İŞ MAKİNALARI DİZEL MOTORLARINDA AŞIRI ISI YÜKSELMESİ SEBEBLERİ ve ÇÖZÜMLERİ

Transkript

1 İŞ MAKİNALARI DİZEL MOTORLARINDA AŞIRI ISI YÜKSELMESİ SEBEBLERİ ve ÇÖZÜMLERİ ÖZET İçten yanmalı motorlarda; silindirler içersinde yakılan yakıtın tamamını (Harekete) enerjiye dönüştürmek bugünkü teknoloji ile mümkün olmamaktadır. Yanan yakıtın oluşturduğu ısının önemli bir kısmı da soğutma suyu ve radyatör aracılığıyla dışarı atılmaktadır. Soğutma sisteminin görevi; motoru, çeşitli devirlerde ve bütün çalışma şartlarında en yüksek verimi sağlayan en uygun çalışma sıcaklığında (85-95 ) sabit tutabilmektedir. Bu dengeleme, soğutma sisteminde termostat, radyatör ve fan aracılığıyla sağlanmaktadır. Soğuk olan motor, ilk çalıştırıldığında motor bloğundaki su uygun sıcaklığa gelene kadar termostat, gövdedeki suyun radyatöre geçişine termostandın kapalı olması nedeniyle izin vermez. Su ısınmaya başlayınca 60 den itibaren yavaş yavaş açılmaya başlar. Su sıcaklığı lere geldiğinde tam açılarak motor bloğundaki suyun radyatöre akmasına izin verir. Radyatör fan aracılığıyla ısının dışarı atılarak motor ısısının belli değerde tutulmasını sağlar. Motorun verimli çalışması için bu sistemin sorunsuz bir şekilde çalışması gerekir. Aksi durumda motorda ısı yükselmesi (Hararet) oluşacağından motordan gerekli performans alınamaz; bunun sürmesi durumunda motor hasar görür (conta yakar, pistonlar grepaja uğrar, segman kırar, silindirde iç çizikler oluşur, kompresyon kaçağı olur, yatak sarar v.b.) Soğutma sistemi DİZEL MOTORLARINDA HARARET (AŞIRI ISI) OLUŞUMUNUN BELİRTİLERİ a. Göstergede ısının ikaz edilen bölgeye ulaşması b. Isı ikaz lambası yanması veya alarm vermesi c. Su kaynatması sonucu su taşması ve buhar atması d. Motorun ani durması (stop) e. Isı artışına bağlı olarak motor çevresinden çıkan koku ve duman f. Güç kaybı

2 BASİT VE TEMEL TESBİTLER Hararet göstergesinde ibrenin normal limitler dışına taşması ve ikaz bölgesine ulaşması durumunda: Yapılacak dış kontrolle göstergenin doğru bilgi verip vermediği kontrol edilmelidir. Sıcaklık sensörü kablolarında kısa devre veya sensör arızası olup olmadığı kontrol edilmeli gerekirse sıcaklık başka bir cihazla kontrol edilmelidir. Aynı durum ısı ikaz lambası ve alarmı içinde geçerlidir. Bu durumdan emin olmadan kesinlikle motor çalıştırılmamalıdır. Su kaynatma: * Radyatör soğutma fan kayışının sağlam olup olmadığını, * Su devir daim pompasının kayışının kopup kopmadığını, * Kayış gerginliğinin yeterli olup olmadığını, * Radyatör su seviyesini kontrol ediniz. * Su eksiltme nedenlerini (Hortumlar, radyatör kapağı, devir daim arızası v.b.) tesbit ediniz. * Sıcak motora ani soğuk su dolumu yapmayın. Suyu motor rölantide çalışırken ikmal ediniz. Su çok soğuk ise yavaş ikmal ederek ani ısı farklılıklarının oluşmasından kaçınınız. Aksi durumda radyatör ve motorda hasarlar oluşur. Termostat hatası; Termostandın arızalı olması, özellikle motor rejim sıcaklığına geldiğinde termostandın açmaması, motor bloğundaki suyun radyatöre akışını önlediğinden motor bloğundaki suyun aşırı ısınması motorun hararet yapmasına neden olur. Radyatör kapağı; Radyatör kapağının yerine iyi oturmaması, contasının arızalı olması, sızdırmazlık sağlamaması, radyatörde basınç kaybına neden olacağından suyun kaynamasına ve su kaçağına sebep olur. Radyatör; Radyatör peteklerindeki kanatçıkların eğri olması, petek aralıklarının kirli olması ısı transferine engel olur. Basit fakat sık rastlanan hararet nedenidir. HARARET NEDENLERİ VE ÇÖZÜMLERİ Göstergeler; Hararet olmadığı halde gösterge kabloları şasi yapabilir şasi yapan yerleri ve kablo bağlantılarını kontrol ediniz, bağlantılar gevşek olabilir sıkınız. Sistemde ikaz lambası ve alarm varsa, elektrik bağlantılarında sorun olabilir. Bağlantıyı sağlamlaştırınız. Bağlantıların sağlam olduğuna eminseniz diğer hararet nedenlerini araştırınız. Su seviyesi düşük veya çok kirli; Eksik olan su seviyesini tamamlayınız. Bu işlemi motor çalışırken ve soğutma suyu koruyucu maddesi karışımlı su ilave ederek yapmayı unutmayınız. Şayet soğutma suyu çok kirli ise suyu boşaltınız. Suyun rengi koyu kahverengiyi almış olabilir, bu görünümdeki su, birkaç defa aşırı hararete maruz kalmış ve içindeki katkı maddeleri kimyasal olarak bozulmuş demektir. Bunun neticesi su, asidik özellik kazanmış olduğundan soğutma sistemine büyük zarar verir duruma gelmiştir. Sistemi önce temiz su ile yıkayınız ve normal seviyesine kadar içilebilir nitelikte su ve antifiriz karışımı doldurunuz. Genleşme kabı var ise (radyatör içersinde) genleşme kabını geçmeyecek seviyede doldurunuz. Radyatör kapağını yerine takmayınız motoru takriben 15 dakika çalıştırınız (içersinde hava varsa dışarı atmak için). Çalıştırma sonucunda su seviyesi düşmüş ise, ikmal ediniz. Radyatör kapağını yerine takınız. Vantilatör kayışı ve kasnağı; Vantilatör kayışı gevşek olabilir. Kayışın gerginlik ayarını yapınız şayet ölçü değerini bilmiyorsanız en pratik yöntem kayışın en uzun mesafesinin orta kısmına başparmağınızla basınız esneme mesafesi kayış eninin 1,5 katı

