A Tipi Kişilik, Cinsiyet ve İş Doyumu: Üniversite Öğretim Elemanları Üzerinde Bir Araştırma

Transkript

1 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 13(3) Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. DOI: /estp A Tipi Kişilik, Cinsiyet ve İş Doyumu: Üniversite Öğretim Elemanları Üzerinde Bir Araştırma Hikmet YAZICI a Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatma ALTUN b Karadeniz Teknik Üniversitesi Öz Davranış bilimleri alanında, cinsiyet, kişilik özellikleri ve iş doyumu arasındaki ilişkileri inceleyen bazı çalışmalar vardır. Bu araştırmada kadın ve erkek öğretim elemanlarının iş doyumları arasındaki farkın tespit edilmesi ve cinsiyet ile A tipi kişilik özelliklerinin iş doyumunu yordama düzeylerinin incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırmaya farklı üniversitelerde görev yapan ve değişik unvanlara sahip olan 308 öğretim elemanı (Kadın= 116, Erkek= 192) katılmıştır. Çalışmanın verileri Kişisel Bilgi Formu, A Tipi Kişilik Özellikleri Ölçeği ve İş Doyumu Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Veri analizleri için bağımsız t testi, Pearson momentler çarpımı korelasyon katsayısı ve çoklu doğrusal regresyon analizi teknikleri kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre kadın ve erkek öğretim elemanların iş doyumu puanları arasında anlamlı fark bulunmamıştır. A tipi kişilik ölçeğinin sosyal etkinliklerden uzaklaşma ve zamana önem verme alt ölçeklerinden alınan puanların iş doyumunu anlamlı düzeyde açıkladıkları tespit edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre, sosyal etkinliklerden uzaklaşma arttıkça, iş doyumu azalmaktadır. Bunun yanında zamana önem vermeye dönük kişilik puanları arttıkça iş doyumu da artmaktadır. Ortaya çıkan bulgular, bazı kişilik özelliklerinin iş doyumunu anlamlı düzeyde açıkladığını göstermiştir. Anahtar Kelimeler Üniversite, Öğretim Elemanları, Cinsiyet, A Tipi Kişilik, İş Doyumu. Psikoloji alanı içinde indirgeyici özellikleri olan, farklı kişilik tipolojileri vardır. A tipi kişilik bu yapılardan biridir. Psikologlar, 1970 li yıllarda kişilik ve sağlık arasındaki olası ilişkileri incelemeye başlamışlar ve A tipi kişilik özellikleri sergileyen bireylerin, yüksek düzeyde koroner kalp hastalığı riskine sahip olduklarını tespit etmişlerdir. A tipli bireylerin başarı oryantasyonlu, asabi, zamana-ertelemeye karşı sabırsız, yarışmacı ve aceleci yapıları (Strickland, 2001, s. 652), koroner kalp hastalığının nedenleri arasında yer alan kişilik özelikleridir. Rekabete dönük başarı çabası, zamanı acil kullanma durumu, sabırsızlık, huzursuzluk, saldırganlık gibi özellikler herhangi bir nedene bağlı olmaksızın A tipi kişilikte gözlenir (Friedman ve Rosenman, 1974). A tipi insanlar, kendilerinden daha rahat insanları engellenme kaynağı olarak görürler. B tipli insanlar ise daha rahat ve aceleci olmayan kişilerdir. Bazen çok çalıştıkları olur ama A tipi insanlar gibi kendilerini baskı altına sokmazlar. A tipi ile B tipi kişilikler arasında üç temel fark vardır; A tiplilerin rekabet etme çabası B tiplilere göre daha yüksektir. A tipli kişiler zamanla yarışırlar, zamanın önemli olduğunu ve harcanmaması gerektiğini düşünürler. A tipliler engellenme durumunda daha fazla tepki gösterirler (Burger, 1993). A tipi, eylem ve duygu karışımı bir davranıştır. Bu davranışın görüldüğü kişi öfkeli/agresif olarak tanımlanır. Bu tür bir kişilik, kısa süre içinde ardı arkası kesilmeyen çabalarla ve diğer kişi ya da olaya b Sorumlu Yazar: Dr. Hikmet YAZICI Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında doçenttir. Çalışma alanları arasında sigara içme davranışı, bilişsel davranışçı terapiler ve kişilik yer almaktadır. İletişim: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Akçaabat, Trabzon. Elektronik posta: hyaziciktu@gmail.com Tel: Fatma ALTUN. İletişim: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalı, Akçaabat, Trabzon. Elektronik posta: fatmaaltun@msn.com.

2 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ lara karşıt tepkiler geliştirmeyle tanımlanır (Jamal, 2005). Diğer kişilik tipleriyle karşılaştırıldıklarında, A tipli kişilerin düşmanca ve daha yüksek düzeyde saldırganlık eğilimleri gösterdikleri, aynı zamanda saldırganlığın kaynağı ya da etkileyicisi oldukları söylenebilir (O Connor, 2002). A tipi kişilik yapısına sahip olanlar, iş yerinde saldırganlığın farklı formlarını sergileyebilirler (Baron, Neuman ve Geddes, 1999). A tipli bireyler rekabetçi olmayan ortamlara oranla, rekabetçi ortamlarda uygunluk düzeyi daha düşük olan davranışlar sergilerler (Masters, Lacaille ve Shearer, 2003). A tipi ve B tipi davranışlar arasında, performansın niteliği, işe verilen emek ve psikosomatik belirtilerden şikâyet konularında anlamlı farklılıklar vardır (Jamal, 1985). Bu durum kişilik tipleri ile işe bağlı stres kaynakları ve iş doyumu arasında anlamlı ilişkiler olduğunu göstermektedir. Meslek araştırmaları içinde negatif ya da pozitif şekilde gözlenen ve bir kişinin işe bağlı iyi olma halini ifade eden iş doyumu kavramı, kişinin iş durumuna bağlı değerlendirme biçimidir (Weiss, 2002). Gelişmiş batılı ülkeler son 30 yıldaki çalışmalarında iş doyumuna yoğun bir ilgi göstermeye başlamışlardır. Bu kapsamda iş stresi ile iş doyumu ilişkilendirilerek ele alınmıştır (Jamal, 1999). Bu tür çalışmalarda işe dönük düşük kontrol, yüksek talepler, düşük düzeydeki psikolojik iyi oluş, düşük iş doyumu, tükenmişlik ve işe bağlı psikolojik stres arasında anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir (Van Der Doef ve Maes, 1999). İş doyumu üzerinde etkili olan farklı değişkenler vardır. Yapılan bir araştırmada iş doyumunda arkadaşlar ve promosyonlar, ödemelerden daha önemli görülmüş, aynı zamanda çalışma arkadaşları güçlü bir doyum kaynağı olarak belirtilmiştir (Saygı, Tolon ve Tekogul, 2011). Çalışma arkadaşlarının etkileri, diğer bireylerle birlikte çalışanların iş doyumlarının araştırılmasında önemli bir nedenselliktir. Bu kapsamda öğretmenler üzerinde yapılan bir araştırmada, iş doyumu ile eğitim sürecinin iki temel işlevi olan öğretme ve araştırma yapma yaşantıları arasında anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Öğretme sürecinin niteliğini ve eğitimin performansını önemli ölçüde etkileyen bu durum, öğretmenin kendi davranışlarını yönetebilme becerisi ile ilişkilidir (Klusmann, Kunter, Trautwein, Lüdtke ve Baumert, 2008). Bu kapsamda öğrencilerle birlikte çalışma, öğrencilerin gelişimini izleme, destekleyici iş arkadaşlarıyla birlikte bulunma ve genel