Tariftin ve Medeniyetin BaşCadiğt Yerden Yüksefen Bifint ve Küftür Üniversitesi ŞANLIURFA

Transkript

1 Tariftin ve Medeniyetin BaşCadiğt Yerden Yüksefen Bifint ve Küftür Üniversitesi ŞANLIURFA

2

3 HARRAN ÜNİVERSİTESİ 20. YIL HATIRA KİTABI ISSN: YAYINA HAZIRLIK KOMİSYONU Prof. Dr. Ahmet YILMAZ (Rektör Yardımcısı - Komisyon Başkanı) Prof. Dr Abdullah EKİNCİ (Fen-Edeb<yat Fakültesi) Doç. Dr. Kaplan ÜSTÜNER (Fen-Edebiyat Fakültesi) vrd. Doç. Dr. Nazmiye CENNETKUŞU (Fen-Fdebiyat Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. Cihat KÜRKÇÜOĞLU {Fen-Edebiyat Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. Şevket ÖKTEN (Fen-Edebiyat Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. Mohmut ÖZTÜRK (Eğitim Fakültesi) Oğr. Gör. Mustafa Sami ÇETİN (Eğitim Fakültesi) Öğr. Gor. Sabrı KÜRKÇÜOĞLU (Şanlıurfa Sosyal Bilimler MYO) Öğr. Gör. Haldun ÖZBUDUN (Eğitim Fakültesi) DANIŞMA KOMİSYONU Prof. Dr. İbrahim Halil MUTLU (Rektör) Prof. Dr. Ahmet YILMAZ (Rektör Yardımcısı) Doç. Dr. Haşan TÜRKMEN (Genel Sekreter V.) Prof. Dr. Haşan Hüseyin TUNÇBİLEK (Eğitim Fakültesi) Prof. Dr. Ahmet BOZKURT (Fen-Edebiyat Fakültesi) Prof. Dr. Nihat DİLSİZ (Fen-Edebiyat Fakültesi) Prof. Dr Abdullah EKİNCİ (Fen-Edebiyat Fakültesi) Prof. Dr. Abuzer PINAR (iktisat Fakültesi) Prof. Dr. Abdurrahman ELMALI (İlahiyat Fakültesi) Prof. Dr. Bülent YEŞİLATA (Mühendislik Fakültesi) Doç. Dr. Mehmet İrfan YEŞİLNACAR (Mühendislik Fakültesi) Prof. Dr. Tevfik SABUNCU {Tıp Fakültesi) Prof. Dr. Mehmet İRİADAM (Veteriner Fakültesi) Prof. Dr. Mehmet Ali ÇULLU (Ziraat Fakültesi) REDAKSİYON Doç. Dr. Kaplan ÜSTÜNER (Fen-Edebiyat Fakültesi) ÇEVİRİ Yrd. Doç. Dr. Nazmiye CENNETKUŞU (Fen-Edebiyat Fakültesi) TASARIM Öğr. Gör. Haldun ÖZBUDUN (Eğitim Fakültesi) Grafiker İlknur OZKAL FOTOĞRAF HRÜ Basın-Yayın Birimi İbrahim Halil KARACA Mehmet AkifERSOY BASKI TŞOF Trafik Matbaacılık A.Ş. Ankara Ağustos 2013 I. Org. San. Böl. Orhan Işık Cad. No:3 Sincan / ANKARA Tel: Faks

4 r» ı» w ı ı M K -o A A A A HARRAN ÜNİVERSİTESİ Tariftin ve Medeniyetin BaşCiuûtji Yerden YüüseCen Bitim ve Küftür Üniversitesi 2 HARRAN ÜNİVERSİTESİ f \

5

6 "Dünyada her şey için, uygarlık için, yaşam için, başarı için, en gerçek yol gösterici bilimdir, fendir." & HARRAN ÜNİVERSİTESİ

7

8 Harran Üniversitesinin ön (ferfile yapacağı birçokyrojeyi tüm çafışanfarımızfa birfikte üniversitemizin adına yakışır bir şekifde yerçekfeştirirken, Harran Üniversitesi ofarak, ülkemizin ve böiyemizin ye fişim hedefferi cfoyruftusunda, akacfem i k özyii rfii kferi n tüm bifim insanfarınca yaşandığı, demokratik, katıfımcı, çay (faş ve rekabetçi bir dünya üniversitesi yaratacağız. Çaydaş bakışımız ve verimfifik merkezfi hedefierimiz, bifyiyi sevyiyfe kaynaştırarak, Atatürk İfke ve Devrimferi ışığında, Demokratik ve Laik Cumhuriyetimizin kazanımfarından afdığımız huzur, yiiven ve kıvançfa üniversitemizin yarınını şekiffendirecektir. P r o f. Dr. İ b r a h i m H a f i f M u t f u R e k t ö r

