HİTİT ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ TÜRK HALK MÜZİĞİ 1

Transkript

1 HİTİT ÜNİVERSİTESİ FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ TÜRK HALK MÜZİĞİ 1 Yrd. Doç. Dr. Ömer Can SATIR

2 MÜZİĞİ TANIMLAMAK Müzik nedir sorusuna verilecek her yanıt, insanın müzikle girdiği ilişkinin niteliğine ve yoğunluğuna bağlı olarak farklılık gösterir. Fiziksel bir fenomen olan müziğin temeli sestir. Ancak bir sesin müzik olarak algılanabilmesi tamamen toplumsal bir mutabakata yani uzlaşmaya bağlıdır. İnsanın organize ettiği sesler bütününe müzik denir (Blacking, 1973). Müzik, kültürel olarak anlam yüklü sesler içinde kalıplaşan bir etkinlikler, düşünceler ve nesneler bütünüdür (Merriam, 1964). Kavram: güç, değer ve temel işlev Davranış: müziğe dair eylemler Sound: organize olan sesler

3 MÜZİK TÜRLERİ (Dini ve Din Dışı Müzikler) Klasik Müzikler Klasik Batı müziği, klasik Türk müziği vb. Yerel/Geleneksel Müzikler Halk müzikleri Popüler Müzikler Pop, caz, tekno, rock, arabesk vb. Türk Müziğinde Türler Dünyasal Müzik Türk halk müziği Klasik Türk müziği İnançsal Müzik Cami müziği Tekke müziği Türk askeri müziği

4 Halk Müziğini Tanımlamak Hugo Riemann (Alman): Halk şarkısı üç boyutla açıklanabilir; a)nağmesi ve güftesinin kimin tarafından yapıldığı belli değildir. b)geniş halk kitleleri tarafından benimsenen bir niteliğe sahiptir. c)melodik ve armonik bünyesi kolayca anlaşılan popüler bir eda taşır. Mozer (Alman): Halk şarkısı toplumun ortak malı olan şarkı ve melodidir. Mişel Brenet (Fransız): halk şarkıları halk tarafından benimsenen ve kulaktan kulağa dolaşmak suretiyle yayılan şarkılardır. Prat (İngiliz): halk şarkısı köylü ve halk arasından çıkıp an ane haline gelen... Breiners (İngiliz): halk şarkısı, halkın müşterek malı olan en basit, düz ve sade şarkılardır ki, bestecileri belli olmaz. Uluslararası Halk Müziği Kurulu: Halk müziği, halk kesimlerinde ağızdan ağıza yayılan, notalarda bulunmayan ve notalardan öğrenilmeyen müziktir. Şu üç neden bu tanımın açıklanmasında yarar sağlayabilir: 1.Süreklilik: Yıllar boyunca sıkça belirmesi 2.Değişim (Varyant): metin veya ezginin bilinçli ya da bellek yanlışı ile değişmesi. 3.Seçim (derleme): Bir türkü veya ezgiyi ilk yayıldığı yöreden derlemek. Mahmut Ragıp Gazimihal (Türk): halk şarkısı tabirini Chanson populaire karşılığı olarak kullandık. Fakat Almanların kendilerine has tabirlerinde lied deyişleri gibi biz de, kendi halk ezgilerimize türkü dedik (Anadolu da şarkı adı bilinmez). Genellikle, kulaktan kulağa geçmek suretiyle sevk-i tabii ve zevk-i tabii sahibi sanatçılar sayesinde halk arasında yaşayıp memleketlere göre değişen ezgilerin geniş repertuvarına halk musıkisi denir. Halk müziğini bu isim altında birleştirmek ve incelemek adettir. Halil Bedi Yönetken (Türk): Türk Halk Müziği folklorik ve anonim bir karakter taşır. Yaratıcıları belli değildir. Türk köylüsünün, aşiretlerinin ve aşıklarının müziğidir. Muzaffer Sarısözen: Halk müziği, halkın sahibini bilmeden çalıp söylediği geleneksel ezgilerdir. Nida Tüfekçi: Şu maddeler Halk müziği anlamını karşılayan başlıca unsurlardır.