okul atmosferi gibi değişkenlerin, öğretmenlerin iş doyumları üzerinde etkili olduğu bildirilmiştir (Cockburn ve Haydn, 2004). Benzer çalışmalarda öğretmenlerin iş doyumlarının etkili sınıf yönetimi ve öğretim stratejilerinden olumlu yönde, sınıf içi deneyimlere bağlı stres yaşantılarından ise olumsuz yönde etkilendiği saptanmıştır (Klassen ve Chiu, 2010). Yapılan bazı ampirik araştırmalar yaş, eğitim düzeyi, sağlık durumu, kuruluşa üye olma, işletme büyüklüğü ve çalışma saatleri gibi değişkenlerin iş doyumu üzerinde etkili olduklarını göstermiştir. Bu değişkenlerin tümü aynı zamanda cinsiyetle de ilişkilidir (Clark, 1997). Cinsiyet değişkeni bu çalışmada da inceleme konusu olan öğretim elemanlarının iş doyumları ile ilişkilendirilerek, daha önceki pek çok araştırmada ele alınmıştır (örn. Callister, 2006; Settles, Cortina, Malley ve Stewart, 2006). Bu çalışmaların bir kısmında erkeklerin (Tack ve Patitu, 1992) bir kısmında kadınların (Bender, Donohue ve Heywood, 2005) iş doyumları yüksek bulunurken, bazılarında fark tespit edilmemiştir (Ward ve Sloane, 2000). İş doyumu kişilik özellikleriyle de ilişkilendirilerek incelenmektedir. Önceki araştırmalar beş faktör kişilik yapısı, olumlu-olumsuz duygulanım ve kendini değerlendirme tipolojilerinin iş doyumu ile ilişkili olduğunu göstermiştir (Heller, Judge ve Watson, 2002). Yapılan meta analitik bir çalışmada, iş doyumunun beş faktör kişilik modelinin alt ölçeklerinden nörotizm ve dışa dönüklük ile anlamlı düzeyde ilişkili olduğu saptanmıştır (Judge, Heler ve Mount, 2002). İş doyumu A tipi davranış ile ilişkilendirilerek de incelenmeye çalışılmıştır. İş yoğunluğu, belirsizlik, rol çatışması gibi stres yaratıcı iş değişkenleri kontrol altına alındığında, A tipi kişilik özelliklerinden başarma çabalarının ve sabırsızlığın iş doyumu, algılanan stres ve yaşam doyumu ile ilgili varyansı önemli düzeyde açıkladığı tespit edilmiştir (Day ve Jregie, 2002). Kesitsel ve boylamsal nitelikteki 187 çalışmanın incelendiği meta-analitik bir araştırmada, iş doyumu ile A tipi kişilik yapısı (başarı çabasıyla ilgili A tipi) arasında pozitif yönde bir ilişki bulunmuştur (Bruk-Lee, Khoury, Nixon, Goh ve Spector, 2009). Bu ilişkinin yapısı kültürel bağlam içinde değerlendirilebilir. Çünkü iş doyumu ile ilişkilendirilen iş talepleri kontrolü, kültürel içerik kapsamında ele alınır. Kültürel yapı, iş talepleri (Györkös, Becker, Massoudi, Bruin ve Rossier, 2012) ve dolayısıyla iş doyumu üzerinde etkili olabilir. Günümüzde nitelikleri birbirinden farklı, sayıları binlerle ifade edilen meslekler vardır. Meslek seçimi ve meslek performansı üzerinde kişilik özelliklerinin de etkisi vardır. Kişiliğe uygun bir mesleğin seçilmesi ve sürdürülmesi, iş doyumunu ve buna bağlı olarak psikolojik sağlığı olumlu yönde etkiler. İş doyumu ile ilgili çalışmaların önemli bir kısmı 1448

3 YAZICI, ALTUN / A Tipi Kişilik, Cinsiyet ve İş Doyumu: Üniversite Öğretim Elemanları Üzerinde Bir Araştırma endüstriyel ve örgütsel yapılar içinde çalışanlar üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmanın örneklemini oluşturan üniversite öğretim elemanlarının iş doyumlarını belirlemeye dönük çalışmaların sayısı oldukça sınırlıdır. Daha önce yapılan bir çalışmada bu oranın %13,7 olduğu (Tack ve Patitu, 1992) saptanmıştır. Oysa farklı demografik değişkenler, kurumsal ve kişisel özellikler, üniversite öğretim elemanlarının iş doyumları üzerinde etkili olabilmektedir (Sabharwal ve Corley, 2009). Geliştirilen bazı ölçme araçlarının kullanılmasıyla son yıllarda Türkiye de de A tipi kişilik ve iş doyumu ile ilgili araştırmalar yapılmaya başlanmıştır (Batıgün ve Şahin, 2006). Bu bağlamda değerlendirildiğinde bu çalışmanın iki amacı vardır; (1) Kadın ve erkek öğretim elemanlarının iş doyumları arasındaki farkı belirlemek, (2) A tipi kişilik özellikleri ve cinsiyetin iş doyumunu açıklama düzeylerini incelemek. Yöntem Araştırma Deseni Bu çalışma ilişkisel araştırma desenine uygun olarak tasarlanmıştır. İlişkisel çalışmalarda iki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkilerin tanımlanması amaçlanır. İlişkisel desenler karşılaştırmalı bir yapıda oluşturulabilir. Bu çalışmalarda ilişkileri belirlemek için ki-kare, korelasyon katsayısı, çoklu regresyon, faktör analizi gibi işlemler yapılabilir (Tabachnik ve Fidell, 2001). İlişkisel desen aynı zamanda bireysel farklılıkları tanımlamak amacıyla kullanılabilir (Barker, Psitrang ve Elliott, 2002, s. 140). Bu çalışmada bireysel farklılık kapsamında, kadın ve erkek öğretim elemanlarının iş doyumları arasındaki fark incelenmektedir. İlişkisel yapı kapsamında ise, bağımsız değişkenler olarak seçilen cinsiyet ve A tipi kişilik özelliklerinin iş doyumunu açıklama düzeyleri araştırılmaktadır. Örneklem Çalışmaya katılan bireyleri belirleme süreci kronolojik olarak üç aşamada gerçekleştirilmiştir: (1) hedef kitleyi tanımlama, (2) uygun örnekleme işlemlerini seçme ve (3) örneklem genişliğini kontrol etme. Çalışma için seçilen örneklem hedef kitlenin yani üniversite öğretim elemanlarının bir alt kümesidir. Bu tür seçimde ideal örneklem ile seçilen örneklem arasında belli bir boşluk durumu ortaya çıkabilir (Barker ve ark., 2002, s. 179). Bu çalışmada uygun örnekleme (convenience sampling) tekniği kullanılmıştır. Uygun örnekleme; zaman, para ve iş gücü açısından var olan sınırlılıklar nedeniyle örneklemin kolay ulaşılabilir ve uygulama yapılabilir birimlerden seçilmesidir (Fraenkel, Wallen ve Hyun, 2012). Bu durum sonuçların genellenmesi açısından bir sınırlılık oluşturabilir. Buna rağmen örneklemin doğasından kaynaklanabilecek bu tür sınırlılıklar veriler analiz edildiğinde istatistiksel olarak kontrol altına (Barker ve ark., 2002, s. 183) alınmaya çalışılmıştır. Araştırmanın örneklemini Trabzon Karadeniz Teknik, Rize Recep Tayyip Erdoğan, Gümüşhane, Artvin Çoruh ve Giresun üniversitelerinde görev yapan 308 öğretim elemanı oluşturmaktadır. Araştırmada yer verilen dört üniversite Karadeniz Teknik Üniversitesinden ayrılarak kurulmuştur. Bu açıdan benzer çalışma koşullarına sahip olan üniversiteler, aynı coğrafi bölgede yer almaktadır. Bu özellik iş doyumunu etkileyebilecek bazı durumsal değişkenlerin kontrol edilmesi açısından avantaj olabilir. Çalışmaya katılanların yaşları 22 ile 71 arasında değişmektedir (Ort=33.642, Ss=8.392). Katılımcılarla ilgili diğer tanımlayıcı bilgiler Tablo 1 de özetlenmektedir. Tablo 1. Demografik Değişkenlere İlişkin Tanımlayıcı Bilgiler Değişken N % Cinsiyet Kadın Erkek Bekar Medeni Hal Evli Boşanmış/Ayrı 3 1 Araştırma Görevlisi Unvan Öğretim Görevlisi Uzman Yardımcı Doçent Doçent Profesör Gelir Düzeyi ve üstü Yöneticilerle Çatışma Yaşama Durumu Yayın Yapma Güçlüğü Yaşama Kardiyovasküler Sorunlar Yaşamayan Çok az yaşayan Sıklıkla yaşayan Genellikle yaşayan Her zaman yaşayan 3 1 Güçlük çekmeyen Çok az güçlük çeken Ara sıra güçlük çeken Sıklıkla güçlük çeken Genellikle güçlük çeken Her zaman güçlük çeken Tansiyon Kroner kalp hastalığı Sorunu olmayan

