HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU

Transkript

1 HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU HUKUKİ MÜZAKERE TOPLANTILARI MAYIS İZMİR Grup Adı : Özel Hukuk 3. Grup Konu : Hukuk Usulü Grup Başkanı : Mehmet BELEÇ (Yargıtay Tetkik Hâkimi) Grup Sözcüsü : Şevkiye ÖZAK (İstanbul Hâkimi) Raporlama Heyeti : 1- Nuri KOÇER (Konya Hâkimi) 2- Mustafa AKIN (Bakırköy Hâkimi) ÖN İNCEMELE 1- Adli Hizmet Uzmanı(Hâkim Yardımcısı) ile Adli Personelin Gerekliliği ve Yeterliliği Konusu: Ön inceleme kurumunun sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için öncelikle hâkimlerin, adli hizmet uzmanı ya da hâkim yardımcısı sıfatı ile hukuk fakültesi mezunu kişilerle çalışması faydalı görülmüştür. Bu kişiler dava açılması ile ön inceleme duruşması arasındaki kalem işlemlerinin ( belgelerin getirtilmesi, tebligatların tamamlanması, formların doldurulması vb.) takip edilmesi açısından fayda sağlayacaktır. Bununla birlikte adliye personeline ( müdür, kâtip, mübaşir ) infaz koruma memurları için yapıldığı üzere bir eğitim merkezinde gerekli eğitimin verilmesi ve bu şekilde tüm yargılama işlemlerinde olduğu gibi ön inceleme aşamasında ve öncesine ait kalem işlemlerinde etkin ve verimli hizmet verilmesinin mümkün olabileceği düşünülmektedir. Adliye çalışanlarının verimliliğinin, etkinliğinin ve motivasyonunun arttırılması için nitelik yönünden eksik olanların hizmet içi eğitime tabi tutulması, eğitime rağmen bulunduğu yargı çevresinde gerekli katkıyı sunamayan çalışanın aynı il içinde iş yükü az başka bir yargı çevresine, burada da sonuç alınamadığı takdirde başka bir il sınırları içerisindeki yargı çevresine atanması, gerekli katkıyı sunanların ise meslekte yükselmelerinde ve diğer özlük işlemlerinde ödüllendirilmesi kalem işlerindeki kalitenin yükseltilmesi açısından önemli görülmüştür. 2- Dosya Sayısının Sınırlandırılması: Ön inceleme kurumunun sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi için öncelikle mahkemelerin bakacağı iş sayısının makul seviyede tutulması, bu makul seviye belirlenirken o yargı çevresinde çalışan hâkimlerin görüşlerinin alınması, alınacak bu görüşlerden sonra mahkemenin baktığı davaların niteliği ve diğer yargı çevrelerindeki hâkimlerin görüşleri ile bu hususa etkili diğer hususlar da gözetilerek HSYK tarafından makul dosya sayısının 1

2 belirlenmesi, ön inceleme kurumunun etkin ve verimli hizmet görmesi açısından faydalı görülmüştür. Bu noktada bakılacak iş ile ilgili belirlenen makul iş sayısının geçilmesi halinde yeni mahkemelerin kurulması; iş sayısının makul seviye altına düşülmesi durumunda ise mahkeme kapatılmadan önce mutlak surette yine dava sayısının azalma nedenleri, bunun konjektürel bir durumdan kaynaklanıp kaynaklanmadığı hususları üzerinde durulması, o yargı çevresindeki hâkimlerden görüş alınması ve akabinde bu konu ile etkili diğer hususlar da gözetilerek gerekiyorsa mahkemenin kapatılması hususu yukarıda açıklanan amacın gerçekleştirilebilmesi açısından önemli olduğu sonucuna varılmıştır. 3- Ön İnceleme Kurumunun Gerekliliği: 6100 sayılı HMK ile yürürlüğe giren ön inceleme aşaması düşünce ve ortaya konuş itibari ile isabetli uygulandığı takdirde olumlu sonuçlar vereceği şüphesizdir. Ancak bu kurumun kanundan beklenen amacı gerçekleştirebilmesi için yukarıda sayılan ve bununla ilgili ön koşullar sağlanmalıdır. Bununla birlikte yargılama faaliyeti ile ilgili tüm paydaşların, kurumun işlemesi konusunda gerekli yükümlülüklerini yerine getirmeleri ön inceleme kurumuna fayda sağlayacaktır. 4- Ön İnceleme Kontrol Formunun Gerekliliği: Ön inceleme kontrol formu, hâkimlerin dosya ile ilgili ön inceleme aşamasının sonuçlandığı ana kadar yapmaları gereken işlemlerin eksik kalıp kalmadığını denetlemeleri açısından faydalıdır; ancak formun içeriğinde yer alan hususlar dava açıldığı andan itibaren hâkimler tarafından zaten gözetildiğinden bu formlar uygulamada ya hiç düzenlenmemekte veya şeklen düzenlenen bir form olmaktan öteye gitmemektedir. Bu nedenle HMK Yönetmeliğinin m.41/f.1-c.2 de belirtilen kaydedilir ibaresinin kaydedilebilir ve eklenir ibaresinin eklenebilir olarak düzeltilmesinin uygun olacağı sonucuna varılmıştır. 5- Yazılı Yargılamada Ön İnceleme Duruşmasının Gerekliliği: HMK nın 138. maddesinde sayılan haller dışında mutlaka ön inceleme duruşmasının yapılması gerektiği, ön inceleme duruşmasında gerekli işlemlerin tamamlanması, tarafların muvafakati alındıktan sonra en erken aynı gün tahkikat duruşmasına geçilebileceği sonucuna varılmıştır. Aksi halde mazeretsiz olarak ön inceleme duruşmasına gelmeyen tarafın aleyhine gelen tarafın iddia ya da savunmasını genişletme yahut değiştirme hakkı mahkemece ihlal edilmiş olacaktır. 6- Basit Yargılamada Ön İnceleme Duruşması Yapılmadan Esas Hakkında Karar Verilip Verilemeyeceği Konusu: HMK nın m.320/f.1 de aynı Kanunun m.138 den farklı olarak, dosya üzerinden karar verilmesi mümkün olan hallerde duruşma açılmaksızın karar verilebileceği şeklinde düzenleme bulunmaktadır. Bu düzenlemeden basit yargılamada duruşma yapılmadan esas 2

