TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÇOCUK EDEBİYATI METİNLERİYLE KURGULANAN YARATICI DRAMA ETKİNLİKLERİNİN ANLATMA BECERİLERİNE ETKİSİ DOKTORA TEZİ

Transkript

1 TC ANKARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİMİN KÜLTÜREL TEMELLERİ ANABİLİM DALI GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ PROGRAMI TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÇOCUK EDEBİYATI METİNLERİYLE KURGULANAN YARATICI DRAMA ETKİNLİKLERİNİN ANLATMA BECERİLERİNE ETKİSİ DOKTORA TEZİ Murtaza Aykaç Ankara Ekim, 2011

2 TC ANKARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİMİN KÜLTÜREL TEMELLERİ ANABİLİM DALI GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ PROGRAMI TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÇOCUK EDEBİYATI METİNLERİYLE KURGULANAN YARATICI DRAMA ETKİNLİKLERİNİN ANLATMA BECERİLERİNE ETKİSİ DOKTORA TEZİ Murtaza Aykaç Danışman: Prof. Dr. Ayşe Çakır İlhan Ankara Ekim, 2011

3 i

4 ii ÖNSÖZ Türkçe öğretiminde çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin anlatma becerilerine etkisini irdelemek üzere hazırlanmış, deneysel bir niteliği olan bu çalışma beş bölümden oluşmuştur. Araştırmanın birinci bölümünde, araştırmanın problemi, önemi üzerinde durulmuş ve çalışmada yer alan bazı terimlerin tanımları, araştırmanın sınırlılıkları ve alanla ilgili yapılan çalışmalar yer verilmiştir. Araştırmanın ikinci bölümünde, kavramsal çerçeve oluşturularak çocuk edebiyatı metinleri ve yaratıcı drama yönteminin çocuğun anlatma becerilerinin gelişimi sürecindeki önemi ortaya koyulmuştur. Araştırmanın üçüncü bölümünde, yöntem üzerinde durulmuş ve bu bağlamda yer alan deney deseni, deneklerin seçimi, veri toplama araçları, uygulamanın işlem basamakları ile verilerin çözümlenmesinde yararlanılan istatistiksel yöntem ve tekniklere yer verilmiştir. Araştırmanın dördüncü bölümünde, ölçme araçları sonunda elde edilen bulgu ve yorumlardan söz edilmiştir. Araştırmanın beşinci bölümünde, sonuçlar ve geliştirilen önerilere yer verilmiştir. Ayrıca, araştırmanın sonunda kaynaklara ve eklere yer verilmiştir. Bu araştırmanın gerçekleştirilmesinde birçok kişinin katkısı olmuştur. Araştırmanın her aşamasında bana göstermiş olduğu destek ve katkılarından dolayı tez danışmanım Prof Dr. Ayşe Çakır İlhan a, tez izleme komitesinde yer alan ve araştırma konusunun belirlenmesinde ve çalışmanın her aşamasında görüşlerinden yararlandığım Prof. Dr. Sedat Sever e ve Prof. Dr. Selahattin Dilidüzgün e, her zaman beni destekleyen Doç. Dr. Ömer Adıgüzel e ve Yrd. Doç. Dr. Ahmet Çebi ye, en içten teşekkürlerimi sunarım. Yaratıcı drama etkinliklerinde yararlanılan çocuk edebiyatı metinlerinin belirlenmesinde bana yardımcı olan Prof. Dr. Cahit Kavcar a, araştırmanın istatistiksel işlemlerinin çözümlemesini yapan Yrd. Doç. Dr. Kenan Demir e, öğrencilerin kompozisyon çalışmalarını ve konuşma becerilerini değerlendiren Saliha Karagöz Güzel, Erkan Çer ve Şükran Peker e teşekkürlerimi sunarım. Araştırma sürecinin her bölümünde katkılarını ve desteğini esirgemeyen sınıf öğretmenleri Songül Başbuğ a ve Hümeyra Odabaşı na, uygulamaya katılan öğrencilere, tezin düzenlenmesinde emeği geçen Yrd. Doç. Dr. Necdet Aykaç a ve araştırma boyunca her zaman manevi desteğini gördüğüm sevgili aileme en içten teşekkürlerimi sunarım. Murtaza Aykaç Ekim, 2011

5 iii ÖZET TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÇOCUK EDEBİYATI METİNLERİYLE KURGULANAN YARATICI DRAMA ETKİNLİKLERİNİN ANLATMA BECERİLERİNE ETKİSİ Aykaç, Murtaza Doktora Tezi, Güzel Sanatlar Eğitimi Programı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Ayşe Çakır İlhan Ekim 2011, 204 Sayfa Bu araştırma, Türkçe öğretiminde, çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin öğrencilerin anlatma becerilerine etkisini ortaya koymayı amaçlamıştır. Nicel ve nitel araştırma yöntemlerinden oluşan karma modelin kullanıldığı araştırmanın çalışma grubunu öğretim yılında Ankara ili, Keçiören ilçesi, Şehit Mehmet Altanlar İlköğretim Okulu nda öğrenim gören öğrencilerin oluşturduğu iki şubeden 4-C sınıfı deney grubu, 4-D sınıfı ise kontrol grubu olarak seçkisiz yolla atanmıştır. Çalışma, deney grubunda 20, kontrol grubunda 24 öğrenci olmak üzere toplam 44 öğrenci ile yürütülmüştür. Nicel verilere, Konuşma Becerisi Puanlama Anahtarı ve Kompozisyon Değerlendirme Ölçeği ölçme araçları ile ulaşılmıştır. Elde edilen nicel veriler SPSS programında çözümlenmiştir. Nitel veriler ise öğrenciler ve öğretmen ile yapılan görüşmelerden elde edilmiştir. Görüşme formu ile ortaya çıkan nitel veriler, içerik analizi yoluyla çözümlenmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, deney grubunda uygulanan çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin, kontrol grubunda uygulanan öğretmen kılavuz, öğrenci ders ve çalışma kitaplarına dayalı etkinliklere göre öğrencilerin konuşma ve yazma becerilerini anlamlı derecede arttırdığı görülmüştür. Öğretmen ve öğrencilerle gerçekleştirilen yarı yapılandırılmış ve odak grup görüşmelerinden içerik analizi ile elde edilen veriler de bu sonucu destekler niteliktedir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar ışığında Türkçe öğretimi ilköğretim ders kitaplarına bağlı bir öğretim olmaktan çıkarılarak çocuk edebiyatı metinleriyle birlikte yaratıcı drama gibi etkin yöntemlerle gerçekleştirilmelidir. Anahtar Sözcükler: Türkçe Öğretimi, Yaratıcı Drama, Çocuk Edebiyatı

6 iv ABSTRACT THE EFFECT OF CREATIVE DRAMA ACTIVITIES ON CHILDREN S NARRATION SKILLS SET UP WITH CHILD LITERATURE TEXTS IN TURKISH TEACHING Aykaç, Murtaza Ph D Thesis, Art Education Department Advisor: Prof. Dr. Ayşe Çakır İlhan October 2011, 204 Pages This study aimed to demonsrate the effect of creative drama activities on children s narration skills set up with child literature texts in Turkish teaching. The sample of the study in which both qualitative and quantitaive methods were used constitutes two classes; 4-C which was experimental group and 4-D which was control group, and both were assigned by random selection from Şehit Mehmet Altanlar Elementary School, Keçiören district, Ankara city. The study was conducted with 44 students; 20 of whom from experimental group and 24 from control group. Quantitative data includes measurement tools which are Speaking skill rating key and Composition (Writing expression) Assessment. The data collected was analysed by using SPSS program. The qualitative data was obtained from the interviews conducted with students and the teacher. Qualitative data for interview schedule was anayzed by content analysis method. Based on the analysis of data, it was observed that the creative drama activities set up with child literature texts applied in experimental group increased the students writing and speaking skills significantly compared to the activities based on teacher guide and students lesson and study books applied in control group. Besides, the data obtained from the interviews conducted with the teacher and students support the findings. In the light of the results obtained from the study, Turkish teaching should be shifted from a teaching based on the elementary course books to an efficient teaching method like creative drama with child literature texts. Key Words: Turkish Teaching, Creative Drama, Child Literature.

