ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 1 ELEKTRİKİ BÜYÜKLÜKLER, AST ve ÜST KATLARI

Transkript

1 ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 1 ELEKTRİKİ BÜYÜKLÜKLER, AST ve ÜST KATLARI Ast ve üst katlar Sembolü Çarpanı 10 üzeri şeklinde Terra T 1,000,000,000, Giga G 1,000,000, Mega M 1,000,000 (1 milyon) 10 6 kilo k Birim 10 0 mili m 1/ mikro µ 1/1,000, nano n 1/1,000,000, piko p 1/1,000,000,000, ÖRNEKLER: 1) 10 kv=10000 V

2 2) 0.12 A=120 ma 3) 100 nf=0.1 µf 4) 100 MB=0.1 GB 5) 1 THz =1000 GHz 6) 100 pf=0.1 nf 7) 47kΩ =47000 Ω 8) 150 kw= W Ön Çalışma Soruları: 1) 15 kg=? gram 2) 250 mm=? metre 3) 90 GHz =? MHz. 4) 12 kwh=? Wh. 5) 200 ma=? µa 6) 100GB=? TB Multimetre: Çoklu Ölçer veya Ölçü aleti Bu ölçü aletleri, modeline bağlı olarak doğru ve alternatif olarak akım, gerilim, direnç ve frekans gibi değişkenleri ölçebilmekte ve transistör, kondansatör, süreklilik testi gibi testleri yapabilmektedir. Multimetrelerin; kademeleri el ile seçilen veya otomatik kademe seçimi yapan tipleri mevcuttur. Multimetreler ile ölçüm yaparken önce ölçülecek büyüklük seçilir. Örneğin; gerilim ölçülecekse V ile belirtilen Voltmetre konumu; akım ölçülecekse A ile belirtilen Ampermetre konumu; direnç ölçülecekse OHM konumu gibi uygun seçim yapılmalıdır.

3 ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY 2: DİRENÇ RENK BANTLAMASI ve OHMMETRE İLE DİRENÇ DEĞERİ ÖLÇMEK Direnç Ölçümü: Direnç ölçümü için DMM (Digital Multi Metre ) komitatörü omega (Ω) işaretinin olduğu kısıma getirilir. Direnç ölçümü yaparken kutupların bir önemi yoktur. Kırmızı ve siyah kablolar direncin istenilen herhangi bir bacağına temas ettirilebilir. Siyah kablo direncin bir bacağına ve kırmızı kablo direncin diğer bacağına temas ettirildikten sonra direncin değeri ekranda görüntülenir. Direnç ölçerken direncin bir bacağına değebilirsiniz fakat iki ayağına birden değmek yanlış değer ölçmemize neden olur.(paralel bağlantı) DİRENÇ RENK KODLAMASI RENK SAYI ÇARPAN TOLERANS SICAKLIK KATSAYISI Siyah 0 1= Kahve 1 10=10 1 ± 1 % 100 ppm Kırmızı 2 100=10 2 ± 2 % 50 ppm Turuncu = ppm Sarı = ppm Yeşil 5 Yüzbin=10 5 ± 0.5 % Mavi 6 1 milyon=10 6 ± 0.25 % Mor 7 10milyon=10 7 ± 0.1 % Gri milyon=10 8 ± 0.05 % Beyaz 9 1 milyar= Gümüş =10 2 ± 10 % Altın - 0.1=10 1 ± 5 % Renksiz - - ± 20 % Aşağıda örnek olarak 10 kω luk bir direncin ölçümü gösterilmektedir.

4 ÖRNEKLER: ÖN ÇALIŞMA SORULARI: 1)Kırmızı+Kırmızı+Turuncu+Altın 4 renkli direncin renk değerini belirtiniz. 2)Yukarıdaki direncin tolerans değer aralığını belirtiniz. 3)Mavi+Kahve+Siyah+Altın 4 renkli direncin renk değerini toleransı da hesaba katarak belirtiniz. 4) 22kΩ,56 kω,100ω dirençlerin renklerini tahmin ediniz. 5) Tabloda 2. Ve 3. Kolonları doldurunuz. Eğer direnç daha fazla renge sahipse; Renkler Renk Değeri Tolerans Sınır Aralığı Ölçülen Değer Kırmızı+kırmızı+kırmızı+altın 2200 Ω 2090 Ω R 2310 Ω Kahve+kırmızı+turuncu+altın Kırmızı+kırmızı+Turuncu+altın Kahve+siyah+kırmızı+altın Kahve+siyah+siyah+kahve+kahve Turuncu,turuncu,kırmızı,kırmızı,kahve Mavi,gri,kahve,turuncu,kahve Sarı,mavi,turuncu,altın Deneysel çalışma: Yukarıdaki tablonun 4. Kolonunu doldurunuz.