9 İçindekiler İÇİNDEKİLER GİRİŞ i BİRİNCİ BÖLÜM: KURULUŞ ÖNCESİ DÖNEM Urfa T a rih i Şanlıurfa "Uygarl ğın Doğduğu Şehir inançlar Diyarı Peygamberler Ş e h ri" Urfa Eğitim T a rih i Cumhuriyet Ö ncesi Harran O kulu Urfa Akademisi Harran Okulu ve Urfa Akademisi Alim leri Cumhuriyet Dönem i Harran Üniversitesi Kurulmadan Önce Urfa'da Yüksek Ö ğ retim Harran Üniversitesi Kurma Derneği'nin Çalışm aları...70 İKİNCİ BÖLÜM: KURULUŞUNDAN GÜNÜMÜZE HARRAN ÜNİVERSİTESİ Harran Üniversitesi'nln Kuruluş Kanunu İngilizce Özet ( English Sum m ary) HRÜ Kurumsal Kimlik Öğeleri Harran Üniversitesi'nin Vizyonu Harran Üniversitesi'nin M isyonu Temel Değerler HRÜ Görsel Öğeleri Harran Üniversitesi'nin Amblem-Logosu Harran Üniversitesi'nin 20. Yıl Amblem-Logosu Harran Üniversitesi nin Hatıra Posta Pulu HRÜ Şeref D e fte ri Harran Üniversitesi'nin Yerleşkeleri Osmanbey Yerleşkesi Yenişehir Yerleşkesi Eyyubıye Yerleşkesi Sağlık Yüksekokulları Yerleşkesi Şair Nabi Yerleşkesi Tıp Fakültesi Hastane Yerleşkesi İlçe Yerleşkeleri Akçakale Yerleşkesi Birecik Yerleşkesi Bozova Yerleşkesi Hilvan Yerleşkesi Siverek Yerleşkesi Suruç Yerleşkesi Viranşehir Yerleşkesi Harran Üniversitesi 20. Yıl H atıra Kitabı

10 2.7. Harran Ünıversitesi'nin Sosyal T esisleri Uygulama Oteli (Kültür Evi - Balıklıgol Civarı) Sarayönü Kız Y u rd u Çok Katlı Otopark (Sarayönü) Feyzullah Efendi Konağı (Osmanbey Yerleşkesi) Sosyal Tesis (Osmanbey Yerleşkesi) Merkezi Kafeterya (Osmanbey Yerleşkesi) Yarı Olimpik Kapalı Yüzme Havuzu (Osmanbey Yerleşkesi) Stadyum (Osmanbey Yerleşkesi) Kapalı Spor Salonu (Osmanbey Yerleşkesi) Amfitiyatro (Osmanbey Yerleşkesi) Kapalı Spor Salonu (Yenişehir Yerleşkesi) Personel Yemekhanesi (Yenişehir Yerleşkesi) Harran Kafeterya (Eyyübiye Yerleşkesi) Ten s Kortu (Fyyübiye Yerleşkesi Çim Saha (Eyyübiye Yerleşkesi) Basketbol Sahas: (Eyyübiye Yerleşkesi) Eyyübiye Yerleşkesi Lojm anları Şair Nabi Yerleşkesi Lojmanları Osmanbey Yerleşkesi Lojmanları Yenişehir Lojm anları Merkezi Derslik (Osmanbey Yerleşkesi) Teknokent (Şair Nabi Yerleşkesi) Arş. Uyg. Hast. (Osmanbey Yerleşkesi) Merkezi Laboratuvar (Osmanbey Yerleşkesi) Veteriner Fakültesi Hayvan Hastanesi (Eyyübiye Yerleşkesi) Merkez Kütüphanesi (Osmanbey Yerleşkesi) Arboretum (Osmanbey Yerleşkesi) Süt Ürünleri Fabrikası (Fyyübiye Yerleşkesi) Tören Alanı (Osmanbey Yerleşkesi) Atık Su Arıtma Tesisi (Osmanbey Yerleşkesi) Mediko Sosyal Binası (Osmanbey Yerleşkesi) HRÜ Matbaası (Eyyübiye Yerleşkesi) HRÜ Radyo Stüdyosu (SB MYO - Eyyübiye Yerleşkesi) HRÜ TV Studyosu (SB MYO - Eyyübiye Yerleşkesi) HRÜ Yayım ları HRÜ Süreli Yayım ları Harran Üniversitesi'nin Verdiği Ödüller Harran Üniversitesi'ne Destek Veren Sivil Toplum Kuruluşları Harran Üniversitesi Geliştirme Vakfı (HÜGEV) S.S. Harran Eğitim Kooperatifi Pek Yüce Gönüllüler Derneği...131

11 İçindekiler Basında Harran Üniversitesi Proje G ö rselleri Rektörler Prof. Dr. Servet ARMAĞAN Prof. Dr. Aytekin BERKM AN Prof. Dr. Mahmut SERT Prof. Dr. Haluk SORAN Prof. Dr. Uğur BÜYÜKBURÇ Prof. Dr. İbrahim Halil M UTLU Rektör Yardımcıları Prof. Dr. Mustafa BOYBAY Prof. Dr. Gürbüz AKSOY Prof. Dr. İsmet BAYSAL Prof. Dr. İbrahim DÜZEN Prof. Dr. M. Yaşar ÜNLÜ Prof. Dr. Sami TAŞÇI Prof. Dr. Mehmet KANDİL... ISO Prof. Dr. Ali Sayıl ERDOĞAN Prof. Dr. Uğur BÜYÜKBURÇ Prof. Dr. Faruk İNCE Prof. Hüseyin ERKAN Prof. Dr. Ural DİN Ç Prof. Dr. Selçuk YÜCESAN Prof. Dr. İbrahim Halil MUTLU Prof. Dr. Ahmet Ruhi MERMUT Prof. Dr. Atilla G Ü R Prof. Dr. Bilge ERDİLLER Prof. Dr. Zuhal KARA Prof. Dr. Halil KIRN AK Prof. Dr. Ali Ziya KARAKILÇIK Prof. Dr. Ahmet YILM AZ Prof. Dr. Ercan YENİ Genel Sekreterler İsmail B EN EK Öğr. Gör. Necmi DEDEOĞLU Mehmet Ali KILIÇ Öğr. Gör. M. İhsan ŞENOCAK Prof. Dr. Ali SEYREK Okt. Saffet COŞKUN Öğr. Gör. Mustafa Hakkı AYDOĞDU Prof. Dr. Mehmet İRİADAM...158