7 v İÇİNDEKİLER Sayfa JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI... ÖNSÖZ... ÖZET... i ii iii 1. BÖLÜM 1.GİRİŞ Problem Problem Tümcesi Denenceler Önem Sınırlılıklar Tanımlar Alanla İlgili Araştırmalar BÖLÜM TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE ÇOCUK EDEBİYATI METİNLERİ VE YARATICI DRAMA YÖNTEMİ Türkçe Öğretimi ve Çocuk Edebiyatı Türkçe Öğretiminde Bir Yöntem Olarak Yaratıcı Drama nın Yeri BÖLÜM YÖNTEM Araştırmanın Modeli Araştırmanın Deseni Araştırmanın Çalışma Grubu Veri Toplama Araç ve Teknikleri Nicel Veri Toplama Araçları Nitel Veri Toplama Araçları... 62

8 vi Sayfa 3.5. Verilerin Analizi Nicel ve Nitel Verilerin Çözümlenmesi Nicel Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması Nitel Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması Nitel Verilerin Geçerliliği ve Güvenilirliği Denel İşlemler BÖLÜM BULGULAR VE YORUMLAR Yazma Becerisi ile İlgili Bulgular Konuşma Becerisi ile İlgili Bulgular Görüşme ile İlgili Bulgular Öğrencilerle Yapılan Odak Grup Görüşmesi Sonuçları Öğretmen ile Yapılan Yarı Yapılandırılmış Görüşme Sonuçları BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuç Öneriler KAYNAKLAR EKLER

9 vii Sayfa ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge Araştırmanın Nicel ve Nitel Deseni Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Anne ve Babalarının Eğitim ve Mesleklerine Göre Dağılımı Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Tiyatroya Gitmeye Göre Dağılımı Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Tiyatroya Gitme Oranlarına Göre Dağılımı Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Sinemaya Gitmeye Göre Dağılımı Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Sinemaya Gitme Oranlarına Göre Dağılımı Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Uygulama Öncesi ve Sonrası Bir Ayda Kitap Okumaya Göre Dağılımları Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Uygulama Öncesi ve Sonrası Bir Ayda Kitap Okuma Sayıları ile İlgili Betimsel İstatistikler Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Uygulama Öncesi ve Sonrası Okudukları Kitap Türlerine Göre Dağılımları. 54 Çizelge Deney ve Kontrol Grubundaki Öğrencilerin Uygulama Öncesi ve Sonrası Konuşma Süresinin Dakikalara ve Öğrenci Sayısına Göre Betimsel İstatistikleri Çizelge Konuşma Becerisi Ön Deneme İstatistikleri Çizelge Konuşma Becerisi Ön Deneme Puanlayıcıları Arasındaki Korelâsyon Katsayıları Çizelge Kompozisyon Değerlendirme Ölçeği Ön Deneme İstatistikleri Çizelge Kompozisyon Değerlendirme Ölçeği Puanlayıcıları Arasındaki Korelasyon Katsayıları... 61

10 viii Sayfa Çizelge Deney ve Kontrol Grubu Yazma Becerisi ile İlgili Elde Edilen Betimsel İstatistikler Çizelge Deney ve Kontrol Grubu Yazma Becerisi Ön Test Puanlarının Karşılaştırılması Çizelge Deney Grubu Yazma Becerisi Ön ve Son Test Ortalamalarının Karşılaştırılması Çizelge Kontrol Grubu Yazma Becerisi Ön ve Son Test Ortalamalarının Karşılaştırılması Çizelge Deney ve Kontrol Grubu Yazma Becerisi Erişi Puanlarının Karşılaştırılması Çizelge Deney ve Kontrol Grubu Konuşma Becerisi ile İlgili Betimsel İstatistikler Çizelge Deney Grubu Konuşma Becerisi Ön ve Son Test Ortalamalarının Karşılaştırması Çizelge Kontrol Grubu Konuşma Becerisi Ön ve Son Test Ortalamalarının Karşılaştırması Çizelge Deney ve Kontrol Grubu Konuşma Becerisi Ön Test Sonuçlarının Karşılaştırılması Çizelge Deney ve Kontrol Grubu Konuşma Becerisi Son Test Sonuçlarının Karşılaştırılması Çizelge Deney ve Kontrol Grubu Konuşma Becerisi Erişi Ortalamaları Arasındaki Farkın Test Edilmesi... 79

11 ix Sayfa EKLER Ek-1. Milli Eğitim Bakanlığı Araştırma İzin Belgesi Ek-2 4.Sınıf Türkçe Öğretmen Kılavuzundaki Kendini İfade Etme ile İlgili Kazanımlar Ek-3. Belirtke Çizelgesi Ek-4 İlköğretim Çocuk Edebiyatı Ölçütleri Ek-5. Uzmanlara Sunulan Çocuk Edebiyatı Metinlerinin Listesi Ek-6. Uzmanların Görüşleri Doğrultusunda Belirlenen 12 Çocuk Edebiyatı Metinleri Ek-7. Uzmanlar Tarafından Seçilen Çocuk Edebiyatı Metinlerinin Kapakları Ek-8. Kendinizi Tanıtınız Konulu Kompozisyon Becerisi Testi Ek-9. Kendinizi Tanıtınız Konulu Konuşma Becerisi Puanlama Anahtarı Ek-10. Öğrenciler ile Yapılan Odak Grup Görüşme Soruları Ek-11. Öğretmen ile Yapılan Yarı Yapılandırılmış Görüşme Soruları Ek-12. Öğrenci Kişisel Bilgi Formu Ek-13. Veli Görüşme Bilgilendirme ve Yazılı İzin Formu Ek-14. Öğrenci Görüşme Bilgilendirme ve Yazılı İzin Formu Ek-15. Türkçe Öğretiminde Çocuk Edebiyatı Metinleriyle Kurgulanan Yaratıcı Drama Etkinliklerinin Süre Uygulama Planı Ek-16. Çocuk Edebiyatı Metinleriyle Kurgulanan Yaratıcı Drama Etkinlik Planları Ek-17. Uygulama Fotoğrafları