4 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Veri Toplama Araçları Kişisel Bilgi Formu: Araştırmacılar tarafından geliştirilen formda yaş, cinsiyet, medeni durum, unvan, gelir düzeyi, yayın yapma, yöneticilerle çatışma yaşama gibi ifadelere yer verilmiştir. A tipi kişilik yapısı koroner kalp hastalığı ile ilişkilidir (Thoresen ve Powell, 1992). Bu nedenle sadece tanımlayıcı bir bilgiye ulaşmak amacıyla katılımcılara koroner kalp hastalığına sahip olup olmadıkları da sorulmuştur. İş Doyumu Ölçeği: İşten alınan doyumu ölçmek amacıyla Batıgün ve Şahin (2006) tarafından geliştirilen ölçek, 32 maddeden oluşmaktadır. İş yaşamına ilişkin bu maddelerin bireyi ne kadar tatmin ettiği araştırılmakta ve %0 ile %100 arasında değişen bir ölçek üzerinde, cevaplayıcılardan değerlendirme yapmaları istenmektedir. Likert tipindeki ölçek 0 ile 5 puan arasında değişen puanlardan oluşmaktadır. Puan genişliği arasında değişmektedir. Toplam puan ve alt ölçek puanları üzerinde işlem yapmaya uygunluk taşıyan ölçekte, toplam puan arttıkça iş doyumu da artmaktadır. Ölçek altı faktörlü bir yapıya sahip olup, açıkladığı toplam varyans %63.1 dir. I. örneklemde İşletme politikaları alt ölçeği için bulunan Cronbach Alfa güvenilirlik katsayısı α=. 94 (madde sayısı 15 ), Bireysel faktörler alt ölçeği için α=.87 (madde sayısı 5), Fiziksel koşullar alt ölçeği için α=.74 (madde sayısı 4), Kontrol/Otonomi alt ölçeği için α=.76 (madde sayısı 3), Ücret alt ölçeği için α=.64 (madde sayısı 2), Kişilerarası ilişkiler alt ölçeği için α=.60 (madde sayısı 3) tır. Bu değerler II. örneklem için ise sırasıyla. 93,.85,.63,.74,.71 ve.53 olarak belirlenmiştir. Ölçeğin bütünü için hesaplanan Cronbach Alfa güvenilirlik katsayısı, I. örneklem için α=.94, II. örneklem için α=.96 dır. Ayrıca, ölçeğin tek ve çift maddelerinden oluşturulan yarıya bölme güvenilirlik katsayısı da r=.94 (p<.001) (I. örneklem) ve r=.90 (p<.001) (II. örneklem) olarak saptanmıştır. Bu çalışma için yapılan güvenirlik analizinde Cronbach Alfa güvenilirlik katsayıları İşletme politikaları alt ölçeği için α =.88; Bireysel faktörler alt ölçeği için α=.70; Fiziksel koşullar alt ölçeği için α=.61; Kontrol/Otonomi alt ölçeği için α=.74; Ücret alt ölçeği için α=.57, Kişilerarası ilişkiler alt ölçeği için α=.73 ve toplam puan için α=.75 dir. A Tipi Kişilik Özellikleri Ölçeği: Batıgün ve Şahin (2006) tarafından ilgili literatür dikkate alınarak geliştirilen ölçek, 25 maddeden oluşan 1-5 arası puanlanan Likert tipli bir ölçektir. Yüksek puanlar bireylerdeki A-tipi kişilik özelliklerinin yoğunluğunu göstermektedir. Puan aralığı tir. Hem toplam, hem de alt ölçek toplam puanlarına dayalı işlem yapılabilmektedir. Puan arttıkça A tipi kişilik özelliği artmaktadır. Geçerlik çalışmalarında toplam varyansın %44,3 ünü açıklayan dört faktör bulunmuştur. İki örneklem grubuna bağlı yapılan analizde testi yarılama tekniğine dayalı güvenirlik katsayıları 0.83 ve 0.72 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin Cronbach alfa güvenirlik katsayıları birinci örneklemde 0.48 ile 0.79 ikinci örneklemde ise 0.40 ile 0.74 arasında değişmektedir. Ölçeğin tümü için hesaplanan Cronbach alfa güvenirlik katsayısı, I. örneklem için α=. 86 (N=426), II. örneklem için α=.90 dır (N=94). Çalışmada ölçekten elde edilen faktörlerin her biri ayrı birer faktör alt ölçeği olarak ele alınmış ve güvenilirlik katsayıları hesaplanmıştır. Analiz sonucunda I. örneklemde elde edilen Cronbach alfa güvenilirlik katsayıları, İşe verilen önem alt ölçeği için α =.79 (madde sayısı 12), Sosyal etkinliklerden uzaklaşma alt ölçeği için, α =.70 (madde sayısı 4); Hıza verilen önem alt ölçeği için, α =.70 (madde sayısı 6); Zamanlamaya verilen önem alt ölçeği için de α =.48 (madde sayısı 3) olarak bulunmuştur. II. örneklemden elde edilen değerler ise sırasıyla; α =.74, α =.54, α =.61 ve α =.40 tır. Bu çalışmada elde edilen Cronbach alfa güvenilirlik katsayıları, İşe verilen önem alt ölçeği için α =.84, Sosyal etkinliklerden uzaklaşma alt ölçeği için, α =.70; Hıza verilen önem alt ölçeği için, α =.71; Zamanlamaya verilen önem alt ölçeği için α =.53 ve toplam puan için α =.80 dir. Verilerin Toplanması Veriler Karadeniz Teknik Üniversitesi nde araştırmacılar tarafından toplanmıştır. Diğer üniversitelerdeki veriler bu üniversitelerde görev yapan ve lisansüstü eğitimleri için Karadeniz Teknik Üniversitesine devam eden araştırma görevlileri aracılığıyla toplanmıştır. Veri toplama konusunda gönüllü olan araştırma görevlilerine veri toplama süreci ile ilgili bilgilendirme yapılmış ve yazılı yönerge verilmiştir. Bu kapsamda uygulamaya katılmaya gönüllü olan öğretim elemanları için uygun zamanlar belirlenmiş ve ölçekleri tek oturumda işaretlemeleri istenmiştir. Aynı birimlerde görev yapan öğretim elamanlarına ölçekler aynı zaman dilimi içinde uygulanmaya çalışılmıştır. Öğretim elemanları uygulamayı kendi odalarında yapmışlardır. Ölçeklerin aynı anda birden fazla öğretim elemanına verilmesi, uygulamanın yüz yüze yapılması açısından sınırlılık teşkil etmiştir. 1450

5 YAZICI, ALTUN / A Tipi Kişilik, Cinsiyet ve İş Doyumu: Üniversite Öğretim Elemanları Üzerinde Bir Araştırma Veri Analizleri Veri analizleri SPSS 15.0 paket programı ile yapılmıştır. İlk aşamada verilerin uygunluğu dikkate alınmış sonuçları etkileyebilecek eksik ve uç cevaplamalar veri setinden çıkarılmıştır. Cinsiyete dayalı iş doyumu farklılıklarını incelemek için bağımsız t testi kullanılmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkileri incelemek için Pearson Momentler Çarpımı korelasyon katsayısı tekniği, bağımlı değişken olarak seçilen genel iş doyumunun A tipi kişilik özellikleriyle açıklanma düzeyini belirlemek için, doğrusal çoklu regresyon analizi tekniği kullanılmıştır. Bulgular Yapılan analizler sonucunda kadın ve erkek öğretim elemanlarının toplam iş doyumu puanları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (t = -.44, sd = 306, p>.05). Erkek öğretim elemanlarının iş doyumu puanlarının, kadınlarınkinden yüksek olmasına karşı, gözlenen fark anlamlı değildir. Tablo 2. Cinsiyetler Arasındaki