İ Ç İ NDEKİ LER. Sayfa Uzun Dönemli Kalkınma ve Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânının Temel Hedefleri ve Stratejisi... ;...

Transkript

1 İ Ç İ NDEKİ LER Sayfa Uzun Dönemli Kalkınma ve Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânının Temel Hedefleri ve Stratejisi... ;... 3 Yiğit ÂDİLOĞLU Türkiye Büyük Millet Meclisi 81 Nolu Toprak ve Tarım Reformu Geçici Komisyonunda Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Adına Yapılan Konuşma Jeodezide Kullanılan Koordinatlar, Bunların Birbirlerine Dönüşümleri ve Projeksiyon Ekrem ULSOY Sürgülü Hesap Cetvelleri ile Takeometrik Ölçülerin Kıymetlendirilmesi Beşir TÜRKKÂN Yer Kabuğunun Keşfinde Jeodezinin Yeri ve Şakul Sapmasının Yer İçi Kitle Çelişmelerinin Araştırılmasında Kullanılması Ali TUĞLUOĞLU Karşılıklı Ci nettendi rmede «ço» Çözümü ve Yanıjgısı Hayrettin GÜRBÜZ Pulculuk Necati İNGER Haberler......,

2 HARİTA VE KADASTRO MÜHENDİSLİĞİ TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası tarafından üç ayda bir Ocak, Mayıs, Eylül aylarında yayınlanır. Sahibi : Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Âdına Başkan Zühtü ÖNDER Sorumlu Müdür : İlhan Kaya DUMAN Yayın Kurulu : Necat İNGER Mehmet KÜŞKÂPAN Beşir TÜRKKAN Nusret UYSAL İlhan Kaya DUMAN Yönetim ve Müracaat yeri : Demtrtepe - Sümer Sok No. : 12/2 Yenişehir - ANKARA : Fiatı : 10 TL DİZİldİğİ Ve _M^ ONSUN KARDEŞLER Matbaası Basıldığı yer :. C *! 24392K "«"-** " Arka dış kapak =1000 TL Ön iç kapak = 900» Arka iş kapak = 750» İf sahlfeler = 500» Yarım sahifeier = 300» 1/1/4 sahife = 200» Devamlı ilân verenlere % 20 indirim yapılır. Yayınlanan bütün yazılara telif ve tercüme hakkı ödenir. Gönderilen yazılar yayınlansın yayınlanmasın geri verilmez. Yazı ve ilânlardaki fikirler yazarlarına aittir. Odayı ve Dergiyi sorumlu kılmaz. Çevirilerden doğacak her türlü sorumluluk çevirene aittir. Dergide yayınlanmak üzere gönderilen yazılar daktilo ile seyrek satır olarak yazılması, şekillerin aydıngere çini mürekkeple çizilmesi, şekil yerlerinin belirtilmesi ve yazıların imzalanmış olarak iki nüsha gönderilmesi lâzımdır. Kısa yazılar tercih edilir.

3 UZUN.DÖNEMLİ KALKINMANIN VE ÜÇÜNCÜ BEŞ YILLIK KALKİNMA PLÂNININ TEMEL HEDEFLERİ Vi STRATEJİSİ Yiğit ADİLOĞLÜ (Ankara) ÖZÜ : Birinci ve İkinci Beş Yıllık Plânlar 1961'de «Plân Hedefleri ve Stratejisi» isimli belgeye dayalı ve paralel olarak hazırlanmış ve uygulanmıştır.bu kerre Türkiye'nin Ortak Pazara (AET) girmesiyle bir kat daha önem kazanan ekonomik, sosyal ve kültürel konulara uzun dönemde ve geniş açıdan bakma lüzumu ortaya çıkmıştır. Böylece yıllarını içine alan 22 yıllık bir dönemin perspektifi yapılmış ve Bakanlar Kurulu'nun tarihli toplantısında 7/4622 sayı ile kararlaştırılmıştır. Yazının konusu esas itibariyle bu belge olmaktadır. G I R İ Ş : Bugün dünya üzerinde 147'si bağımsız 78'i bağımlı olmak üzere 225 devlet mevcut olup Türkiye'miz alan bakımından 25'nci, nüfus bakımından 16'ncı sırayı işgal etmektedir. Buna karşılık Türkiye fert başına düşen gayri safi milli hasıla (GSMH) bakımından 100'ncü, toplam gayri safi milli hasıla bakımından ise 32'nci sıradadır yılında fert başına GSMH dünya ortalaması 700 dolar ($) iken Türkiye'de fert başına GSMH 338 $ idi. Bugün fark daha da artmıştır. Türkiye'nin Katma Protokola göre Ortak Pazar (AET = Avrupa Ekonomik Topluluğu) ile gümrük birliğini gerçekleştireceği 1995 yılında, bu ülkeler arasında en düşük gelişmişlik düzeyinde bulunan İtalya'nın 1970'dekî gelir düzeyine ve ekonomik yapısına ulaşması hedef alınmıştır yılında İtalya'nın ekonomik yapısında tarım % 11.6, hîzmetfer % 53.4 ve sanayi % 35.0 oranlarında yer işgal etmekte idi. 3-