3 hakkında karar verilmesinin mümkün olduğu anlaşılmaktadır. Ne var ki madde 320/f.1 de yer alan mümkün olan haller ibaresi farklı mahkemelerde farklı uygulamalara yol açtığından mümkün olan hallerin çekişmesiz yargıda olduğu gibi örnekseme yoluyla sayılmalı ya da çekişmesiz yargı işlerine münhasır kılınmalıdır. Bu şekilde kanunda düzenlenen hukuki dinlenilme hakkı da korunmuş olacaktır. 7- Ön İnceleme Aşamasında Sulh ve Arabuluculuk: 6100 sayılı HMK nın yürürlüğe girmesinden sonra ön inceleme duruşmasında tarafların ve vekillerinin sulhe teşvik edilmeleri ile tahkikata geçilmeden uyuşmazlıkların çözümü amaçlanmaktadır. Ne var ki uygulamada amaçlanan sonucun doğmadığı açıkça görülmektedir. Bunun birçok nedeni olmakla beraber, ön inceleme duruşmasında hâkimin aktif bir rol üstlenememesi de bir neden olarak düşünülebilir. Zira HMK m.36/ f.1-bent a düzenlemesi, hâkimlerin de bu konuda etkin rol oynamalarına büyük engel oluşturmaktadır. Bu kurumun daha etkin uygulanabilmesi için öncelikle m.36/f.1-bent a maddesi kuruma uyarlanmalıdır. Örneğin; hâkimin ön inceleme duruşmasında tarafları sulhe teşvik ettiği esnada, hâkimin tutum ve davranışlarının ihsas-ı rey sayılmaması ve hâkim aleyhine hukuki, cezai, disiplinel ve terfi konusunda olumsuz sonuç doğurmaması; sulh ile sonuçlanan davaların harçtan muaf tutulması; ayrıca Özgürlük Hâkimleri ne benzer alternatif uyuşmazlık çözüm yolları konusunda ihtisaslaşmış hâkimlerin görevlendirilmesi 8-Hak Düşürücü Süreler ile Zamanaşımı Hakkındaki İtiraz ve Def iler Konusunda Tahkikat Aşamasında Karar Verilip Verilemeyeceği: HMK m.142. metninden hak düşürücü süreler ile zamanaşımı hakkındaki itiraz ve def'iler ile ilgili ön inceleme duruşması bittikten sonra tahkikat aşamasına geçilmeden önce karar verileceği düzenlemesi bulunmakta ise de bu düzenlemenin emredici nitelikte olmadığı, gerektiğinde işin niteliğine de bakılarak tahkikat aşamasına geçilip delillerin değerlendirilmesi sırasında da karar verilebileceği şeklinde metnin düzenlenmesi gerekmektedir. Bu konuda madde metnine bir fıkra eklenerek sorun giderilebilir. Örneğin: Ancak hak düşürücü süreler ile zamanaşımı hakkındaki itiraz ve def'ilerin karara bağlanması delillerin değerlendirilmesini gerektirmekte ise tahkikat aşamasında da karara bağlanabilir 9- Ön İnceleme Aşamasında Delillerin İbrazı: HMK da delillerin dilekçelerin verilme aşamasında sunulacak dilekçeler ile birlikte ibrazına ilişkin açık düzenlemeler bulunmaktadır. Bir başka deyişle kural olarak delillerin gösterilmesi ve ibrazı dilekçe aşamasında tamamlanmalıdır. Bununla birlikte dilekçelerde gösterilen ancak ibraz edilmeyen deliller ile ilgili kanun koyucu HMK m.140/f. 5 düzenleme yapmıştır. Bu düzenleme dayanılan ancak ibraz edilmeyen deliller içindir. Uygulamada buna rağmen ön inceleme duruşmasında yeni delil sunulması için talepte bulunulduğu ve az da olsa bu taleplerin kabul edildiği gözlenmektedir. Bu durum ön inceleme duruşmasından beklenen sonuçları engellemekte, kanunun açık hükmüne aykırılık oluşturmaktadır. Bu konuda 3