12 Doç. Dr. Haşan TÜRKM EN Genel Sekreter Yardımcıları M. Kürşat SEFERCİOĞLU Öğr. Gör. Necmi DEDEOĞLU Ekrem KILIÇ Mehmet Ali CEVHERİ Mehmet Ali KILIÇ İbrahim ÇITIRIK Salih CİHAN Haşan Sami AKSÜYEK Öğr. Gör. A. Oktay YAŞAR Ali Rıza ÇO LAK Haşan YAŞAR Senato Ü yeleri ilk Senato üyeleri Yıl Senato Ü yeleri... İ6G 3.6. Yönetim Kurulu Üyeleri İlk Yönetim Kurulu Ü yele ri Yıl Yönetim Kurulu Ü yeleri DÖRDÜNCÜ Eğitim Fakültesi Fen-Edebiyat Fakültesi Güzel Sanatlar Fakültesi iktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ilahiyat Fakültesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Tıp Fakültesi Veteriner Fakültesi Ziraat Fakültesi BEŞİNCİ BÖLÜM: FNSTITÜIFR Fen Bilimleri Enstitüsü Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü ALTINCI BÖLÜM: YÜKSEKOKULLAR VE KONSERVATUVAR Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Sağlık Yuksekokulu Turizm ve Otel işletmeciliği Yüksekokulu Viranşehir Sağlık Yüksekokulu Yabancı Diller Yüksekokulu HARRAN M İ 1JlüJm»<r KMlrMr Ünlnrrıt«Eri

13 İçindekiler 6.6. HRÜ Devlet Konservatuvarı YEDİNCİ BÖLÜM: MESLEK YÜKSEKOKULLARI Akçakale Meslek Yüksekokulu Birecik Meslek Yüksekokul Bozova Meslek Yüksekokulu Ceylanpınar Meslek Yüksekokulu Hilvan Meslek Yüksekokulu Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Şanlıurfa Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu /.8. Şanlıurfa Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Siverek Meslek Yüksekokulu Suruç Meslek Yüksekokulu Viranşehir Meslek Yüksekokulu SEKİZİNCİ BÖLÜM: UYGULAMA ve ARAŞTIRMA MERKEZLERİ Güneş Enerjisi Uygulama ve Araştırma Merkezi (H Ü G EM ) Bilgi Teknolojileri Uygulama ve Araştırma Merkezi (HÜBİTEK) GAP Uygulama ve Araştırma Merkezi (HÜGAP) ATA Su Ürünleri Uygulama ve Araştırma M erkezi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Uygulama ve Araştırma M erkezi Ortadoğu Araştırmaları Uygulama ve Araştırma M erkezi GAP Bölgesi El Sanatları Uygulama ve Araştırma M erkezi Türk Dünyası ve Stratejik Araştırmalar Uygulama ve Araştırma M erkezi Fıstık Uygulama ve Araştırma Merkezi Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (H ARÜSEM ) Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (HARUZEM ) Çocuk Eğ timi Uygulama ve Araştırma Merkezi DOKUZUNCU BÖLÜM: REKTÖRLÜĞE BAĞLI BÖLÜMI FR Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölüm Başkanlığı Enformatik Bölüm Başkanlığı Türk Dili Bölüm Başkanlığı Yabancı Diller Bolüm Başkanlığı ONUNCU BÖLÜM: HARRAN ÜNİVERSİTESİ DAİRE BAŞKANLIKLARI Bilgi İşlem Daire Başkanlığı İdari ve Mali İşler Daire Başkanlığı Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Öğrenci işleri Daire Başkanlığı Personel Daire Başkanlığı Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı Harran Üniversitesi 20. Yıi H atıra Kitabı

14 10.8. Yapı İşleri ve Teknik Daire Başkanlığı ONBİRİNCİ BÖLÜM: HARRAN ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜNE DOĞRUDAN BAĞU KURUL ve KOMİSYONLAR Hukuk Müşavirliği Üniversite Hastaneler Baş Müdürlüğü Özel Kalem B irim i Döner Sermaye İşletme M üdürlüğü HRÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü (HÜBAK) I.1.6. Eğitim-Öğretim Planlama Uzmanlığı B irim i I I.7. İç Denetim B irim i Hayvan Deneyleri Yerei Etik Kurulu Basın-Yayın ve Halkla İlişkiler M üdürlüğü Sosyal Etkinlikler Komisyonu Avrupa Birliği O fisi Farabi O fisi