5 Halk Müziği 1.Sahibinin bilinmemesi 2.Halk tarafından benimsenip onun ifadesine bürünmesi 3.Anonim olması (halkın ortak malı olması) 4.Kulaktan kulağa ve ustadan çırağa yöntemi ile varlığını sürdürmesi 5.Gelenek haline gelmesi 6.Zaman içinde derin olması 7.Mekân içinde yaygın olması 8.Yöresel dil ve müzik özelliklerini bünyesinde taşıması 9.İddiasız olması. Halk müziği, halkın bestecisini bilmeden yaşattığı geleneksel bir musikidir. Kısaca halk yaşantısının geleneğe dayalı müziği olarak tanımlanan halk müziği öncelikle kırsal kesimlerde ve geri kalmış alanlarda ya da şehirlerin kenar mahallerinde yaşayan halkın müziğidir. Tâbii ihtiyaçlarla bağlantılı olarak doğal ortamlarda icra edilen bu müziği yaşatanlar ve geçmişten geleceğe taşıyanlar her şeyden önce bir sanat yapma endişesi duymazlar. Dünyada ve özellikle 19. yüzyıldan itibaren gelişen halk bilgisi-folklor esas olarak manevî halk yaşantısı ve bir yönü ile de müzik değerlerini araştırmayı amaçlar. Folklor Musikisi bu yönü ile geleneğe dayanan, yaygınlaşmış ve tarihi bir derinlik kazanmış halk duygu ve düşüncesinin zaman ve mekân içerisindeki halk yaşantısının müzik ile yankılanmasıdır. İlk yapanının belli olduğu düşünülse bile zaman içinde kişisel bir ürün olmaktan çıkarak bir topluluğun ya da farklı toplulukların ortak ürünü haline gelir. Türk halk Müziğine Dair İlk Kaynaklar 15. ve 16. yy da yazıya geçirilen Kitab-ı Dede Korkut: Dedem Korkut gelip şadılık çaldı. Şadılık Çalmak: kopuz çalarak şenliği kutlamak, şenlikte kopuz çalmak. 17. yüzyıldaki Evliya Çelebi ve Seyahatnameleri Ali Ufkî nin Mecmua-i Saz ü Söz ü.

6 Bir Sentez Olarak Türk Halk Müziği Günümüzdeki Türk halk müziği, temelde Orta Asya kültürü olmak üzere, Hitit, Frig, Helen, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı kültürlerinden izler taşır. Bu yönüyle geniş bir sahada yaygınlık gösterir. Buna göre; Batıda Adriyatik kıyılarından başlayarak bütün Balkanlarda, Anadolu da, Doğu Sibirya dan Lena Irmağına; Çin Seddi ne kadar uzanan topraklarda, Kırım da Urallarda, tüm Orta Asya da, Mezopatamya da, özetle Türkçe nin konuşulduğu her yerde Türk Halk Müziği ni işitmek mümkündür.

7 Türk Halk Müziğinin Tarihsel Serüveni Türk halk müziğinin ilk şeklini, Yakutların Bahşı ya da Baksı; Altay Türklerinin Kam; Tonguzların Şaman; Oğuzların Ozan adını verdikleri (bugün Âşık denilen) büyücü şairler oluşturmaktadır. En önemli özellikleri kopuz eşliğinde şiirler seslendirmeleridir. Bu kişilerin toplum içinde sihirbazlık, rakkaslık, büyücülük, şairlik, musikişinaslık, hekimlik ve kadılık gibi konumları vardır. Görevleri arasında semadaki mabutlara kurban sunmak; ölülerin ruhlarını semaya veya yerin dibine yollamak; hastalıkları tedavi etmek gibi durumlar söz konusudur. Söz konusu bu ayin veya pratiklerde ozanlar çalgılarıyla şiirler icra ederler.

8 İslamiyet ten önceki Türklerde dini esaslı üç büyük ayinde yine Türk halk müziğinin ilk sözlü eserlerini görmek mümkündür: 1. Sığır denilen büyük sürgün avları; 2. Şila, Şölen, Çeşn, Toy denilen büyük kurban ziyafetleri ; 3. Yuğ denilen matem törenleri. Türk halk Müziğine Ait İlk Sözlü Eserler Hükümdarların hayatı ile oluşmuş menkıbeler Tanrının varlığını ve yüceliğini belirterek şükürler sunan şiirler Eski mitolojik kahramanların hikâyeleri Oğuz Kağan ve Karahan menkıbelerinin söylendiği ezgiler.