleşmesi sonucunu doğuran teknolojik gelişmeler karşısında, sahip olunan geleneksel mesleki nitelikler işin yürütülmesinde yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle, bazen kitleler halinde toplu işten çıkarmalara gidilmekte, sosyal olan ile ekonomik olan arasındaki örgütlenmeye yeniden gerek duyulmaktadır. Đşte bu noktada, aynı zamanda işçilerin istihdam güvencesini sağlamaya da katkıda bulunan Sürekli Mesleki Eğitim Kurumları (SÜMEK); kural olarak "işçi sendikaları", "işveren veya işveren sendikaları" ve "devlet" işbirliği ile gerçekleştirilmektedir. Genellikle, Çalışma Bakanlıklarının denetimi altında organize sanayi bölgelerinin bulunduğu kentlerde kurulan SÜMEK'ler; düzenledikleri kurslarla ya niteliksiz işçilere nitelik kazandırmak ya da nitelikli işçilerin niteliklerini geliştirmek amacını gütmektedir. Çoğunlukla teknik eğitim kurumlarının yardımıyla gerçekliştirilen bu kurslar, üstelik toplu iş sözleşmeleriyle de öngörülmekte; kurslara katılacak işçilerin sahip olması gerekli koşullar ve sayıları (mesleği ve kıdemi ile işletme içindeki oranları), kurs süresinin ve sonrasının hizmet akdi üzerindeki hüküm ve sonuçları (ücret, yıllık izin, kıdem süresi, v.s.) sözleşmelerle hüküm altına alınmaktadır. Giderek çalışanların sürekli mesleki eğitim kurslarına dönüşen bu kurumlar arasındaki eşgüdüm, genellikle Çalışma Bakanlığı'nın başkanlığında kurulan bakanlıklar arası bir komite tarafından sağlanmaktka; mesleki eğitim programları ve içeriği, işçi ve

4 işveren örgütleri ile devletin işbirliğiyle yürütülen ortak bir politika sonucu saptanmaktadır. Görüldüğü gibi, doğuracağı ekonomik, sosyal ve hukuki hüküm ve sonuçlarıyla başlı başına bir çalışma (tez) konusu yapılabilecek SÜMEK'ler, ülkemizde de ihtiyacını gittikçe atran şiddette hissettirmektedir. "Çıraklık eğitimi" ile kısmen de olsa başlatılan mesleki kursların yanında, Sürekli Mesleki Eğitim Kurumlarının da (SÜMEK) açılması zaman içinde kaçınılmaz olacaktır. Bunun alt yapısının hazırlanması, kurumun organizasyonu, yönetimi ve finansmanı, kuruluş yerlerinin seçimi, eğitim programlarının ve içeriğinin belirlenmesi, kuşkusuz başlı başına ayrı bir çalışmanın ve yeni araştırmacıların konusudur. Elinizdeki çalışma ile bu alanda ortaya çıkan boşluğun doldurulması ihtiyacının kısa sürede giderilmesi en büyük temennimizdir. Nihayet, bu noktada Kamu Đşletmeleri Đşverenleri Sendikasına da (KAMU-ĐŞ) bir kaç kelimeyle iltifat etmekten; O'nu, bu tür faaliyetlere verdiği destek nedeniyle kutlamaktan kendimi alamayacağım. Gerçekten, üniversitelerimizde yapılan çok kıymetli birçok çalışmanın (tezlerin) sadece araştırmacısının akademik kariyerine hizmet ettiği; bu çalışmaların kamuoyunun bilgisine sunularak bilimsel tartışmalara zenginlik ve derinlik kazandırmaktan uzak tutulduğu bilinen bir gerçektir. Üniversitelerimizin (yok denecek kadar az) son derece kısıtlı imkanları nedeniyle yayınlanamayan; bu nedenle tozlu raflarda ömrünü tamamlayan bu çalışmalar, üniversitelerarası iletişim ve koordinasyon eksikliği nedeniyle, bazen fakültelerin ilgili birimleri ve öğretim elemanlarınca bile tanınmakta ve bilinmemektedir. Đşte bu noktada KAMU-ĐŞ, kendisine yakışan bir "kamu görevini" daha yerine getirmekte; bu çalışmaları yayınlayarak ve üniversitelerimizin ilgili fakülte ve birimlerine göndererek çok önemli bir hizmeti yerine getirmektedir. Eğer bugün Türk Endüstri Đlişkileri sistemi belirli bir düzeye gelmiş ve düzeyini daha çok geliştirecekse, bunda kuşkusuz bu tür yayınların katkısı çok olmuş ve olmaya devam edecektir. Uzun zamandır hiç bir özveriden