4 Hedefler gerçekleştiği takdirde Türkiye'nin ekonomik yapısı tablodaki gibi gelişecektir. Gayri Safi Yurtiçi Hasılanın Bileşimi : Bileşenler Tanm Hizmetler Sanayi Yıllar (Yüzde Oram) (Yüzde Oranı) (Yüzde Oranı) T Türkiye bu düzeye yüzde 38 tasarruf oranıyla yani gelirindeki artışın hız 100 kuruşunun 38 kuruşunu tasarruf ederek ve gayri safi yurtiçi hasılasını yılda ortalama % 9 arttırarak ulaşacaktır. Bu gelişmenin aşamaları, araçları ve stratejinin ana hatları aşağıdaki bölümlerde sunulmaya çalışılacaktır. 2. STRATEJİNİN ve PLÂNLARIN DAYANAKLARI ve HAZIRLANMASI : 2.1 Gerekçe ve Sebepler : 30 Eylül 1960 tarih ve 91 sayılı «Devlet Plânlama Teşkilâtının Kuruluşu Hakkında Kanun» la Türkiye Cumhuriyetinin ekonomik ve sosyal kalkınmasının ilgili kuruluşça oluşturulacak 5 yıllık Plân ve Yıllık Programlar aracılığı ile gerçekleştirilmesi kabul edilmiş ve doğruca Başbakana bağlı DPT Müsteşarlığı kurulmuştur. Kanunun ikinci Maddesi ile Kuruluşa Verilen Görevler : a. Memleketin tabii, beşeri ve iktisadi her türlü kaynak ve imkân larını tam bir şekilde tesbit ederek takip edilecek iktisadi ve sosyal po litikayı ve hedefleri tayinde hükümete yardımcı olmak; b. Muhtelif Bakanlıkların iktisadi politikayı ilgilendiren faaliyet lerinde koordinasyonu temin etmek için tavsiyelerde bulunmak ve bu hususlarda müşavirlik yapmak; c. Hükümetçe kabul edilen hedefleri gerçekleştirecek uzun ve kısa vadeli plânları hazırlamak; 4

5 d. Plânların başarı ile uygulanabilmesi için ilgili daire ve müesse selerle mahallî idarelerin kuruluş ve işleyişlerinin ıslahı hususunda tavsi yelerde bulunmak; e. Plânın uygulanmasını takip etmek, değerlendirmek ve gerekli hallerde plânda değişiklikler yapmak; f. Özel sektörün faaliyetlerini plânın hedef ve gayelerine uygun bir şekilde teşvik ve tanzim ederek tedbirleri tavsiye etmek. Bu yazının konusunu yukarıda sunulan ikinci maddenin «c» bendi teşkil etmektedir. Orada DPT'nin uzun ve kısa vadeli plânları hazırlıyacağı yazılıdır, 2.2 İ lk Strateji ve İ lk İki Flân'in Hazırlanışı : DPT yıllarını kapsıyan birinci, yıllarını kapsıyan İkinci Beş Yıllık Plânları hazırlamış ve Yıllık Programlar aracılığı ile uygulamıştır. flfffcm ı Beş Yıllık Plânlar da uzun dönem perspektif plânların bir dilimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim Birinci Beş Yıllık Plân (BBYP) hazırlanırken 15 Yıllık bir Perspektif Plân hedefleri saptanmış Türk ekonomisine ve sosyal hayatına ana hatlariyle bir yön tayin edilmiştir. BBYP Hedefleri ve Stratejisi ile birlikte 15 yıllık Perspektif Plân zarureti şu şekilde ortaya konmuştu. «Türkiye gibi az gelişmiş bir toplumun ileri bir hayat standardına ulaşması ancak uzun süreli ve sistemli bir görüş çerçevesi içinde yürütülecek devamlı kalkınma çabalarıyla sağlanabilir. Bunu gerçekleştirmek için hedeflere ve bu hedeflere ulaşmayı sağlayacak kaynak ve araçlara uzun bir zaman perspektifi içinde bakmak ve kalkınma plânlarının hazırlanmasında bu perspektifi gözönünde bulundurmak gereklidir. Uzun süreli perspektif, ekonominin ve sosyal yapının gelişmesi yönlerini belirtir. Bu genel çerçeve içinde hazırlanacak kısa süreli dönem plânlarında ise tesbit edilen hedeflerle kaynaklar ve araçlar arasında bir denge kurularak, yapılacak işler öncelik sırasına göre programlara bağlanır. Dönem plânlarının uygulanmasını sağlayacak yürütme araçları yıllık programlarda ayrıntılı olarak tesbit edilir. 5

6 - Perspektif plân, dönem plânları arasında bütünlüğü ve devamıllığı gözetir.; ilerde düzeltilmesi güç, hatalı kararlar alınmasını önleyerek kaynak israfına sebep olmadan ana hedeflere en kısa yoldan ulaşılmasını sağlar. Türkiye'nin Birinci Beş Yıllık Kalkınma Plânı onbeş yıllık bir perspektif plânın ilk hamle safhasıdır. Plânın hazırlanmasında Türk toplumunun ulaşmak istediği sosyal ve iktisadi hedefler ile harekete geçirilmesi gereken kaynaklar onbeş yıllık bir perspektif açısından ele alınmıştır. Bu sebeple plânın sosyal hedeflerinin ve bunlar arasındaki önceliklerin tesbitinde ve çeşitli sektörlerin gelişme programlarının hazırlanmasında 15 yıl sonunda beklenen sonuçlara göre hareket edilmiştir. Onbeş yılda ulaşılacak hedefler; Türkiye'nin kalkınması için gerekli olan her sahada yeter sayıda ve üstün nitelikte ilim adamı ve. teknik mütehassısın yetiştirilmiş olması, yüzde 7'lik bir gelişme hızının sağlanması, istihdam meselesinin çözülmesi, dış ödeme dengesine ulaşılması "ve bu hedeflerin sosyal adalet ilkelerine uygun olarak gerçekleştirilmesi, şeklinde özetlenebilir. Ancak, perspektif plânlama ile dönem plânlan arasındaki ilginin mahiyeti gözönünde tutularak uzun süreli hedeflerle dönem plânları hedefleri arasında ilk bakışta çelişme şeklinde görülebilecek bazı farklar bulunabileceğini belirtmek gerekir. Meselâ uzun sürede dış ödemeleri dengeye getirmeyi hedef tutan bir plânın ilk beş yıllık dönemi geçmiştekinden daha büyük bir ödeme açığını gerektirebilir. Aynı şekilde büyük bir gelişme hızı ile bütün sosyal meselelerin kısa süreli bir plân döneminde çözülmesi amaçlarının bir arada gerçekleşemiyeceği de açıktır. Asil amaç sosyal meselelerin çözümü ve genel refah seviyesinin yükseltilmesidir. Ancak, bütün kaynakların başlangıçta buna yöneltilmesi amaca ulaşılmasını gerektirir. Zira, önemli olan, bu amaca uzun sürede yöneltilecek kaynakları en yüksek seviyeye çıkarmaktır. Bu sebeplerle bazı konularda kısa süre içinde fedakârlık yapılması, bunların uzun süre açısından eîe alınmaları ve hedeflerin perspektif plân çerçevesinde uzlaştırılması gerekir. Temel hedefimiz sosyal adalet, istihdam ve dış ödeme dengesinin yüksek bir gelir seviyesinde gerçekleştirilmesidir». Böylece perspektif plânın amacı ve gereği ortaya konmuş oluyor. Birinci ve İkinci Beş Yıllık Plânlar 1961'de hazırlanarak Bakanlar Kurulunca kabul edilen 15, yıllık perspektifi aksettiren «PLÂN HEDEF-