12 1 1. BÖLÜM GİRİŞ 1.1 Problem Toplumsal, ekonomik ve kültürel değişimlerin hızla yaşandığı günümüzde, yeni, özgün buluş ve düşünce üretenlere ihtiyaç vardır. Bu nedenle çocuklar eğitilirken, onları yeni durumların, sorunların üstesinden gelebilecek ve aynı zamanda yaratıcı güçlerini geliştirebilecek bireyler olarak yetiştirmek gerekir. Ülkelerin bilimsel ve teknolojik yönden gelişmesinde en önemli rolü eğitim oynamaktadır. Gelecek kuşakların daha iyi bir şekilde yetiştirilmesi ve topluma kazandırılması eğitimin temel sorumluluğudur. Hemen her alanda yaşanan hızlı değişim süreci, daha nitelikli insan gücünün yetiştirilmesi konusunda toplumları sürekli bir arayışa yöneltmektedir (Gürkan ve Gökçe, 2000: 51). Bu arayışlar içerisinde sanat eğitimi önemli bir yer tutmaktadır. Resimden müziğe ve edebiyata kadar geniş bir yelpazede tanımladığımız güzel sanatlar eğitimi bireyin estetik, sanatsal, eğitimsel ve kişisel gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Güzel sanatlar, nitelikleri yönünden, çağımızın değişimlerine uygun bir ortam hazırlamaktadır. Güzel sanatlar içinde çocuk edebiyatının, çocukların kişilik ve özerk benlik gelişiminde önemli bir işlevi vardır. Çocuk edebiyatı, insanın gelişimini ağırlıklı olarak resmin ve sözcüklerin diliyle yanıtlayan bir sanattır. Çocuk edebiyatı dil gelişimlerine ve anlama düzeylerine uygun bir yaklaşımla, çocuklara yaşam ve insan gerçekliğini sanatsal, dilsel ve görsel iletilerle sunan, onların duygu ve düşünce dünyalarında etkilenimler uyandıran bir alandır. Çocuklara duyma ve düşünme sorumluluğu vererek onların duyarlılığını işletmek, beğeni

13 2 düzeylerini yükseltmek, düşünce yetilerini geliştirmek, edebiyatın genel amacını oluşturmaktadır (Sever, 2007: 41a). Çocuğun dilsel becerilerini geliştirmede çocuk edebiyatı önemli rol oynamaktadır. Çocuk edebiyatı, çocuklarda estetik duyguyu harekete geçirmekte, çocuğun ufkunu genişletmekte ve düş gücünü zenginleştirmektedir. Çocuk edebiyatı kavramının iki temel belirleyeni vardır: Biri çocuk, diğeri ise edebiyattır. Eğer bu iki belirleyen kendi içlerinde çözümlenirse çocuk edebiyatının ne olduğu, özellikleri ve neden var olması gerektiği daha iyi yorumlanabilir. Çocukluğu, doğum öncesi evreden alıp ergenliğe kadar götürmek mümkündür. Çocuk, kendine özgü algıları olan, dünyayı kendi bakış açısıyla değerlendiren; sosyal, dilsel, ruhsal yetileri henüz tam olarak gelişmemiş bir varlıktır (Dilidüzgün, 2008: 39-40). Çocuklar, kendine özgü özellikleri doğrultusunda yoğun bir düş gücüne sahiptir. Bu süreçte keşiflerini ve öğrenmelerini genellikle duyuları yoluyla yapmaktadırlar. Çocuk edebiyatı ürünleri, çocukluk çağındaki kimselerin hayal, duygu ve düşüncelerine yönelik sözlü ve yazılı bütün ürünleri kapsamaktadır. Masallar, hikâyeler, romanlar, şiirler, anılar, biyografik eserler, gezi yazıları, fen ve doğa olaylarını anlatan yazılar vb. hep bu çerçeve içinde ele alınır. Çocuk edebiyatı ürünlerinin, tıpkı yetişkinler için hazırlanan eserler gibi güzel ve etkili olmaları gerekir (Oğuzkan, 2006: 3). Çocuk edebiyatı ürünlerinin, çocuk duyarlılığıyla örülmüş, çocuğun düzeyine uygun, sanatsal bir dille yazılması gerekir. Yazar, çocuğun gözüyle dünyaya bakmalı, yaşamı ve olayları çocuğun bakış açısıyla algılamalıdır. Çocuklar yetişkinin küçük bir örneği (modeli) değildir. Ondan bir yetişkin gibi davranması beklenemez. Kendine özgü bir dünyası vardır. Düşünme biçimi, algılamaları farklıdır. Her çocuğun kendine göre bir gelişme biçimi, hızı vardır. Bir çocuğun belli bir alandaki gelişmesi ortalamaya uymayabilir. Çocuğu eğitmek, yetiştirmek onu tanımakla başlar. Çocuğu bedensel, zihinsel, toplumsal, duygusal yönleriyle bir bütün olarak yetiştirmek asıldır. Bunun içinse çocuk psikolojisini bilmek, çocuğu bütün yönleriyle tanımak gerekmektedir (Nas, 2004: 1). Her çocuğun zihinsel, dilsel, sosyal ve fiziksel

14 3 gelişim hızı ve biçimi farklıdır. Bu nedenle ailenin, öğretmenin ve çocuk kitabı yazarlarının çocuğun gelişim dönemlerini bilmesi gerekmektedir. Birinci yaşın sonuna doğru çocuğun kas ve devinim dizgesi hızla gelişir. Bu dönemde çocuğun toplumsal çevre ile bağları genellikle anne ve yakın aile üyeleri aracılığı ile kurulmaktadır. Çocuğun bağımlılık durumu sürmekle birlikte, benliğinin sınırları giderek belirginleşmekte, yani çocuk, kendisinin diğerlerinden ayrı bir varlık olduğunun farkına varmakta, 2-3 yaşlarındaki çocuk artık özerk davranışlar gösterebilme yetisini kazanmaktadır (Öztürk ve Uluşahin, 2008: 102). Bu dönemde, çocukta bitmek bilmeyen bir soruşturma ve öğrenme eğilimi vardır. Atılganlık, sorular sorma ve girişkenlik belirgindir. Bu özellikler, ona bir şeyler becerebilme yetisini kazandırır. Bu sürede girişim duygusu benliğe yerleşir. Girişim duygusu, özerk ve özgür düşünmeye çağıran sanatçılar tarafından hazırlanan yapıtlarla, bilme-sorma isteğini uygulamaya koyabileceği doğal bir etkileşim ortamı yaratır. Çocuk edebiyatı metinleri, çocukların özelliklerini de içine alan bir duyarlılıkla kurgulanmışsa, onların bağımsız düşünme, eleştirel düşünme, gizil güçlerini tanıma ve özgürce geliştirmelerine de katkı sağlar. Yazınsal bir kurguda tapınılması gereken kurallar, öğütler yoktur. Çocuğa gereksinim duyduğu bir özgürlük, tasarımlar oluşturma ve yaratma alanı sunar. Demokratik toplumlar; özgür, özerk düşünebilen, duyarlı insanlara gereksinim duyar. İnsan kişiliğinde özerk ve bağımsızca girişim yapabilme duygusunun temellerinin çocukluk evresinde atıldığı bilinen bir gerçektir (Sever, 2005: 17). Özerk benliğin gelişiminde ve çocuğun etkili bir kişilik geliştirmesinde çocuk edebiyatı metinlerinin önemli bir yeri olduğu söylenebilir. Bu açıdan bakıldığında, çocukları küçük yaşlardan itibaren öykü, masal ve şiir gibi yapıtlar ile buluşturmak, onların hayal dünyasını, yaratıcılıklarını, kişiliklerini, dilsel becerilerini geliştirmelerini sağlayabilmekte ve onlara zengin yaşantılar sunabilmektedir. Kişiliğin gelişmesi, her bireyin kendi eğilimlerine, yeteneklerine göre gerçekleşmesi, yaşamda karşılaştığı yeni durumlara göre izleyeceği yolu kendisinin seçmesi demektir. Böyle bir yaşam ve eğitim anlayışı, insanda çok çeşitli bir duyma, düşünme ve hareket etme bilincinin bulunmasını gerektirir.

