Asım ÇOBAN 1 AFYONKARAHİSAR ÖLÇEĞİNDE SANDIKLI NIN EĞİTİM COĞRAFYASI

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 9, Mart 2015, s Asım ÇOBAN 1 AFYONKARAHİSAR ÖLÇEĞİNDE SANDIKLI NIN EĞİTİM COĞRAFYASI Özet Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre 2013 Türkiye nüfusu olup, Afyonkarahisar ili toplam nüfusu tür nüfus verilerine göre Türkiye nüfusunun % 50,2 sini erkekler, %49,8 ini de kadınlar oluşturmaktadır. Afyonkarahisar İlinde nüfusun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında ise kadınların % 50,4 oranla erkeklerden fazla oldukları dikkati çeker. Araştırmanın merkezini oluşturan Sandıklı ilçesinde ise erkek nüfus oranı % 48,7, kadın nüfus oranı ise % 51,3 tür istatistikî verilerine göre Türkiye nüfusunun % 77,3 ü il ve ilçelerde otururken, % 22,7 si belde ve köylerde oturmaktadır. Afyonkarahisar nüfusunun ise % 53,7 si il ve ilçe merkezlerinde, % 46,3 ü belde ve köylerde oturmaktadır. Sandıklı nüfusunun % 55,8 i ilçe merkezinde, % 44,2 si belde ve köylerde oturmakta olup; Afyonkarahisar İli geneline göre şehirli nüfus oranı daha yüksektir. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi 2012 yılı verilerine göre 6 yaş ve üzeri Afyonkarahisar toplam nüfusunun % 4.45 i okuryazar değildir. Bu oran il ve ilçe merkezlerinde % 3.27 iken, 6 yaş ve üzeri belde ve köy nüfusunun % 5.63 ü okuryazar değildir. Şehirli nüfusta okuryazar olmayan erkek nüfus oranı % 1.23, kadınlarda ise % 5.26 dır. Belde ve köy nüfusunda okuryazar olmayan erkeklerin oranı % 2.05 iken, bu oran kadınlarda % 9.09 dur. Sandıklı da 6 yaş ve üzeri nüfusun % 3.99 u okuryazar değilken, bu oranın en yüksek olduğu ilçe % 8.59 ile Çobanlar, en düşük olduğu ilçe ise % 1.08 ile Dazkırı dır. Bir başka dikkati çeken husus ise okuryazar olmayan nüfus oranı bakımından Dazkırı ilçesinden başka Bolvadin, İhsaniye ve Şuhut ilçelerinde de okuryazar olmayanların oranı Afyonkarahisar merkez ilçeden daha düşüktür. Anahtar Kelimeler: Sandıklı, Eğitim Coğrafyası, Sandıklı da Eğitim, Afyonkarahisar. 1 Doç. Dr., Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği ABD, asim.coban@amasya.edu.tr

2 Asım Çoban 2 SANDIKLI'S GEOGRAPHY OF EDUCATION AT AFYONKARAHİSAR'S SCALE Summary According to the Population Registry System Data based on address,turkey s population in 2013 is and Afyonkarahisar Province s total population is According to the 2013 population data,turkey s population is composed of % 50,2 men and %49,8 women.when looked at the population s distribution as per gender in Afyonkarahisar province, it is realised that women are more than men with a 50,4 percentage.when it comes to Sandıklı district,which forms the base for the research,men s population rate is % 48,7 and women s population rate is % 51,3.According to the 2012 statistical data,while % 77,3 of Turkey s population accommodates in provinces and districts, % 22,7 of it accommodates in towns and villages.on the other hand % 53,7 of Afyonkarahisar s population accommodates in province and district centrums and % 46,3 of it accommodate in towns and villages. % 55,8 of Sandıklı s population accommodates in district centrums and % 44,2 of it in towns and cities and compared to the Afyonkarahisar province in general,urbans population rate is higher. According to population registry system data based on the year 2012, the 4.45 percent of the overall population of Afyonkarahisar who are six years old and above are illiterate. While this proportion is 3.27 percent in province and district centrums, the 5.63 percent of the towns and villages population who are six years old and above are illiterate. Among the urbans,the population of men who are illiterate is 1.23 percent and it is 5.26 percent for women.while the proportion of men who are illiterate among towns and villages population is 2.05 percent, it is 9.09 percent for women. While the 3.99 percent of the population who are six years old and above is illiterate in Sandıklı, this proportion takes its highest rate in the district Çobanlı with a proportion of % 8.59 and the least in Dazkırı with a proportion of % Another issue that is remarkable is that,as well as Dazkırı district, the proportion of illiterate population in Bolvadin, İhsaniye and Şuhut districts are also less than it is in Afyonkarahisar central district. KeyWords: Sandıklı, Education Geography, Education in Sandıklı, Afyonkarahisar Giriş Milletlerin geleceğe güvenle bakabilmelerinin başta gelen şartı, sağlıklı ve düzenli nüfus artışının devamlılığıdır. Günümüzde birçok Avrupa ülkesinde nüfus artışı durma noktasına gelmiş, hayat standardının yükselmesiyle ortalama insan ömrü önemli ölçüde uzamış ve toplumların ortalama yaş düzeyi giderek artmaya başlamıştır. Avrupa Birliğine üye ülkelerin 2050 yılındaki nüfuslarıyla ilgili ortaya konulan tahminlerde sadece Hollanda, Danimarka, İrlanda, Lüksemburg, Kıbrıs Rum Kesimi ve Malta nın nüfusunda sınırlı artışın olacağı, diğer ülkelerin önemli ölçüde nüfus kaybedeceğini ortaya koymaktadır ( AB üyesi ülkeler içinde 2050 yılı nüfus tahminlerine bakıldığında en fazla nüfus kaybedecek olan ülkenin İtalya olduğu görülmektedir (2001 nüfusu olan İtalya nın 2050 yılı nüfus