5 kaçınmayarak bu katkıyı layıkıyla yerine getiren KAMU-ĐŞ'i kutlarken; başta işçi sendikalarımız olmak üzere, tüm ilgili kuruluşları bu alandaki görevlerini yerine getirmeye, kendilerine KAMU-ĐŞ gibi kuruluşları örnek almaya davet ediyorum. Đzmir, 1 Mart 1999 Prof. Dr. Fevzi DEMĐR Dokuz Eylül Üniversitesi Đktisadi ve Đdari Bilimler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri Đlişkileri Bölüm Başkanı

6 ÖNSÖZ Bu çalışma Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'ne "TÜRKĐYE ve AVRUPA BĐRLĐĞĐ ÜLKELERĐNDE KÜÇÜK ve ORTA BOYUTLU ĐŞLETMELER AÇISINDAN ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI" ismiyle Doktora Tezi olarak sunulmuş olup; Prof. Dr. Fikret SÖNMEZ, Prof. Dr. Fevzi DEMĐR ve Doç. Dr. Abdurrahman AYHAN'dan oluşan jüri tarafından 20 Mart 1997 tarihinde oy birliği ile başarılı bulunmuştur. Daha sonra söz konusu tez genişletilerek, aynı isim altında güncelleştirilmiştir. Ekonomik ve sosyal yönden gelişme seviyesi ne olursa olsun, dün olduğu kadar bugün de bütün toplumların en önemli problemi işsizliktir. Gelişmiş ülkeler bu problemin halli için, muhtelif istihdam politikaları ile istihdamı devamlı ve yüksek seviyede tutmanın gayretini gösterirken; aynı zamanda işsizliği azaltmak amacıyla, KOBĐ'lere büyük önem vermektedirler. Bugüne kadar KOBĐ'ler üzerinde genellikle finansman sorunları, KO- BĐ'lerin ekonomideki yeri, Pazarlama sorunları, KOBĐ'lerin stratejileri yönünde pekçok çalışma olmasına karşılık; "ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI" açısından doğrudan bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma ilkler arasında yer almakla birlikte, aynı zamanda söz konusu alandaki boşluğu da doldurabilecektir. Tez çalışmaları sırasında Akademik açıdan önderlik edip, yılların birikimiyle bana yön veren değerli Hocam ve Tez Danışmanım Sayın Prof. Dr. Fikret SÖNMEZ'e; Tez savunması sırasında değerli eleştirileriyle katkıda bulunan ve çalışmanın kitap haline getirilmesi için teşvikini esirgemeyen Sayın Prof. Dr. Fevzi DEMĐR ile Prof. Dr. Abdurrahman AYHAN'a; Kitabın basılmasında yardım ve desteğini esirgemeyen KAMU-ĐŞ Genel Sekreteri Dr. Naci ÖNSAL ve her zaman yardım elini uzatan Genel Sekreter Yardımcısı Abdullah KAHRAMAN'a, Sendikanın diğer yetkilileri ile emeği geçen herkese en samimi hislerimle teşekkürü bir borç bilirim. Dr. Rebii SAVAŞIR