3 olmalıdır. Unutmayınız gevşek bir kayış motor çalışırken yerinde patinaj yapar ve sizi aldatabilir çok sıkı gerilmiş kayış ise, Alternatör bilyesini bozar, Vantilatör kasnağının kanalını aşındırabilir. Kayışı kontrol ederken kayışın üzerinde çatlamalar, yarılmalar var ise değiştiriniz. Kasnak ve kayış üzerinde gres ve yağ bulaşıkları var ise temizleyiniz. Yağ emmiş V kayışını kesinlikle takmayınız. Kayışı değiştirirken kayış birden fazla ise bozuk olan kayış ile diğerlerini de takım olarak değiştirin, aksi halde bütün yük yeni takılan kayışa biner. Kasnaktaki kayış oturma kanallarının yüzeyini kontrol ediniz. Kayışlar yan yüzeyleri ile hareketi iletirler kasnak aşınması sonucu kayışı tabanının hareket iletmesi durumunda yeterli devir iletilmez ve devir düşer. Kayış ve kasnağın uygun olduğundan ve aşınmanın olmadığından emin olunuz. Vantilatör kayışlarının yanakları yük taşıdığından resimde görüldüğü gibi kayış kasnağın içine oturmuş durumda olduğundan kaydırır ve yük taşıyamaz. Bunun için hiçbir V kayışı kasnağın dibine yanlış doğru oturmayacak kadar geniş olmalı ve yanakları yükü taşımalıdır. Radyatör kapağı Radyatör kapağı soğutma suyu sistemi içersin-deki suyun belli bir basınçta olmasını sağlar (takriben 1 kg/cm2) radyatör kapağı yuvasına gayet düzgün bir şekilde oturmalı, şayet oturmuyor ise; a. Kapak ile yuvası arasındaki conta bozuk olabilir bozuk contayı değiştiriniz. b. Kapağın oturduğu yer su içersindeki (kum ve kireç vs. gibi) maddeler yuvayı deforme edebilir. Kapak oturma yüzeyini temizleyiniz. c. Kapak üzerindeki basınç emniyet valfi bozuk olabilir, radyatör kapağını yenisiyle değiştiriniz. d. Radyatör kapağı yerine bir cıvata (saplama) ile bağlanıyor ise kapak yerine yeterince sıkılamıyor olabilir. Kapak yuvasına tam oturmuyor ise su kaçırır ve oradan da sisteme hava girebilir, değiştiriniz. Radyatördeki sorunlar; a- Radyatör dış yüzeyleri kirli, petek aralıkları tıkalıdır Dış yüzeyde soğutma kanatçıkları arasında biriken kirleri 2 bar civarında basınçlı hava veya suyla temizleyiniz, kanatçıkların ezilmemesine dikkat ediniz. (Sıcak radyatöre kesinlikle soğuk su tutmayınız) b- Radyatör içeriden tıkalı: Radyatör alt boşaltma musluğu ve hortumu sökülür içersindeki su boşaltılır radyatör kapağından su hortumla konur ve suyun alttan boşaltması yapılır bu işlem suyun rengi normale dönüşünceye ve yukarıdan konulan su hiç birikmeden aşağıdan dökülünceye kadar su devri yaptırılır. Dolum kapağından doldurulan su aşağıdan boşalmıyor ve radyatör içersinde birikiyor ise o zaman radyatör borularında kalıcı tortu vardır. Bu durumda radyatör sökülerek tortu çözücü kimyasallarla veya uygun şişlemeyle tıkanıklık açılır. c- Radyatör boru ve kanatçıkları hasarlı; Tüm boruları ve kanatçıkları uygun şekile getiriniz. Düzeltilemeyecek durumda ise radyatörü değiştiriniz. d- Radyatör orijinal ölçülerinde değildir yada kullanılan koşullara uygun ölçülerde değildir; Radyatörü ısı transfer ihtiyacına uygun (orjinal değerlerinde) kapasite seçiniz ve değiştiriniz.