15 H Ä Ü R rkto rtuk 8 in a v Yccv>ehir Yerir$kosi Harran Ünivtrsitai 20. Ytf H am a Kitain

16 Önsöz Kuruluşundan bugüne geçen 2 0 yıllık süre içinde Üniversitenin k u r u lu ş u n a, g e liş m e s in e ve başarılarına katkı sunan kişi ve kurumların bir vefa anlayışı ile belgesel olarak kayda geçirilmesi amacıyla hazırlanan 20. yıl hatıra kitabını sunm aktan büyük bir mutluluk duyuyorum. Bu k ita p, bugüne k a d a rk i öykünün yazılm ası vesilesiylet bundan sonra tutulacak kayıtlara da m odel oluşturacaktır. Aynı z a m a n d a, 2 0 y ıllık sü reçte oluşturulan bilim, sanat ve spor etkin lik lerin d en seçilm iş bazı gelişm elerin vitrine konulm ası, bugün gelinen noktanın ve Harran Clniversitesi'nin kurum sallaşm a sürecinde verilen emeğin göstergesi olacaktır. Bilgisayardan cep telefonuna kadar bir çok teknolojik gerecin ve bu gereçlere bağlı olarak oluşan sanal ortam ların hayata şekil verdiği günleri yaşıyoruz. Takibi güçleşen hzlı değişim yaşantılarını içeren bu süreçte hazırladığım a 20. yıl hatıra kitabını geleceğe yazılan b i r m e k t u p o l a r a k değerlendiriyorum. H/-PP/-Î1 :Jf (i /EPoITE-'SI r f I i Prof. Dr. İbrahim H a fif M U T LU Rektör

17 (A i C im K ür hit XVI Harran Üniversitesi 20. Yıl H atıra Kitabı

18 M Giriş Şanlıurfa, bilim, kültür ve medeniyet tarihinde önemli yere sahip olan bir kenttir. Tarih boyunca farklı adlarla anılan ou kentin çok eski bir geçmişi vardır. Şanlıurfa ve çevresindeki İlk yerleşim yerleri, Paleolitik Çağ'a kadar uzanmaktad r. Dünyanın ilk evleri, şehir merkezinde bulunan Balıklıgöi civarında, günümüzden yıl önce yapılmıştır. İl sınırları içinde yer alan Göbeklitepe'de, yıllık dünyanın en eski tapınak kalıntıianna ra stla n m ıştır. Tarım sal fa a liy e tle r de günümüzden yıl önce ilk defa bu topraklarda başlamış ve buradan dünyaya yayılmıştır. Tarihte, çok tanrılı dinlerin önemli merkezlerinden biri olan Şanlıurfa, dünya kültüründe dinler tarihi açısından da önemli bir yere sahiptir. Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam dinlerinin peygamberlerinin atası olan Hz. İbrahim'in bu kentte doğjp yaşadığına ve burada ateşe atıldığına inanıldığından Şanlıurfa, her üç dine mensup topluluklarca kutsal kabul edilmiştir. Dünyanın İlk eğitim kurumianndan sayılan Harran Okulu da, M.Ö. II. binde bu topraklarda kurulmuştur. Sosyal, kültürel, turizm ve tarım sal yapısıyla Türkiye'nin önde gelen illeri arasında yer alan Şanlıurfa; bugün de eski çarşıları, tarihî evleri, geleneksel el sanatları, zeng.n mutfağı, çiğ köftesi, sıra geceleri, türküleri, mûsikî ustaları, yaşanan ve yaşatılan otantik yapısıyla zengin kültürünü sürdürmektedir. Tarihte görkemli mimari eserlerle süslü olan Şanlıurfa, günüm üzde de bu zengin dokusunu korumaktadır. Balıklıgöl, Hz. İbrahim ve Hz. Eyüp Peygam ber m akam ları ile inanç turizminin en önemli merkezleri arasında yer almaktadır. Türkiye Cumhuriyeti'nin en büyük entegre projesi olan Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Şanlıurfa'nın verimli topraklarını daha da bereketlendirmekte ve kentin sosyokültürel çehresini pozitif yönde değiştirmeye devam etmektedir. Dünyanın ilk üniversitesi sayılan Harran O k u lu 'n u t o p ra k la r ın d a b a rın d ran Şanlıurfa'da, bilim meşalesi, 1992 yılında Harran Üniversitesi'nin kurulmasıyla, hiç sönmemek üzere yeniden yakılmış oldu. Amblem/logoda da sembolize ediidiği gibi, sevgi ve birliğin simgesi o an bir "yürek'ten filizlenen Harran Üniversitesi, Şanlıurfa ve bölge İnsanına ihtiyacı olan b Igl ışığını yaymaya başlamıştır. Harran Üniversitesi, temelinin atıld ğı 1992 yılından bugüne misyonunu, bilimin ışığında aydın İnsanlar yetiştirmek olarak belirledi. Eğitimde; araştırıcı, sorgulayıcı, kendini geliştiren, özgüvenli ve üreten bireyler yetiştirmeyi temel ilke olarak benimsedi. Her yıl binlerce genç, bu bilim yuvasına kayıt yaptırırken, yine her yıl binlerce genç, bu ülkenin geleceğini yeniden İnşa etmek üzere bu bilim ocağından, Cumhuriyet'i özümsemiş, Atatürk ilke ve devrimlerine bağlı, araştıran, İlkeli, yenilikçi ve özgüvenli bir birey olarak mezun olmaktadır. Harran Üniversitesi, Cumhuriyet'ten aldığı güçle, bilimin ışığında aydın nesiller yetiştiren, dünya standartlarını yakından takip eden, ilkeli, yenilikçi ve çağdaş bir yönetim anlayışıyla, dünya üniversiteleri arasındaki y e rin i a lm a k ü zere e m in a d ım la rla yürümektedir yılında 26'sı öğretim üyesi olmak üzere top'am 105 öğretim elemanı ile yola koyulan Harran Üniversitesi, bugün 875 akademisyen, 900 İdari personel ve yaklaşık öğrencisi ile ülkemizin, eğitim hizmeti veren sayılı kurumlan arasında yer almayı başarmıştır. Harran Üniversitesi, geçen 20 yıllık süreç içinde 10 fakülte, 5 yüksekokul, 1 devlet konservatuvarı, 11 meslek yüksekokulu, 3 enstitü, 12 uygulama ve araştrma merkezi, teoknokent, tıp fakültesi hastanesi, 1500 kişilik kapalı spor salonu, yarı olimpık yüzme havuzu, stadyumu, merkez laboratuvarı ve daha pek çok birimiyle; bilimsel, kültürel ve sosyal alanlardaki çalışmaları; sağlık, turizm, tarım ve sanayi alanlarında yürüttüğü projelerle Şanlıurfa ve ülkenin gelişimine katkıda bulunmanın haklı gurur ve mutluluğunu yaşamaktadır. Kaliteden ödün vermeden ge işimini sağlayan Harran Üniversitesi, bir "Dünya Üniversitesi" olma yolunda emin adımlarla yürümektedir. Harran Üniversitesi, geçen 20 yıllık süreç içinde olduğu gibi, gelecekte de bilim meşalesini yakmaya ve çevresini aydın atmaya devam edecektir. H R Ü 20. V ı! H atıra Kitabı Hazırlama Komisyonu