7 LERİ ve STRATEJİSİ» ne dayalı olarak hazırlanmış ve ilk plân , İkinci Plân yıllarında uygulanmıştır. Her iki plân da öngörülen % 7'lik kalkınma hızına yaklaşık olarak ulaşmıştır. 3. YENİ STRATEJİ Üçüncü Beş Yıllık döneme girerken yeni bir strateji gereği duyulmuştur. Bu gerek DPT'ca Haziran 'de yayınlanan «Yeni. Strateji » isimli dokümanın giriş bölümünde şöyle ifade edilmiştir: «Birinci ve ikinci Beş Yıllk Plânlar ile ulaşılan sonuçlar, kazanılan tecrübeler, karşılaşılan sorunlar ve ortaya çıkan yeni durumlar, Üçüncü Beş Yıllık Plân'ın yeni bir perspektif içinde hazırlanmasını gerektirmiştir. Özellikle Ankara Anlaşması çerçevesinde (1) Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) na (2) katılmaya geçişi düzenleyen katma protokol (3) kalkınma politikasının yeniden gözden geçirilmesini zorunlu kılmıştır.» Böyle bir gereksinin yeni bir perspektifin hazırlanmasına sebep olmuş ve 1995 yılına kadar uzanan 22 yıllık bir perspektif yapılmıştır. Bu husus aynı dokümanda şu şekilde ifade edilmiştir. «Uzun Dönemli Kalkınmanın ve Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânı nın Temel Hedefleri ve Stratejisi» kalkınmanın ve kalkınma plânlama sının anayasal temelleri ile ülkenin temel sorunları ve kalkınma potansi yeli gözönünde tutularak hazırlanmıştır. Ayrıca Katma Protokola Türki ye'nin perspektif dönemde sanayileşmiş toplumlar arasında yer alma he defini gerçekleştirecek yönde ve özellikle sanayileşme açısından uygula mada esneklik verileceği gözönünde tutulmuştur. ". :. :;, (1) Ankara Anlaşması, Türk ekonomisi için genel olarak, uzun dönemde bir gümrük birliğine gitmek, üretim faktörlerinin sebest dolaşımını sağlamak, uyrukluk nedeni ile uygulanan farklı işlemleri aşandı olarak kaldırmak ve ekonomi politikalarını ortak pazarın ekonomi politikalarına yaklaştırmak hükümlerini gerektirmektedir. (?) Ortak Pazar. (8) Katma protokola göre, Türk ekonomisinin AET ile kurulan gümrük bir- Mğine 1905 yılına kadar tedricen gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Böy lece tam üyeliğe geçildiği takdirde mal ve üretim faktörlerinin topluluk ta serbest dolaşımı sağlanacak ve Türkiye diğer üyelerle birlikte siyasal birleşmeye giden ve Türk TarMinde yeni bir tercihin yapılmasını gerek tirecek bir döneme varacaktır.. ' 7

8 Bu Stratejide, genel hedefler seçilirken, bugün Avrupa Ekonomik Topluluğu ülkeleri arasında, belirgin bazı kriterlere göre, en az gelişmişlik düzeyinde bulunan ülkenin fert başna gelir seviyesi ile ekonomik yapısı somut bir örnek olarak alınmıştır. Bu gelir seviyesi ve ekonomik yapı üç nedenle benimsenmiştir. 1)Türkiye'nin millî güvenlik politikası böyle bir gelişmişlik dü zeyine ulaşmayı zorunlu kılmaktadır. 2)Benimsenen gelir seviyesi ve ekonomik yapının gereği olarak 22 yıllık dönemde öngörülen hedefler, stratejik ilkelere uygun politika lar izlendiği ve plânlama araçlarının etkin kullanımı sağlandrğı takdirde gerçekleşebilir hedeflerdir. 3)Ayrıca bu hedefler, Türkiye'nin Avrupa Ekonomik Topluluğu içinde millî bütünlüğünden ve öz yararlarından kaybetmeden kalkınma sına imkân sağlayacak niteliktedir»., 4, YENİ STRATEJİNİN YAPISI Sekiz bölümden oluşan 38 sayfada yayınlanan Yeni Stratejinin bölümleri şu şekilde sıralanmıştır. 1.Türkiye'nin karşılaştığı temel sorunlar; 2.Kalkınma plânlamasının Anayasal temelleri ve Türk toplumu nun belli gelişmişlik düzeyine ulaşma özlemi ile Anayasanın devlete ver diği ödevler, bunların sınırları ve bu ödevlerin yapılması yöntemleri; 3.Sorunların 1995'lerde büyük ölçüde çözümlenmesini hedef alan gelişmişlik düzeyini ve ekonomik yapıyı sağlamak için benimsenen amaçlar; 4.Yeni bir perspektif gereği ve bunun nedenleri; 5.Uzun dönemli kalkınma hedefleri ve yeni kalkınma hızı kavramı; 6.Uzun dönemli amaçları ve hedefleri gerçekleştirmede yararlana cak plânlama araçları, ki bunlar «Beş Yıllık Plânlar», «Yıllık Program lar», «Sektör ve Alt Sektör Ana Plânları», «İl Plânları»;