7 ÖZET 1970 ve 1980 li yıllarda peşpeşe yaşanılan petrol şokları ve hammadde sıkıntısı; beraberinde maliyet artışlarıyla birlikte, ciddi üretim krizlerini de getirmiştir. Bu ortam içinde büyük işletmeler, bir taraftan eski kârlılıklarını kaybederken; diğer taraftan krizlerden büyük oranda etkilenmişler, hatta esnek arz ve talep modeline tam anlamıyla cevap verememişlerdir. Nitekim ileri teknoloji kullanımının yaygın olduğu bu işletmelerde üretimin gerilediği görülmüştür. Bunun yanında aynı yıllarda KOBĐ lerde durum ters yönde gelişmiş-tir. Yaşanılan hammadde krizleri ve büyümenin durması sonucu, başlangıçta bir çok KOBĐ kapanmak mecburiyetinde kalmıştır. Buna rağmen genel istihdam içinde, KOBĐ lerin istihdam hacimlerinde; büyük işletmelere oranla, önemli bir gerileme olmamıştır. Hatta esnek yapıları sebebiyle, kısa bir süre sonra yeni istihdam alanları da yaratabilmişlerdir. KOBĐ lerin sanayi içindeki yapısı incelendiğinde; kriz şartlarına daha iyi karşı koydukları, ölçekleri itibariyle yeni piyasa şartlarına daha iyi uyum sağladıkları, hızlı işgücü hareketliliği, ileri üretim tekniklerine gösterdikleri uyum, işi benimseme, esnek arz ve talebe olumlu cevap vermeleri, her birinin meslekî eğitimde birer okul görevi üstlenmeleri ile istihdam yaratmadaki katkıları gibi özellikleriyle ekonomik, teknolojik, siyasî ve sosyal alanda giderek önem kazandıkları görülür. Đşsizliğin büyük problem olduğu günümüzde, KOBĐ lerin yeni iş alanları meydana getirmedeki başarıları ve bölgesel kalkınmaya yaptıkları katkılar da bu işletmelerin önemini daha da artırmıştır. Đşsizliği azaltma ve istihdam yaratmada gittikçe önemli yeri olan KOBĐ lerin; ileri üretim teknolojileriyle donatılması, beraberinde KOBĐ tanımını da getirmiştir. Milletlerarası

8 literatürde resmi bir KOBĐ tanımı olmadığı gibi, uygulamada Birliğe üye ülkeler arasında ve ülkemizde de bu konuda ortak tanım birlikteliği sağlanamamıştır. Yapılan tanımlarda çalışan sayısı ortak özellik olarak karşımıza çıkarken, ülkeler arasında çalışan sayısında da ortak kriter belirlenmiş değildir. Đşletmelerin istihdam kapasitesindeki bu farklılığa, daha sonra; iş hacmi, ciro, sabit sermaye gibi kriterler de eklenerek, tanım genişletilmiştir. Đçinde bulunduğumuz yüzyıl; ekonomik, teknolojik ve sosyal alanda devrim niteliği taşıyan önemli değişimlerle doludur. Bu değişimlerin ortaya çıkmasında, ekonominin dünya çapında yeniden yapılanması ile teknolojik değişimlerin büyük etkisi olmuştur. Ortaya çıkan değişimin en önemli göstergeleri arasında; istihdam ile mesleklerin yapısında ortaya çıkan değişiklikler yer alır. Genel olarak ifade etmek gerekirse, yeni bilgi ekonomisinde zenginliğin temel kaynağını; tabiî kaynaklar ve fizikî emek yerine, bilgi ve haberleşme oluşturur. Đstihdamın sektörel dağılımında görülen gelişmeler arasında, tüm çalışma hayatını etkileyen faktörler içinde; standart-dışı çalışmanın yaygınlaştırılması karşımıza çıkar. Bunun yanında işgücünün yapısındaki gelişmeleri incelediğimizde; kadın işgücünün artan önemi ve en az bunlar kadar işsizlik içinde belirgin konuma sahip sakatlar ile işgücünün vasıf düzeyindeki gelişmeler, değişimi hazırlayan diğer faktörler arasında yer alır. Küreselleşen dünyamızda toplumların temel problemi, rekabet gücü olan işyerlerinin genişletilmesiyle; büyüme ve istihdam artışının sağlanmasıdır. Đşletmelerin dünya piyasalarına açılarak, ürettikleri malı ihraç etmelerinde; rekabet kabiliyetlerinin artırılması, bugünün sanayi stratejilerinin temel unsurunu oluşturur. Böyle bir hedefin gerçekleştirilmesinde, bir taraftan işletmeler verimli çalışmaya yönlendirilirken; diğer taraftan teknolojiye dayalı kaliteli üretim yapan, vasıf seviyesi yüksek işgücü yetiştirmek suretiyle, istihdamın artırılmasının sağlanması oldukça önem arz eder.