4 Kanatçıkları deforme olmuş bir radyatör Dış yüzeyi tıkanmış bir radyatör Su hortumları; a- Hortumlar çatlak veya keskin büküm (katlanma), köşelerde keskin kıvrımlar oluşmuş olabilir. Su hortumları uygun olmadığında sıcak suyun etkisiyle, hortum büzüşmüş (içe doğru şişme) olabilir. Kalitesiz bir hortumda iç çeper katmanlarında kalkma, kopma, kesit daralması gibi arızalar oluşabilir. Arızalı hortumları uygun ve kaliteli hortumlarla değiştiriniz. b- Hortum kelepçesi gevşek veya kırık olabilir, hortumu kesmiş olabilir, uygun kelepçe takınız. Devir daim (su pompası); Radyatör kapağını açarak soğutma suyunun devredip etmediğini kontrol ediniz. (Motor sıcakken kesinlikle radyatör kapağını açmayınız).

5 * Su pompası çarkının kanatları aşınmış, çark tahrik milini kesmiş veya devridaim pompa gövdesi içersinde aşınma olabilir, devridaimi değiştiriniz. * Haberci deliğinden veya tahrik mili boğazın-dan su kaçağı varsa; devridaim keçesi (kömürü) bozulmuş veya rulmanları dağılmış olabilir, keçe ve rulmanı değiştiriniz. * Devridaim ile motor bloku arasındaki conta yerine oturmamasından dolayı su kaçırabilir, contayı değiştiriniz. Fan ve davlumbaz; a. Radyatöre bağlanan davlumbaz yerine düzgün oturmalı, deforme olmamalı, vantilatör pervanesi kanatları ile davlumbaz arasında uygun mesafe olmalı. Çok açık mesafe yeteri kadar suyu soğutma için havayı temin etmeyebilir orijinal ölçüye getiriniz. b. Fan yerine ters bağlanmıştır hava akışı ters yöndedir. c. Fan kanat uçları aşınmış, kanat boyları kısalmış olabilir fanı yenisi ile değiştiriniz. d. Hatalı fan takılmıştır. Fan uygun ölçülerde olmayabilir uygun olan fanı takınız. Soğutucu sistemde, davlumbaz ve fan Termostat; Termostat yuvasına tam oturmuyor olabilir. Termostat hiç açılmıyor veya eksik açılıyor olabilir. Yanlış termostat takılmış olabilir. Uzun kullanım sonucu soğutma suyu değiştiğinde veya motor revizyonundan sonra uygun yeni termostat takınız. Soğutucular; Motor yağı, şanzuman, tork ve cer kompartıman yağ soğutucularıda (eşanjör) kir ve pislikten dolayı tıkanmış olabilir o zaman soğutucuya giren ısınmış yağı soğutucu üzerindeki baypas supabı açılıp yağ tekrar (soğumadan) sisteme geri döner. Filtreleri tıkanmış ise süzülmeden kısa devre valfinden sisteme geri döner ve soğutma sisteminde aşırı ısı yükselmesine neden olur yağ soğutucularını temizleyiniz. Tıkanmış, korozyona uğramış soğutucuları değiştiriniz.