İş Doyumu Farklılıkları Değişken N Ort Ss t sd p Cohen s d Kadın Erkek A tipi kişilik özellikleri ile iş doyumu arasındaki ilişkileri incelemek için yapılan analizde, iş doyumu ile A tipi kişilik özelliklerinden sadece zamanlamaya verilen önem arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (r=.19, p<.01). Diğer A tipi kişilik yapıları ile iş doyumu arasında anlamlı ilişkiler tespit edilememiştir. A tipi kişilik özelliklerinin bağımlı değişken olarak seçilen iş doyumunu nasıl açıkladıklarını belirlemek için, doğrusal çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Kurulan regresyon modeline bağımsız değişken olarak sürekli, sıralı ya da sadece iki kategorili değişkenler (Brace, Kemp ve Snelgar, 2003, s. 212) katılabildiği için, A tipi kişilik yapısının alt ölçekleri ile birlikte cinsiyet de dummy değişken olarak modele sokulmuştur. Bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiler incelenerek, çoklu eş doğrusallığın (multicollinearity) olmaması dikkate alınmıştır. Analizde Durbin- Watson testi ile oto korelasyon durumu incelenmiş ve ortaya çıkan değerin (1.837), beklenen değerlerin ( ) sınırları arasında yer aldığı (Kalaycı, 2010) saptanmıştır. Enter yöntemi kullanılarak yapılan çoklu regresyon analizi, kurulan modelin anlamlı olduğunu göstermektedir (F 4,303 =5.541, p<.001). Yordayıcı değişkenler olarak seçilen cinsiyet ve A tipi kişilik özelliklerinin ölçüt değişkeni olarak seçilen iş doyumu ile ilgili açıkladığı varyans %6.8 dir (R 2 =.068). Kurulan modelin bağımlı değişkene ilişkin açıkladığı varyans ise %5.6 dır (ΔR 2 =.056). Tablo 4 te model özetlenmektedir. Tablo 4. Bağımlı Değişkeni Bağımsız Değişkenlerle Açıklamaya Dayalı Çoklu Regresyon Modeli Özeti Model R R 2 ΔR 2 TSH Değişim İstatistikleri ΔR 2 ΔF df 1 df p<. 001 TSH=Tahmini standart hata. Tablo 5 te görüldüğü gibi A tipi kişilik özelliklerinden sosyal etkinliklerden uzaklaşma, (β= -.14, p<.05) ve zamanlamaya verilen önem (β=.21, p<.001) iş doyumunu anlamlı düzeyde açıklamaktadır. Buna karşı, hıza verilen önem (β=.14, p>.05), işe verilen önem (β= -.10, p>.05) ve cinsiyet (β=.001, p>.05) değişkenlerinin iş doyumunu anlamlı düzeyde açıklamadıkları saptanmıştır. Tablo 3. A Tipi Kişilik Özelikleri ile İş Doyumu Arasındaki İlişkiler (1) (2) (3) (4) (5) (1) İşe verilen önem 1.00 (2) Sosyal etkinliklerden uzaklaşma.60** 1.00 (3) Hıza verilen önem.55**.49** 1.00 (4) Zamanlamaya verilen önem.41**.26**.45** 1.00 (5) İş doyumu ** 1.00 n=308, **p<.01. Tartışma Bu çalışmada, kadın ve erkek öğretim elemanlarının iş doyumu puanları arasında anlamlı fark bulunmamıştır. Bu bulgu, daha önce yapılan bazı araştırmaların sonuçlarıyla (örn. Ibn Rahman ve Parveen, 2008; Ward ve Sloane, 2000) benzerlik gösterirken, bazılarından (örn. Hult, Callister ve Sullivan, 2005) farklılaşmaktadır. Fark olduğu bildirilen araştırmaların çoğunda (örn. Liu ve Ramsey, 2008; Tack ve Patitu, 1992) erkek öğretim elemanlarının iş doyumları kadınlarınkinden yüksek bulunmuştur. Amerika da doktora düzeyindeki akademisyenler üzerinde yapılan araştırmada, akademik sektörde çalışan kadınların iş doyumu, erkeklerinkinden düşük çıkarken, akademik olmayan sektörde çalışan kadınların iş doyumları erkek- 1451

6 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 5. Çoklu Regresyon Modelinde İş Doyumunu Açıklayan Katsayılar Model SEK SK edilmiş katsayılar t B SH β Model 1 Sabit ** İşe verilen önem Sosyal etkinliklerden uzaklaşma * Hıza verilen önem Zamanlamaya verilen önem ** Cinsiyet *p<.05 **p<.001 SEK=Standardize edilmemiş katsayılar, S=Standart katsayılar, SH= Standart hata lerinkinden yüksek çıkmıştır (Bender ve Heywood, 2006). Elde edilen başka bir sonuca göre, kadın akademisyenlerin işleriyle ilgili alanlarda çok az memnuniyet gösterdikleri, ücretleriyle ilgili negatif değerlendirmeler yaptıkları, süpervizyon ve desteklenme alanlarında düşük iş doyumu sergiledikleri saptanmıştır (Okpara, Squillace ve Erondu, 2004). Diğer bazı araştırmalarda ancak diğer bazı değişkenlerle etkileşime girdiğine cinsiyetin üniversite öğretim elemanlarının iş doyumunu etkilediği tespit edilmiştir (Oshagbemi, 2000). Öğretim elamanları aynı zamanda doğrudan bireylerle ilgili olan bir mesleğin mensuplarıdır. İnsanlarla ilgili diğer meslekler üzerinde yapılan araştırmalardan elde edilen sonuçlar, bu bağlamda dikkat çekicidir. Örneğin hekimler arasında yapılan bir araştırmada da, iş doyumu puanlarında cinsiyete dayalı anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir (Kurçer, 2005). Cinsiyete ilişkin değerlendirmelerin sınırlı şekilde yapılabileceği başka bir çalışmada, üniversite hastanesinde görev yapan hemşire ve hekimlerin iş doyumları arasında anlamlı bir fark tespit edilmemiştir (Sayıl, Haran, Ölmez ve Özgüven, 1997). Bu çalışmada hemşireler bir grubu oluştururken, diğer grupta kadın ve erkek hekimler yer almıştır. Kadın ve erkek öğretim elemanlarının benzer çalışma ortamlarına, eşit akademik ilerleme şanslarına ve eşit ücrete sahip olmaları da iş doyumu puanlarında farklılık gözlenmemesinin önemli nedenlerinden biri olabilir. Yapılan bir araştırmada algılanan uygun ücret adaletinin ya da ödül sisteminin kadın ve erkeklerin iş doyumları arasında fark gözlenmemesinde etkili olduğu saptanmıştır (Witt ve Nye, 1992). Yapılan çoklu doğrusal regresyon analizinde A tipi kişilik özelliklerinin alt boyutlarından sosyal etkinliklerden uzaklaşmanın, iş doyumunu düşük de olsa anlamlı düzeyde açıkladığı görülmektedir. Yordama yapısına göre bireylerin sosyal etkinliklerden uzaklaşma puanları arttıkça iş doyumu puanları azalmaktadır. Bu sonuç karşılıklı belirleyicilik içinde incelenebilir. Sosyal etkinliklerden uzaklaşma azaldıkça iş doyumu artmakta ya da iş doyumu arttıkça sosyal etkinliklerden uzaklaşma düzeyi azalmaktadır. İş doyumunun düşük olması iş stresini arttırır ve olumsuz duygulanıma neden olur. Olumsuz duygulanım, bireylerin içe kapanmalarına ve sosyal etkinliklerden uzaklaşmalarına yol açabilir. Sosyal etkinlik ya da ilişkilerin iş doyumuyla ilişkileri farklı bağlamlarda tartışılabilir. Hurlbert (1991) tarafından yapılan araştırma da işçilerle ve yakın dostlarla kurulan bağların ve onlarla girişilen sosyal etkinliklerin iş doyumlarını olumlu düzeyde etkilediğini göstermektedir. Bu sonuç araştırmamızın bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Sosyal etkinliklere katılma dışadönüklük özelliğiyle ilişkilidir. Dışa dönük kişiler diğerleriyle birlikte olma ve sosyal aktivitelere katılma eğilimindedirler. Dışa dönüklük iş doyumu ile