15 4 Çocuk edebiyatı, bu bilinci uyandırmaya yarayan araçların başında gelmektedir. Hem kişilik sahibi olmak, hem de başkalarının kişiliğine karşı saygı göstermek, her birey için gerekli ve temel bir ilkedir (Kavcar, 1999: 4). Özerk benlik ve özgüven duygusunun geliştiği kişilerde ve toplumlarda bireyler, özeleştiri yapabilmeli, kendisinin eksikliklerini tamamlayabilmek için gelişmeye açık olmalı, empati kurabilmeli ve öğrendiklerini yaşamında kullanabilecek benlik bilincine ulaşabilmelidir. Kendisini tanıyan, kendisini tanıdığı ölçüde başkalarını da tanıyan bir birey, kendi benliğine ve başkalarının haklarına saygılı olabilecektir. Özerk benliğin ve kişilik gelişiminin özellikle çocukluk döneminde oluştuğu düşünüldüğünde, çocuk edebiyatının bireylerin, insan ve yaşam gerçekliğine ilişkin bireysel ve kültürel değerler oluşturmalarında ve demokrasi kültürünü öğrenmelerinde önemli bir işlevi gerçekleştirdiği görülebilir. Çocuğun gelişim sürecindeki gereksinmelerinin karşılanmasında, sanatçı duyarlığı ile hazırlanmış kitaplar önemli bir sorumluluk üstlenir. Kitaplar 1-2 yaşından başlayarak çocuğun görsel ve yazılı araçlarla iletişimini başlatır; çocuğa rengin, çizginin ve sözcüklerin oluşturduğu estetik bir dille yaşam ve insan gerçekliğinin ilk kesitlerini sunar. Nitelikli kitaplar, çocuklar için yazılı görsel kültür arasındaki ilişkinin başlatıcısı olur. Çocukların oynayarak yaşamı ve insanı öğrendiği dönemde nitelikli kitaplar, onların toplumsallaşmalarını, dilsel becerilerini, düş güçlerini, yaratıcılıklarını geliştirmelerini sağlar ve bilişsel öğrenmeleri için doğal yaşantı ortamları hazırlar (Sever, 2007: 3b). Çocuk edebiyatı metinleri, çocukların, bilişsel, duyuşsal, kişilik, dilsel ve toplumsal gelişimlerine önemli katkılar sağlayan bir araçtır. Alan uzmanları tarafından farklı biçimlerde tanımlanmasına karşın, çocuk edebiyatı denildiğinde ana öğeleri çocuk, çocuğa görelik ve çocuk gerçekliği olan bu öğeleri öne çıkaran sanatsal nitelikler taşıyan ürünler anlaşılmaktadır. Çocuk edebiyatı, Dilidüzgün (2008: 47) e göre, çocuğun gelişim özelliklerini gözden yitirmeden ve edebiyat niteliklerinden ödün vermeden çocuğa görelik ve çocuk gerçekliği ilkelerinden hareket ederek konularını onun doğal ve güncel çevresinden seçen ve çocuğun kendi dünyasına çok

16 5 açılı bir anlayışla bakabilmesini sağlayan, ona bilinçli bir okuma alışkanlığı kazandırmayı öngören bir edebiyattır. Sever (2008: 8) e göre çocuk edebiyatı, erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik dönemini de kapsayan bir yaşam evresinde, çocukların dil gelişimi ve anlama düzeylerine uygun olarak duygu ve düşünce dünyalarını sanatsal niteliği olan dilsel ve görsel iletilerle zenginleştiren ürünlerin genel adıdır. Şirin (2007: 42) e göre çocuk edebiyatı, çocuğun algı, ilgi, dikkat, duygu, düşünce ve hayal dünyasına uygun; çocuk bakışını ve gerçekliğini yansıtan; çocuğa okuma alışkanlığı kazandırması yanında edebiyat, sanat ve estetik yönden gelişmesine katkı sağlayan bir araçtır. Oğuzkan (2006: 3) a göre çocuk edebiyatı, usta yazarlar tarafından özellikle çocuklar için yazılmış olan ve üstün sanat nitelikleri taşıyan eserlere verilen genel ad olarak kendini gösterir. Çocuk edebiyatının temel işlevlerinden biri, çocuklara okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandırmaktır. Çocuk edebiyatı ürünleri, çocukları nitelikli metinlere yöneltmeyi başarabilen, onlara zamanla okuma kültürü kazandırabilen bir sorumluluk üstlenmelidir. Çocuklara, çocuk edebiyatı metinlerini ve resmin iletilerini tanıma ve anlamaya dayalı bilişsel, duyuşsal boyutlu davranışlarını uygulayabileceği olanaklar sunmalıdır. Kuru ve çocuksu anlatımın egemen olduğu, yapay bir öğreticiliği temel ilke edinmiş yayınların çocuğun gereksinmelerine yanıt vermeyeceği, üstelik zamanla çocuk ve kitap arasındaki ilişkiyi zayıflatacağı gerçeği, anne, baba ve eğitimciler tarafından göz önünde bulundurulmalıdır (Sever, 2008: 19). Toplumların görevi olan kültürlerini sürdürmek ve geliştirmek, yetişmekte olan kuşağın eğitim ve öğrenimiyle olmaktadır. Eğitim, çocuk doğar doğmaz ailede başlayıp okul içinde ve dışında yapılan eğitim ve öğretimle birlikte yaşam boyu sürmektedir. Çağdaş eğitimde okul, birtakım bilgi kalıplarıyla, beceri ve tutumların öğretilmesi sorumluluğunu üstlenen tek sosyal kurumdur. O, gelişmekte olan bireye çalışma ve diğerleriyle birlikte yaşama alışkanlığını kazandırma konusunda sorumluluğu diğer kurumlarla paylaşmaktadır. Okul,