4 uygulama birliğinin sağlanması için tüm paydaşların üzerine düşen görevi yerine getirmesi gerekmektedir. 10- Tanık Listesi Bildirilmeden Duruşmada Hazır Edilen Tanıkların Dinlenilmesi: HMK m.243 de tanığın davetiye ile çağırılacağı, davetiye gönderilmeden taraflarca hazır edilen tanığın da dinlenebileceği, hatta tanık listesi verilmemiş olsa dahi tarafların o duruşmada tanıklarını hazır bulundurması halinde, bu tanıkların dinlenebileceği düzenlenmiştir. Bu düzenlemenin özellikle karşı taraf açısından sürpriz tanık ile karşılaşma, bu nedenle tanığa soracağı soruları önceden belirleyememe, tanığın beyanları hakkında açıklama yapamama, vb. durumlara yol açacaktır. Bu halin ise hukuki dinlenme hakkının alt unsuru olarak sayılan açıklama ve ispat hakkının ihlali sonucunu doğurabilecek olumsuz sonuçlara yol açabilecektir. Bu nedenle tanık listesi verilmeden tanıkların duruşmada fiilen hazır bulundurulması düzenlemesinin isabetli olmadığı değerlendirilmiştir. En azından duruşma öncesi dinlenecek tanıkların karşı tarafa bildirilmesi gerektiği düşünülmektedir. 11- Sonradan Delil Gösterilmesi: HMK m.145. de Kanunda öngörülen sürelerden sonra delil sunulamayacağı belirtilmektedir. Ancak bu kuralın istisnası olarak sayılan hallerden özellikle delilin sonradan ileri sürülmesi yargılamayı geciktirme amacı taşımıyor ise düzenlemesi sübjektif bir ölçü olup suiistimallere açık bir düzenlemedir. Bu düzenleme, başta belirtilen temel kuralı uygulanmaz hale getirebileceğinden bu istisnanın sınırlarının objektif olarak belirlenmesi veya çok dar yorumlanması gerekmektedir. Kaldı ki HMK m. 29. da belirtilen dürüst davranma kuralı, söz konusu düzenleme olmasa bile yargılamayı geciktirme amacını taşımayan delil sunulmasına izin verebilmektedir. 12-UYAP Sisteminin HMK ya Uyarlanması: HMK nın yargılama aşamalarına geçiş süreci ile ilgili birtakım istisnai durumlarda yapılamayan işlemler nedeni ile UYAP tan kaynaklanan aksaklıkların ortaya çıktığı görülmektedir. Bu konuda UYAP sistemi ile ilgili yapılan bildirimler konusunda gerekli düzenlemelerin yapılıp yapılamadığı veya sorunlar ile ilgili nelerin yapıldığı konusunda bildirimde bulunana mutlaka olumlu veya olumsuz geri dönüşümün yapılması gerektiği düşünülmektedir. (Örneğin: yazılı yargılamada ön inceleme duruşmasının taraflardan birinin mazeret vermesi ya da yapılan tebligatın sonucunun henüz dönmemiş olması nedeniyle birinci Ön inceleme duruşması ertelendiğinde ikinci. ön inceleme duruşmasında tarafların mazeretsiz olarak gelmemeleri nedeniyle işlemden kaldırılıp yenilenen dosyalarda iki kez ön inceleme duruşması verilemeyeceği kuralı gereği ön inceleme duruşmasına sistem imkan vermemektedir. Yine taraflardan birisinin daha önceden UYAP sisteminde tanınan bir adresinin olması durumunda verilen adrese değil de daha önceden tanımlanan adrese otomatik olarak tebligat çıkması ) 4

5 SONUÇ: Hâkim ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Yargıtay işbirliği ile düzenlenen hukuki müzakere toplantılarının biz uygulayıcılar açısından faydalı olduğu açıktır. Benzer şekilde bilgilendirme toplantılarının yargıda uygulama birliğinin sağlanması, tartışmalı konulara açıklık getirilmesi, yeni kurumların yerleşmesi mesleki ve kişisel gelişim anlamında yararlı alacağı düşünülmektedir. Bu nedenle bu tür çalışmaların tüm paydaşlar tarafından yaygınlaştırarak devam ettirilmesi hukukun gelişmesine ve sonuçta ön inceleme kurumu sağlıklı işlemesine faydalı olacaktır. 5