pozitif yönde anlamlı ilişki sergiler (Judge ve ark., 2002). Zamanlamaya verilen önem iş doyumunu anlamlı düzeyde yordayan A tipi kişilik yapılarından biri olarak bulunmuştur. Bu sonuca göre, zamanlamaya verilen önem arttıkça, iş doyumu da artmaktadır. Zaman baskısı A tipi kişilik özelliklerinin genel özellikleri arasında yer alır. Çalışmamızın bu bulgusu, farklı gruplar üzerinde yapılan araştırma bulgularının bir kısmıyla paralellik göstermektedir. Örneğin hekimler arasında yapılan bir araştırmada zaman baskısının iş performansını dolayısıyla iş doyumunu anlamlı yönde etkilediği saptanmıştır (Linzer ve ark., 2000). Benzer çalışma Malezyalı ve Pakistanlı işçiler üzerinde yapılmış her iki ülke çalışanlarında zaman baskısı ile iş doyumu arasında pozitif yönde anlamlı ilişkiler saptanmıştır (Jamal, 2007). Buna karşı farklı gruplar üzerinde yapılan araştırmalardan elde edilen sonuçlar, zamanlamaya verilen önem ile iş doyumu arsında negatif yönde ilişkiler olduğunu göstermiştir. Örneğin Kanadalı öğretim elemanları üzerinde yapılan bir çalışmada A tipinin iki yapısı (zaman baskısı ve yarışmacılık) ile iş performansı arasında negatif yönde anlam- 1452

7 YAZICI, ALTUN / A Tipi Kişilik, Cinsiyet ve İş Doyumu: Üniversite Öğretim Elemanları Üzerinde Bir Araştırma lı ilişkiler saptanmıştır (Jamal ve Baba, 2001). Bu çalışmadaki örneklemin bizim çalışmamızdakine benzer olması bulguları daha anlamlı hale getirmektedir. Böyle bir farklılığın ortaya çıkmasında ülkeler arasındaki farklı çalışma koşullarının etkili olduğu düşünülebilir. Jamal ve Baba (2003) zamana verilen önem boyutunun iş stresi ve iş doyumu ile de negatif yönde anlamlı düzeyde ilişkili olduğunu tespit etmişlerdir. Kanadalı ve Çinli işçiler üzerinde yapılan araştırmada ise iş stresi ile A tipinin iki boyutu olan zaman baskısı ve yarışmacılık arasındaki ilişkiler incelenmiştir. İş doyumu ile A tipi arasında anlamlı ilişki bulunmazken, iş stresi ile genel A tipi ve iki boyutu arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur (Jamal, 2005). Farklı çalışmalardan elde edilen bu bulgular, iş doyumu ile A tipi kişilik yapıları arasındaki ilişkilerin, kültürel ve sektörel bağlamda incelenmesi gerektiğini göstermektedir. A tipi kişilik özelliklerinin bir boyutu olan hıza verilen önem, genel iş doyumunu anlamlı düzeyde açıklamamaktadır. A tipli kişiler adeta zamanla yarışırlar, zamanın önemli olduğunu ve çok dikkatli harcanması gerektiğini düşünürler (Burger, 1993). Hıza verilen önem, aynı zamanda yarışmacı bir yapının ortaya çıkmasına yol açar. Yarışmacılık A tipinin genel özelliklerindendir. A tipi kişilik ve iş doyumu arasındaki ilişkiler üzerinde farklı araştırmalar yapan Jamal (2007) yarışmacı kişilik özelliğinin bir öğesi olan hıza verilen önemin, iş doyumu ile anlamlı düzeyde ilişkili olduğunu tespit etmiştir. Hıza verilen önem ile iş doyumu arasındaki ilişkiler bazı çalışma alanlarında farklı şekillerde gözlenmektedir. Örneğin hastanede ve telekomünikasyon sektörlerinde çalışanlar üzerinde yapılan bir araştırmada hıza verilen önem ile iş doyumu arasında negatif yönde anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir (Jamal ve Baba, 2003). Hıza verilen önemin iş doyumunu olumsuz yönde etkileyeceği düşünüldüğünden, ilişkinin bu yapısı ilk bakışta ilginç görülebilir. Bu anlamda bir kamu kuruluşunda çalışanların hıza bağlı ürün elde etme gereği duymayacağı düşünülse de, özellikle akademik ilerleme çabalarının ve bundan da öte A tipi kişilik yapısına sahip olanların, işin nitelik ve niceliğine verdikleri önemin (Lee ve Gillen, 1989) bu sonuç üzerinde etkili olduğu düşünülmektedir. Farklı araştırmalardan elde edilen bu bulgular hıza önem verme ile iş doyumu arasındaki ilişkilerin iş alanlarına ve işin özelliklerine göre farklılaşabileceğini göstermektedir. Bu çalışmada A tipi kişilik özelliklerinden işe verilen önem ile iş doyumu arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır. Oysa bu araştırmada işe verilen önemin iş doyumunu anlamlı düzeyde açıklaması beklenmekteydi. Çünkü akademik yaşam daha çok işe yüklenen anlam ve önemle ilişkilendirilebilir. İşe verilen önem, bireylerin başarma çaba ve performansını farklı düzeylerde etkiler (Thornton, Ryckman ve Gold, 2011). İşe verilen önem, aynı zamanda sürdürülen işin niteliğine göre değişir. Bu durum dikkate alındığında çalışma statüsü yüksek olan bireylerin, iş doyumları da yüksek çıkabilir (Kurçer, 2005). Öğretim elemanlarının sürdürdükleri akademik yaşamın duygusal boyutları vardır. Merak, araştırma ilgisi ve benzeri durumlar birer duygusal emek ya da duygusal yatırım olarak tanımlanabilir. Duygusal emek iş doyumunu etkileyici faktörlerden biridir. Amerikalı öğretim elemanları arasında yapılan araştırmada duygusal emeğin, duygusal tükenme ve iş doyumu ile ilişkili olduğu tespit edilmiştir (Mahoney, Buboltz, Buckner, John ve Doverspike, 2011). Bu çalışmada işe verilen önem ile iş doyumu arasında ilişki tespit edilememesi farklı boyutlardan irdelenebilir. Özellikle duygusal emek olarak nitelendirilen ve içsel motivasyonla ilişkilendirilen işe verilen önem ve işten doyum sağlama gibi kaynakların yeterlilik düzeyi, inceleme konusu yapılabilir. Bu kapsamda öğretim elemanlarının mesleğe yükledikleri anlam ve iş stresi ile ilgili nedenler dikkate alınabilir. Öğretim elemanlarının iş doyumları, sürdürdükleri mesleğin özelliklerine göre farklılaşabilir. Kanada daki üniversitelerde görev yapan öğretim elemanları üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmada sosyal destek, iş doyumu, motivasyon ve tükenmişlik kavramlarını kapsayan iyi olma ile A tipi arasında farklı ilişkiler gözlenmiştir. Genel A tipinin tükenmişlik ve motivasyon kapasitesiyle olumlu, sosyal destek ve iş doyumuyla olumsuz yönde bir ilişki içinde olduğu saptanmıştır (Jamal ve Baba, 2001). Kanada ve Pakistan daki öğretim üyeleri arasında yapılan çalışmada, iş doyumu ile ilişkilendirilen tükenmişlik, maaş memnuniyeti, çalışma koşulları gibi değişkenler ile A tipi davranışlar arasında anlamlı ilişkiler gözlenmiştir (Jamal, 1999). Öğretim elemanları üzerinde yapılan incelemeler, belli boyutlarda diğer gruplardan farklılık gösterebilir. Çünkü akademik yaşam, yapılan işe yüklenen anlamla ve kariyer beklentisi ile ilişkilidir. Hangi meslek olursa olsun bu iki kavram iş doyumunu anlamlı düzeyde açıklar (Duffy, Bott, Allan, Torrey ve Dik, 2012). Özetle bu çalışmada iş doyumunda cinsiyete dayalı anlamlı bir fark bulunmamış ancak A tipi kişiliğin iki yapısı ile iş doyumu arasında farklı ilişkiler tespit edilmiştir. Buna göre sosyal özelliklerden uzaklaşma kişilik özelliğiyle ilgili puanlar arttıkça, iş doyumu azalmaktadır. Bunun yanında olumsuz bir özelliği 1453