17 6 öğrenciye, kendi gereksinme ve amaçlarıyla sosyal dünyasını bütünleştirerek doyum sağlayabilme olanağını hazırlamaktadır (Yavuzer, 2008: 147). Çocuğun okuma alışkanlığı kazanabilmesi için öncelikle sağlıklı bir ortam içerisinde büyümesi gerekmektedir. Bu ortamı belirleyen ailenin, öğretmenlerin, okulun, çevrenin ve genel kültür düzeyi gibi değişkenlerin olumlu ve olumsuz nitelikler taşıması çocuğun gelişimini ve geleceğini etkilemektedir. Çocuk edebiyatı, çocuğun zihinsel, duygusal ve toplumsal gelişiminde önemli bir uyarandır. Gelişim süreci içinde çocuk, kendine özgü kişiliğe sahip bir bireydir. Çocuğun yetişkinden farklı oluşu, sadece bir basamak farkından değil, aynı zamanda bir nitelik ve zihniyet farkından kaynaklanmaktadır. Çocuk, eksik bir yetişkin değil; fakat zihinsel, bedensel, duygusal ve sosyal gereksinimlerini tamamlamak isteyen, kelimenin tam anlamıyla bir kişi dir. Bu nedenle çocuk kitaplarının hazırlanmasında, çocuğun kişiliğinin, içinde bulunduğu büyüme olgusunun ve gelişiminin çeşitli evrelerinin sürekli olarak göz önünde bulundurulması gereklidir. Bir kitabın çocuğun ilgisini çekmesi, o kitabın bazı gereksinimlere yanıt vermesi gerekmektedir. Bu gereksinmelerin başında sevgi gelmektedir (Yavuzer, 2008: 186). Çocuk edebiyatı, insanı, doğayı, sevgiyi, yaşamı tanıtmaktadır. Çocuk edebiyatı yapıtları, çocuğun kendisiyle, başka insanlarla, doğal ve toplumsal çevresiyle olan çatışmalarını yansıtmaktadır. Kitaplardaki kahramanlardan ve onların ilişkilerinden yola çıkılarak yaratılan kurgularla, çocukların hem duyularını geliştirmeleri hem de insanı, doğayı ve yaşamı tanıma ve anlamalarına ilişkin bir alan yaratılmaktadır. Çocuk edebiyatını okuyarak büyüyen bir çocuktan, konuşma ve yazma becerilerinin gelişmesi, değişik yaşantıları tanıması, yaşamı çok yönlü algılaması, kendisini başkasının yerine koyarak (empati) çok yönlü düşünebilmesi, sorumluluk duygusunun gelişmesi ve farklı bakış açılarına sahip olması, eleştirmeyi, tartışmayı öğrenmesi ve kendilerini ifade etmesi beklenmektedir.

18 7 Kendini ifade etme, yazılı, sözlü ve bedensel boyutlarda kendini ortaya koyabilme, duygularını, düşüncelerini anlatabilme becerisidir (Ergin ve Birol, 2000: 92). Düşüncelerini ve duygularını karşısındakilere iletmek isteyen birey, beden dilinden, jestlerden, mimiklerden etkili bir biçimde yararlanmalıdır. Anlatımların büyük bir kısmını jest, mimik, göz teması, beden davranışları gibi sözel olmayan dil araçları kapsar. Bu sözel olmayan ifade biçimleri, karşıdaki kişiye aktarılan bilgilerin anlaşılırlığını arttırır. Sözel olmayan iletişim, dilde basit bir anlatım seçeneği değil, kişisel tepkileri, duyguları, kararları ve davranış değerlerini ortaya çıkaran önemli bir araçtır (Spolin, 1997). Çocukların, birbirleriyle ve toplumsal çevresiyle iletişim kurmasında ve kendisini ifade etmesinde konuşma becerisi önemli rol oynar. Konuşma becerisi, öğrencilerin Türkçenin zengin söz varlığından yararlanarak kendilerini doğru ve rahat ifade edebilmeleri, toplumsal ilişkilerde karşılaşacakları sorunları konuşarak çözebilmeleri, yorumlayıp değerlendirebilmeleri, çevreleriyle iletişim kurup işbirliği yapmaları ve ortak karar vermeleri açısından önemlidir (MEB, 2006: 6). Öğrencilerin konuşma becerilerini geliştirebilmek için kendilerini rahatça ifade edebilecekleri eğitim ortamları hazırlanmalıdır. Bununla birlikte öğrencilerde konuşma isteği uyandırılmalıdır. Konuşma becerisiyle ilgili öğrencilere kazandırılacak temel becerilerin başında dili doğru ve akıcı kullanmak gelmektedir (MEB, 2009: 15). Öğrencilere, çocuk edebiyatı metinleriyle yazma çalışmalarının yaptırılması onların hem yazma becerilerini geliştirecek hem de zihinsel becerilerine katkıda bulunabilecektir. İlköğretim dönemi çocuğun yazmayı öğrenmesinde ve geliştirmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Bu dönemde yapılacak çalışmalar öğrencinin mekanik olarak yazmayı öğrenmesinin yanında yazmayı bir alışkanlık haline getirmesine ve yazmaya karşı olumlu tutum geliştirmesine yönelik olmalıdır. İlköğretim (1-5. sınıflar) Türkçe öğretim programında öğrencilerin yazma becerilerini geliştirmek için önce zihinsel hazırlık yaptırılmaktadır. Bu çerçevede yazmaya hazırlık, yazma amacını belirleme, amaca uygun yöntem seçme, konuyu sınırlandırma, dikkatini yoğunlaştırma ve kurallara uygun yazma üzerinde durulmaktadır. Ardından kendini yazılı olarak ifade etme

19 8 becerilerine ağırlık verilmektedir. Bu amaçla düşüncelerini mantıksal bütünlük içinde yazma, farklı düşünmeye yönlendiren ifadeleri kullanma, karşılaştırma yapma, sebep-sonuç ilişkisi kurma, sınıflama, değerlendirme, özetleme gibi anlamayı ve zihinsel becerileri geliştirici çalışmalara yer verilmektedir (MEB, 2009: 21). Anlatma becerilerinden yazmanın, bireyin kendisini etkili bir biçimde ifade etmesinde ve çevresindeki insanlarla sağlıklı bir iletişim kurmasında önemli yeri vardır. Dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerini geliştirmek için bu becerilere yönelik çağdaş öğretim yaklaşım, yöntem ve tekniklerinden yararlanılmalıdır. Böylece öğretimde yöntem zenginliği sağlanmalıdır (Kavcar, 1999; Sever, Kaya ve Aslan, 2006: 21). Türkçe öğretiminde anlatma becerilerinin geliştirilmesi, öğrencilerin öğrenme sürecine etkin olarak katılımına olanak sağlayan yöntemlerin sınıf içerisinde işe koşulması ile mümkün olabilecektir. Yetenekli, beceri sahibi ve bilgili bir öğretmenin derslerinde kullanacağı çok sayıda öğretim yöntem ve teknikleri vardır. Bu yöntem ya da tekniklerden herhangi biri, diğerinden üstün değildir. Her durumda rahatlıkla uygulanabilecek tek bir yöntem ya da teknikten söz etmek de olanaksızdır. Belirli bir öğretim durumu için uygun görülen bir yöntem ya da teknik, bir başka durum için uygun görülmeyebilir. Öğretmen konuyu işlerken; eğitimin durumuna uygun düşen, en geçerli yöntem ve teknikleri seçmeli; konu alanından çok uzak, uygun ve geçerli olmayan yöntem ve tekniklere yer vermemelidir. Eğitim-öğretim sürecinde öğretim konuları ve öğretmenin kullanacağı yöntem ve teknikler ne kadar çok duyu organını etkilerse öğretimde açıklık da o derece artar. Bu nedenle, öğretim konularının işlenmesinde gözlem, deney gibi birçok duyuyu devindiren yöntemler kullanıldığında öğrenme kolaylaşabilecektir. Öğretim etkinliklerini sadece dinleyerek anlamaya çalışan öğrenci yerine derse etkin olarak katılan, soru soran, bazı konuları kendine özgü plan ve tekniklerle araştıran, bulduklarını sistemli hale getirip karşılaştırmalar yapan, gözleyen, düşünüp sonuç çıkaran ve bu şekilde derse katılan öğrenci istenmektedir. Öğrencilere yaparak, yaşayarak ve hatta yaratarak öğrenme olanağı verilmelidir. Öğrencilerin yaş ve gelişim