9 Bu gelişme stratejileri içinde özellikle KOBĐ lerin çok önemli rolü bulunmaktadır. Avrupa Birliği nde KOBĐ lerin ; Avrupa Sosyal Alanı ve Gümrük Birliği bütünleşmesi ile istihdam hedeflerinin gerçekleştirilmesinde, çok yönlü rol oynadıkları görülür. Büyüme ve ihracattaki duraklamayla birlikte artan işsizlik; dikkatleri KOBĐ lerin rekabet güçlerinin geliştirilmesi, yeni iş ve işyerleri yaratmak suretiyle istihdamın artırılmasına çevirmiştir. Aslında rekabet gücü, üretim ve istihdamın artması; hayat standartlarının iyileştirilmesi için temel şarttır. Bir ülkede rekabet gücünün artması; üretim, ihracat, kârlılık ve dolayısıyla yeni yatırımların artmasına sebep olacaktır. Bu durum istihdamın genişlemesine imkân sağlayacaktır. Ayrıca buna AB de işgücünün gittikçe yaşlanmasından doğan sosyal güvenlik sistemlerinin finansmanı ilâve edildiğinde, Avrupa nın dünya ticaretindeki payı daralacaktır. Dolayısıyla rekabet gücü zayıflayacağından, işsizlik oranlarında büyüme görülecektir. Sanayileşerek kalkınmasını sağlamak mecburiyetinde olan ülkemizde, kalkınmanın gerçekleştirilmesi için; ihtiyaç duyulan vasıflı ve verimli işgücünün yetiştirilmesinin yolu, meslekî eğitimden geçmektedir. Bu sebeple günümüzde meslekî eğitim, istihdam problemleriyle birlikte ele alınmaktadır. Avrupa Birliği nin meslekî eğitim politikasına bakıldığında, üye ülkeler arasındaki sosyo-kültürel farklalıklar sebebiyle; standart bir eğitim politikası takip edilmediği, bunun yanında üye ülkelerin meslekî eğitimine yönelik düzenlemelerinde Birliğin eğitim alanında belirlediği temel prensiplere uyum istendiği görülmektedir. Durum Türkiye açısından ele alındığında; ülkemizde uygulanan geleneksel eğitim modelinin iş piyasasının ihtiyaçlarına cevap verebilecek yeterlilik ve kaliteden uzak olduğu görülür. Oysa, ülkemiz sanayiinin en önemli problemleri arasında yer alan; vasıfsız işgücü fazlasına karşılık, kalifiye insan kaynağı eksikliği bulunmaktadır.

10 Geleneksel eğitim modeli üzerine kurulmuş bulunan eğitim sistemimizde; sanayi-okul işbirliği yerleştirilemediğinden, meslekî eğitim teoride kalmakta ve uygulamada başarılı sonuçlar alınamamaktadır. Ülkemizdeki hızlı nüfus artışına karşılık, eğitim sistemimizde; eğitim kurumlarının yetersiz sayıda oluşu, eğitim programlarının çeşitlendirilememiş olması ve gençlerin meslekî eğitim konusunda yeterli ölçüde bilgilendirilememesi, eğitime ayrılan kaynakların ihtiyaçları karşılayamaması ile sanayiokul işbirliğinin yaygınlaştırılamaması gibi bir çok problemlerle karşı karşıyadır. Bütün bunların yanı sıra, KOBĐ lerin eğitime katılımları sağlanmak suretiyle; çıraklık sisteminin geliştirilmesi ve işletme içi eğitimin yaygınlaştırılması gerçekleştirilmelidir. Teknolojik gelişmenin ekonomik büyüme üzerindeki etki ve katkıları göz önünde tutularak, Avrupa Birliği nde teknolojinin ekonomide oynadığı rol ve ülkemizdeki durumu ele alınmıştır. Ayrıca teknoloji-sanayileşme-ekonomik büyüme ve istihdam arasındaki ilişki ortaya konulmuş; teknolojik gelişmede gerek duyulan yeni şartlara uygun vasıfta işgücü yetiştirilmesi, teknoloji transferi ve kullanımı ile araştırma ve geliştirme çalışmalarında karşımıza çıkan uygulamalar incelenmiştir. Avrupa Birliği ne üye ülkeler, teknolojik değişimin gerçekleştirilmesinde; Ar+Ge faaliyetlerine oldukça fazla yer ve finansman ayırmışlardır. Ülkemizde bu konuya, yeterli bir boyut kazandırılamamıştır. Gerek AB de ve gerekse ülkemizde, üretim tekniklerinde ortaya çıkan değişmelerin sonucu; eğitim ve yeniden eğitim programlarının önemi artmış, pasif iş piyasası politikaları terk edilerek bakışlar aktif iş piyasalarına çevrilmiştir.