5 ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY 3: SERİ BAĞLI DİRENÇLER, PARALEL BAĞLI DİRENÇLER, OHMMETRE İLE DİRENÇ DEĞERLERİNİ ÖLÇMEK

6 R1=1K Dirençler seri bağlanınca eşdeğer toplam direnç, direnç değerlerinin RT=3.2 K R2=2.2 K toplamı kadar olur.rt=r1+r2 R1=100 ohm R2=22 ohm R3=33 ohm _ = RT=155 ohm ÖRNEK: Aşağıdaki gibi bağlı üç direncin eşdeğerini bulunuz.(r AB =?) R AB = R 1 +R 2 +R 3 = =7160 Ω ± %5 A Dirençler paralel bağlanınca R1 R2 R3 100 ohm 220 ohm 330 ohm eşdeğer toplam direnç 1/RT=1/R1 +1/R2 +1/R3 _ = RT=56.89 ohm formülü ile bulunur B 10 K A 1 K B A = _ RT= B 909 ohm

7 Ön Çalışma Soruları:Sayfanın arkasına çözünüz. 1) 2K2 ve 3K3 iki direnç birbirine seri bağlanmıştır. Devre şemasını çiziniz ve ohmmetrenin okuması gereken eşdeğer direnç değerini bulunuz. 2) 100Ω,220Ωve 330Ω değerinde ve altın toleransında 3 direnç birbirine seri bağlıdır. Devre parçasının şemasını çiziniz ve ohmmetrenin okuması gereken eşdeğer direnç değerini bulunuz. Toleransı da hesaba katarak değer aralığını belirtiniz. 3) 2K2 ve 3K3 iki direnç birbirine paralel bağlanmıştır. Devre şemasını çiziniz ve ohmmetrenin okuması gereken eşdeğer direnç değerini bulunuz. 4) 100Ω,220Ωve 330Ω değerinde ve altın toleransında 3 direnç birbirine seri bağlıdır. Devre parçasının şemasını çiziniz ve ohmmetrenin okuması gereken eşdeğer direnç değerini bulunuz. Toleransı da hesaba katarak değer aralığını belirtiniz. DENEY ÇALIŞMASI: Elimizde bulunan 5 adet direnci birbirine seri ve paralel bağlayıp hesaplanan ve ölçülen direnç değerlerini kaydediniz. R1 R2 R3 R4 R5 Bağlantı Hesaplanan Değer Ölçülen Değer Tolerans değer aralığında olup olmadığı R1 seri R2 bağlı R1 paralel R2 bağlı R3 seri R4 bağlı R3 paralel R4 bağlı R1,R3 ve R5 seri bağlı R1,R3 ve R5 // bağlı R2,R4 ve R5 seri bağlı R2,R4 ve R5 // bağlı

8 ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 4: VOLTMETRE ve GERİLİM ÖLÇMEK Elektrik yüklerinin veya elektrikle yüklü parçacıkların belirli bir yönde akmasını sağlayan kuvvete; elektro motor kuvvet (emk),gerilim, potansiyel fark veya voltaj adı verilir. Birimi volttur. Voltmetre ile ölçülür. Voltmetre gerilimi ölçülecek elemanın uçlarına paralel bağlanır. Alternatif akım ve doğru akım için farklı yapıdaki voltmetreler kullanılmaktadır. Yanlış kullanım, hatalı ölçümlere neden olur. Alternatif gerilim ölçen voltmetreler üzerinde ~ simgesi, doğru gerilim ölçenlerde ise simgesi konulmuştur. Voltmetrelerin iç direnci çok yüksektir.(mω mertebesinde) Doğru gerilim(dc) ölçerken kırmızı prob potansiyeli büyük olan uca bağlanırsa,gerilim değeri pozitif okunur. AC yani değişken gerilim ölçerken polarite önemli değildir. Şekildeki gibi seri bağlı iki dirence 12 VDC kaynak bağlıdır.voltmetreler dirençler üzerinde düşen voltajları ölçecektir.