8 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ ifade eden zamanlamaya önem verme ile ilgili puanlar arttıkça iş doyumu da artmaktadır. Zamana verilen önem, kişisel sağlığı olumsuz yönde etkileyen bir değişkendir. A tipi kişilik özelliğiyle ilgili literatür bu özelliğe sahip olan bireylerin, sadece iş doyumuyla ilgili sorun yaşamadıklarını aynı zamanda kişilikle ve sağlıkla ilgili sorunlar (örn. koroner kalp hastalığı) da yaşadıklarını göstermektedir (Jamal, 1999). Bu durum A tipi kişilik özelliklerine sahip olanların çalışma koşullarının önemini de artırmaktadır. Yapılan araştırmalarda Türkiye de, A tipi kişilik özellikleri ve iş doyumu arasındaki ilişkileri inceleyen sınırlı sayıda çalışmaya ulaşılabilmiştir. Bu değişkenleri incelemeye yardımcı olacak ölçeklerin son yıllarda geliştirilmesi (Batıgün ve Şahin, 2006) bunun nedenlerinden biridir. Bu araştırma bu ölçekler kullanılarak yapılmış ve A tipi kişilik ile iş doyumu arasındaki ilişkiler tanımlanmaya çalışılmıştır. Çalışmanın bazı sınırlılıkları vardır. İş doyumu, iş taleplerine bağlı olarak kültürel bağlamda ele alınır (Györkös ve ark., 2012). Birer kültürel unsur olarak bireyci ve toplulukçu (Markus ve Kitayama, 1991) anlayışlar kişilik yapısının yanında iş doyumu üzerinde etkili olabilir. Çalışmanın kültürler arası bir niteliğe sahip olmaması diğer kültürlerde yapılan çalışmalarla karşılaştırmayı sınırlandırmaktadır. Seçilen örneklem grubunun yapısı bir başka sınırlılıktır. Çünkü üniversiteler aynı bölgeden seçilmişlerdir. Grubun yaş ortalamasının düşük olması, çalışma süresi ile iş doyumu arasındaki ilişkileri incelemeyi sınırlandırmaktadır. Kuşkusuz önemli bir sınırlılık da ölçeklerin kişisel ifadelendirmeye dönük olmasıdır. Literatürde kişisel ifadelendirmeye dayalı ölçeklerle ilgili uyarılara sıklıkla rastlanmaktadır (Yasak ve Batıgün, 2010). Bu sınırlılığı önlemek için örneklem grubu mümkün olduğunca geniş tutulmaya çalışılmıştır. A tipi ve iş doyumu ölçeklerinin bu bağlamda değerlendirilmesi gerekir. Araştırmacılara daha geniş ve farklı gruplar üzerinde, iş doyumu ve A tipi ile ilişkili farklı değişkenler dikkate alınarak ve kültürel unsurlar göz önünde bulundurularak karşılaştırmalı ve boylamsal çalışmalar yapılması önerilmektedir. Politika belirleyicilerin ve üniversite yöneticilerinin başta kişilik özellikleri olmak üzere iş doyumu üzerinde etkili olan faktörleri dikkate almaları ve kurumlarda ruh sağlığı hizmetlerine daha fazla önem vermeleri önerilmektedir. Bu kapsamda kuruluşlarda önleyici, geliştirici ve problem çözücü ruh sağlığı hizmetlerinin verilmesi önem taşımaktadır. 1454

9 Educational Sciences: Theory & Practice - 13(3) Educational Consultancy and Research Center DOI: /estp Type-A Behavior, Gender, and Job Satisfaction: A Research on Instructors Hikmet YAZICI a Karadeniz Technical University Fatma ALTUN b Karadeniz Technical University Abstract There has been some research which investigates the relationship between gender, different personality traits, and job satisfaction in the field of behavioral sciences. The aim of this study is to examine the difference between male and female instructors job satisfaction and to investigate the predict level of job satisfaction by Type-A personality traits and gender. 308 instructors (116 female and 192 male) with various titles working at different universities participated in this study. The data were collected through Type-A Personality Scale, Job Satisfaction Scale, and Personal Data Form. Independent t-test, Pearson product-moment correlation coefficient and multiple linear regression techniques were used to analyze the data. The findings showed that there was no significant difference between male and female instructors scores on job satisfaction. Scores on moving away from social activities and importance attributed to timing that are sub-dimensions of Type-A Personality Scale, were significant predictors of job satisfaction. According to these results, whereas scores of moving away from social activities of participants increase, job satisfaction decreases. Additionally, scores of importance attributed to timing increases, as job satisfaction increases. The findings of the study revealed that some personal characteristics explained the job satisfaction significantly. Key Words University, Instructors, Type-A Behavior, Job Satisfaction, Gender, Job Stress. Characteristics such as competitiveness, a strong sense of time urgency (Strickland, 2001, p. 652), impatience, ambitiousness, restlessness and aggressiveness are observed in Type-A behavior pattern (Friedman & Rosenman, 1974). Type-B individuals are calmer and they are not hasty. There are three main differences between Type-A and Type-B personalities: 1) Type-A people have higher level of competitiveness than Type-B individuals, 2) Type-A people race against time and think that time is very important and should not be waste. 3) Type-A individuals further react when faced with obstacle (Burger, 1993). Compared to other personality types, Type-A people showed higher level of hostile and aggressive tendencies (Masters, Lacaille, & Shearer, 2003), as well as they could be the source of aggression (Baron, Neuman, & Geddes, 1999; O Connor, 2002). There are significant differences between Type-A and Type-B behaviors in quality of performance, labor and psychosomatic symptoms (Jamal, 1985). It shows that there are significant correlations between personality types, work-related stress and job satisfaction. Job satisfaction that is observed negative or positive in vocational studies and defined as work-related well-being of a person, is a form of assessment on the state of one s job (Weiss, 2002). In recent studies including the last three decades, it has been detected meaningful relationships between a b Hikmet YAZICI, Ph.D., is an associate professor of Counseling and Guidance. His research interest includes smoking behavior, Cognitive-Behavioral Therapies and personality. Correspondence: Assoc. Prof. Hikmet YAZIZI, Karadeniz Technical University Fatih Faculty of Education, Depatment of Counseling and Guidance Akçaabat, Trabzon, Turkey. hyaziciktu@gmail.com Phone: Fatma ALTUN. Contact: Karadeniz Technical University, Fatih Faculty of Education, Depatment of Counseling and Guidance, Akçaabat, Trabzon, Turkey. fatmaaltun@msn.com.