3 3 Afyonkarahisar Ölçeğinde Sandıklı nın Eğitim Coğrafyası tahmini ; dolayısıyla nüfus değişimi % - 22 dir). Bir milletin geleceği açısından nüfus artışının sürekliliği ne kadar önemli ise, nüfusun sahip olduğu nitelikler de en az o kadar önemlidir. Dolayısıyla günümüz dünyasında ülkelerin en önemli kaynakları şüphesiz nitelikli nüfuslarıdır ( Çoban, 2013: 358). Ülke kalkınmasını sağlayan, ihtiyaçları çeşitlilik gösteren, kültürel düzeyi yüksek nüfusun kalitesini belirleyen nitelikler, sağlık standartları, bedeni ve zihni sağlamlık, fikri kabiliyet ve bunları geliştiren tahsil derecesi, iş, meslek ve tecrübesidir (Doğanay, 1991: 24; Tandoğan, 1998: ; Koday, 2005: 46; Akbulut, 2010: 116). Nüfusun nitelikli bir özellik kazanmasını sağlayan yegâne süreç tereddütsüz eğitimdir. Siyasal ve ideolojik çıkar hesaplarını bir tarafa bırakarak, sadece milletin geleceğini dikkate alan, kısa, orta ve uzun vade hedefleri olan, kabiliyeti esas alan ve coğrafi etkenleri göz önünde bulundurarak hazırlanacak bir eğitim modelinin sabırla uygulanması beklenen sonuçların alınmasını sağlayacaktır. İnsanın çok yönlü eğitimi, doğayı denetleyerek onu değiştirecek ve üretimde bulunacak biçimde yetiştirme süreci olarak tanımlanan eğitim, yeni kuşaklara kültürel mirası aktararak, onları çağdaş uygarlık seviyesine ulaştıran en önemli araçlardan biri olarak kabul edilmektedir (Seven, 2004: 201). Ekonomik kalkınma yarışında öne çıkan ülkelerin hepsinde eğitimin başta gelen etken olduğu dikkati çeker. Eğitimde uzun soluklu uygulanabilir planlamanın yapıldığı, gelişen teknolojiden ziyade insan realitesinin dikkate alındığı ülkelerde toplumsal istikrar yanında, eğitim sistemlerinde de istikrarın sağlandığı görülmektedir. Eğitimi bir yazboz tahtası olarak gören, deneme-yanılma süreçleriyle eğitimde çağı yakalayacağını zanneden, başka ülkelerde uygulanan ve olumlu sonuçları görülen eğitim modellerini aynıyla ithal etmeyi eğitimde yenilik olarak gören anlayışın hâkim olduğu toplumlarda, istenilen nitelikli eğitim sürecini yakalamanın mümkün olmadığı yaşanılarak görülmüştür. Bir milleti geleceğe taşıyacak, dünya coğrafyasında payidar olmasını sağlayacak başta gelen faktör elbette o toplumun nüfusunda görülen düzenli artışın devamlılığıdır. Yukarıda ifade edilen AB üyesi ülkelerin büyük çoğunluğunun nüfuslarıyla ilgili tahminler, ilgili ülkelerin geleceğini tehdit etmektedir. Bir taraftan nüfus artış hızının sıfırlanması, toplumsal refah düzeyinin giderek artması, sağlık alanında her geçen gün sorunların çözüme kavuşturulması, ortalama insan ömrünün giderek uzaması gibi gelişmeler nüfusun gerilemesine yol açtığı gibi; nüfusun giderek yaşlanmasına da sebep olmaktadır. İş gücünü oluşturan nüfus aralığının giderek daralması, ülkelerin ekonomilerini hem üretim, hem de tüketim alanında olumsuz etkileyecektir. Nüfus miktarı, dünya milletleri arasında sürdürülen amansız yaşam mücadelesinde, küçümsenemeyecek bir ağırlığa sahiptir (Tandoğan, 1994: 1). Bir milletin en önemli meselesi olan eğitim, çağdaş ve evrensel normlarla şekillendirilir ve milletin milli değerlerini merkeze yerleştirmek kaydıyla nitelikli ve istikrarlı bir sürece dönüştürülürse, ülkenin topyekûn kalkınması asla zor olmayacaktır. Ülkelerin yaşadıkları sorunların kaynağı da, çözüm reçetesi de tereddütsüz eğitimdir da kurulan Türk Milli Eğitim Bakanlığı nın ( Gök, 1999: 5, Başaran, 1999: 91) temel amacı da Türk Milletini hür düşünce ortamı içinde bilgi, sanat ve teknik yönünden çağdaş uygarlık düzeyine ulaştırmak, Türk Milletinin milli, ahlâki ve insani üstün değerlerini geliştirmek ve onu çağdaş uygarlığın yaratıcı bir üyesi haline getirmektir ( Koday, 2005: 46). Eğitimde başarılı olmanın başta gelen yolu da dil birliğinden geçmektedir. Bu konudaki görüşlerini iki parça olarak yaşayan uluslar güçsüzdür. Bir ulusun bireyleri ancak bir çeşit eğitim görebilir, iki türlü eğitim bir ülkede iki türlü insan yetiştirir. Ulusumuzun, yurdumuzun eğitim kurumu tek olmalıdır, ülkenin bütün

4 Asım Çoban 4 evladı kadın-erkek aynı biçimde ortaya şeklinde ortaya koyarak; eğitimin ve bunu sağlayan dil birliğinin öneminden bahsetmiştir ( Karakütük, 2008: 289). Eğitimde dilin önemi konusunda 20. y. Yıl Sovyetler Birliği coğrafyası en güzel örneklerden birisidir. Sovyetler Birliği döneminde çok farklı unsurlardan meydana gelen koskoca coğrafyada eğitimde başarılı olunmuş ise bunda eğitim dilinin Rusça olmasının payı çok büyüktür. Rusçanın güçlü fonksiyonu ve genelde yüksek tahsilin bu dilde yapılması gayri Rus ebeveynleri ve gençleri de Rusça eğitim veren okullara celbetmektedir ( Nadir, 1993: 92). Bu durumda ülkemizde güncel olan her kademede ana dilde eğitim taleplerinin gerçekte masum insani hak arama çabası olarak değerlendirilemeyeceği gibi, talep sahiplerinin ve talebe sözde insani yaklaşımlarla olumlu bakanların masum olduklarını söylemek asla mümkün değildir. Eğitimde dil bütünlüğünün bozulmasının, yakın gelecekte ülke bütünlüğünün bozulmasına yol açacağını söylemek kehanet olmasa gerektir. Türkiye eğitim istatistiklerine bakıldığında 1927 yılında yapılan ilk nüfus sayımı sonuçlarına göre okuma-yazma oranı sadece % 10 dur. İlk sayım sonuçlarına göre ortalama % 10 olan okuryazarlığın oranı erkeklerde % 17.4 iken, kadınlarda ise % 4.6 dır (Çoban, 2013: 359) yılı okuryazarlık oranı % 10 olan Türkiye de okuryazarlık yıllar boyunca sürekli bir biçimde artmış 2008 yılında % yükselmiştir yılında erkeklerin % 89,7 si, kadınların ise % 81,6 sının okuryazar olduğu tespit edilmiştir (Tandoğan, 1998: 139) yılında Türkiye de okuryazarlık oranı erkeklerde % 93,4, kadınlarda % 86,5 olmak üzere ortalama % 90 a yükselmiştir de genel okuryazarlık oranı % 92,3 ( erkeklerde % 95,3, kadınlarda % 89,3 ), 2012 de genel okuryazarlık oranı % 93,4 ( erkeklerde % 96, kadınlarda % 93,4), 2013 de ise genel okuryazarlık oranı % 93,7 ( erkeklerde % 96,2, kadınlarda % 91,1) dir ( ADNKS www. tuik.gov.tr). Zaman içinde tüm Türkiye de görülen eğitim oranlarında görülen bu değişim Afyonkarahisar ilinde de gerçekleşmiş ve Eğitim istatistikleri olumlu yönde sürekli bir biçimde artış göstermiştir. 20 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı Teşkilât-ı Esasiye Kanununun 89. maddesi gereği kurulan Afyonkarahisar ili, 1941 yılında Ankara da toplanan coğrafya kongresinde sınırları belirlenen bölüm ve yörelere göre Ege Bölgesinin İç Batı Anadolu Bölümünde yer almaktadır. Doğuda topraklarının bir kısmı İç Anadolu Bölgesinde bulunan Afyonkarahisar ilinin güneybatıda topraklarının küçük bir kısmı ise Akdeniz Bölgesi sınırları dâhilinde kalır. Üç coğrafi bölge üzerinde yer alan Afyonkarahisar ili diğer taraftan Ege Bölge sınırlarının doğuya doğru en fazla sokulduğu yörenin en büyük yerleşim birimi durumundadır ( Darkot, 1995: 64). Kuzeyde Eskişehir, kuzeybatıda Kütahya, doğuda Konya, güneyde Isparta, güneybatıda Denizli, batıda Uşak ve yine güneybatıda dar sahayla Burdur iliyle komşu olan Afyonkarahisar ilinin (Harita: 1) deniz seviyesinden yüksekliği 1021 m olup, toplam yüzölçümü ise km² dir. Türkiye yüzölçümünün % 1.8 ini kaplayan Afyonkarahisar ilinin, merkez ilçeyle beraber 18 ilçe merkezi bulunur. Ege Bölgesinin doğusunda, bir eşik konumunda yer alan Afyonkarahisar yöresinde, jeomorfolojik açıdan en fazla göze çarpan özellik, dağlık alanlar ve bu dağlık alanlar arasında farklı uzanış ve genişlikte yer alan ovalardır (Yılmaz, 2004: 3) yılında ilçe statüsü kazanan ve İl merkezine 60 km uzaklıkta yer alan Sandıklı ilçesi, Afyonkarahisar iline bağlı merkez ilçeyle birlikte toplam 18 ilçe merkezinden birisi olup, Denizli Antalya karayolu ile İzmir-Ankara- ve Küçük İstanbul demiryolu üzerinde kurulmuş önemli bir ilçemizdir. Doğudan Kumalar, güneyden Akkuyu, güneybatıdan Akdağ ve kuzeybatıdan ise Kirseli Dağı ile