20 9 düzeylerine uygun olarak gerçek yaşam, nesne ve olaylarla karşılaşmaları ve öğrenme sürecine etkin olarak katılmaları sağlanmalıdır (Ergun ve Özdaş, 1997: 9). Günümüzde öğretmen, salt bilgi yükleyen, ders verip onu değerlendiren bir birey olmaktan çıkmıştır. Çağdaş eğitim anlayışının öğretmeni, çocuğun toplum içinde özgürce gelişebilmesi için onun, duyan, düşünen ve uygulayan bir insan olması yolunda çeşitli deneyimler kazanmasıyla yakından ilgilenir. Öğretmen, çocuğun öğrenme, araştırma ve incelemesine rehberlik eden bir birey olmalıdır (Yavuzer, 2008: 160). Öğretme-öğrenme sürecinin etkili olması yalnızca konuya uygun bir içerik verilmesi ile değil, bu içeriğin öğrenciye kazandırılması, aynı zamanda uygun öğretim yönteminin seçilmesi ve yerinde kullanılması ile olanaklı olacaktır. Türkçe öğretimi dersinde de anlama ve anlatma becerilerinin uygulamalarla geliştirilmesinde yaratıcı drama etkin bir yöntem olarak kullanılabilir. Her derste olduğu gibi, Türkçe öğretiminde de çeşitli yöntemler kullanılır. Bunlardan biri de yaratıcı drama yöntemidir. Yaratıcı drama, öğrencinin anlama ve anlatma yeteneklerini, kişiliğini daha çok geliştirebilir. Türkçe de her şeyden önce bir anlama ve anlatma dersi olduğuna göre, yaratıcı dramanın bir öğretim yöntemi olarak önemi kolayca anlaşılabilir. Türkçe dersi sadece dilbilgisi kurallarından oluşmuş, değişmez metinlerin ve yazı türlerinin öğrenciye verilmesiyle sınırlı bir içeriğe sahip olmamalıdır. Öğretme ortamında yaratıcı dramanın uygulamaya konulması sonucu, oynama, konuşma, şiir ve öykü yazma üzerine oynanan bir etkinliğe tüm öğrenciler katılır. Türkçe dersinde, öğrenciler kendilerini rahat hissedebilirler. Heyecanlarını kontrol altına alarak duygularını ifade edebilirler (Kara, 2000: 22). Eğitimde Yaratıcı Drama bilimsel çalışma disiplini olarak çok yeni bir alan olmasına karşın, çağdaş insanın gereksinimini karşılamada ve yaratıcı bireyi yetiştirmede etkili olabilecek bir alandır. Eğitimde yaratıcı drama, yöntem (araç) ve disiplin (amaç) niteliği ile sistemde etkin olarak yer almamakla birlikte kendisine aynı zamanda bir sanat-estetik eğitimi ve

21 10 eğitimde etkili ve etkin bir yöntem olarak yer bulmaya çalışmaktadır (Adıgüzel, 2010: 10). Derslerde, öğrenciye ve öğretmene yeni bakış açıları kazandırmada, işbirliği yapmada sanat eğitimi önemli bir rol üstlenebilecektir. Bu konuda sanat eğitiminde yeni yöntemler vardır. Bu yöntemlerden biri de yaratıcı drama yöntemidir (Çakır İlhan, 2006: 419). Bu açıklamalarda da görüldüğü gibi sanat eğitimi, yaratıcı süreçler gerektirme yanında, uygulama sürecinde öğrencilerin yaratıcılığına olanak sağlayan yaratıcı drama gibi yöntemlere yer verilmesini de zorunlu kılmaktadır. Yaratıcı dramanın genel amaçlarından biri sanat alanlarından yararlananarak çocukların yaratıcı ve kendine yeten bireyler olarak yetişmesini sağlamaktır. Yaratıcı dramanın, düşünen, araştıran yaratıcı bireyler yetiştirmede etkili bir yöntem olduğu söylenebilir. Çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinlikleri, çocuğu yaratıcı kılabilecek; onun düşünsel ve duyuşsal gelişimine katkı sağlayabilecektir (Adıgüzel ve Öztürk, 2008: 179). Çocukların, çocuk edebiyatı metinlerini içselleştirmesinde, göz önüne alınması gereken metinlerinin öğrenci katılımına olanak sağlayan yaratıcı drama gibi yöntemlere de yer verilmesi gerekmektedir. Yaratıcı drama, çocuğun yaşantılar yoluyla önemli bir deneyim kazanmasını, bağımsız düşünme ve düşüncelerini ifade etme, yaratıcılık sürecinin oluşmasına katkı sağlamaktadır. Yaratıcı drama, duygusal olgunluk açısından çocuğun büyümesine yardım etmektedir. Çünkü çocuk, yaratıcı drama etkinlikleri sırasında duygularının ayrımına varmaktadır (Ward, 1960). Öğrencilerin dramaya yönelik olarak geliştirdikleri ya da izledikleri tepkilerinin yansıtılması ve derinleştirilmesinde onlara yardımcı olmaktadır. Öğrenciler birbirlerinin yeteneklerinin gelişimini, kaynaklarını ve düşüncelerini dramada geliştirerek desteklemektedirler. Öğrenciler, drama çalışmalarında mektup, şiir ve öykü gibi yazınsal metinler ortaya çıkarmaktadır. Bir öğrencinin yazdığı mektup başka bir öğrenci tarafından okunabileceği gibi bir sonraki doğaçlama noktası olarak bir günlükten bir bölüm alınabilmektedir. Bu yönüyle

22 11 her türlü edebiyat ürünü drama çalışmalarında kullanılabilmektedir (Neelands, 1998). Yaratıcı drama, eğitimcilerin asıl görevlerinden olan çocuk ve ergenlere çeşitli etkileşimleri yaşamaları için olanaklar hazırlamakta, ortamlar sunmakta etkili bir alan ve yöntemdir. Tüm katılımcıların bedenine, duygularına, düşüncelerine ve çevresinde olup bitenlere karşı bilinçli olmasını amaçlamaktadır. Bir yöntem olarak yaratıcı drama değişik konuları öğretmek gibi öğrenme amaçlı da kullanılabilmektedir. Tüm katılımcıların (çocuk ve ergenlerin) ilgilerini genişletmek, gerçekliğe imgeleme aracılığı ile bakabilmeleri ve ulaşabilmelerini, onların öğretilmek istenilenleri anlamalarını sağlamak bu tür çalışmaların amaçları içerisinde yer almaktadır (Adıgüzel ve Beştepe, 1999: 1). Yaratıcı dramanın, yukarıda değinilen yöntem boyutuyla, etkili bir şekilde yararlanabileceği alanların başında, çocuk edebiyatı metinleri gelmektedir. Çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinlikleri, öğrencilere hem bir yazarın çalışmasının zevkini verecek hem de çocuk edebiyatı metinlerinin içselleşmesini sağlayacaktır. Ayrıntılı okuma yoluyla yazarın vermek istediğini anlamak ve anlaşılanın biçimlendirilerek yapılandırılması ve canlandırılması, öğrenciler için önemli bir öğrenme sürecidir (Neelands, 1998). Öğrenme süreci için bu kadar etkili olan yaratıcı drama yönteminin çocuk edebiyatı metinlerinden yararlanması ile öğrencilerin anlama, anlatma, iletişim ve kendini ifade etme üzerinde etkili olabileceği düşünülmektedir. Yaratıcı drama, içerisinde yaratıcı unsurlar taşımasından dolayı öğrencilerin çocuk edebiyatına ve sanata duyarlılık kazanmasının yanında, sanatın ve kültürün gelişimine de önemli katkılar sunabilecek bir yöntem olarak öğrenme süreci açısından önemli bir işlev görebilecektir. Yaratıcı dramanın kullanıldığı öğrenim süreci, çocukların katılımına olanak sağlamakta, edebiyat ve tarihten öyküler alınmakta, gereçleri ve oyunları çocuklar yaratmaktadır. Oyun, çocukların kendilerini keşfetmeleri ve tanımaları için sağladığı olanaklar bakımından önem taşımaktadır. Özellikle konuşarak kendilerini ifade etmekte sıkıntı çeken çocukların doğaçlamalar