9 S 7.Öngörülen kalkınma hızının ve biçiminin gerçekleştirilmesi için izlenecek politikaların teme! ilkeleri; r

10 8. Yenî perspektifin Üçüncü Beş Yıllık Plân dönemine yansıyacak hede^ araç ve politikalarının yalnızca esasları yer almıştır. Yeni perspektifin çeşitli bölümlerinde üzerinde durulan hususlardan izlenimler aşağıda verilmiştir. 5. YENİ STRATEJİDEN İZLENİMLER 5.1 Plânlı Dönemdeki Gelişmeler ( ) : 1963'de milyar TL. olan gayri safi milli hasıla yüzde 65 artarak 1971'de milyara, fert başına gelir 3640 TL.'dan 4901 TL.'na, yatırımlar yüzde 8.6 hızla artarak milyar TL. dan 32.4 milyara (1971 fiatlarıyla) yükselmiştir. Plânlı dönemde ( ) tarımın yurt içi gelirdeki payı yüzde 41.2'den 28.Te düşmüş, sanayininki ise yüzde 16.8'den 22.6'ya çıkmış, ithalât yüzde 8.7, ihracat yüzde 7 artarak 1963'de 1.05 milyar dolar civarında olan dış ticaret hacmi 1971'de 1.85 milyar dolara yükselmiştir. Bu dönemde yapılan milyar TL.'lık yatırımın yüzde 92'si iç kaynaklardan gerçekleştirilmiştir. Okuma - yazma bilenlerin okuma çağındaki nüfusa oranı yüzde 40'-dan yüzde 54,5 yükselmiş, hastane yatak sayısı 62 binden 90 bine yükselmiş, tek odalı evlerde oturanların toplam nüfusa oranı yüzde 24'den yüzde 16'ya düşmüş, elektrikten yararlanamayanların oranı da yüzde 69' dan yüzde 62'ye düşmüştür Nüfus ve İlişkileri : Türkiye'de nüfus artış hızı yüzde 2.7'dir. (ortak pazar ülkeleri ortalaması % l'den az) 1970 sayımına göre 35.6 milyon olan nüfus sayısı 1995'de 65 milyona yükselecektir. Nüfusun bağımlılık oranı yüzde 85'dir. Yani her 100 kişi kendisi ile birlikte 185 kişiyi beslemektedir. Aynı oran 1967'de İtalya'da yüzde 53, Almanya'da yüzde 55'dir. Türkiye'de 1995'de nüfusun bağımlılık oranı yüzde 70'e düşeceği tahmin edilmektedir. Nüfusun yüzde 65'i onbinden az nüfuslu kırsal alanlarda yaşamaktadır. Bu nüfus 1969 tesbitlerine göre dolayında yerleşme birimine dağılmış durumdadır. 9

11 İ. Bugün İşgücü arzı (çalışma çağındakilerin sayısı) 14.3 milyon dolayında ve işsiz sayısı 1.6 milyon kadardır. 1995'de işgücü arzı 27.0 milyona ulaşacaktır Buna göre 22 yıl içinde milyon kişiye yeniden iş olanağı yaratmak" gerekecektir Uzun Dönemli Kalkınmanın Âmaç!arı : Uzun dönem kalkınma amaçları birbirini tamamlayan bir seri hedeften oluşmaktadır. Bunları kısa olarak.sıralamak gerekirse : a. Hedef alınan gelişmişlik seviyesi (4) ve ekonomik yapı gerçek leştiğinde, fert başına gelir dört kat artacaktır. (Yani fert başına gelir TL. dolayına çıkacaktır). b. Önceki plân dönemlerinde karşılaşılan dar boğazlar ve çözüm lenemeyen sorunlar ekonomideki yapısal değişikliğin daha süratlendiril mesin! zorunlu kılacaktır. En kısa zamanda çağdaş uygarlık düzeyine eriş me ülküsü ve bunun gerektirdiği hızlı kalkınma plânlı dönemde karşıla şılan dar boğazların aşılması ve sorunların çözümlenmesi, sosyal ve eko nomik yapının, sosyal alışkanlık ve değerlerin kalkınmayı devamlı kıla cak bir yönde değişmesine bağlıdır. c. Yapısal değişmeyi sağlamak için milli güvenlik gerekleri de ti tizlikle gözönünde tutularak, ileriyi ve geriyi besleme etkisi güçlü ara malları sanayii ile istihdam yaratan, teknoloji üretiminde itici ve özendi rici bir niteliğe sahip, milli hasılaya katkısı yüksek, yabancı ekonomilere bağlılığı hafifleten ama uluslararası ticaret alanında Türkiye'yi güçlü bir ticaret ortağı haline getirecek yatırım malları sanayiinin toplam sanayi üretimi içindeki payının arttığı bir sınai yapıya ulaşmak amaç edinilmiş tir. d. Sanayileşmenin gerçekleşmesiyle yükselen yaşama seviyesi sonu cu ortaya çıkacak yeni taleplerin karşılanması, gelecekteki ithal gerekle^ rinin sağlanması, ihracatın yapısının değiştirilerek arttırılması, tarım dışı sektörlerde iş imkânları yaratılarak istihdam sorununun çözümlenmesi ve tarımın hızla modernleştirilmesi mümkün olacaktır. e. Hızlı bir sanayileşme ile öngörülen ekonomik yapıya ulaşmak için dış kaynaklara bağlılık azaltılacak ve ekonominin dış ilişkilerden (4) Bu seviye 1905 te erişilmesi tasarlanan ve İtalya'nın 19TO teki gelişmişlik seviyesine eş bir düzeydir