5 5 Afyonkarahisar Ölçeğinde Sandıklı nın Eğitim Coğrafyası çevrilmiş olan ve üzerinde Sandıklı ilçesinin kurulduğu Sandıklı Ovası, kuzeyindeki Büyük Sincanlı Ovaları gibi tektonik kökenli bir ovadır. Ovanın şekillenmesi günümüzden yaklaşık 30 milyon yıl öncedir. Harita: 1 Sandıklı İlçesinin Konum Haritası ( B. Taş tan alınmıştır) Özellikle faylanmalar ovanın şekillenmesinde büyük bir rol oynamışlardır. Ovanın şimdiki görünümü son dönemlerdeki aşırı aşınma ve birikmenin sonucudur ( Ardos, 1978: 41 ). Afyonkarahisar İli Genelinde ve Sandıklı da nüfus Hitit Kralı II. Murşil in Arzava seferi sırasında (M.Ö 1344) yerden 226 m yükseklikteki trakit bir kaya kütlesi üzerine askerlerine sığınak olarak yaptırdığı Hapanova Kalesi (Yüksek Tepe Şehri) nin Afyonkarahisar Kalesi ne yerini verdiğine kuşku yoktur (Gönçer, 1971: 52). Frigler döneminde Hapanova Kalesi nin eteklerine bir köy olarak kurulan ve klasik dönemde Akronio adıyla bilinen ( Yüksel, 2004: 45) Afyonkarahisar ın 1528 yılındaki nüfusu 300 ü Hıristiyan, 200 ü Yahudi, gerisi Müslüman olmak üzere 8500 kişidir ( Emecen, 1988: 444) yılında ise şehrin nüfusunun 500 ü Hıristiyan, 200 ü Yahudi, 8500 ü de Müslüman olmak üzere 8700 olduğu görülmektedir. 17. y.yılda Evliya Çelebi den anlaşıldığına göre şehirde civarında nüfusun bulunduğu anlaşılmaktadır ( Emecen, a.g.m: 444). Afyonkarahisar şehrinin nüfusunun kısa zamanda büyümesine muhtemelen, bölgenin tahıl ürünlerindeki üretkenliğinin yanı sıra, coğrafi konumu ve ticaret kapasitesi de etkili olmuştur (Faroqhi, 1978: 56). Zaman içinde nüfusu sürekli artış yönünde değişim gösteren Afyonkarahisar da 19. y.yılın son çeyreğinde toplam 9410 hanede i Müslüman, 1876 sı Ermeni olmak üzere toplam

6 Asım Çoban kişinin yaşadığı görülmektedir (SVH, : 1 5) yılında şehrin nüfusu ü Müslüman, 6055 i Ermeni olmak üzere kişidir (Aktüre, 1981: 195). 20. y.yılın başlarında 1902 de nüfusu civarında olan ( Emecen, a.g.m. 444) Afyonkarahisar ın nüfusu 1926 da civarına düşmüştür (T.C Salnamesi, : 490). Bir çeyrek asırda nüfusun artmayıp, 1/3 oranında azalmasına yol açan faktör tereddütsüz Milli Mücadelenin yaşanması ve verilen kayıplarla ilgilidir. Sandıklı nın demografik durumu ile ilgili ilk bilgilere 16. y.yılda rastlanmaktadır. Bu dönemde Kütahya nın 14 Sancağından biri olan Karahisar-ı Sahib Sancağı için tutulmuş tahrir defterlerinde Sandıklı daki hane sayılarına ulaşılmıştır (Bulduk, 1993: 110). Mahalle ve hane sayılarından hareketle 1572 de Sandıklı merkezde toplam nüfus olarak tahmin edilebilmiştir (Özav, 2005: 114). Osmanlı Devleti döneminde ilk resmi nüfus sayımının yapıldığı 1831 yılında Sandıklı nın nüfusu olarak tahmin edilirken, Hüdavendigâr Salnamesine göre 1872 de Sandıklı da erkek nüfusunun olduğu, toplam nüfusun ise den fazla olabileceği ifade edilmiştir ( Özav, 2005: ). Hüdavendigâr Salnamesinde 1906 yılında Sandıklı nın alanı km², nüfusu ise olarak belirtilmiştir da Sandıklı nın nüfusunun merkez nüfusu geçtiği görülür deki Salnameye göre nüfusun bu denli farklı çıkması o dönemde idari yapıda meydana gelen değişikliğe bağlı olarak Şeyhli, Geyikler ve Dazkırı nahiyelerinin Sandıklı kazası içinde sayılmaları gösterilebilir ( Sami, 1890: 2967) yılı ADNKS verilerine bakıldığında Afyonkarahisar ilinde merkez ilçeden sonra en kalabalık ilçenin Sandıklı olduğu görülmektedir (Tablo: 1). YIL İLÇE ERKEK NÜFUSU KADIN NÜFUSU TOPLAM NÜFUS 2013 Merkez Sandıklı Dinar Bolvadin Sinanpaşa Emirdağ Şuhut Çay İhsaniye İscehisar Sultandağı Çobanlar Dazkırı Başmakçı Hocalar Bayat Evciler Kızılören Tablo: 1 Afyonkarahisar da Nüfusun İlçelere Göre Dağılışı (Tüik ADNKS). Cumhuriyet döneminin ilk nüfus sayımı 27 Ekim 1927 yapılmış olup, Afyonkarahisar ilinin bu tarihteki toplam nüfusu i erkek, u kadın olmak üzere toplam kişidir de Afyonkarahisar merkez ilçenin nüfusu , Sandıklı nın nüfusu ise dir yılında yapılan ilk nüfus sayımı sonucuna göre toplam nüfusu itibarıyla Afyonkarahisar ilinin Dinar dan sonra en az nüfuslu ilçesi olan Sandıklı da, bir önceki sayım sonucuna göre ilçe merkezinde nüfusun azaldığı dönem 1940 dönemidir sayımında ilçe merkezinin nüfusu iken, 1940 sayımında olduğu tespit edilmiştir ile 1940 yılları arasında Sandıklı ilçe merkezinde nüfusunu %-3,3 lük bir azalma göstermesinde II. Dünya savaşı süreci ve sonrasında ortaya çıkan şartların olumsuz etkisi söz konusudur (Özav,