11 SUMMARY Petroleum shocks and raw material problems seen in the years 1970 and 1980 caused rises in the costs and serious crisis. Under these circumstances, large enterprises lost the profitnesses of the previous years, and on the other hand they were affected by the crises to a large extent and they couldn't even respond to the model of labour supply and demand. However, production seemed to decrease in these enterprises where advanced technology was being used extensively. On the other hand, the small and medium-sized enterprises SMEs witnessed the opposite situations. In the beginning, several SMEs had to close down as result of raw material crises and stagnation of development. However, there has not been an important regression in the employment volumes of SMEs in terms of general employment. They could even create new employment opportunities due to their flexible structures after a short time. When examined the structure of the SMEs within industry, it is seen that they can resist to crisis conditions in a better way, adapt to new market conditions, the fact that they have rapid manpower movement, adapt to advanced production techniques, give positive responses to flexible supply and demand, act as a school in vocational training, contribute to creation of employment and play key roles in economical, technological, political and social fields. As employment is a serious problem today, SMEs play a key role in their contribution to creating new employment fields. Providing new technologies for SMEs which have an important place in decreasing unemployment and creating employment has introduced the definition of SMEs. As there

12 is no definition of SMEs in international literature, there is still no agreement on its definition both in our country and in the countries as members to the Community. In the definitions made, the number of employees is a common feature, but there is no common criterion in terms of the number of employees between the countries. The definition has been extended adding some other criteria like labour volume,endorsement, fixed capital to this differentation in the employment capacity of enterprises. The century we live in has been witnessing crucial changes that have the characteristics of reforms in the economical technological and social fields. Restructuralism of the economy all the around world and technological changes have had important effect on introducing these innovations. Among the most important indicators of these chages take place changes in the structure of the jobs. In general, not natural sources or physical labour but knowledge and information constitute the primary source of the richness of new information economy. Among the developments in the sectoral distribution of employment, and factors affecting work life, we can see the expansion of the out-standard work. However, when examined the developments in the structure of the manpower; development of woman workpower, importance of young workpower, the disabled who at least have a definite position in the unemployment, and developments seen at the level of qualities of manpower take place among the factors that cause the changes. The main problem of the societies in our global world is expansion of enterprises that have the competitive power and providing the rise in development and employment. Increasing the competitive powers of enterprises being opened out to world markets in terms of exportation constitute the main concept of today's industrial strategies. In reaching such a goal, enterprises, on one hand, are motivated to function effectively and they produce quality

13 based on technology on the other hand providing highqualified manpower. SMEs have an important role among these developmental strategies. They play a crucial role in realizing the employment goals after they are integrated with European Union and Customs Union. Development and unemployment after the stagnation in exports led to the new employment opportunities of SMEs by increasing their competitive power. As a matter of the fact that, rise in production and employment is a fundemental requirement in making life standarts better. Rise in the competitive power in a country means irises in production, exports, profitability and new investments in a country. This will lead to an expansion of employment. When added finance of social insurance systems sourced from the old age in E. C. to this trade share of Europe in the world will get narrow. By all these, competitive power will be weakened, rise in unemployment rates will be seen. In our country which is to develop by industrialization; to have a qualified and profitable manpower for realizatioin of development requires vocational training for people. For that reason, vocational training is handled together with problems of employment. When examined the vocational training policy of E.C., it can be seen that a standard educational policy is not followed because of the socio-cultural differences between the member countries and a conformity with the fundemental principles defined in education by E.C. is asked in the regulations made for vocational training of member countries. When looked from the stand point of Turkey; it can be noticed that traditional educational model applied in our country can not respond to the needs of business markets. There is the problem of qualified manpower in our country whereas there are a lot of workers lacking quality which is one of the main problems of industry. In our education

14 system based on traditional model, as the school-industry collaboration is not settled yet, vocational training can be carried out theoretically and good results can't be achieved. Although the population is increasing rapidly in our country, our educational system faces many problems like inadequeate numbers of schools, the fact that curriculums are not diversified, not being able to inform the young about vocational training, inadequate sources for education, not being able to expand the school industry collaboration. Apart from these, by making SMEs contribute to education, realization of apprenticeship and expansion of in-service training can be made possible. By evaluating the effect and contribution of technological development to economical development, the role technology plays in economy in Europe and its appearance in our country have been discussed. Furthermore, the relationship among technology, industrialization, economical development and employment has been pointed out, and training appropriate qualified manpower needed in technological development, transfer and use of technology, and practices we meet in studies of research and development have been studied. Member states to E.C. have invested much more finance in research and development activities to realize technological innovation. Our country has failed in these activities. Both in E.C. and in our country, as a result of chages seen in production techniques, the importance of ecudation and educational programs has increased and passive business market policies have been left and they have been directed to active business markets.