12 olumsuz yönde etkilenmesi önlenecektir. Bu amaç mal ihracatının artması, çeşitlenmesi ve toplam içinde sanayi malı ihracatının ağırlık kazan-: ması ile gerçekleştirilecektir. f. AET (Ortak Pazar) ile oian ilişkiler sanayileşmeyi aksatmıyacak biçimde yürütülecektir. g. Yaşama seviyesinin yükseltilmesi, sanayileşme ve dış kaynaklara bağlılığın azaltılması amaçları yanında, istihdam sorununun çözümienr;'.?- si ve gelir grupları arasındaki dengesizliğin nisbi olarak giderilmesi ve sosyal güvenliğin yaygınlaştırılması da uzun dönemli amaçlar olarak benimsenmiştir. : j 6. UZUN DÖNEM KALKİNMA HEDEFLERİ VE YENİ «KALKINMA HIZI» KAVRAMI Yeni stratejinin bu bölümünde uzun dönemde gerçekleştirilmesi tasarlanan hedeflerle kalkınma hızına yer verilmiştir. Aşağıda bunlar kısaca verilmiştir. 6.1 Türkiye'nin potansiyelleri en yüksek seviyede kullanılacak. a. Fert başına düşen gayri safi milli hasıla (GSMH) ( dönemi 376 dolar civarında) 1995 yılında 4 katına (1500 dolar) yük selecek, b. Gayrisafi yurt içi haslada yaklaşık olarak tarımın payı yüzde 10, Sanayiin yüzde 40, hizmetlerin payı yüzde 50 oranında yer tuttuğu bir ekonomik yapı olarak tesbit edilmiştir. 6.2 Bu düzeye ulaşmak için Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Plânı (ÜBYKP) döneminde yılda ortalama olarak GSMH (5) yüzde 7.9; Gayri safi-yurt içi (GSYİH). hasıla yüzde 8. oranınçk bir hızla arttırılacaktır. GSYİH daki bu artış, faktör fiatları ile tarımsal hasılada yılda ortalama (5) Gayri Safi Millî Hasıla ıı kalemlerden oluşmaktadır. 1)Yurt içi geliri (Ziraat, Sanayi, İnşaat, Ticaret, Ulaştırma, Mali Mües seseler, Serbest meslekler ve Mzmetter, mesken gelirleri, devlet Mzmetlefi),. 2)Dış âlem gelirleri,.8) Yasıta.lı.irOTgiler, :. -, ,.-. 4) Asiîuna ve eskime...,.....:.,, 11

13 yüzde 3.7, sanayide yüzde 11.2 ve hizmetlerde yüzde 7.7 dolayında artışla sağlanacaktır de 1.5 milyon ton olan demir - çelik üretimi 1995 de 20.0 milyon ton'a, çimento üretimi 6.4 milyon tondan 40.0 milyon tona, kağıt üretimi 151 bin tondan 4 milyon tona, elektrik üretimi 8.6 milyar KW/saat'ten 125 milyar KW/Saat'e plâstik üretimi 45 bin tondan 1.0 milyon ton dolayına çıkarılmalı veya teknolojik değişmelere göre bunları ikâme eden ürünlerde eş değer üretim seviyeleri gerçekleştirilmelidir. 6.4 Nüfusun alçak bir doğurganlıkta artarak 1995'te 65 milyonu aşmaması sağlanacaktır. Çalışan nüfusun yüzde 25'i tarımda, yüzde 23'ü sanayide ve yüzde 52'si hizmetlerde çalışacak biçimde 1995'te tam istih dama ulaşılacaktır. 6.5 Perspektif dönemde herkesin asgari beşeri ihtiyaçlarının (bes lenme, sağlık, barınma, giyim) karşılanmasına imkân verecek bir gelir seviyesine, sağlık ve sosyal güvenliğe kavuşturulması esas olacaktır. 6.6 Sağlık hizmetlerinde; 1995'te kişiye bir sağlık ocağı, kişiye bir sağlık evi, looookişiye 50 yatak düşmesi hedef alınmış tır. 6.7 Temel eğitimin süresi sekiz yıla çıkarılacak ve bu sistem kentlerde ve merkezi köylerin tamamında uygulanacaktır. 1995'te sekiz yıllık temel öğretimin ilkokul çağındaki nüfusun tamamına; ikinci dönem çağındaki nüfusun yüzde 75'ine, orta öğrenim çağındaki nüfusun yüzde 45'ine ve yüksek öğrenim çağı nüfusunun yüzde 15'îne bu öğrenim ku rumlarında eğitim olanağı sağlanacaktır. Bu arada öğretim ve eğitim sistemi yeniden düzenlenecek, etkili bit yaygın eğitim sistemi konulacak, sanayileşmeye paralel olarak eğitim kurumlarının iç bölümünde mesleki ve teknik dallara gereken ağırlık verilecek, maddi imkânı yetersiz olanlara gerekli kamu yardımları yapılacaktır. 7. UZUN DÖNEMLİ AMAÇLARI VE HEDEFLERİ GERÇEKLEŞTİRMEDE YARARLANILACAK PLÂNLAMA ARAÇLARI VE KALKİNMA POLİTİKALARININ İLKELERİ Bu kısımda hedeflere ulaşmada kullanılan araçlar, yöntemler ile ilkelerden izlenimler verilecektir. 12