7 7 Afyonkarahisar Ölçeğinde Sandıklı nın Eğitim Coğrafyası 2005: 120) yılından sonra Sandıklı ilçe merkezinin nüfusu 1955 yılına kadar sınırlı olmak kaydıyla sürekli artmaya devam etmiştir. Sandıklı ilçe merkezinde nüfus artışının hız YILLAR ŞEHİR NÜFUSU BELDE-KÖY NÜFUSU TOPLAM NÜFUS Tablo: 2 Sayım Yıllarına Göre Sandıklı nın Nüfusu (TÜİK). kazandığı dönem 1980 dönemidir. Bu dönemde nüfus bir önceki sayım dönemi nüfusuna göre %21,7 oranında artmıştır de ilçe merkezinin nüfusu bir önceki döneme göre % 21,7 oranında artarken, belde ve köy nüfusu ise % 5,8 oranında azalmıştır. Belde ve köylerde nüfus 1980 yılından beri sürekli azalma eğilimi gösterirken, ilçe merkezinin nüfusu ise 2000 yılından sonra sürekli azalmıştır (Tablo: 2). Afyonkarahisar ili genelinde ise 2000 yılından itibaren şehir nüfusu sürekli artmış, belde ve köy nüfusları ise sürekli olarak azalmıştır (Tablo:3). Özellikle köy nüfusunda 7 yıl içinde yaklaşık kişilik bir azalma gerçekleşmiştir. Bu dönemde şehir nüfusunda da yaklaşık kişilik azalmanın görülmesi YIL ŞEHİR NÜFUSU BELDE VE KÖY NÜFUSU TOPLAM NÜFUS Tablo: Sonrası Afyonkarahisar ın Toplam Nüfusu (Tüik)

8 Asım Çoban 8 Afyonkarahisar ın yılları arasında çok ciddi göç verdiğini ortaya koymaktadır. Afyonkarahisar gibi coğrafi şartları elverişli bir vilayetin bu oranda göç vermesinin üzerinde ayrıca düşünülmelidir. Sandıklı da Okur-Yazarlık Oranı Karahisar-ı Sâhib adıyla bilinen merkez ilçenin yanında Bolvadin, Dinar, Emirdağ la birlikte şehir olarak varlığı cumhuriyet öncesine ait olan Sandıklı kazasında, eğitim faaliyetleri ile ilgili kayıtlara göre 1761 den önce Havaî Ahmet Efendi ve Cami-i Kebir Medresesi; 1795 den önce de Şeyh Mehmed Efendi Medresesinin açıldığı görülmektedir (BOA, Cevdet Maarif). Anadolu nun eski eğitim merkezlerinden birisi durumundaki Sandıklı kazasında 19. y.yılda 1872 den önce Yalıncak ve Carancı, 1883 den önce Nureddin, 1899 dan önce de Sülek, Şeyh Yahşili-zade ve Hadım Sultan Medreselerinin açıldığı görülmektedir (Hakses, 1985: 217) yılında Karahisar-ı Sâhib de bulunan medreselerde okuyan talebe sayısı 789 iken, Sandıklı Mekteb-i İptidaisinin 1885 de açıldığı Sandıklı kazasındaki medreselerde okuyan talebe sayısı 1289 idi (Yazıcı, 1994: 45 47). Çan Mahallesi Mekteb-i İptidasinin 1904 yılında açıldığı Sandıklı da 1906 yılında 113 mektepte toplam 1949 öğrenci eğitim görmekteydi (HVS, 1324: 592). Cumhuriyet dönemi ilk nüfus sayımı olan 1927 yılı okur-yazarlık oranlarına bakıldığında Afyon ilinde erkeklerin % 13,32 si, kadınların ise % 1,19 u okur-yazardır. Afyon ili dönemin 63 ili arasında erkek okur-yazarlık oranıyla 34., kadın okur-yazarlık oranıyla ise 40. sırada yer almaktadır. 7 yaş üzeri genel okur-yazarlık oranının % 6,62 olduğu Afyon, İstanbul un % 45, 48 lik oranla ilk sırada, Hakkâri nin ise % 1,85 lik oranla son sırada yer aldığı iller arasında 34.sırada bulunmaktadır (İUM, 1927: 23). Afyonkarahisar ölçeğinde Sandıklı nın eğitim coğrafyası kapsamında 2013 yılı adrese dayalı nüfus kayıt sistemi (ADNKS) verileri dikkate alınarak öncelikle okur-yazarlık oranları incelenmiştir. Öncelikle 6 yaş ve üzeri nüfusun okur-yazarlık durumu ortaya konulmuş, bu durumun tespiti için de 6 yaş üzeri okur-yazar nüfusun, aynı yaş üzerindeki toplam nüfusa oranı incelenmiştir. Aynı tablo içerisinde okur-yazar olan ve okur-yazar olmayan nüfusun cinsiyet gruplarına göre dağılışı da ortaya konulmuştur (Tablo: 4). YERLEŞİM YER 6 YAŞ ÜZERİ NÜFUS OKUMA YAZMA BİLEN OKUR- OKUMA YAZMA BİLMEYEN ERKEK KADIN TOPLAM YAZAR ORANI % ERKEK KADIN TOPLAM Merkez , ,92 Başmakçı , ,55 Bayat , ,18 Bolvadin , ,73 Çay , ,00 Çobanlar ,85 Dazkırı ,73 Dinar ,18 Emirdağ , ,44 Evciler ,57 Hocalar , ,93 İhsaniye , ,37 İscehisar , ,47 Kızılören , ,88 BİLMEYEN ORANI %

9 9 Afyonkarahisar Ölçeğinde Sandıklı nın Eğitim Coğrafyası Sandıklı , ,97 Sinanpaşa , ,53 Sultandağı ,49 Şuhut ,68 Toplam , ,58 Tablo:4 Afyonkarahisar ve İlçelerinde Okur-Yazarlık Oranları (2013). Türkiye genelinde 6 yaş ve üzeri nüfusun okur-yazarlık oranı yerleşilen yerlerin özelliklerine, kasaba ve köyle nüfusunda cinsiyete, sosyal ve kültürel yapıya göre değişiklik göstermiştir (Doğanay, 1994: 163) km² lik alanıyla Türkiye yüzölçümünün % 1,8 ini kapsayan, merkez ilçeyle birlikte 18 ilçe ile temsil edilen Afyonkarahisar ilinde nüfusun okuryazarlık oranı ve bu oranın cinsiyet gruplarına göre dağılışı üzerinde ilin coğrafi özellikleri, sosyal ve kültürel yapısı etkili olmuştur yılı istatistiki verilerine göre 6 yaş ve üzeri nüfusun Türkiye geneli okur-yazarlık oranı % 93,6 dır. Bu değer Afyonkarahisar genelinde % 95,4, Sandıklı ilçesinde ise % 96,2 dir (Tablo: 4). İnceleme sahasını oluşturan Sandıklı ilçesi eğitim coğrafyası kapsamında incelendiğinde okur-yazarlık oranı bakımından hem Türkiye ortalamasından, hem de bağlı bulunduğu ilin ortalamasından daha yüksek bir ortalama değer sahiptir. Afyonkarahisar iline bağlı ilçeler içerisinde okur-yazarlık oranı Sandıklı dan yüksek olan ilçeler merkez ilçeyle beraber Bolvadin, Çay, Dazkırı, Hocalar, İhsaniye, Sultandağı ve Şuhut ilçeleri olup; Başmakçı ilçesiyle aynı okur-yazarlık oranına sahip olan Sandıklı nın okur-yazarlık oranı diğer ilçelerden Bayat, Çobanlar, Dinar, Emirdağ, Evciler, İscehisar, Kızılören ve Sinanpaşa dan daha yüksektir. Okur-yazar nüfus oranıyla Sandıklı ilçesi Afyonkarahisar genelinde tam Başmakçı ilçesiyle beraber tam dengede yer almaktadır. Afyonkarahisar genelinde okur-yazarlık oranı Türkiye ortalamasından düşük olan ilçeler Çobanlar ve Kızılören dir. Okur-yazar oranının en düşük olduğu ilçe merkezi Çobanlar dır. İl merkezine 27 km uzaklıkta ve Afyonkarahisar-Konya Devlet Karayolunun hemen kuzeydoğusunda yer alan Çobanlar ilçesinde okur-yazar oranının düşük olmasında fiziki coğrafya faktörlerinden ziyade, geleneksel kültürel yaklaşımlar daha etkilidir. İlde okur-yazar oranının en yüksek olduğu ilçe 6 yaş ve üzeri nüfusun % 99 unun okur-yazar olduğu Dazkırı dır. Afyonkarahisar ın 150 km güneybatısında Afyonkarahisar-Denizli Devlet karayolu üzerinde bulunan Dazkırı arazisinin % 35 i engebeli, % 65 i ise genel olarak düz alanlardan oluşmaktadır. Daha çok kuru tarımın hâkim olduğu Dazkırı da halkın % 60 ı geçimini tarımdan sağlar. Okur-yazar oranının yüksek olmasına etki eden en önemli etken tarım egemen bir ilçe olmasıdır. Tarımdan elde edilen gelirin yüksek olmaması, artan nüfus karşısında tarım alanlarının yetersizliği, sulamanın yaygın olmaması gibi faktörlere bağlı olarak halk okumaya daha fazla önem vermiştir. Türkiye de okur-yazarlık oranı üzerinde başta coğrafi konum olmak üzere fiziki coğrafya kaynaklı etkenler etkisini sürdürürken, daha çok etkili olan faktörler ise iller arasında cereyan eden göç hareketleri, geleneksel yapı, toplumsal gelişim ve sosyo-ekonomik özelliklerden ibaret olan beşeri coğrafya faktörleridir (Çoban. 2013: 362). I. Dünya savaşı ve arkasından gelen Milli Mücadele sürecinde çok ciddi kayıplar veren Türk Milleti nüfusun eğitimi adına muasır milletlere göre oldukça geri kalmış, bir taraftan ülkenin fiziki coğrafya şartlarının engelleyici etkisi, diğer yandan da geleneksel yapı ve sosyo-ekonomik şartların etkisiyle okuryazarlık oranı kısa zamanda artırılamamıştır. Nüfusunun büyük bir bölümü kırsal