23 12 aracılığıyla öteki katılımcılarla etkileşim içerisinde yaratıcılıkları gelişerek yaşadıkları engel karşısında çözüm yolu bulmalarına ve oyunlar geliştirmelerine yardımcı olabilecektir (Ward, 1960). Çocuk edebiyatı metinlerinden yola çıkılarak ders içerisinde ikili ve daha kalabalık grup çalışmalarıyla, öğrencilerin yaratıcı düşünce güçlerini devindirmeleri ve özgürce kendilerini ifade etmeleri sağlanabilir. Yaratıcı drama, çocukların hayallerini oluşturmaları ve öykü bahçelerinde gezmelerine yardımcı olmaktadır. Çocuklar oyunun ve öykünün olanakları ile sanatın biçimlerini, yaratıcılıklarını kullanarak yeni bir anlamla yansıtırlar. Yaratıcı drama, içeriğinin zenginleşmesi ve derinlere ulaşmasına olanak sağlamaktadır. Öğrencilerin öyküyü anlaması ve yorumlaması yaratıcı drama ile daha da zenginleşmektedir. Yaratıcı drama, öğrencilerin deneyimlerinin niteliğini zenginleştirir ve sanatsal farkındalığı açığa çıkararak öğrencilerin yaşamlarında ne istediklerinin farkında olmalarına olanak sağlamaktadır (Mc Caslin, 1990). Bütün bu açılardan değerlendirildiğinde, yaratıcı drama yöntemi öğrenciyi etkin olarak öğrenme sürecine katan, yaşantılara dayalı zengin bir öğrenme ortamı yaratarak öğrenmeyi yalnızca okulla sınırlamayan ve etkili bir iletişime olanak tanıyarak öğrenci başarısını en üst düzeye çıkarmada etkili olabilecek bir yöntem özelliği taşımaktadır. Bu yönüyle bakıldığında, çocuk edebiyatı metinleri ile kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin, öğrencilerin anlatma becerilerinin gelişmesinde etkili bir yöntem olarak görülebilir. Öğrenme-öğretme sürecinde öğrencinin katılımına olanak sağlamayan öğretmen merkezli yöntemlerle de öğrencilerin çocuk edebiyatı metinlerine ilgi duyması mümkün olmamaktadır. Ayrıca öğrenciler öğrenme sürecine etkin olarak katılamadığı için onların çocuk edebiyatı metinlerini içselleştirmesi, oluşturması, yaratıcılığını kullanması, şiirler yazması, öykü oluşturması beklenilen düzeyde gerçekleşememektedir. Çocuk edebiyatı metinlerinin, çocuğun yaşam alanına sokulması sürecinde, bilmece, tekerleme söyleme, şiir okuma; masal, öykü, fıkra dinleme ve sorma isteği uyandırılarak devam edilmelidir. İlköğretim süreciyle birlikte,

24 13 çocuğun dil ve anlam evrenlerine uygun olan nitelikli yazınsal metinlerle iletişimi sürdürülmelidir. Okuma-yazma becerisi edinmeleriyle birlikte, çocukların okuma eylemine etkin birer okur olarak katılımı sağlanmalıdır. Öğretmenlerin ve çocukların çevrelerindeki bilinçli ve duyarlı çabaları çocukların hem dilsel, bilişsel, kişilik ve toplumsal gelişimlerine hem de okul çağındaki öğrenmelerine önemli katkılar sağlayacaktır (Sever, 2007: 14b). Çocuk edebiyatı metinlerini, okuyarak büyüyen bir çocuktan, özgüven ve benlik duygusunun gelişmesi, değişik yaşantıları tanıması, yaşamı çok yönlü algılaması, kendini başkasının yerine koyarak (empati) çok yönlü düşünebilmesi, sorumluluk duygusunun gelişmesi ve farklı bakış açılarına sahip olması, eleştirmeyi ve tartışmayı öğrenmesi beklenir. Kitaplardaki kahramanlardan ve onların ilişkilerinden yola çıkılarak yaratılan kurgularla bütünleştirilerek yapılan doğaçlama ve rol oynama gibi çalışmalarla, çocukların hem duyuları geliştirilmekte hem de insanı, doğayı ve yaşamı tanımasına ve anlamasına ilişkin bir alan yaratılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, çocuk edebiyatı metinleri hazırlanırken çocuğun gelişim özelliklerinin, çocuğa görelik ilkesinin ve çocuk gerçekliğinin dikkate alınması gerekmektedir. Ayrıca, çocuk edebiyatı metinlerinin çocuklarla buluşabilmesi için okuyan bir toplum yaratmada öğretmen ve okullara önemli görevler düşmektedir. Çocukların metinleri içselleştirmesi sürecinde okullarda göz önüne alınması gereken önemli bir etken de çocuk edebiyatı metinlerinin öğrenci katılımına olanak sağlayan yaratıcı drama gibi bir öğretim yöntemiyle çocuğun evrenine taşımaktır. Öğrencilerin, anlama ve anlatma becerilerini geliştirmede etkili olabilecek yöntemlerden birisi olan yaratıcı drama yöntemine Türkçe ders kitaplarında yeterince yer verilmediği görülmektedir. Türkçe ders kitaplarında önerilen etkinliklere bakıldığında, yaratıcı dramanın aşamalarının bir bütünlük içerisinde ele alınmadığı; yalnızca canlandırma aşamasının dikkate alındığı ve oyun etkinliklerine geniş oranda yer verildiği görülmektedir (Aykaç, 2010). Bu yönüyle de daha çok konuşma ve dinleme becerilerinin dikkate alındığı, okuma ve yazma becerilerine yer verilmediği görülmüştür. Oysa yaratıcı dramanın dilin dört temel becerisini geliştirici etkinlikleri içerisinde barındırdığı

25 14 rahatlıkla söylenebilir. Öğrenciler yaratıcı drama yöntemiyle rol oynama ve doğaçlama ile kendini rahatça ifade etme, karşısındakini dinleme ve konuşma becerilerini kazanabilir. Ayrıca çocuk edebiyatı metinleriyle (öykü, şiir, mektup vb.) yapılan çalışmalarla öğrencilerin metni okuma, canlandırma ve değerlendirme aşamalarında yapılan öykü oluşturma, şiir oluşturma, mektup yazma etkinlikleri, yazma becerilerini geliştirebilir. Türkçe öğretiminin vazgeçilmez araçlarından biri de çocuk edebiyatı metinleridir. Çocuk edebiyatının en temel işlevlerinden biri çocuklara okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandırmaktır. Çocuk, dilinin özelliklerini, inceliklerini bu ürünlerde görmekte ve bu ürünler aracılığıyla dilini doğru kullanmayı öğrenmektedir. Bu açıdan bakıldığında, çocuk edebiyatı metinlerinin öğrenci katılımına olanak sağlayan yaratıcı drama gibi yöntem ve tekniklerle verilmesi etkili bir öğrenme süreci açısından büyük bir öneme sahiptir Problem Tümcesi Türkçe öğretiminde çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin uygulandığı grubun anlatma becerilerinin (Konuşma ve yazma becerileri yönünden) puan ortalaması ile kontrol grubunun anlatma becerilerilerinin (Konuşma ve yazma becerileri yönünden) puan ortalaması arasında anlamlı bir fark var mıdır? Bu probleme cevap bulmak amacıyla aşağıdaki denenceler sınanmıştır Denenceler Denence 1: Türkçe öğretiminde çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin uygulandığı deney grubu öğrencilerinin yazma becerisi puan ortalamaları ile öğretmen kılavuz kitabı, öğrenci ders kitabı ve çalışma kitabına dayalı etkinliklere göre öğretim yapılan kontrol grubu öğrencilerinin yazma becerisi puan ortalamaları arasında deney grubu öğrencilerinin lehine anlamlı fark vardır.