14 7.1 Türkiye'nin 1995'te öngörülen gelişmişlik düzeyine ulaşmasına amaçlayan perspektif hedeflerin gerçekleştirilmesinde, a Beş Yıllık Plânlar b Yıllık Program c Sektör ve alt sektör ana plânları (Master plânlar) d İl plânları plânlama araçları olarak kullanılacaktır. 7.2 Üçüncü Sektör : Beş Yıllık Plânlarda ve Programlarda kamu ve özel kesimin plân dönemindeki pay ve sorumluluklarının belirlenmesi yanında kanunlar veya diğer kamu tasarrufları ile kurulmuş olup, kamu fonlarını veya iştirakçilerinin tasarruflarını kullanan kurum, dernek ve vakıf gibi tüzel kişiliklerin teşebbüsleri için görev ve hedef verilecektir. 7.3 'Yıllık Programlar : «Yıllık Programlar» «sektör ve alt sektör Ana Plânları'nın ve «Beş Yıllık Plânlar» in yıllık uygulama aracı olarak kullanılacaktır. Bu programlar, öngörülen hedeflerin yıllara düşen büyüklüklerinde meydana gelecek sapmaları giderecek tedbirleri kapsayan bir anlayışla hazırlanacaktır. 7.4 il Planları : İl (Mahalli İdare) «Planlaması» müşterek mahalli ihtiyâçları tesbit edecek ve bunları karşılayacak kaynakların araştırma, değerlendirme, programlama ve projelendirme çalışmalarını rasyo-nalize edecek; merkezin yaptığı teknik ve mali yardımın rasyonel kullanımını ve coğrafi bakımdan dengeli dağılımını sağlayacaktır. «İl Planları» mahalli idarelerle merkezi idarenin taşra kuruluşları arasında etkin bir işbirliği ve koordinasyonun sağlanmasinda araç olarak kullanılacak; böylece, Anayasanın 112 maddesinde belirlenen idarenin bütünlüğü ilkesine uyulması sağlanacaktır. 7.5 Milli Savunma : Milli savunma hizmetlerinin gerektirdiği araç ve gereçlerin yeterli ölçülerde sağlanması ile milli sanayileşme çabaları oranında sistemli bir bağıntı kurulacaktır. 7.6 'Kamu Kesimi ve Özel Teşebbüs ; Sanayileşmenin gereken hızda ve biçimde oluşması, özel milli teşebbüs gücünün bu strateji yönünde geliştirilmesi için; a Özellikle büyük sermayeyi, yüksek ve ileri teknolojiyi gerektiren yeni, riskli yada savunma ile ilgili sanayilerin geliştirilmesi teşebbüslerinde bulunacak, 13

15 b Özel kesimin faaliyetlerini özendirici, destekleyici ve caydırıcı olarak «yöneltici» bir görev üslenecektir. 7.7 Özel Yabancı Kaynaklardan Yararlanma : Yabancı sermaye iç tasarruf açıklarına karşı yararlanılabilecek bir kaynak ve özel milli teşebbüsün milli kaynaklardan üretilmeyen teknolojiyi kullanmasında, yüksek vasıfta işgücünü işbaşında eğitmesinde ve dış pazarlara çıkışın da işbirliği yapacağı bir ortak olarak kabul edilecektir. 7.8 Dış Ticaret Rejimi : Karma ekonomi ilkeleri içinde dinamik bir ihracat politikası uygulanarak sanayi ürünleri (özellikle ileri dönem de yatırım malı) ihracatının artması ve çeşitlenmesi sağlanacak ve bu tür ihracat çeşitli yöntemlerle desteklenecektir. 7.9 AET İle İlişkiler : Uzun dönemli kalkınma amaçları ile-kat ma protokol yükünlerinin bağdaştırılması ve AET île ilişkilerinin, Türki ye'nin uzun dönemli amaç ve hedeflere ulaşmasını engellememesi gözönünde tutulacaktır Teknoloji Seçimi ve Üretimi : Dünyadaki yeni teknolojinin alınıp en etkin bir şekilde kullanılması yanında; Yerli teknoloji üretimi nin başlıca merkezlerinden biri olarak, kamu ve özel milli mühendislik ve projecilik hizmetleri ödüllendirilecek ve özendirilecektir Tarım : Tarım sektörünün üretimden tüketime kadar bütün aşamalarında bir reform tutumu içinde diğer sektörlere net kaynak aktarabilecek güce ulaştırmak; tarımdaki gelişmeyi ekonominin ihtiyaçlarına yeterli bir duruma getirmek esas olacaktır. Hayvancılık, ormancılık ve su ürünlerine gereken önem ve özellikler verilerek geliştirilecektir Madencilik : özellikle enerji hammaddelerinin ve stratejik madenlerin zamanında ve emniyetle sağlanması için devlet eliyle işletil mesi esas tutulacak, radyoaktif minerallar kamu tekelinde bulundurula caktır. - Yeraltı kaynaklarının yurt ihtiyaçlarına ve milli yararlara uyumlu kullanımını sağlayacak kurallar ve kurumlar koyulacak ve kurulacaktır İmalât Sanayii : Teknolojik araştırmaların geliştirilmesi ve zamanla yerli teknoloji üretilmesi, önemli ölçüde ithal ikâmesi sağlan