10 Asım Çoban 10 kesimde yaşayan ( 1927 de nüfusun % 83,8 i) Türkiye de fiziki coğrafya şartlarının yanında savaşın sebep olduğu ekonomik sıkıntılarla birlikte eğitim için gerekli alt yapının tesis edilmesi doğal olarak gecikmiştir. Örgün eğitim faaliyetlerini etkileyen faktörler arasında doğal ve sosyal çevre faktörlerinin etkisi büyüktür. Doğal çevre faktörlerinin başında yeryüzü şekilleri ve klimatik özellikler gelir. Sosyal çevre faktörleri arasında ise nüfus artışı ve nüfus yapısından kaynaklanan demografik unsurlar ön plana çıkmaktadır ( Demirel, 1996: 9). Afyonkarahisar da fiziki coğrafya şartlarının eğitimi engelleyici etkileri oldukça sınırlıdır. Yükseltisi m ler arasında değişen kütleler ve bu kütleler arasında yer alan ovalardan oluşan ve geniş bir plato sahası görünümüne sahip olan Afyonkarahisar da jeomorfolojik şartların yanında, karasal iklim şartları, özellikle kırsal alanlarda okullaşmayı elbette olumsuz olarak etkilemiştir. Ancak okuryazarlığın düşük kalmasında daha çok toplumsal etkenler daha fazla belirleyici olmuştur. Sandıklı ilçesinde eğitime daha fazla önem verilen sahalar ekonomik şartların elverişli olduğu sahalar değil, tam aksine arazi şartlarının olumsuz olduğu, verimin düşük olduğu sahalardır. Sandıklı ilçesinde, Sandıklı ovası ve çevresinde eğitim öğretim oranının düşük olduğu görülmektedir. Oranın düşük olmasında arazi yapısının verimli olması, tarımdan elde edilen gelirin yüksek olması, yöre halkının maddi gelirlerinin iyi olması ve bunun sonucunda eğitime fazla ilgi göstermemeleri etkili olmuştur (Çöl, 2010: 30). Yerleşmelerin okur-yazar oranları üzerinde belirleyici olabilecek faktörlerden birisi göçlerdir. Afyonkarahisar ilinin en fazla göç aldığı il İzmir dir döneminde Afyonkarahisar a 1928 kişinin göç ettiği İzmir i, 1805 kişiyle İstanbul takip eder. Afyonkarahisar ın en fazla göç verdiği il 2993 kişiyle İzmir, daha sonra da 2345 kişiyle Antalya, 2240 kişiyle Denizli ve 2154 kişiyle İstanbul gelmektedir. İlin gerek en fazla göç verdiği, gerekse en fazla göç aldığı ilere bakıldığında göç hareketlerinin okur-yazar oranı üzerinde etkili olduğunu söylemek oldukça zordur. Sandıklı da cinsiyete göre okur-yazarlık durumu Afyonkarahisar ilinde nüfusun cinsiyete göre dağılışına bakıldığında kadın nüfusun, erkek nüfustan fazla olduğu görülür (Tablo:1). Merkez ilçeyle birlikte toplam 18 ilçenin sadece 5 inde (Bolvadin, İhsaniye, İscehisar, Çobanlar ve Dazkırı) erkek nüfus kadın nüfustan daha fazladır. Diğer 13 ilçede kadın nüfusu erkek nüfustan daha fazla olup, il genelinde erkek nüfus toplamı kişi, kadın nüfus toplamı ise kişidir. Okur-yazar nüfusun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında Sandıklı da kadın nüfusta okur-yazarlığın daha yüksek olduğu dikkati çeker. Afyonkarahisar a bağlı 18 ilçeden 5 inde (Bayat, Çay, Sandıklı, Sultandağı ve Şuhut) kadın okur-yazar sayısı erkekten daha fazladır ( Tablo:4 ). Esasında Afyonkarahisar ın eğitim tarihinde kız çocuklarında okullaşma ile ilgili Anadolu nun birçok yerinde görülen olumsuzluğun olmadığı, kızların eğitimine de gereken önemin verildiği görülmektedir. Örneğin 1891 senesi Salnamesine göre Karahisar-ı Sâhib sancağında 398 Müslim ve 9 tane de gayri Müslim iptidaî mektebi bulunmaktadır. Okulların tamamında öğrenci okumaktadır. Öğrencilerin 334 ünün gayri Müslim, sı müslümandır. Müslüman öğrencilerin ü erkek (% 67,5), 5412 si kız (% 32,5) öğrencidir ( HVS, 1307: 242) yılı verilerine bakıldığında Sandıklı da okur-yazar olmayan nüfusun % 86,6 sını kadınlar oluşturmaktadır. Oysa Kars merkez ilçede okur-yazar olmayanların % 84,7 sini, Diyarbakır merkezde ise % 85,5 ini kadınlar oluşturur. İstatistikî verilere bakıldığında artık Türkiye de kadınlarda da okullaşma oranının hemen her yörede giderek arttığını, eski