19 B irin ci Bölüm: Kuruluş Ö ncesi Dönem 1.1. UrfaTarihi* Urfa ve çevresi, medeniyet tarihinde önemli bir yere sahiptir. Urfa şehri tarih boyunca farklı isim lerle anılmıştır. Aynı şekilde Urfa şehrinin bulunduğu bölgenin de tarih boyunca farklı isim lerle anıldığını g ö rm e k te y iz. Bu a d la n d ırm a la rın en bilinenleri Osrhoene ve el-cezire'dir. Bölge, Roma dönem inde O srh o ene, A raplar t a r a f ı n d a n d a e l- C e z ir e o la r a k adlandırılmıştır. Bunun sebebi bu bölgede yer alan ovaların, Fırat ve Dicle nehirlerinin kuzey kısımlarıyla çevrelenmiş olmasıdır. Bu dönemde bölge öç kısma ayrılmaktadır: Diyar-ı Rabia, Diyar-ı Mudar ve Diyar-ı Bekr. Bu isimler İslam öncesi dönemde Sasaniler tarafından yerleştirilen üç Arap kavmi olan Rabia, Mudar ve Bekr'den gelmektedir. Urfa bölgesinin Osrhoene ve el-cezire İsimleri kadar meşhur olmayan bir başka ismi ise "Akur Bölgesi dir. Makdisî, Ahsenü't- Tekâsîm adlı eserinde el-cezire bölgesini "Akur Bölgesi" olarak isimlendirmiştir.' Kentin ismiyle İlgili bir görüşe göre Urfa adının aslı olan Orhai Arapça kaynaklıdır. Buna göre Orhai Arapça "suyu bol" anlamına gelen Vurhal'ye dönüştüğü yolundadır. Orhai'nin Orhe, Orha gibi fa rk ı kullanılışları sonunda Urfa olarak ortaya çıkm ıştır.' Yunanlılar'da bu şehre, Miyah (sular) carîyesi güze manasında Kaliura demişlerdir.4 Bir başka görüşe göre Urhai sözcüğü Yunanca O s r h o e n e e, L a t in c e O r r p e i'd e n kaynaklanmıştır. Bu sözcük "kale" ya da "pınar" anlamına gelmektedir. Urfa'ya "U r veya "Ur-Keldanin" diyen tarihçiler de vardır. Fakat "U r" Irak'ta ve Fırat sahilinden biraz uzakta, Babil şehrinin güneyindedlr.' Bu nedenle Urfa mn esk; adına "U r" veya "Ur-u Keldanin" demek doğru değildir. Kentin bir adı da Edessa'dır. Ayrıca Edessa koloni dönemi olarak adlandırılan dönemde de bazı isimlerle adlandırılmıştır. Bu dönem 215 yılından başlar, yıkılışına kadar devam eder. Segal, Edessa sikkelerinden yola çıkarak kentin Romalı yöneticilerinin adlarıyla isimlendirildiğini belirtmektedir. Buna göre şehir için 215'te Aurelia, Antonina adları ku lla n ılm ıştır. M acrinus'un hâkim iyeti d ö n e m in d e b u n la rın y e rin i O p e llia, Macrinina adları almıştır. Edessa kolonisi Marcia, Aurelia, Antoniana ve daha sonra Alexandria veya Alexandriana adlarıyla anılmıştır. K e n tle rin is im le ri, a slın d a kentin kuruluşuyla ilgili birtakım ipuçlannı da verir. Abu'l Farac ile Süryani Mihail'in kentin kuruluş hikâyesini Hz. Nuh dönemine kadar götürmeleri Urfa şehrinin kuruluşu ile ilgili a b a r t ı l ı b i r y a k l a ş ı m o l a r a k d e ğ e rle n d irile b ilir. Kentin kuruluşunu mitoloji kahramanlarına dayandıran görüşler de bulunmaktadır. Abu'l Ferec Enoh'un 180 şehir kurduğunu ifade etmektedir. Ona gore Edessa bu kentlerin en büyüğüdür. Urfa ve çevresindeki yüzey araştırmaları ve kazı çalışmalarında ise Paleolitik doneme ait bazı buluntulara rastlanılmıştır. Birecik ile Nizip ilçesi arasında kalan, Fırat Nehri sekilerinde ve ilçenin 5-6 km kuzeybatısındaki Surtepe ile güneybatıdaki Tilvez Köyü arasında kalan sekilerde, Birecik Yöresinde yapılan yüzey araştırmasında, Türkiye'nin ilk yontma taş buluntusu olma özelliği taşıyan aletler bulunmuştur. Bunlardan çakmaktaşından yapılmış 20x9 cm. boyutlarında büyük el baltası en ilginç o anıdır. Yine Bozova ilçesi yakınlarında yer alan SöğütTarlası mevkiinde yapılan kazı çalışmasında, yüzeyden 1-1,5 m etre altta bulunan çakm aktaşınd an yapılmış aletlerin Paleolitik Çağ'a ait olup olmadıkları kesin olmamakla birlikte genelde bir dilgi (ince, uzun, basit, taş el aletler) endüstrisi olarak değerlendirilmiştir.* Yine Urfa ve çevresinde yapılan yüzey araştırmaları ve kazı çalışmalarında Mezolitik (orta taş devri) döneme ait buluntular ve m erkezlerin başında Şanlıurfa Bozova ilçesinin yaklaşık 3 km. güneyinde, kayalık bir yörede bulunan Biris Mezarlığı ve Söğüt H am ın Üniversitesi 20. Yıi Hatıra Kitabı