10 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE work-oriented low control, high demands, low levels of psychological well-being, low job satisfaction, burnout and work-related psychological stress (Jamal, 1999; Van Der Doef & Maes, 1999). There are different variables that have an effect on job satisfaction. In this context, co-existence supportive colleagues (Cockburn & Haydn, 2004; Saygı, Tolon, & Tekogul, 2011) and the ability to manage their own behavior (Klusmann, Kunter, Trautwein, Lüdtke, & Baumert, 2008) were associated with job satisfaction. The similar studies have found that efficient classroom management and teaching strategies influenced teachers job satisfaction positively, while the stress based on classroom experiences influenced job satisfaction of teachers negatively (Klassen & Chiu, 2010). All of the variables associated with job satisfaction such as age, education level, health status, hours of work and the size of the institution were also associated with gender (Clark, 1997). Gender variable examined in this study has been researched as associated with job satisfaction in previous studies (eg. Bender, Donohue, & Heywood, 2005; Callister, 2006; Settles, Cortina, Malley, & Stewart, 2006; Tack & Patitu, 1992; Ward & Sloane, 2000). Moreover, job satisfaction has been also examined as associated with personality traits (Heller, Judge, & Watson, 2002). In a meta-analytic study, job satisfaction has been found to be significantly correlated with neuroticism and extroversion that are subscale of big-five personality model (Judge, Heler, & Mount, 2002). Another variable that is associated with job satisfaction is Type-A behavior (Day & Jregie, 2002). As a result of a meta-analytic study in which 187 cross-sectional and longitudinal studies were examined, job satisfaction correlated with positively Type-A personality (Bruk-Lee, Khoury, Nixon, Goh, & Spector, 2009). This relationship can be evaluated in cultural context, since culture can be effective on job demands (Györkös, Becker, Massoud, Bruin, & Rossier, 2012), and job satisfaction mediately. Most of the studies on job satisfaction have been carried out with employees in industrial and organizational structures. There are few studies on job satisfaction of instructors, the sample of this study. However, different demographic variables, organizational and personal characteristics can be effective on the job satisfaction of instructors (Sabharwal & Corley, 2009). In this context, there are two aims of this study: (1) to determine the difference between male and female instructors job satisfaction, (2) to investigate whether Type A behavior and gender can predict the job satisfaction. Method Research Design This study was designed in accordance with the relational research design. Relational studies are intended to identify relationships between two or more variables. Relational patterns can be created in a comparative structure (Barker, Psitrang, & Elliott, 2002, p. 140; Tabachnik & Fidell, 2001). Sampling In this study, convenience sampling technique was used (Fraenkel, Wallen, & Hyun, 2012). The sample of the study consisted of 308 instructors (Female = 37.7%, Male = 62.3%) working at different universities. The ages of the participants ranged from 22 to 71 (Mean= , SD= 8.392). The incidence of cardiovascular disorders is 1.3% among instructors who had different academic titles and income levels. Instruments Personal Information Form: This form developed by researchers includes variables such as age, gender, marital status, title, income level, to have coronary heart disease (Thoresen & Powell, 1992) and experiences of conflict with managers. Job Satisfaction Inventory: The inventory developed by Batıgün and Şahin (2006) in order to measure the job satisfaction, consists of 32 items. Job satisfaction increases with increasing total score obtained from the scale. The scale composed of six factors, (Organizational policies, Individual factors, Physical conditions, Control / autonomy, Pay and Interpersonal relation) explained 63.1% of the total variance. The Cronbach s alpha reliability coefficients for the subscales were found as.94,.87,.74,.76,.64, and.60 respectively. Cronbach s alpha reliability coefficient calculated for the whole scale was.94. Type-A Personality Inventory: The Likert-type scale developed by Batıgün and Şahin (2006), taking into account the relevant literature, consists of 25 items. High scores obtained from the scale indicate the intensity of an individual s Type-A behaviors. In validity analysis of the scale, it has been found four factors (Importance attributed to work, Moving away from social activities, Importance attributed to speed and Importance attributed to timing) explaining 44.3% of the total variance. The reliability coefficient based on half of the test technique was calculated as Cronbach s alpha 1456

11 YAZICI, ALTUN / Type-A Behavior, Gender, and Job Satisfaction: A Research on Instructors reliability coefficients for the sub factors of the scale ranged from 0.79 to Cronbach s alpha reliability coefficient for the whole scale was.86. Data Analysis Data were analyzed with SPSS 15.0 software. Independent t test, Pearson correlation coefficient and linear multiple regression analysis were used as data analysis techniques. Results As a result of the analysis, job satisfaction scores of male instructors (Mean = , SD = 21.81), were higher than females (Mean = , SD = 19.72), but the observed difference was not significant (t = -.44, df=306, p>.05, d= -.05). In the result of the analysis conducted to examine the relationship between job satisfaction and Type-A behavior pattern, was found significant relationship only between job satisfaction and the importance attributed to timing that is a sub-factor of Type-A behavior (r=.188, p<.01). There were not significant relationships between job satisfaction and the importance attributed to work (r = -.03, p>.05), moving away from social activities (r = -.08, p>.05), the importance attributed to speed (r =.10, p>.05). The linear multiple regression analysis was conducted to determine how Type-A behavior and gender explain the job satisfaction selected as the dependent variables (Brace, Kemp, & Snelgar, 2003, p. 212). Durbin-Watson test and auto-correlation was evaluated in the analysis and, the resulting value (1.837) was found in the boundaries of the expected values ( ) (Kalaycı, 2010). Multiple regression analysis was conducted using the Enter method showed that established model was meaningful (F 4,303 =5.541, p<.001). Type-A behavior and gender selected as predictor variables, explained the 6.8% of variance related to job satisfaction selected as the criterion variable (R 2 =.068). The model explained 5.6% of the variance for the dependent variable (ΔR 2 =.056). Moving away from social activities (β = -.14, p<.05), and the importance attributed to timing (β =.21, p<.001) significantly predicted job satisfaction. But, the importance attributed to speed (β =.14, p>.05), the importance attributed to work (β = -.10, p>.05) and gender (β =.001, p>.05) were not significant predictors for job satisfaction. Discussion In this study, there has not been significant difference between job satisfaction scores of men and women instructors. This finding was similar to the results of studies conducted before (eg. Ibn Rahman & Parveen, 2008; Kurçer, 2005; Sayıl, Haran, Ölmez, & Özgüven, 1997; Ward & Sloane, 2000; Witt & Nye, 1992) while it was different from some of the research findings (eg. Bender & Heywood, 2006; Hult, Callister, & Sullivan, 2005; Liu & Ramsey, 2008; Okpara, Squillace, & Erondu, 2004; Oshagbemi, 2000; Tack & Patitu, 1992). According to results of multiple linear regression analysis, the moving away from social activities, a subfactor of Type-A behavior, predicted job satisfaction significantly even though the percentage of variance was low. The study conducted by Hurlbert (1991) indicated that connection with colleagues and friends, and social activities participated with them affected job satisfaction positively. This result is similar to the findings of our research. At the same time, extraversion associated with participating in social activities also had a positive correlation with job satisfaction (Judge et al., 2002). The importance attributed to timing that is one of dimensions of Type-A personality increases, as job satisfaction increases. This finding of our study is parallel some of the results of the researches carried out on different groups (Jamal, 2007; Linzer et al., 2000). In contrast, the results of studies carried out on different groups demonstrated that there was a significant negative correlation between the importance attributed to timing and job satisfaction (e.g., Jamal, 2005; Jamal & Baba, 2001, 2003; Lee & Gillen, 1989). These findings of different studies, pointed out that the relationship between job satisfaction and Type-A behavior pattern should be examined in cultural and sectorial context. As a result of present study, importance attributed to speed, components of Type-A Behavior pattern, was not a significant predictor of the job satisfaction. Jamal (2007) who carried out different studies on the relationship between Type-A behavior and job satisfaction, has revealed that the importance attributed to speed that is a factor of competitor personality, correlated with job satisfaction significantly. These findings obtained in different studies suggested that the relationship between importance attributed to speed and job satisfaction differs according to the characteristics of work and professions. 1457