9 LABORATUAR ÇALIŞMASI: 1)Tabloda değerleri verilen dirençleri şekillerdeki gibi seri bağlayınız.ve tabloları ölçülen değerler ile doldurunuz. R 1 R 2 R 3 U Kaynak U R1 U R2 U R3 100Ω 220Ω 330Ω 10 kω 1 kω 22 kω 1 kω 2K2 3K3 16 VDC 22 kω 33 kω 10 kω R 1 R 2 R 3 U Kaynak U R1 U R2 U R3 100Ω 220Ω 330Ω 10 kω 1 kω 22 kω 1 kω 2K2 3K3 kω kω kω 12 Volt AC 2) Deney setindeki DC ve AC gerilim kaynaklarının voltajlarını kontrol ediniz. 3) Ölçü aletini (DMM) alternatif gerilim ölçme komitatörüne getirerek prizdeki gerilimi ölçünüz. 4) Cep telefonunuzun bataryasını ölçünüz. 5) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

10 ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 5: AMPERMETRE ve AKIM ÖLÇMEK Elektrik yüklerinin belirli bir yönde akmasına Elektrik Akımı adı verilir. Başka bir tanıma göre; birim zamanda geçen elektrik yükü miktarına elektrik akımı denir. Birimi Amper dir. Ampermetre ile ölçülür. Ampermetrenin iç direnci çok küçüktür.(devreden geçen akıma etki etmemesi için çok küçük iç dirençli olarak imal edilirler.) Ampermetre devreye seri bağlanır: Akımı ölçülecek devrenin veya hattın enerjisi kesilir. Devre uygun bir yerden açılır, kopartılır. Ampermetre probları bu kopuk noktalar arasına bağlanır. Alternatif akım ve doğru akım için farklı yapıdaki ampermetreler kullanılmaktadır. Alternatif akım ölçen ampermetreler üzerinde ~ simgesi, doğru akım ölçenlerde ise simgesi konulmuştur. Yanlış kullanım, ölçü aletinin yanmasına bile sebep olabilir.( Ampermetreler kesinlikle devreye seri bağlanmalıdır. Paralel bağlandıklarında varsa sigortası atar, yoksa yanar veya bozulurlar.)

11 LABORATUAR ÇALIŞMASI: 1)Tabloda değerleri verilen dirençleri şekillerdeki gibi paralel bağlayınız.ve tabloları ölçülen değerler ile doldurunuz. R 1 R 2 R 3 U Kaynak I R1 I R2 I R3 I anakol 100Ω 220Ω 330Ω 10 kω 1 kω 22 kω 1 kω 2K2 3K3 12 VDC 22 kω 33 kω 10 kω R 1 R 2 R 3 U Kaynak I R1 I R2 I R3 I anakol 100Ω 220Ω 330Ω 10 kω 1 kω 22 kω 1 kω 2K2 3K3 kω kω kω AC 12 V 2) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

12 ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 6: AYARLI DİRENÇLERİN (POTANSİYOMETRE, TRİMPOT, REOSTA) TANINMASI VE ÖLÇÜLMESİ Değişken (Ayarlı) Dirençler: Değişken dirençler yüksek dirençli tel sarımlı ya da karbondan üretilen ve hareket ettirilebilen ortak uçları sayesinde değerleri değiştirilebilen dirençlerdir. Bu tip dirençler devrelerde akım ve gerilim ayarlayıcı olarak kullanılır. Ayarlı dirençler, direnç değerinde duruma göre değişiklik yapılması veya istenilen bir değere ayarlanması gereken devrelerde kullanılırlar. Ayarlı dirençlerin sağlamlıklarını kontrol etmek için ohmmetrenin probları ilk olarak direncin kenar uçlarına değdirilir ve okunan değerin direnç üzerinde yazılı değerle aynı olup olmadığı kontrol edilir. Daha sonra da problardan biri ayarlı direncin orta (hareketli) diğeri ise kenar uçlara sırasıyla değdirilirken direncin ayarı değiştirilir ve okunan direnç değerinin değişip değişmediği kontrol edilir. Değer değişiyorsa ayarlı direnç sağlamdır. AYARLI DİRENÇ ÇEŞİTLERİ Potansiyometre (Pot) : Potansiyometreler; direnç değerleri dairesel olarak döndürülebilen bir mil ya da yatay olarak hareket ettirilebilen bir sürgü ile değiştirilebilen ayarlı dirençlerdir. Potansiyometreler üç bacaklıdır. A ve B uçları arasında sabit bir direnç vardır. Ortadaki uç ise A ucu ile B ucu arasında hareket eder. Direnç değeri değiştirilerek gerilim bölme, başka bir ifadeyle çıkış gerilimini ayarlar.devre direncinin çok sık değiştirilmesi istenen yerlerde kullanılır. Potlar örneğin radyo gibi cihazlarda ses kontrolü için kullanılır. Trimpot:

13 Trimpotların çalışma mantığı potlar ile aynıdır. Tek farkları direnç değerlerinin düz ya da yıldız uçlu tornavidayla değiştirilmesidir. Devre direncinin bir ya da birkaç kez ayarlandıktan sonra bu ayar değerinde sabit bırakıldığı yerlerde kullanılır. Güçleri düşüktür. Elektronik devrelerde sıkça kullanılır. Reosta: Potansiyometrelerin daha güçlülerine, daha yüksek akım değerine sahip devrelerde kullanılanlara da reosta denir. Reostalar yüksek akım ve gerilime dayanıklı olarak imal edilir. Reostalar da devrelerde akım ve gerilim ayarı yapabilmek için kullanılır. Potansiyometreler ve trimpotlar daha çok karbon veya karbon içerikli direnç elemanlarından yapılmasına rağmen, reostalar krom-nikel direnç tellerinden yapılmaktadırlar. DENEY: Yukarıda şeması verilen devreyi protoborda kurunuz. Potansiyometrenin 3 farklı durumu için yukarıdaki tabloyu doldurunuz. 2) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

14 ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 7 DİRENÇ DEĞERİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER Elektrik iletim ve dağıtım hatlarında, elektrik tesislerinde ve elektronik devrelerde kullanılan her bir iletkenin bir direnci vardır. İletkenlerin direnci, iletkenin boyuna, kesitine, yapıldığı malzemenin öz direncine ve sıcaklığına bağlıdır. Bu değerlerin değişmesiyle iletkenin direnci değişir. İletkenin direncinin yükselmesiyle iletken üzerindeki gerilim düşümü de artar. Bu nedenle iletkenin direncinin belirlenmesi ve belirli sınırlar arasında tutulması önemlidir. Bir iletken telin direnci: 1. Telin uzunluğuna (l) 2. Telin kesit alanına (s) 3. Telin cinsine yani yapıldığı maddenin öz direncine (ρ) veya iletkenlik katsayısına (k) ve 4. Sıcaklığa bağlıdır. Şekildeki gibi uzunluğu l,kesit alanı s ve iletkenlik katsayısı k (ve ya özdirenci ρ) olan bir iletken telin direnci; R = l ρ.l veya Formülü ile bulunur. k.s s Uzunluk birimi metre, kesit alanının birimi mm 2 olarak formüle yerleştirilir ise direnç değeri Ω olarak bulunur. Bir iletkenin boyu, direnci ile doğru orantılıdır. Yani boyu uzadıkça direnci de artar, boyu kısaldıkça direnci de azalır. Bir iletkenin kesiti, direnci ile ters orantılıdır. Yani kesit arttıkça direnç azalır, kesit azaldıkça direnç artar. Ayrıca iletkenin iletkenlik katsayısı da önemlidir. Aşağıda farklı iletkenlerin öz dirençleri ve iletkenlik katsayıları tablo olarak verilmiştir. İLETKENİN CİNSİ ÖZDİRENCİ (ρ) (Ωmm 2 /m) İLETKENLİK KATSAYISI (k) (m/ωmm 2 ) Bakır 0, Alüminyum 0, Krom-Nikel 1,1 0,91 Gümüş 0,016 62,5 Altın Örnek: Boyu 100 metre, kesit alanı 1 mm 2 olan bakır telin direncini bulunuz(k = 56) Çözüm: R = l = 100 = 1,79 Ω olarak bulunur. k.s 56.1