6 Motor ve hidrolik yağ seviyeleri; Yağ seviyeleri ne çok yüksek ne de düşük olmalıdır, yağlama yağının görevlerinden birtaneside soğutma görevidir. Seviyesi çok düşük olan yağ, sistemin aşırı ısınmasına neden olabilir. Yağ seviye çubuğu üzerindeki yağın seviye-si MİN. ile MAX. çizgisi arasında olmalıdır. Yakıt sistemi ve motor; a. Yakıtın kalitesi bozuk olabilir, havayla yakıt karışımı yakıttan yana zengin olabilir, enjektör püskürtme demeti düzgün değildir, enjökter ayarları çok düşük olabilir. Böyle bir durumda enjektör memesinin değişmesi ve basıncın da katolog değerlerine ayarlanması gerekir, mazot pompası mazot debi ayarı ve basınç ayarı yüksektir, yakıt sistemi basınç ayar supabı geç açılıyor olabilir (normali 1.2/1.6 Bar). Pompa ve enjektörlerinin normal değerlerde ayarlanması tavsiye edilir. Pompa avansı çok yüksek olabilir, avansı istenilen dereceye düşürünüz b. Supap ayarları çok sıkı olabilir kontrol ediniz, supapları katolog değerlerinde tavsiye edilen değerlerde ayarlayınız. c. Motor bloku üzerinde su kaçakları var ise bu da soğutma suyunun eksilmesine neden olur. * Motor bloku emniyet tapaları zamanla çürüyebilir. * Silindir kapak contası yanmış olabilir. * Silindir kapak ve bloku çatlak olabilir. * Yağ soğutucusu oturma yüzeyinden su kaçırabilir. * Enjektör kütüklerinin oturduğu yüzey su ile soğutmalı ise bakır gömleklerinden su kaçırıyor olabilir. * Eksoz susturucusu tıkalı veya motor fren kelebeği yarım kapalı olabilir. Tesbit edilen motor yakıt sistemindeki arızaları gideriniz ve ayar değerlerini katolog değerlerine getiriniz. Turboşarj ve hava sistemi; Şayet hava filtre elemanı çok kirli ise yeteri kadar havayı ememeyecek onun yerine Türbo kendi gövdesi içersindeki yağı emip pistonun tepesine basacak, silindir kapağında supap ve gaytlardan pistonun tepesine yağı indirecek, mazot ile birlikte yanan yağ motorun aşırı ısınmasına sebep olacaktır. Hava filtresini temizleyiniz veya değiştiriniz. Soğutma sistemi içersindeki hava; Havayı bertaraf ediniz. Motor çalışırken radyatör kapağını usulüne uygun bir şekilde çıkarınız. Radyatör sıcakken kapağı açmayınız. Su pompasının devir ettiği suya bakınız, su içersinde hava kabarcıkları varsa sistemde hava var demektir bu da metal yüzeyler üzerinde yapışıp kalır yüzeylerde oksitlenmelere sebep olur, su ile metal arasında bir film oluşturacağından tam soğutmayı engeller içinde havanın bulunduğu soğutma suyu tam görevini yerine getiremez. Mutlaka sistemden havanın alınması gerekir.

7 Silindir kapağı; Silindir kapağı üzerindeki enjektör yuvalarından, kapaktaki muhtemel çatlaklardan veya silindir kapak contasından silindir içindeki yüksek sıcaklıktaki gazın soğutma sistemine kaçması, suyun aşırı ısınmasına ve sisteme hava girmesine sebep olur. Sisteme giren hava, radyatör kapağından çıkarken belli miktardaki suyu da dışarı atacaktır. Motoru durdurunuz, arızanın kaynağını bulunuz ve onarınız. Su kalitesi; Soğutma suyu içersindeki kireç ve benzeri mad-deler sıcaklığında etkisiyle serbest hale gelip, soğutma sisteminin çeperlerinde birikir. Katman halinde biriken bu maddeler ısı transferine engel olduğu için sistemin harareti yükselir. Bunu önlemek için yumuşak (kireç oranı düşük) su kullanınız (saf su kullanmayınız). Soğutma suyunu sık değiştirmeyiniz. Sistemde su şartlandırıcı filtre varsa mutlaka kullanınız. Soğutma suyu şartlandırma katkılarını ihtiva eden su fil-treleri bu malzemeyi soğutma suyuna vererek soğutma suyunun antikorozif özelliğini korumayı sağlar. Su filtresine sahip olan motorların radyatörlerine haricen kesinlikle katkı ilave etmeyiniz. Aşırı miktardaki katkıda problemler meydana getirir. Filtre içindeki kimyasallar belli bir kullanım ömründe olduğundan üretici firmanın ön-gördüğü kullanım saati sonunda filtreleri değiştiriniz. Kullanılan filtre üniteleri, sistemdeki top-lam su miktarına uygun olması gerekir. Makina üreticisinin önerdiği ünitedeki filtreleri seçiniz.

8