20 Tarlası gelmektedir.1 Urfa kentinin Erken Neolitik Dönemden kalma bir höyük üzerine k u ru lm u ş o ld u ğ u, B a lık lıg ö l ç e v re d ü ze n le m e si e sn a sın d a e ld e e d ile n buluntulardan anlaşılmıştır. Bu kesit kent tarihini M.Ö. 9. ve 8. bin yıllara dek uzanan yerleşimi hakkında bir fikir vermektedir. Bunların yanında Tunç çağı ile ilgili olarak Urfa ve çevresindeki buluntular yalnızca Harran ve Urfa yakınlarındaki Titriş, Kurban, Hassek, Zeytin Bahçeli Höyük, Hacı Nebi, Lidar ve Kazane höyüklerindeki etkilerle sınırlı değildir.î: Bu dönemle ilgili olarak Hitit Kralı i. Hattuşill Kuzey Surlye'dek Yamhad Krallığına karşı savaşmış, başkent Halpa (Halep)'yı yakıp yıktıktan sonra muhtemelen Birecik yakınında yer alan Haşşuva bölgesini zaptetmlştir. Bölgedeki en belirgin Hitit buluntusu Urfa'nın Bozova ilçesine bağlı " L id a r H ö y ü k " d e G e ç T u n ç Ç ağ ı tabakalarında ele geçen mühürde, Hitit kralı Şuppiluliuma'nın çağdaşı olan Karkamış Kralı Kuzi Teşup'un adı geçmektedir.1' Bunlardan başka Urfa ve çevresi Ebla Krallığı nın etki a la n ı için d e de kabul e d ilir. G üney Mezopotamya, M.Ö yıllarından sonra rakip kent devletlerinin dinam zmine şahit olmuştur yılından bu yana GAP çevresinde yapılan kazılar sonucunda Urfa'nın Ebla Krallığının etki alanında olduğu anlaşılmıştır. Ebla Krallığının merkezi Ebla'da (Teli el-mardikh) yapılan arkeolojik kazılarda elde edilen çivi yazılı arşivlerde, Harran ın Zugalum adındak bir kraliçe tarafından yönetildiği anlaşılmaktadır." Urfa bölgesinin M.Ö tarihleri arasında ise Babil İdaresine girdiğini görmekteyiz. Daha sonra Osrhoene Edessa'da (Urfa) M.Ö. yaklaşık 132 den 244 e kadar hüküm süren aramı kökenli bir hanedanın kurmuş olduğu krallığı görmekteyiz. Krallığın en belirgin yanı ise Edessa kralı V. Abgar Ukomo (M.Ö. 4 ile M.S. 50 arasındavnın İsa Mesih'le yazışması ve Hıristiyanlığı kabul etmesidir.1' Bölgemiz 3. Yüzyılla 7. Yüzyıl arasında Roma-Bizans ile Pers Sasa n i a ra sın d a ça tışm a sa h a sı olmuştur. İslami döneme gelindiğinde, Urfa'nın M ü slü m an larla ta n ışm a sı d ö rt h alife döneminde gerçekleşmiştir. Hz. Ömer 639 yılında Ebu Ubeyde'nin vefatından sonra İyad b. Ganem'i Humus ve Kinnesrln başta olmak üzere Mezopotamya'yı ele geçirmek suretiyle nüfuz alanını geliştirmek göreviyle biriikte vali tayin etti, iyad'ın senenin ikinci yarısında bu sahaya girdiği kabul edilir.'1 Müslümanlar bölgenin fethi için 639 yılının ik in c i y a rıs ın d a İy â d b. G a n e m 'in k u m a n d an lığ ın d a e l-c e z ire 'n in diğer şehirleri gibi Urfa'yı da ele geçirdi. Müslüman Arapların bölgeyi fetih çabalarına karşılık Bizans İmparatoru Heraklius'un 627 yılından itibaren bölgeyi elinde tutma çabalan artm ıştır, im parator Herakılus el-cezire Bölgesinde başta Hıms'ı kurtarmak amacıyla Ruha'dan askeri açıdan yararlanmaya gayret göstermiş ancak İmparator bölgede varlık gösteremeden İstanbul'a dönmek zorunda kalmıştır.1 Diğer taraftan İyad'ın vefatından sonra kaynaklarımızın ifade ettiğine göre rqji - - HARRAN ÜNİVERSİTESİ Tariftin tx J I M m t i p t i n IU }U 6 ) ı B&tı,r K jii& r Ü nivtm toi