16 ması, ekonomik ve teknik yönden dış etkenlere duyarlılığın azaltılması, sanayileşmenin daha sağlam bir temele oturtulması gerekmektedir.- Bu 14

17 nedenle başka kimya, petrokimya, makina imalât (karayolu, demiryolu, deniz ve havayolu taşıtları dahil), madeni eşya, metal ve elektronik sanayileri olmak üzere ara malları ve yatırım malları üretimine öncelik verilecektir Enerji : Sanayileşmenin ve yükselen yaşama düzeyinin ge rektirdiği enerjinin sağlanmasında devlet tekeli ve yurt kaynaklarının de ğerlendirilmesi temel ilke olacaktır. Nükleer teknolojiye giriş sağlanacak, ancak bu kaynak 22 yıllık perspektif dönemin enerji gereklerinin karşılanması açısından planlanacaktır. 7.15; Turizm : Turizm yatırım ve işletmeciliğinde dış ve iç turizm talebine uygun biçimde özel sektör esas alınacaktır. Deniz ve göl kıyıla rının toplum yararına kullanılması sağlanacaktır Yerleşme ve Kentleşme : Kent ve kır ölçeğinde ana yerleş me dokusunun kalkınmaya uyumu sağlanacaktır. Bu uyum; a Kentlerde iş olanağı yaratarak bunlara fonksiyonel bir nitelik kazandırılıp özellikle kamu sanayii yatırımlarının ve organize sanayi bölgelerinin çevresinde belediye disiplininin kurulması; b Kamu hizmetlerinden daha geniş bir nüfusun yararlanmasına ve kamu yatırımlarının etkinliğinin arttırılmasına imkân verecek merkezi köylerin (6) seçilip geliştirilmesi;, c Kentlerde alt yapının çevre koşullarında sorun yaratmayacak biçimde ve ileri aşamalara geçişi sağlayacak standartda yapılması, konut, sağlık ve sosyal hizmet ihtiyaçlarının bir bütün olarak ele alınmalarıyla gerçekleştirilecektir, ' 7.17 Konut : Konut ihtiyacının öngörülen yerleşim dokusuna ve standartlara uygun biçimde karşılanması için kamu, etkili politika araç ları ile gerekli yönlendirmeleri yapacak, bu alanda önderlik görevini yük lenecektir. Gecekonduların çevre sağlığında, belediye hizmetlerini sağla mada ve şehirlerin ileri dönemlerindeki gelişiminde sorun yaratmayacak biçimde, asgari barınma, ruh ve beden sağlığı koşullarını yerine getirecek standartda yapımları disiplin altına alınacaktır. (6) Merkezi köyler, kentle diğer yerleşme birimleri arasında, bazı köyler sekilerek kamu Mzmetleriniiı buralarda yoğunlaştırılması ite yaratılan bir k a d e m e d i r.. > ' -"' ' ' '" " * ~ " " ' 15

18 7.18 Sağlık : Sağlık hizmetlerinin tek elden yöneltilmesi temel ilke olacak; kademeli bir sağlık sigortası gerçekleştirilecektir. İlâç sanayii halkın sağlığının ve gelirinin olumsuz etkilenmesini, kaynakların israfını önleyecek biçimde kamunun denetiminde tutulacak, ilâç hammaddelerinin yurt içinde üretimi esas tutulacaktır Eğitim : Örgün ve yaygın eğitim fırsat eşitliğini, özellikle sanayileşmenin gerektirdiği işgücü maharetini sağlayacak ve kişilerin ye teneklerine uygun eğitim olanakları verecek; milli bütünlük ülküsüne, demokratik düzeni kökleştirme bilincine sahip, araştırıcı, yapıcı, yaratıcı kuşakların yetişmesini sağlayacak biçimde yeniden düzenlenecektir. Temel eğitimin süresi sekiz yıla çıkarılacak ve kişileri mesleki bilgi ve yetenklerle donatacak bir yapıya kavuşturulacaktır Gençlik ve Kültür : Genç kuşağın Atatürk ilkelerine,lâik ve sosyal hukuk devleti esaslarına, hür demokratik düzene yürekten ina narak ülkenin yararlarını, milli değer ve ülküleri, milli ruh ve heyecan duyguları içinde, yapıcı ve yaratıcı yeteneklerle ve değerlerle yetiştiril mesi sağlanacaktır. 8. ÜÇÜNCÜ BEŞ YİLLİK KALKINMA PLÂNI HEDEFLERİ Uzun Dönem Yeni Stratejisinde Üçüncü Plân Dönemi için ayrılan bölüm yakın geleceği ilgilendirmesi nedeniyle aynen alınmıştır. BÖLÜM : VIII ÜÇÜNCÜ BEŞ YILLIK KALKINMA PLÂNI HEDEFLERİ 'e kadar uzanan yeni perspektifin ilk dilimi olan Üçün cü Plân döneminde perspektif amaç ve hedeflere ulaşmak için zorunlu hedefler benimsenmiştir. 8.2 Ekonomik Hedefler : Üçüncü Plân döneminde GSYİH'de 88 milyar TL. lık artış sağlanacaktır (7). Üretim, tarım sektöründe yılda ortalama yüzde 4,0-4,5 sanayi sektöründe yüzde 11,5-12,5 hızlarıyla arttırılacaktır. Böylece GSMH'daki artışın yaklaşık olarak yüzde 12'si ta- (7) Mutlak büyüklükler 1971 fiyatları ile verilmiştir. 16