15 ĐÇĐNDEKĐLER ÖZET... SUMMARY... ĐÇĐNDEKĐLER... KISALTMALAR... TABLO VE ŞEKĐLLER... GĐRĐŞ... Sayfa No. BĐRĐNCĐ BÖLÜM KOBĐ LERĐN GENEL DURUMU... I- KOBĐ LERĐN ÖNEMĐ VE GELĐŞĐMĐ... A- Türkiye de KOBĐ lerin Önemi ve Gelişimi Osmanlı Đmparatorluğu Dönemi Cumhuriyet Dönemi... B- Avrupa Birliği nde KOBĐ lerin Önemi ve Gelişimi. II- KOBĐ LERĐN KAPSAMI VE TANIMI... A- Türkiye de KOBĐ lerin Kapsamı ve Tanımı, Planlı Dönemler-deki Đlke ve Politikalar Genel Olarak KOBĐ lerin Kapsam ve Tanımı Çeşitli Kanun ve Kuruluşlarca Yapılan Tanımlar Kalkınma Planları nda Yer Alan KOBĐ lerle Đlgili Hedef, Đlke ve Politikalar... B- Avrupa Birliği nde KOBĐ lerin Kapsamı ve Tanımı...

16 1- Avrupa Birliği ne Üye Ülkelerde KOBĐ lerin Kapsam ve Tanımı Avrupa Birliği ve Çeşitli Kuruluşlarca Yapılan KOBĐ Tanımları... ĐKĐNCĐ BÖLÜM TÜRKĐYE VE AVRUPA BĐRLĐĞĐ NDE ĐSTĐHDAM YAPISI VE POLĐTĐKALAR... I- TÜRKĐYE DE ĐSTĐHDAM YAPISI VE GELĐŞMELER.. A- Türkiye de Toplam Nüfus, Çalışma Çağındaki Nüfus ve Đşgücü Toplam Nüfus Çalışma Çağındaki Nüfus Đşgücü... B- Türkiye de Đstihdam Politikası Đstihdam Politikasının Hedefleri Đstihdam Politikasının Đlkeleri Đstihdam Politikasının Araçları... II- AVRUPA BĐRLĐĞĐ NDE ĐSTĐHDAM YAPISI VE GELĐŞMELER... A- Avrupa Birliği nde Toplam Nüfus, Çalışma Çağındaki Nüfus ve Đşgücü Toplam Nüfus Çalışma Çağındaki Nüfus Đşgücü... B- Avrupa Birliği nde Đstihdam Politikası Đstihdam Politikasının Hedefleri Đstihdam Politikasının Đlkeleri Đstihdam Politikasının Araçları... III- ĐŞSĐZLĐK, ĐŞSĐZLĐĞE YÖNELĐK ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI... A- Genel Olarak Đşsizliğin Tanımı ve Çeşitleri... B- Gençlerin Đşsizliği ve Đstihdamı Türkiye de Gençlerin Đşsizliği ve Đstihdamı...