15 Örnek: Boyu 100 metre, kesit alanı 1 mm 2 olan alüminyum telin direncini bulunuz(k = 35) Çözüm: R = l = 100 = 2,86 Ω olarak bulunur. k.s 35.1 Örnek: Boyu 3 km, çapı 7 mm olan bakır telin direncini bulunuz(k = 56) Çözüm: İletken kesiti A = πr 2 veya πd2 4 formüllerinden herhangi biriyle bulunabilir. Burada; r(radius):yarıçap, d(diameter):çap. İletkenin kesit alanı; A = πd2 = 3,14.72 = 38,48 mm 2 olarak 4 4 bulunur. İletkenin direnci ise; R = l = 3000 = 1,38 Ω olarak bulunur. k.s 56.38,48 DİRENCİN SICAKLIKLA DEĞİŞİMİ Tüm iletkenlerin dirençleri sıcaklık ile belirli bir miktar değişir. Bu değişim bazı metallerde direncin artması yönünde olurken bazı iletkenlerde de direnç değerinin azalması yönünde olur. Fakat çoğu metalin direnci sıcaklıkla doğru orantılı olarak artar. ÖN ÇALIŞMA 1) Boyu 50 metre, kesiti 2,5 mm 2 olan bakır telin direncini bulunuz.(k = 56) 2) Boyu 150 metre, kesiti 2,5 mm 2 olan alüminyum telin direncini bulunuz.(k = 35) 3) 7 metre uzunluğunda, 0,5 mm 2 kesitindeki Krom-Nikel telin direncini bulunuz, (k = 0,91) U = 220 Volt Gerilimli devrede çektiği akımı ve gücü hesaplayınız. 4) Çapı 2 milimetre olan bakır telin 1 kilometresinin direncini hesaplayınız. 5) Üzerinden 10 Amper akım geçen 6 mm 2 kesitli bakır hattın (k = 56) 1 kilometresinin üzerinde düşen gerilimi ve kaybolan gücü hesaplayınız. DENEY ÇALIŞMASI 1) Laboratuarda bulunan çeşitli malzemelerden mamül tellerin dirençlerini ölçerek aşağıda verilen tabloyu doldurunuz. İletken Cinsi Uzunluğu Çapı Kesiti İletkenlik Katsayısı Direnç Değeri Bakır 100 metre 1 mm ,79 Ω 2) Yukarıda ölçülen direnç değerlerini, formülle hesaplanan direnç değerleri ile karşılaştırınız. Eğer arada fark var ise nedenini ve niçin ini yorumlayınız. 3) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