11 11 Afyonkarahisar Ölçeğinde Sandıklı nın Eğitim Coğrafyası geleneksel anlayışın giderek değiştiğini, kız çocuklarının eğitimiyle ilgili yanlış algının kırıldığını görmekteyiz. Bitirilen eğitim düzeyi ve durumun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında merkez ilçede okuma yazma bilmeyenlerin 6 yaş üzeri toplam nüfusa olan oranı % 1,92 dir. Merkez ilçede okuma yazma bilmesine rağmen, herhangi bir eğitim öğretim kurumundan mezun olmayanların 6 yaş üzeri nüfusa oranı ise % 16,5 dir. Merkez ilçede ilkokul mezunu olanların oranı % 19,4, ilköğretim okulu mezunlarının oranı % 19,4, ortaokul veya dengi okul mezunu olanların oranı % 4,5, lise veya dengi okul mezunu olanların oranı % 23,4, yüksekokul veya fakülte mezunu olanların oranı % 13, yüksek lisans mezunu olanların oranı % 1,14, doktora mezunu olanların oranı ise % 0,4 dür (Tablo: 5). Afyonkarahisar ili genelinde okur-yazar oranının en yüksek olduğu ilçe olan Dazkırı da okuma yazma bilmeyenlerin 6 yaş ve üzeri toplam nüfusa oranı % 0,73 tür. Dazkırı da 6 yaş ve üzeri toplam nüfusun % 14,9 u okuryazar olup, herhangi bir eğitim öğretim kurumu mezunu değildir. 6 yaş ve üzeri toplam nüfusun % 26,7 si ilkokul, % 17,1 i ilköğretim, % 5,1 i ortaokul veya dengi, % 22,1 lise veya dengi, %12,4 ü ön lisans veya lisans ve % 0,6 sı yüksek lisans mezunu olduğu Dazkırı da 2013 verilerine göre sadece %0,04 ü de doktora eğitimi almıştır. BİTİRİLEN MERKEZ İLÇE SANDIKLI DAZKIRI ÇOBANLAR EĞİTİM DÜZEYİ OKUMA YAZMA E BİLMEYEN K OKUMA YAZMA E BİLEN FAKAT K MEZUN DEĞİL İLKOKUL E MEZUNU K İLKÖĞRETİM E MEZUNU K ORTAOKUL VE E DENGİ MEZUNU K LİSE VE DENGİ E OKUL MEZUNU K LİSANS VEYA E ÖNLİSANS K MEZUNU YÜKSEK LİSANS E MEZUNU K DOKTORA E MEZUNU K BİLİNMEYEN E K TOPLAM E K Tablo: 5 Sandıklı ve Bazı İlçelerde Bitirilen Okullara Göre Eğitim Düzeyi (ADNKS 2013). Afyonkarahisar ilinde okuryazar oranının en düşük olduğu ve nüfusun % 7,9 unun okuma yazma bilmediği Çobanlar da, 6 yaş üzeri toplam nüfusun % 26,4 ü okuma yazma bilen ancak bir okuldan mezun olmamış olanlardan oluşmaktadır. Çobanlar ilçesinde 6 yaş üzeri toplam nüfusun % 23,3 ü ilkokul, % 23,8 i ilköğretim, % 4,7 si ortaokul veya dengi, % 11,2 si lise veya dengi okul, % 2,6 si ön lisans veya lisans, % 0,06 sı ise yüksek lisans mezunudur. Araştırma konusunu oluşturan Sandıklı ilçesinde ise 6 yaş üzeri toplam nüfusun % 3 u okuma yazma bilmezken, % 17,4 ü okuma yazma bilmekte, fakat herhangi bir eğitim öğretim kurumundan mezun olmamış durumdadır. Sandıklı da 6 yaş ve üzeri toplam nüfusun % 28,7 si

12 Asım Çoban 12 ilkokul, % 15,5 i ilköğretim, % 5,1 i ortaokul veya dengi okul, % 18,6 sı lise veya dengi okul, % 10,2 si ön lisans veya lisans, % 0,4 ü yüksek lisans, % 0,05 i ise doktora eğitimi mezunudur. Okuma yazma bilmeyenlerin Afyonkarahisar genel ortalaması % 3,58 iken, bu oran Sandıklı da % 2,97 dir. Bitirilen eğitim düzeyinin ortaya konulması için seçilen Sandıklı dâhil 4 yerleşim yeninin okuma yazma bilen fakat herhangi bir eğitim kurumundan mezun olmamış olanların 6 yaş ve üzeri toplam nüfusa ortalaması % 18,8, ilkokul mezunlarının ortalaması % 24,5, ilköğretim okulu mezunlarının ortalaması % 18,95, ortaokul veya dengi okul mezunu olanların ortalaması % 4,85, lise veya dengi okul mezunu olanların ortalaması ise 18,8 dir. Sandıklı da 6 yaş üzeri toplam nüfus içerisinde okuma yazma bilen ancak herhangi bir okulu bitirmemiş olanların oranı diğer yerleşmelerden daha yüksektir. Bu durumda Sandıklı da kayıtlı olunan eğitim kurumunu bitirmeden okuldan ayrılma oranı diğerlerine nazaran daha yüksektir. Bu duruma sebep olan en önemli etken Sandıklı nın tarım toplumu olmasıyla ilgidir. Üniversite mezunu olanların seçilen yerleşmelere ait ortalama oranı % 9,5 iken, Sandıklı da bu oran % 10,2 dir. Afyonkarahisar merkez ilçede üniversite mezunu olanların 6 yaş üzeri toplam nüfusa oranı % 13, Dazkırı da % 12,4, Çobanlar da ise % 2,6 sıdır. Sandıklı da merkez ilçeye ve okuma yazma oranının en yüksek olduğu ilçe durumundaki Dazkırı ya göre düşük olmasında da ilçenin hâkim ekonomik sektörünün payı oldukça yüksektir. Aynı zamanda merkez ilçede % 1,14, Dazkırı da ise % 0,6 olan yüksek lisans yapanların oranı Sandıklı da % 0,4 e düşmektedir. Lisansüstü eğitimin Afyonkarahisar merkez ilçede yüksek olmasının sebebi 1992 de kurulan Afyon Kocatepe Üniversitesinin varlığıdır. Okuma yazma oranının en yüksek olduğu Dazkırı da da lisansüstü eğitim yapma oranı Sandıklı dan daha yüksektir. Afyonkarahisar ili genelinde dikkati çeken bir başka husus, kırsal nüfusun daha kalabalık olduğu ilçelerde okuma yazma oranlarının daha yüksek olmasıdır. Afyonkarahisar genelinde okuma yazma oranının en yüksek olduğu Dazkırı da 2013 yılı ADNKS verilerine göre nüfusun % 55,4 ü belde ve köylerde yaşıyorken, Hocalar da nüfusun % 78,2 si, İhsaniye de % 86,4 ü, Sinanpaşa da % 90,8 i, Sultandağı nda % 64,2 si ve Şuhut ta % 66,2 si belde ve köylerde yaşamaktadır. Sandıklı nüfusunun % 44,1 i belde ve köylerde yaşıyorken merkez ilçede belde ve köylerde yaşayanların oranı % 24,2 dir. Ekonomik faaliyet olarak tarımın hâkim olduğu sahalarda tarımdan beklenen gelirin elde edilememesi, artan nüfusa bağlı olarak tarım arazilerinin giderek küçülmesi, tarım sektöründe istihdamın giderek azalması gibi sebepler insanların okumaya daha fazla yönelmelerine yol açmaktadır. Sandıklı da ilkokul mezunlarının % 62,5 ini kadınlar oluşturmaktadır. Oysa ilköğretim okulu mezunlarının % 48,95 ini kadınların oluşturduğu görülmektedir eğitim öğretim yılında geçilen 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim süreciyle birlikte okul çağındaki tüm çocukların okullaşmasına bağlı olarak cinsiyete göre bitirilen eğitim düzeyi ilköğretim mezunları bakımından birbirine yakın oranlarda şekillenmiştir. Ortaokul veya dengi okul mezunlarının erkek ve kadın mezunları arasında oran farkı yüksekken ( ortaokul mezunu kadınların oranı % 36,2), ilköğretimin zorunlu olmasıyla birlikte daha üst düzey eğitim seviyelerinin cinsiyet gruplarına dağılışında oranlar ( lise veya dengi okul mezunu kadınların oranı % 40,1) arasındaki açık kapanmaya başlamıştır. Lise veya dengi okul mezunları içinde kadınların oranı Afyonkarahisar merkez ilçede % 45,7, Dazkırı da % 37,4, Çobanlar da ise % 20,8 dir. Üniversite düzeyinde eğitim almış olan nüfusun cinsiyete göre dağılımına bakıldığında Afyonkarahisar merkez ilçede kadınların oranı % 42,5, Sandıklı da % 38, Dazkırı da % 38,5 ve