21 B irin ci Bölüm: Kuruluş Ö ncesi Dönem Halife, Sa'd b. Amir b. Hizyam el-cumahi'yi hâkimiyet sahası el-cezireyi de teşmil eden Hıms amilliğine tayin etmiştir. Hz. Ömerden sonra Hz. Osman da halifeliği sırasında bölge ile ilgilenmiştir. Halife Hz. Osman, Umeyr b. Sa'd'ın hastalanarak vazifesinden affını ric3 etmesi üzerine, Halife onu Hıms emirliğinden almıştır. Hıms ve Kinnesrin'i de Muaviye'nin emrine vermiştir. Belazuri, Halife Osman'ın Umeyr'i el-cezire valiliğinden azlederek burasını ve Suğur'u Muaviye'nin emrine verdiğini ve ona Şimşat'a gaza etmesin veya ettirmesini buyurduğunu, Muaviye'nin de Habib b. Mesleme ile Şatvan b. el-muattal'ı gönderdiğini ve bu zatların da dördüncü Arminiya'yı Ruha sulhu şartlarıyla fethetmiş olduğunu belirtmektedir.1 Esasen Bölge, M üslüm anların fetih girişiminden önce Arap göçebe kabilelerin akınına uğrayarak yerleşime açılmıştır. Bu iskânlardan sonra ise Urfa ve çevresi, bölgeye yerleşen kabilelerin isim leriyle adlandırılmaya başlanmıştır. "Mudarlılar'm diyarı" anlamına gelen "Diyar-ı M udar" adı verilen bölgemiz İslam döneminde Hz. Osman zamanında Muaviye b. Ebi Süfyan'ın yönetiminde iskân edildi. Hz. Osman'ın isteği üzerine Muaviye Ruha bölgesine Mudar k a b ile s in i ş e h irle rd e n uzak y e rle re y e r le ş t ir d i. M u d a r a ş ir e t in in isk â n edilmesinden sonra bölgeye başta Kayslılar olmak üzere Numeyr, Ukayl ve Suleym gibi göçebe kabileler yerleştirildi. Muaviye bu suretle Emevi hilafetinin temel direklerinden birim teşkil edecek olan bölgelerden birini daha idaresi altına almış oldu. Bu dönemde Urfa ve çevresi Bizans saldırılarına karş:, bir üs olarak kullanılmıştır. Nitekim Edessa M üslüm anlarca 644 de Suruç'a yapılan Bizans saldırısın durdurmak için üs olarak kullanılmıştır.11 Hz. Osman'ın H. 35 (M. 17 Haziran 656)'da şehid edilmesi üzerine Hz. Ali ile Muaviye mücadelesinin en mühim safhası Diyar ı Mudar bölgesinin hemen yanı başında Siffin'de cereyan etm iştir. Bu durum a paralel olarak bölgenin İslam dünyasında ortaya çıkan ihtilaflardan da etkilendiğini görmekteyiz.14 Dıyar-ı Mudar bölgesinde Muaviye'nin halifeliği döneminde herhangi ciddi bir huzursuzluk olmamakla birlikte selefleri Yezid ve II. Muaviye dönemlerinde bölgemiz Arap kabilelerinin mücadelelerine tanıklık etmiştir. Benzer şekiide Emevi hanedanı ü yelerin in kendi a raların d a çatışm ası bölgemizi yakından ilgilendirmiştir. Hişam'ın oğullan Süleyman ile İbrahim'in Mervan b. Muhammed ile giriştikleri taht mücadelesi sonunda Kelb kabilesi Tedmür'e kaçmıştır. İbrahim b. Velid Mervan b. Muhammed'e biat etmesiyle problem çözülmüştür. Bundan dolayı Mervan b. Muhammed 744'te Şam'a girdi. Bu sırada Mervan'ın üç bin deve yükünden ibaret olan hükümdarlığa ait hâzineleri alıp Harran'a geldiği kaydedilir. Bu dönemde Harran Emevi devleti için önemli bir konumdadır. Hatta İstanbul muhasarasını gerçekleştiren Mesleme b. Aodülmelik, e:- Cezire valisi olarak tayin edildiği dönemde Anadolu'ya yaptığı gazaları hep buradan b a ş la t m ış t ır.16 A y rıc a M e s le m e b. Abdulm elik'in bölgenin m erkezi olarak Kınnesrîn yerine Harran'ı tercih ettiği a n la şlm aktad ır. Bu seb eple M eslem e Harran'da bir saray yapmıştır.1 Bölgenin diğer önemli bir merkezi olan Urfa'ya gelince, Abdülmelik tahta geçer geçmez Athanasius Gauma'yı11 Urfa'dan çağırmış ve idareyi yeniden tanzim etmes İçin Mısır'a kardeşi Abdulaziz'in yanına göndermiştir.1* Doksan küsur yıl süren Emevi iktidarı boyunca Ömer İbni Abdülaziz'in kısa hilafet dönemi Emevi tarihi içinde apayrı bir özellik taşır. Adaletin Hamın Üniversitesi 20. Yıf Hatıra Kitabı