19 rım sektörünün, yüzde 36'sı sanayi sektörünün, yüzde 52'si hizmet sektörünün hasılasındaki artışlardan sağlanmış olacaktır. 8.3 Sanayi içinde imalât sektörünün üretimi, yılda ortalama yüz de bir hızla gelişecektir. İmalât sektörünün yapısında pers pektif plânda amaçlanan yönde bir değişimin sağlanması için bu dönem de üretimin, tüketim malları sanayiinde yılda ortalama yüzde bir hızla artmasına karşılık, ara malları sanayiinde yüzde , yatırım malları sanayiinde yüzde hızları ile artması gerçekleş tirilecektir. Kimya, demir - çelik, demir dışı metaller, makina imalât sa nayii, elektrik gereçleri gibi sanayilerin 1977 yılındaki üretimleri 1972 seviyesinin iki katına ulaşacaktır. 8.4 Madencilik sektörü üretimi yılda ortalama yüzde 15 hızla, enerji üretimi ise yüzde 13 hızla arttırılacaktır. 8.5 Sanayi sektörünün GSYİH'daki payının 1995'de yüzde 40'a çıkarılması için bu payın 1972'de yüzde 23 iken 1977'de yüzde 27'ye yükselmesi sağlanacak, tarım sektörünün payı ise yüzde 28'den yüzde 23'e düşecektir. 8.6 Bu hedeflere ulaşmayı sağlamak için yıllarını kapsayan Üçüncü Plân döneminde 291 milyar TL.!ık yatırım yapılacak tır. Bu tutara ulaşabilmek için yatırımlar yılda ortalama yüzde 12.7 do layında bir hızla arttırılacaktır. Sektörlerin istenen yönlerde ve hızlarda gelişmelerinin sağlanması için bu dönemde gerçekleştirilecek sabit yatı rımların yüzde 12'si tarım sektörüne, yüzde 45'i sanayie, yüzde 43'ü ise hizmetler sektörüne yapılacaktır. Sanayie yapılan yatırımlar, yılda orta lama yüzde 18'lik bir hızla artacaktır. 8.7 Öngörülen yatırım seviyesinin gerçekleştirilmesi için tasarruf lar, 1972'de GSAAH'nın yüzde 19.6 si iken, 1977 de yüzde 25.5'ine yük seltilecektir. Bu, iç tasarrufların yılda ortalama yüzde 13.6 dolayında bir hızla arttırılmasını, yani artan gelirin yüzde 38'inin tasarruflara ayrıl masını gerektirmektedir. Bu tasarruf oranı bir yandan bu plân dönemi için sağlanabilir görülmekte, öte yandan Anayasa'nin 53. maddesine uy gun olarak hedef alınan gelişmişlik seviyesine ulaşmada sanayiin «ağırlık merkezi» olabilmesi için zorunlu bulunmaktadır Tasarrufların arttırılmasında en büyük katkının kamu kesi minden gelmesi zorunludur. Bu nedenle kamu tasarrufları yılda ortalama yüzde 19 dolayında arttırılarak 1977'de 1972 seviyesinin yaklaşık olarak ^ 17

20 2,5 katına yükseltilecektir. Kamu tasarruflarında bu oranda bir artış kamu cari harcamalarında yıllık artış oranının yüzde 8 dolayında tutulmasına karşılık, kamu gelirlerinde yılda yüzde 12 dolayınında bir artış sağlamakla gerçekleştirilecektir. Bu da, 1972'deki vergi yapısı ile elde edilebilecek kamu gelirlerine, 1977'deki GSMH'nın yüzde 4-5'i ölçüsünde ek kamu geliri sağlayacak vergi kaynaklarının eklenmesi ile sağlanacaktır. 8.9 Perspektif plânın dış kaynaklara bağlılığın azaltılması ama cını gerçekleştirmek için mal ve hizmet ihracatının yılda ortalama yüzde 9.2 hızla artması sağlanırken, dönem içinde 450 milyon dolarlık ithalât ikâmesi yapılacaktır. İthal ikâmesinin milyon doları tüketim mal ları sanayilerinde, milyon doları makina imalât ve elektrik mal ları sanayilerine, kalan milyon dolarlık kısmı ise, demir-çelik, diğer metaller, kimya, suni gübre, kağıt, petrol ürünleri sanayilerinde gerçekleştirilecektir. İhracatın kompozisyonunda sanayi ürünlerinin lehi ne bir değişme sağlanarak bu ürünlerin toplam ihracat içindeki payı yüzde 40 dolayına yükseltilecek; bu artış daha çok gıda, dokuma, giyim deri mamulleri ve demir dışı metaller ihracatındaki gelişmelerle sağlana caktır Sosyal Hedefler Üçüncü Plân döneminde tarım dışı sektör lerde yaklaşık olarak 1.6 milyon kişi için yurt içi istihdam imkânı yara tılması hedef olarak alınmıştır. Böylece tarım sektörü dışında çalışanla rın toplam çalışanlara oranı 1972'de yüzde 34 iken 1977'de yüzde 41'e yükselecektir bin nüfusa bir sağlık ocağı ve 3 bin nüfusa bir sağlık evi standardı ile sosyalizasyon programı ülkenin üçte ikisine yaygınlaş tırılacaktır. 10 binde 26 yatak standardı, en düşük ilden başlanarak her ilde gerçekleştirilecektir İlk öğretimde yüzde 100 okullaşma oranı gerçekleştirile cektir. Orta öğretimin birinci devresinde yüzde 50, ikinci devresinde yüzde 25, yüksek öğretimde yüzde 9 okullaşma oranları hedef alınacaktır. 9. SONUÇ ı " ' " ' ^WW~\ 9 Sonuç : Türkiye'nin 22 yıllık perspektif plânın ve bunun ilk