13 13 Afyonkarahisar Ölçeğinde Sandıklı nın Eğitim Coğrafyası Çobanlar da ise % 31,3 tür. Sandıklı da lisansüstü eğitim alanların 6 yaş üzeri toplam nüfusa oranı sadece % 0,4, doktora eğitim alanların oranıysa % 0,05 dir. Lisansüstü eğitim alanların 6 yaş üzeri okuma yazma bilen nüfusun toplamına oranı Afyonkarahisar merkez ilçede % 1,14, doktora mezunu olanların oranı ise % 0,4 dür. Okuma yazma oranının il genelinde en yüksek ilçe olan Dazkırı da lisansüstü eğitim alanların oranı % 0,6, doktora eğitimi alanların oranı ise % 0,04 dür. Afyonkarahisar genelinde okuma yazma oranının en düşük olduğu ilçe olan Çobanlar da lisansüstü eğitim yapanların oranı % 0,04 olup, bu ilçede 2013 yılı eğitim istatistiklerine göre doktora eğitimi yapan kimse bulunmamaktadır. Merkez ilçede kurumsallaşmış bir üniversitenin varlığı itici bir faktör olurken, şehir şartları da geleceğe hazırlanmak adına üniversite eğitiminin artık kadınlar için de kaçınılmaz bir gereklilik olduğu sonucunu beraberinde getirmiştir. Elbette bu duruma yol açan etkenler sadece beşeri coğrafyaya ait faktörlerle sınırlı değildir. Sosyal coğrafyanın sunduğu koşullarla birlikte fiziki coğrafya da cinsiyetler arasındaki eğitim farkının büyümesinde etkilidir. Afyonkarahisar da eğitim verilerine bakıldığında Çobanlar ilçesinde okuryazar oranı yanında diğer eğitim istatistiklerinin de düşük eğilim göstermesinin sebepleri arasında ilçenin sahip olduğu coğrafi şartların etkisi oldukça fazladır. İl merkezinin 25 km doğusunda bulunan Çobanlar ilçesinin arazi genişliği 422 km² dir. Arazisinin hemen tamamının tarıma elverişli olduğu ilçede tarım arazilerinin % 80 den fazlası sulanabilmekte ve yüksek verim alınabilmektedir. Tarım yanında hayvancılığın da oldukça gelişmiş olduğu ilçede tarım ve hayvancılık gelirlerinin yeterli olması okullaşma oranı üzerinde olumsuz bir etki yapmaktadır. Afyonkarahisar İli genelinde göçlerin eğitim üzerindeki etkisi döneminde Afyonkarahisar ilinin aldığı toplam göç sayısı dür. Bu sayının ü 6 yaş ve üzeri nüfustan ibarettir. Afyonkarahisar ın aldığı göçün % 75,6 sı 5 ile 39 yaş aralığındakilerde meydana gelmektedir. Afyonkarahisar ın aldığı toplam göç sayısı içinde 6 yaş ve üzerindekilerin sayısı tür. Bu sayının sı okuma yazma bilmekte, sadece 22 si erkek, 231 i kadın olmak üzere 253 kişinin okuryazar olmadığı görülmektedir. Afyonkarahisar ilinin döneminde verdiği toplam göç sayısı dur. Verilen göç miktarının büyük bir kısmı ( % 79,7 si) 5 39 yaş aralığındaki kişilerden oluşmaktadır. Afyonkarahisar dan göç eden toplam kişinin si, 6 yaş ve üzeri nüfustan meydana gelmektedir. Göç eden 6 yaş ve üzeri nüfusun u erkek, i de kadın olmak üzere ünün okuma yazma bildiği; 47 si erkek, 217 si de kadın olmak üzere toplam 264 kişinin de okuma yazma bilmediği görülmektedir. İl geneline yönelik olarak gelen göçlerin büyük bir bölümü okul çağı veya üzerindeki nüfustan oluşmaktadır. Aynı şekilde Afyonkarahisar dan göç edenlerin de çoğunluğu okul çağı veya üzeri yaş aralığına sahip olanlardan meydana gelmektedir. Afyonkarahisar ın en fazla göç aldığı iller sırasıyla İzmir 1928, İstanbul 1805, Ankara 1579, Eskişehir 1399, Antalya 1375, Denizli 1372 ve Konya 1369 kişidir. Sayısal anlamda fazla göç verdiği illerin başında ise İzmir 2993, Antalya 2345, Denizli 2240, İstanbul 2154, Eskişehir 2019 ve Ankara 1837 gelmektedir (ADNKS 2013). Gerek alınan göçlerin, gerekse verilen göçlerin yoğunlaştığı illere bakıldığında durumun Afyonkarahisar ın eğitimini olumsuz yönde etkileyebileceğini söylemek oldukça zordur. Bu ilden göç edenlerin de, bu ile göç edenlerinde yoğunlaştıkları yerleşmelere bakıldığında Afyonkarahisar da göçleri tetikleyen etkenlerin sosyal coğrafya faktörleri olduğunu söylemek zor olmasa gerektir. Dolayısıyla göç realitesi Afyonkarahisar ili genelinde