16 ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 8: OSİLASKOP Girişine uygulanan elektriksel işareti genlik ve zaman bilgisi verecek şekilde ekranında görüntüleyen ölçü aletlerine osilaskop denir. OSİLASKOP ÜZERİNDEKİ AYAR DÜĞMELERİNDEN BAZILARI POWER: Osilaskobu açıp kapatmaya yarar. Osilaskop açık olduğu sürece, düğmenin kenarında ki LED yanmaktadır. INTENSITY: Işının yoğunluk yani parlaklık ayarıdır. Ekrandaki dalga şekli en iyi görünecek şekilde ayarlanır. Gereğinden fazla açılması durumunda, ekrandaki fosfor tabakasına zarar verebileceğinden, uygun parlaklığa ayarlanmalıdır. FOCUS: Işını odaklama ayarıdır. Ayarsız olduğunda dalga şekli bulanık görünür. VOLTS/DIV: Çok kademeli komütatör anahtardır. Düşey eksendeki her bir karenin gerilim değerini gösterir. Örneğin bu anahtar 5 V kademesinde iken ekrandaki dalga şekli tepeden tepeye 8 düşey kareyi kapsıyor ise, bu dalga şeklinin tepeden tepeye genliği,5 x 8 = 40 Volt demektir. TIME/DIV: Yatay eksenin zaman kademesini seçen komütatör anahtardır. Her bir yatay karenin - bölmenin zaman değerini belirtir. Böylece, ekranda görüntülenen sinyalin bir periyodunun kapladığı yatay bölmeler-kareler sayılarak bu dalganın periyodu, dolayısıyla frekansı bulunabilir. Örneğin, TIME/DIV kademesi 1 ms kademesinde iken, ekrandaki dalga şeklinin bir periyodu 4 yatay kare uzunluğunda ise, bu sinyalin periyodu T = 1 4 = 4 ms ve frekansı; f = 1 T = 1 4 = 0,25 khz = 250 Hz. Olarak hesaplanır. AC / GND / DC: Ölçülen gerilimin yarısının yukarıda, yarısının aşağıda olması isteniyorsa AC kademesine, sinyalin olduğu gibi görülmesi isteniyorsa DC kademesine getirilmelidir. GND kademesi ise giriş sinyalini şaseye bağlayarak ekrandaki çizginin sıfır ayarının yapılabilmesi için kullanılır. Başka bir tanıma göre sıfır ayarı; ışının yatay eksene (X-ekseni) getirilmesidir POSITION: Işının yukarı- aşağı veya sağa-sola kaydırılmasını sağlayan ayar düğmeleridir. Ölçümlerden önce mutlaka pozisyon ayarı yapılmalıdır. CH1 / CH2 /ADD /: CH1 ve CH2, sırasıyla 1. ve 2. kanalların seçilmesini sağlar. Her iki kanalda seçildiğinde, ekranda bu kanallara ait iki çizgi görünür. ADD düğmesi ise, Kanal 1 ve Kanal 2 deki sinyallerin toplamının ekranda görüntülenmesini sağlar. OSİLASKOP İLE GERİLİM (GENLİK) ÖLÇME Multimetre ile yapılan genlik ölçümüne göre, osilaskop ile yapılan genlik ölçümü daha fazla bilgi içerir. Sinyali tamamen görüntüleme şansını yakalarız. Doğrudan ölçülen bu değerleri kullanarak bir sinüsoidal işaret için etkin değer (RMS değer, voltmetrenin okuyacağı değer) dolaylı yoldan bulunur. Etkin Değer = 0,707 * Maksimum Değer eşitliği kullanılır.(u = 0,707 U m ) Aşağıdaki şekilde sinüsoidal dalga görülmektedir. Osilaskop resmindeki her dikey kare 5 Volt seçildiğine göre sinüzoidal sinyalin maksimum değeri 4*5=20 Volt olarak bulunur.

17 Bu sinyali voltmetre ile ölçtüğümüzde ise U etkin = 0,707 U m = 14,14 Volt değer okunur. (Hatırlatma: Voltmetre ve Ampermetre etkin değeri ölçmek için tasarlanır.) OSİLASKOP İLE PERYOT, FREKANS ÖLÇÜMÜ Periyodik bir sinyalin osilaskopta frekans veya periyodunun ölçülebilmesi için, osilaskop önce sinyal uygulanmaya hazırlanmalıdır Sinyal uygulandıktan sonra ekranda rahat izlenebilir bir görüntü elde edecek şekilde VOLT/DIV ve TIME/DIV anahtarı konumlandırılmalıdır. Aşağıdaki osilaskop resminde görüldüğü gibi her yatay kare 1 ms seçildiğine göre ve sinyalin bir peryodu 10 yatay karede tamamlandığına göre sinüzoidal sinyalin peryodu; T = 1 10 = 10 ms olarak bulunur. f = 1 formülünden sinyalin frekansı (100 Hz.) kolaylıkla T hesaplanır. Örnek: Laboratuarımızdaki osilaskop ekran resmi yukarıdaki gibi göründüğünde osilaskobun ayarları aşağıdaki gibidir; Prob kademesi: X1 X5 Kademeleri devre dışı VOLT/DIV Kademesi: 2 V TIME/DIV Kademesi: 0,1 ms Bu dalga şeklinin tepeden tepeye genliğini, maksimum değerini, etkin değerini ve frekansını bulunuz. Çözüm: Y ekseninde her düşey kare 2 Volt olduğuna göre tepeden tepeye gerilim değeri U pp = 4 2 = 8 Volt Sinyalin maksimum değeri;u m = 4 Volt,Etkin(RMS) değer ise; U = 0,707 U m = 0,707 4 = 2,83 Volt