12 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE In this study, there was not significant relationship between job satisfaction and the importance attributed to work. The importance attributed to work, has different levels of effects on achieve effort and performance of individuals (Thornton, Ryckman, & Gold, 2011). Also, the importance attributed to work depends on the nature of the work carried out. With regard to this situation, individuals who have high work status may be higher job satisfaction (Kurçer, 2005). In a survey conducted on American instructors, emotional labor has been found to be associated with emotional exhaustion and job satisfaction (Mahoney, Buboltz, Buckner, John, & Doverspike, 2011). In results of this study, there was no significant relationship between job satisfaction and the importance attributed to work, and this finding can be discussed from different perspectives. Especially, the importance attributed to work which is described as emotional labor, and associated with the intrinsic motivation, could be a research subject. In this context, the reasons effected on importance attributed to work and work stress of instructors can be taken into consideration since academic life was associated with career expectations and meaning attributed to work (Duffy, Bott, Allan, Torrey, & Dik, 2012). To sum up, in this study there was no significant difference between male and female instructors job satisfaction scores, but were significant relationships between job satisfaction and the two factors of Type-A behavior (importance attributed to timing and moving away from social activities). However this study has some limitations. Job satisfaction is considered in cultural context, depending on the job demands (Györkös et al., 2012). Individualism and collectivism as a cultural element (Markus & Kitayama, 1991), may have an effect on job satisfaction as well as the structure of personality. This study is limited in terms of making comparative studies in other cultures since it has not quality of cross-cultural. Another limitation of this study is the structure of the sample group since universities have been selected from the same region. The mean age of the participants is low, and this situation limits to investigate the relationship between seniority and job satisfaction. Undoubtedly, an important limitation is that the scales are towards self-report (Yasak & Batıgün, 2010). To avoid this limitation, the sample group were tried to be as wide as possible. Type-A personality and job satisfaction inventories need to be evaluated in this context. For the researchers, it has been recommended that crosscultural and longitudinal studies can be conducted on broader and different groups, taking into account the different variables associated with Type-A behavior and job satisfaction. References/Kaynakça Barker, C., Pistrang, N., & Elliott, R. (2002). Research methods in clinical psychology (2nd ed.). Chichester: John Willey & Sons. Baron, R. A., Neuman, J. H., & Geddes, D. (1999). Social and personal determinants of workplace aggression: Evidence for the impact of perceived injustice and the Type A behavior pattern. Aggressive Behavior, 25, Batıgün, A. D. ve Şahin, N. H. (2006). İş stresi ve sağlık psikolojisi araştırmaları için iki ölçek: A-tipi kişilik ve iş doyumu. Türk Psikiyatri Dergisi, 17, Bender, K. A., & Heywood, J. S. (2006). Job satisfaction of the highly educated: the role of gender, academic tenure, and earnings. Scottish Journal of Political Economy, 53, Bender, K. A., Donohue, S. M., & Heywood, J. S. (2005). Job satisfaction and gender segregation. Oxford Economic Papers, 57, Brace, N., Kemp, R., & Snelgar, R. (2003). SPSS for psychologists. New York: Palgrave Macmillan. Bruk-Lee, V., Khoury, H. A., Nixon, A. E., Goh, A., & Spector, P. E. (2009). Replicating and extending past personality/job satisfaction meta-analyses. Human Performance, 22, Burger, J. M. (1993). Personality. California: Brooks/Cole Publishing. Callister, R. R. (2006). The impact of gender and department climate on job satisfaction and intentions to quit for faculty in science and engineering fields. Journal of Technology Transfer, 31, Clark, A. E. (1997). Job satisfaction and gender: Why are women so happy at work? Labour Economics, 4, Cockburn, A. D., & Haydn, T. (2004). Recruiting and retaining teachers: Understanding why teachers teach. London, England: Routledge Falmer. Day, A. L., & Jreige, S. (2002). Examining Type A behavior pattern to explain the relationship between job stressors and psychosocial outcomes. Journal of Occupational Health Psychology, 7, Duffy, R. D., Bott, E. M., Allan, B. A., Torrey, C. L., & Dik, B. J. (2012). Perceiving a calling, living a calling, and job satisfaction: Testing a moderated, multiple mediator model. Journal of Counseling Psychology, 59, Fraenkel, J. R., Wallen, N. E., & Hyun, H. H. (2012). How to design and evaluate research in education (8th ed.). New York: Mc Graw Hill. Friedman, M., & Rosenman, R. H. (1974). Type-a behavior and your heart. New York: Knopf. Györkös, C., Becker, J., Massoudi, K., de Bruin, G. P., & Rossier, J. (2012). The impact of personality and culture on the job demands-control model of job stress. Swiss Journal of Psychology, 71, Heller, D., Judge, T. A., & Watson, D. (2002). The confounding role of personality and trait affectivity in the relationship between job and life satisfaction. Journal of Organizational Behavior, 23, Hult, C., Callister, R. R., & Sullivan, K. (2005). Is there a global warming toward women in academia? Liberal Education, 91, Hurlbert, J. S. (1991). Social networks, social circles, and job satisfaction. Work and Occupations, 18, Ibn Rahman, M., & Parveen, R. (2008). Job Satisfaction: A study among public and private university teachers of Bangladesh. Journal of ICMAB, 34,

13 YAZICI, ALTUN / Type-A Behavior, Gender, and Job Satisfaction: A Research on Instructors Jamal, M. (1985). Type A behavior and job performance: Some suggestive findings. Journal of Human Stress, 11, Jamal, M. (1999). Job stress, Type-A behavior, and wellbeing: A cross-cultural examination. International Journal of Stress Management, 6, Jamal, M. (2005). Personal and organizational outcomes related to job stress and Type-A behavior: A study of Canadian and Chinese employees. Stress and Health, 21, Jamal, M. (2007). Type-A behavior in a multinational organization: A study of two countries. Stress and Health, 23, Jamal, M., & Baba, V. V. (2001). Type-A behavior, job performance, and well-being in college teachers. International Journal of Stress Management, 8, Jamal, M., & Baba, V. V. (2003). Type A behavior, components, and outcomes: A Study of Canadian employees. International Journal of Stress Management, 10, Judge, T. A., Heller, D., & Mount, M. K. (2002). Five-factor model of personality and job satisfaction: A meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 87, Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayınları. Klassen, R. M., & Chiu, M. M. (2010). Effects on teachers self-efficacy and job satisfaction: Teacher gender, years of experience, and job stress. Journal of Educational Psychology, 102, Klusmann, U., Kunter, M., Trautwein, U., Lüdtke, O., & Baumert, J. (2008). Teachers occupational well-being and quality of instruction: The important role of self-regulatory patterns. Journal of Educational Psychology, 100, Kurçer, M. A. (2005). Harran Üniversitesi tıp fakültesi hekimlerinin iş doyumu ve tükenmişlik düzeyleri (Job satisfaction and Burnout levels of physicians working Harran University faculty of medicine in Şanlıurfa). Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2, Lee, C., & Gillen, D. J. (1989). Relationship of Type A behavior pattern, self-efficacy perceptions on sales performance. Journal of Organizational Behavior, 9, Linzer, M., Konrad, T. R., Douglas, J., McMurray, J. E., Pathman, D. E., Williams, E. S., & Rhodes, E. (2000). Managed care, time pressure, and physician job satisfaction: Results from the physician work life study. Journal of General Internal Medicine, 15, Liu, X. S., & Ramsey, J. (2008). Teachers job satisfaction: Analyses of the teacher follow-up survey in the United States for Teaching and Teacher Education, 24, Mahoney, K. T., Buboltz, W. C., Buckner, V., John, E., & Doverspike, D. (2011). Emotional labor in American professors. Journal of Occupational Health Psychology, 16, Markus, H. Z., & Kitayama, S. (1991). Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and motivation. Psychological Review, 98, Masters, K. S., Lacaille, R. A., & Shearer, D. S. (2003). The acute affective response of Type A behavior pattern individuals to competitive and noncompetitive exercise. Canadian Journal of Behavioral Science, 35, O Connor, J. (2002). Type A, Type B, and the Kleinian positions do they relate to similar processes? Psychoanalytic Psychology, 19, Okpara, J. O., Squillace, M., & Erondu, E. A. (2004). Gender differences and job satisfaction: A study of university teachers in the United States. Women In Management Review, 20, Oshagbemi, T. (2000). Gender differences in the job satisfaction of university teachers. Women In Management Review, 15, Sabharwal, M., & Corley, E. A. (2009). Faculty job satisfaction across gender and discipline. The Social Science Journal, 46, Saygı, H., Tolon, T., & Tekogul, H. (2011). Job satisfaction among academic staff in fisheries faculties at Turkish universities. Social Behavior and Personality: An International Journal, 39, Sayıl, I., Haran, S., Ölmez, Ş. ve Özgüven, H. D. (1997). Ankara Üniversitesi hastanelerinde çalışan doktor ve hemşirelerin tükenmişlik düzeyleri. Kriz Dergisi, 5, Settles, I. H., Cortina, L. M., Malley, J., & Stewart, A. J. (2006). The climate for women in academic science: The good, the bad, and the changeable. Psychology of Women Quarterly, 30, Strickland, B. (2001). The Gale encyclopedia of psychology (2nd ed). Detroit: Gale Group. Tabachnik, B. G., & Fidell, L. S. (2001). Using multivariate statistics (4th ed.). New York: Harper Collins. Tack, M. W., & Patitu, C. L. (1992). Faculty job satisfaction: Women and minorities in peril. ASHE-ERIC higher education report no. 4. Washington, DC: Association for the study of higher education. Thoresen, C. E., & Powell, L. H. (1992). Type A behavior pattern: New perspectives on theory, assessment, and intervention. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 60, Thornton, B., Ryckman, R. M., & Gold, J. A. (2011). Competitive orientations and the Type A behavior pattern. Psychology, 2, Van Der Doef, M., & Maes, S. (1999). The job demandcontrol (support) model and psychological well-being: A review of 20years of empirical research. Work and Stress, 13, Ward, M. E., & Sloane, P. J. (2000). Non-pecuniary advantages versus pecuniary disadvantages: Job satisfaction among male and female academics in Scottish universities. Scottish Journal of Political Economy, 47, Weiss, H. M. (2002). Deconstructing job satisfaction: Separating evaluations, beliefs and affective experiences. Human Resource Management Review, 22, Witt, L. A., & Nye, L. G. (1992). Gender and the relationship between perceived fairness of pay or promotion and job satisfaction. Journal of Applied Psychology, 77, Yasak, Y. ve Batıgün, A. D. (2010). Sürücü seçme ve değerlendirmede öz bildirime dayalı psikolojik ölçeklerin yeri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11,