14 Asım Çoban 14 eğitim coğrafyası adına olumsuz etkileri görülmeyen bir sosyal coğrafya faktörü olarak dikkat çekmektedir. Sonuç ve öneriler Dünyada bulunan ülkeler doğal zenginlik kaynakları ve rezerv miktarları bakımından birbirlerinden çok önemli farklılıklara sahiptir. Coğrafi koşulların ülkelerin kalkınmasında ayrı bir yeri ve önemi vardır. Doğal kaynaklar açısından dünyamız değerlendirildiğinde bazı ülkelerin şanslı, bazılarının da şanssız oldukları dikkati çeker. Ülkelerin sahip oldukları zenginlik kaynaklarından bahsedilirken öncelikle akla gelen varlıklar yeraltı ve yerüstü kaynaklarıdır. Oysa sahip oldukları zengin doğal kaynaklarına rağmen dünya coğrafyasında söz sahibi olamamış, kaynaklarının sömürülmesine engel olamamış nice ülke örnekleri vardır. Dolayısıyla ülkelerin sahip oldukları doğal ve beşeri zenginliklerin başında tereddütsüz nitelikli, eğitimli insan gücünün geldiği unutulmamalıdır. Ortadoğu ve Körfez coğrafyası zengin enerji kaynaklarına sahipken, uzak doğuda Japonya, orta doğuda İsrail doğal kaynaklar bakımından varlıklı ülkeler değillerdir. Ancak adı geçen bu ülkelerin dünya ekonomisinde çok ciddi bir ağırlıkları ve geniş bir pazar hacimleri vardır. Ülkelerin en fazla önem vermesi gereken konunun eğitim olduğu herkes tarafından bilinen bir gerçektir. En büyük yatırımın, insana yapılan yatırım olduğu herkes tarafından kabul gören bir yaklaşımdır. Bir toplumun geçmişini, bugününü içine alan ortak değerler ve yaşayış tarzı, ortak ilke ve hedefler bağlamında ele alacağı eğitimin; bir ülkenin yapacağı ne büyük ve esaslara uyulduğunda uzun vadede kâr edeceği en önemli yatırım olduğu unutulmamalıdır ( Tandoğan, 1998: 145). Kaynakları ihtiyaca cevap verecek şekilde ve en verimli bir biçimde kullanacak olan unsur sadece insandır. İnsan eğitimi ülkelerin ilk ve en önemli çalışma alanları olmalı, en fazla kaynak eğitime ayrılmalıdır. Ülkemizde de eğitime gereken önem verilmeye çalışılmış, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti eğitimle ilgili köklü reformlara girişmiştir. Tevhid-i Tedrisat kanununun 3 Mart 1924 de çıkarılması, 1Kasım 1928 de harf inkılâbının yapılması bu kabil çalışmalardandır. Bilindiği gibi 1927 de yapılan ilk nüfus aysımı sonuçlarına göre 13,6 milyonluk nüfusumuzun sadece % 10,5 i okuma yazma bilmekteydi. Daha sonra yapılan 1935 nüfus sayımı sonuçlarına bakıldığında ülkemizdeki okuryazar oranı % 20,4 e çıkmıştır (DİE, 1927 ve 1935 nüfus sayımı verileri). Yeni alfabeyle birlikte toplumda okuryazar sayısı 8 yıllık bir zamanda önemli ölçüde artmış, ancak ülkemizdeki okuryazarlıkla ilgili sorun büsbütün çözülememiştir. Oysa hiç değilse yeni bir yüzyılın başına gelindiğinde Türk Toplumunda okuryazarlık oranı en az % 98 leri bulmuş olmalıydı. Türkiye de eğitimin bu hedeflerine ulaşmasını engelleyen faktörler eğitim hizmetlerinde yaşanan sorunlar, okullardaki donanım eksikliği, sosyal, kültürel ve ekonomik yapıdan kaynaklanan sorunlar, kırsal ağırlıklı nüfusun varlığı gibi sorunlara bağlıdır( Akbulut, 2010: 130). Ancak uzun süren milli mücadeleden ekonomik olarak adeta bitmiş bir vaziyette çıkan genç Türkiye Cumhuriyeti, aynı zamanda okumuş insan gücünün çok önemli bir kısmını da savaş meydanlarında yitirmiştir. Üniversite öğrenimi görmekte olan gençlerini savaş meydanına sürmekten başka çaresi kalmamış olan Türk Milleti, milli mücadeleden galip çıkmış ancak, tahsili genç nüfusundan olmuştur. Genç nüfusta görülen kayıplar, ekonomik olarak tükenmişlik gibi bazı beşeri coğrafya faktörlerine; fiziki coğrafyanın da olumsuz etkileri eklenince, eğitimde istendik sonuçlara ulaşılması doğal olarak gecikmiş bulunmaktadır (Çoban, 2013: 370).

15 15 Afyonkarahisar Ölçeğinde Sandıklı nın Eğitim Coğrafyası Afyonkarahisar genelinde okuma yazma oranının Türkiye ortalamasından yüksek olması elbette sevindirici bir durumdur. Çalışma konumuzu oluşturan Sandıklı ilçesinde okuma yazma oranı % 96,2 gibi yüksek bir değerle karşılık bulmakta, bu değerle Sandıklı Afyonkarahisar ın ortalama okuryazarlık değeri olan % 95,4 ün üzerinde bir orana sahip ilçe yerleşmelerinden birini oluşturmaktadır. Daha çok 8 yıllık zorunlu ilköğretimin uygulanmaya başlanmasıyla okuma yazma oranlarında belirgin bir artışın gerçekleştiği görülmekte, ancak bitirilen eğitim düzeylerine bakıldığında daha ileri okul düzeylerinde okullaşma oranı giderek azalmaktadır. Daha çok ekonomik etkenlere dayalı olarak okullaşmanın ilerleyen eğitim düzeylerinde düşmesini engellemek amacıyla mutlaka tedbirler alınmalı, zorunlu eğitimin bütün eğitim kademelerine yasal olarak yaygınlaştırılması beklenmemelidir. Özellikle de mesleki eğitime yönlendirme yapılmalı, bütün ekonomik üretim sektörlerinde eğitimin önemi milli bir proje olarak ülke genelinde uygulanmalıdır. KAYNAKLAR AKBULUT, G. (2010) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi sayı:14 Erzurum. AKTÜRE, S. (1981) 19.y.Yıl Sonunda Anadolu Kent Mekânsal Yapı Çözümlemesi Ankara ARDOS, M. (1978) Afyonkarahisar Bölgesinin Jeomorfolojisi İstanbul. BAŞARAN, İ.E. (1999) Türkiye de Eğitim Sisteminin Evrimi. Tarih Vakfı yayınları İstanbul ÇOBAN, A. (2013) Amasya da Nüfusun Eğitim Durumu Kastamonu Eğitim Dergisi Cilt: 21 No: 1 s: Kastamonu. ÇÖL, M. (2010) Sandıklı İlçesinde Eğitim-Coğrafya İlişkisi AKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi Afyonkarahisar. DARKOT, B., Tuncel, M. (1995) Ege Bölgesi Coğrafyası 3. Baskı İ.Ü.Coğrafya Enstitüsü Yay. İstanbul DEMİREL, Ö. (1996) Karşılaştırmalı Eğitim Usem yayınları Ankara. DEVLET, Nadir. (1993) Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi Çağ Yayınları Ek Cilt İstanbul. DOĞANAY, H. (1991) Demografya. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fak. Mat. Erzurum. GÖK, F.(1999) 75 Yılda İnsan Yetiştirme Eğitim ve Devlet tarih Vakfı Yayınları İstanbul. EMECEN, F. (1988) Afyonkarahisar Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt: 1 İstanbul. FAROQHİ, S. (1978) 16.y.yılda Batı ve Güney Sancaklarında Kurulan Sancaklarında Belirli Aralıklarla Kurulan Pazarlar (İçel, Hamid, karahisar-ı Sâhib, Kütahya, Aydın ve Menteşe) Çev. Melek Eğilmez ODTÜ Gelişme Dergisi Ankara. GÖNÇER, S. (1971) Afyon İli Tarihi II. İzmir

16 Asım Çoban 16 HAKSES, A.R. (1985) Değişik Kaynaklardan Sandıklı Tarihi. Der. Ahmet Nurettin Turan. Sandıklı Postası nr: 71 KARAKÜTÜK, K. ( 2008) Eğitim Politikaları ve Eğitimde Yapılanmalar. Cumhuriyetimizin Kuruluş Felsefesinin Öngördüğü Eğitim. T.C nin Kuruluşunun 100. yılında Eğitim Kurultayı Bildirileri Kitabı. İnönü Ün. Malatya. KODAY, S. (2005) Gümüşhane İlinin Eğitim Coğrafyası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 5 (1) Erzurum ÖZAV, L., Yasak,Ü. (2005) Sandıklı İlçesinde Nüfusun Gelişimi AKÜ Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 7 Sayı:2 Afyonkarahisar. Salname-i Vilâyet-i Hüdavendigâr , Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye 1317 SEVEN, M.A. (2004) Eğitimde Bilginin Felsefi Temelleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 5 (1) Erzurum. TANDOĞAN, A. (1998) Demografik Temel kavramlar ve Türkiye Nüfusu. Eser Ofset Erzurum. TANDOĞAN, A. (1994) Türkiye Nüfusu Trabzon. TAŞ, B. (2011) tarım Alanlarının Planlaması Sürecinde Swot Analizi Kullanımına Bir Örnek: Sandıklı İlçesi Ankara Üniversitesi Coğrafi Bilimler Dergisi Cilt: 9 Sayı: 2 Ankara. T.C. Devlet Salnamesi 1926 YILMAZ, Ö. (2004) Anadolu nun Kilidi Afyon. Afyon İli Genel Coğrafya Özellikleri Afyon Valiliği Afyon