22 tüm yönleriyle gerçekleştiği bu dönemde Ömer, kendinden evvelki zalim ve zorba idarecileri, vali ve kumandanları azlederek yerine adil idarecileri tayin etti. Halife'nin bölgemizle ilgili tasarrufu ise Urfa ve çevresindeki bazı yöneticileri değiştirmekle işe Daşlamış olmasıdır. Bu tayinlerin yanısıra birçok vilayete yeniden kadılar, zekât memurları tayin etti. ' Ömer b. Abdülaziz 718 de Antakya ve İskenderiye okulunun hocalarını istihdam etmiştir. Hor ran Gene/ Görünüm Ocak 750 yılında vuku bulan Emevi Abbasi mücadelesi Emevilerin yıkılmasıyla neticelendi ve bundan sonra bölgemiz Abbasilerin yönetimine girmeye başladı.*1bu sırada Emeviler e karşı tatbik edi en cezalar Suriye ve el-cezire A rap ları'nı isyana sevketmiştir. Bu isyanların ilki 751 Temmuz sonunda Kinnesrin'de baş gösterdi. Bu isyanı Zufer b. Haris'in torunu Ebu l-verd Mez'ace b. Kevser lid erliğindeki K ayslılar Ebu Muhammed es-süfyanryi halife ilan ederek isyan ettiler. Ancak Abbasi iktidarına karşı yapılan Emevi iktidarını geri getirme çabası olarak algılanabilecek bu teşebbüs, Abdullah b. Ali komutasındak Abbasi ordusunca b a s t ır ıld ı. A b b a si ik tid a rın a k a rşı bölgemizde çıkan ikinci isyan Ebu'l-Verd in isyanıdır. Diyar-ı M udar ahalisinden de destek aian bu teşebbüs ile Ebu'l-Verd Harran'da Abbasi valisi olan Vlusa b. Kaab'ı kuşattı. Ancak daha sonra düzenli bir topluluk olmaktan uzak olan bu isyancıların liderliğini Ishak b. Müslim el Ukayli'nln1 geçmesiyle isyanın çehresi değişmiştir, ishak b. Müslim liderliğindeki el-cezire kuvvetleri Harran'ı iki ay kuşattı. Fbu'l-Seffah iktidarına karşı eylem lere son bir nokta koymak amacıyla kardeşi Cafer'i görevlendirdi. Ebu Cafer in gelişinden haberdar oîan İshak b. Vlüslim kuşatmayı kaldırarak Urfa'ya çekildi, ishak b. Müslim kardeşi Bekkar ı, Bureyka liderliğindeki Diyar-ı Rabialılara yardım için M ardin'e gönderdi. M usa b. Kaab'ın birliklerinin katılmasıyla daha da güçlenen Ebu Cafer, Ra*ka üzerinden Diyar-ı Rabiaya gelerek B ureykayı öldürdü ve böylece buradaki isyan bastırıldı. Diyar-ı Rabia'da bir varlık gösteremeyen Bekkar kardeşi ishak b. Müslim'in yanma Urfa'ya dondu, ishak b. Müslüm el Ukaylî kardeşi Bekkar'ı Urfa da bırakarak muhtemelen savunmaya daha erverişli olduğu gerekçesi veya durumun aleyh erine döndüğünü görmesi nedeniyle el-ukayli Urfa'yı terkederek Samsat a çekildi. Yedi ay süren Samsat kuşatması İshak ın teslim olm asıyla n e tice le n m iştir. Bu donemde Abbasi topraklarında teşekkül eden Tulunoğulları, ihşidîler ve Fatımîler gib bazı İslam d evletle ri de Selçukluların fethinden önce Suriye ve Filistin toprakların hâkimiyetleri abında tutmaya başladılar.11bu devletlerin merkezleri Mısır olduğu için Suriye-Filistin bölgesinin hâkimiyetleri altına aldıkları dönemlerde el Cezire bölgesine gönderm iş oldukları valiler aracılığıyla bölgeyi yönetm eye çalıştılar.k Örneğin Ahmed b. Tolun kölesi Lü'lü'yü, Dıyar-ı Mudar bölgesinin valisi olarak tayin etmiştir. H. 269 yılında ise Diyar-ı Mudar'ın idaresi Sacoğullarından Muhammed b. el-afşin'e verildiğini görm ekteyiz. Selçuklular zamanında Urfa ve çevresine ilk Türk girişi, Tuğru Bey dönem inde olmuştur. İbrahim Yınal'dan kaçan Türkmen toplulukarı Urfa'ya kadar gelmişlerdir yılında m ücahitler yeniden Anadolu'ya girm şle r, 1060 sen esin d e Y akuti'n in başkanlığı ve idaresindeki Türkmenlerden bir grup komutan Altuntok ile birlikte Bizans ü lkesin e doğru hücum a g e çtile r. Bu donemde Salar-ı Horasan, Dicle kenarındaki kalelerin birçoğunu a dı ve Urfa'ya birkaç sefer düzenlemesine rağmen alam adı.11 Öte HARRAN ÜNİVERSİTESİ W ım tv AMmhptin & B&tı,r K jii& r Ü nivtm toi