18 Periyodu; her yatay kare 0,1 milisaniye olduğundan, bir sinüs sinyali 4 yatay karede tamamlandığından,t = 0,1 4 = 0,4 ms, frekans ise f = 1 = 1 = 2,5 khz. olarak hesaplanır. T Ön Çalışma Soruları: 1) Aşağıda verilen sinyalin tepeden tepeye gerilim değerini, maksimum değerini, etkin değerini, periyodunu ve frekansını bulunuz. 0,4 2) Aşağıda verilen sinyalin tepeden tepeye gerilim değerini, maksimum değerini, etkin değerini, periyodunu ve frekansını bulunuz. Prob kademesi: X1 X5 Kademeleri devre dışı VOLT/DIV Kademesi: 10 V TIME/DIV Kademesi: 0,2 ms 3) Aşağıda verilen sinyalin tepeden tepeye gerilim değerini,periyodunu ve frekansını bulunuz. DENEY ÇALIŞMASI: 1) Etkin değeri 12 Volt, frekansı 50 Hz. olan gerilim kaynağını kullanarak aşağıda şeması verilen devreyi kurunuz.

19 Önce giriş gerilimini ölçmek için; osilaskop probunun kanca ucunu giriş geriliminin faz ucuna, timsah ucunu ise şaseye (GND,Ground,toprak) bağlayınız. TIME/DIV ve VOLT/DIV ayar komitatörlerini kullanarak ekranda oluşan görüntünün yukarıdaki gibi olmasını sağlayınız. veya Resimlerdeki görüntü elde edildikten sonra TIME/DIV ve VOLT/DIV komütatörlerinin bulunduğu değerlere göre gerilim sinyalinin maksimum değeri, tepeden tepeye değeri, etkin değeri, periyodu ve frekansı kolayca hesaplanır. Bulduğunuz değerleri kaydediniz. U PP =.. U M =.. U =..T =.. f =.. Sırada çıkış gerilimi var. Çıkış gerilimi direnç üzerinden alınıyor. Osilaskop ayarlarına hiç dokunmadan, probun kanca ucu direncin bir ayağına (potansiyeli büyük olan noktaya), timsah ucu ise direncin diğer ayağına (şaseye) bağlanır. Hatırlatma: Osilaskop görüntülü voltmetredir. Ekranda yarım dalga sinyal görüntülenir.(negatif alternans kırpıldı.) 2) Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.

20 Kumpas ÖLÇME TEKNİĞİ DERSİ DENEY FÖYÜ 9: KUMPAS VE MİKROMETRE KULLANIMI Kumpas; iki çenesi arasında kalan uzunluğu ölçen, sürgülü bir ölçü aletidir. Kumpaslar uzunluk ölçmelerde, dış çap, iç çap, derinlik ve et kalınlığı ölçümlerinde kullanılır. Ölçüm yapılacak malzeme çeneye şekildeki gibi yerleştirilir. Daha hassas ölçümler için geliştirilmiş kumpas çeşitleri mevcuttur.

21 Mikrometre Kumpaslara nazaran daha hassas ve okuma kolaylığı sağlayan ölçü aletleridir. Genellikle daire kesitli parçaların çaplarını ve düz parçaların kalınlıklarını ölçme işleminde kullanılır. Mikrometrenin Kısımları Ölçüm Örnekleri: 1) Aşağıdaki şekilde; 5+0,5+0,28=5,78 mm olarak ölçülür. 2) Aşağıdaki örnekte 3,75 mm gösterilmiştir.3+0,5+0,25=3,75 mm 3) Aşağıdaki resimde 34,10 mm gösterilmiştir.34+0,10=34,10 mm

22 ÖN ÇALIŞMA Laboratuvarda ölçmek için 5 farklı ölçüm malzemesi hazırlayınız ve bu malzemeleri derse getiriniz. DENEY ÇALIŞMASI 1)Kumpas ile ölçümlerinizi aşağıdaki tabloya kaydediniz. Ölçüm Cinsi Malzeme Adı Ölçülen Değer Dış çap ölçümü Kablo İç çap ölçümü Su borusu Derinlik ölçümü Bardak Et kalınlığı ölçümü Vida 2)Mikrometre ile ölçümlerinizi aşağıdaki tabloya kaydediniz. Ölçüm Cinsi Malzeme Adı Ölçülen Değer Dış çap ölçümü Bobin teli 3)Kullanılan laboratuar malzemelerini yerlerine yerleştiriniz.