17 2- Avrupa Birliği nde Gençlerin Đşsizliği ve Đstihdamı Türkiye ve Avrupa Birliği nde Genç Đşsizliğine KOBĐ lerin Đstihdam Bakımından Katkıları... C- Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı Türkiye de Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı Avrupa Birliği nde Kadınların Đşsizliği ve Đstihdamı Türkiye ve Avrupa Birliği nde Kadınların Đşsizliğine KOBĐ lerin Đstihdam Bakımından Katkıları... D- Sakat ve Özürlülerin Đşsizliği ve Đstihdamı Türkiye de Sakat ve Özürlülerin Đşsizliği ve Đstihdamı Avrupa Birliği nde Sakat ve Özürlülerin Đşsizliği ve Đstihdamı Türkiye ve Avrupa Birliği nde Sakat ve Özürlülerin Đşsizliğine KOBĐ lerin Đstihdam Bakımından Katkıları... IV- MESLEKî EĞĐTĐM VE ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI ARASINDAKĐ ĐLĐŞKĐLER... A- Genel Olarak Türkiye ve Avrupa Birliği nde Meslekî Eğitim ve Đstihdam Đlişkileri Türkiye de Meslekî Eğitim Avrupa Birliği nde Ortak Meslekî Eğitim... B-Türkiye de KOBĐ lerin Meslekî Eğitime Katkısı ve Đstihdam Đlişkileri... C- Avrupa Birliği nde KOBĐ lerin Meslekî Eğitime Katkısı ve Đstihdam Đlişkileri... V- TÜRKĐYE VE AVRUPA BĐRLĐĞĐ NDE TEKNOLOJĐK GELĐŞMELER VE ĐSTĐHDAM POLĐTĐKALARI ARASINDA ĐLĐŞKĐLER... A- Türkiye ve Avrupa Birliği nde Teknoloji, Teknolojik Değişimle Đlgili Genel Tanımlar...

18 B- Teknolojik Gelişmenin Ekonomik Yönü.ve Önemi... C- Teknolojik Gelişmeler Karşısında Đşgücünün Vasfı ve Meslekî Eğitim... D- Teknolojik Değişimin Đstihdama Etkisi... E- Teknolojik Değişimin KOBĐ lerde Đstihdam Etkisi SONUÇ VE DEĞERLENDĐRME... FAYDALANILAN KAYNAKLAR...

19 KISALTMALAR AAET : Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu A.B : Avrupa Birliği AB (9) : Yunanistan, Đspanya ve Portekiz hariç dokuz Avrapa Birliği Ülkesi AB (12) : 12 Avrupa Birliği Ülkesi ABD : Amerika Birleşik Devletleri AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu A.g.a : Adı geçen araştırma A.g.e : Adı geçen eser A.g.i : Adı geçen inceleme A.g.h : Adı geçen haber A.g.m : Adı geçen makale A.g.p : Adı geçen program A.g.s : Adı geçen seminer A.g.t : Adı geçen tebliğ AKÇT : Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Ank : Ankara Ank. Ün. A.T. Ar ve Uygulama Merkezi : Ankara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Araştırma ve Uygulama Merkezi ar. : Araştırma Ar+ge : Araştırma ve geliştirme ASF : Avrupa Sosyal Fonu (The European Social Fund = ESF) ASO : Ankara Sanayi Odası Aso Der : Ankara Sanayi Odası Dergisi A.T : Avrupa Topluluğu AÜSB Fak.Der : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi Av. Sos. Şartı : Avrupa Sosyal Şartı AYB : Avrapa Yatırım Bankası AYF : Avrupa Yatırım Fonu

20 BC-Net : Şirketler Arası Đşbirliği Ağı (Businesse Cooperation-Network) Bkz : Bakınız BM : Birleşmiş Milletler BRE : Şirketleri Yaklaştırma Bürosu (Bureau de Rapprochemont des Entereprises) CEDEFOP : Avrupa Mesleki Formasyon Geliştirme Merkezi COM : Komisyon (Commission) COMETT : Yeni teknolojilere yönelik eğitim için üniversiteler ve işletmeler arası işbirliği (Programme of the Community in Education and Training for Technologies) Çal. Ek. ve End. Đlş. Bö1 : Çalışma Ekonomisi ve Endüstri Đlişkileri Bö1ümü Da : Dairesi Der : Dergisi D.E.Ü : Dokuz Eylül Üniversitesi D.E.Ü. Đk. ve Đd. Bil. Fak. Der : Dokuz Eylül Üniversitesi Đktisad( ve Đdarî Bilimler Fakültesi Dergisi DĐE : Devlet Đstatistik Enstitüsü DM : Alman Markı (Doche Marke) DPT : Devlet Planlama Teşkil(tı ECÜ : Avrupa Birliği Para Birimi EFTA : Avrupa Serbest Ticaret Birliği EĐB : Avrupa Yatırım Bankası EIC : Avrupa Bilgi Merkezi (Euro Info Center) EIM : Küçük Đşletmeler Araştırma ve Danışmanlık (Small Business Research and Consultancy) ENSR : SME Araştırma Đçin Avrupa Şebekesi (European Net Work For SME Research)