26 15 Denence 2: Türkçe öğretiminde çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin uygulandığı deney grubu öğrencilerinin konuşma becerisi puan ortalamaları ile öğretmen kılavuz kitabı, öğrenci ders kitabı ve çalışma kitabına dayalı etkinliklere göre öğretim yapılan kontrol grubu öğrencilerinin konuşma becerisi puan ortalamaları arasında deney grubu öğrencilerinin lehine anlamlı fark vardır. Denence 3: Türkçe öğretiminde, çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinlikleri, öğrencilerin duygu ve düşüncelerini olumlu etkilemektedir. Denence 4: Türkçe öğretiminde çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinlikleri, sınıf öğretmeninin duygu ve düşüncelerini olumlu etkilemektedir Önem Bu araştırma, öğrencilerin anlatma (konuşma ve yazma) becerilerinin geliştirilmesi amacıyla, hem çocuk edebiyatı metinlerinden (roman, öykü, şiir) hem de yaratıcı drama yönteminden yararlanılarak gerçekleştirilen ilk deneysel uygulamadır. Çocuk edebiyatı metinlerinin öğrenciler tarafından okunması, anlamlı hale getirilmesi ve bunlar aracılığıyla öğrencilerin kendilerini ifade etmesi önem taşımakla birlikte, öğrencilere yeterli okuma alışkanlığı kazandırılamamasından dolayı, çocuk edebiyatı metinlerinden etkili bir şekilde yararlanılamamaktadır. Sınıf ortamında çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinlikleri ile öğrencilere okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandırılabileceği gibi; bu yolla araştıran, sorgulayan, eleştirel düşünebilen çok yönlü bireyler yetiştirilebilmektedir. Türkçe Öğretim Programı ile Öğretmen Kılavuz Kitabı, Öğrenci Ders Kitabı ve Öğrenci Çalışma Kitabında yer alan etkinlikler, öğrencilerin anlatma becerilerini geliştirmeye dönük hazırlanmamıştır (Aykaç, 2010). Bu araştırma, programda yer alan metinlerin ve verilen etkinliklerin gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi ve örnek alınması açısından önemlidir. Ayrıca

27 16 öğretmenlerin, Türkçe öğretiminin temel amaçlarından biri olan anlama ve anlatma becerileri gelişmiş, yaratıcı düşünme becerileri edinmiş, duyarlı bireyler yetiştirirken Çocuk edebiyatı metinlerini ve yaratıcı drama yöntemini etkili bir biçimde nasıl kullanabileceği ile ilgili öğretmenlere farklı bir bakış açısı kazandırılabileceği düşünülmektedir. Türkçe öğretiminde, çocuk edebiyatı metinleriyle kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin öğrencilerin anlatma becerilerine etkisini belirlemeyi amaçlayan bu araştırmanın öğretme öğrenme süreçlerinin zenginleştirilmesine katkı sunabileceği beklenmektedir Sınırlılıklar Bu çalışma, 1. Çocuk edebiyatından uzman görüşleriyle seçilmiş 12 çocuk edebiyatı metinleriyle, 2. Çocuk edebiyatı metinleri yoluyla kazandırılmaya çalışılacak konuşma ve yazma becerileriyle, 3. Ankara, Keçiören İlçesi, Şehit Mehmet Altanlar İlköğretim Okulunda 4. sınıfta okuyan öğrencilerle gerçekleştirilen yaratıcı drama etkinlikleriyle sınırlıdır.

28 Tanımlar Çocuk Edebiyatı: Erken çocukluk döneminden başlayıp ergenlik dönemini de kapsayan bir yaşam evresinde, çocukların dil gelişimi ve anlama düzeylerine uygun olarak duygu ve düşünce dünyalarını sanatsal niteliği olan dilsel ve görsel iletilerle zenginleştiren ürünlerin genel adıdır (Sever, 2008: 8). Dil: Düşünce, duygu ve isteklerin bir toplumda ses ve anlam yönünden ortak olan öğeler ve kurallardan yararlanılarak başkalarına aktarılmasını sağlayan, çok yönlü gelişmiş bir dizgedir (Aksan, 1990: 55). Estetik Duygu: İnsanın doğayı, kendisini ve kendisi dışındaki gerçeklikleri algılama biçimidir (Doğan, 2003: 30). İlköğretim: 6-14 yaş arasındaki çocukların fiziksel, zihinsel, etik gelişimine hizmet eden, onları yaşam ile bir üst eğitime hazırlayan temel eğitim ve öğretimdir (Gürkan ve Gökçe, 1999: 6). Konuşma: Duygu, düşünce, tasarım ve isteklerin sözle bildirilmesidir (Sever, 2004: 22). Yaratıcı Drama Yöntemi: Doğaçlama, rol oynama vb. tiyatro ya da drama tekniklerinden yararlanılarak, bir grup çalışması içerisinde, bireylerin bir yaşantıyı, bir olayı, bir fikri, kimi zaman soyut bir kavramı ya da davranışı, eski bilişsel örüntülerin yeniden düzenlenmesi yoluyla ve gözlem, deneyim, duygu ve yaşantıların gözden geçirildiği oyunsu süreçlerde anlamlandırılması, canlandırılmasıdır (San, 2002: 81). Yazma: Duyguların, düşüncelerin, isteklerin, tasarıların yazılı olarak ifade edilmesidir (MEB, 2005: 21).

29 Alanla İlgili Araştırmalar Ahmet Çebi (1996) tarafından yapılan Öğretim Amaçlı Yaratıcı Drama Yoluyla İmgesel Dil Becerisinin Geliştirilmesi adlı araştırmada imgesel dil ile öğretim amaçlı yaratıcı drama arasındaki kuramsal çerçeve ve öğretim amaçlı yaratıcı drama yönetimiyle imgesel dil becerisinin kılgısal düzlemde nasıl geliştirileceği belirlenmiştir. Gerçekleştirilen uygulamalar sonucu elde edilen araştırma bulguları özetle şöyle sıralanabilir: Birinci uygulamada, kuramsal temellerde sergilenen soyutlama düzeyindeki bazı belirlemelerin yanı sıra, kılgısal düzlemde de yazma eylemini kapsayan bir drama stratejisi esas alınmış ve böylece öğretim amaçlı yaratıcı drama yöntemine uygulama bağlamında bir belirginlik kazandırılmıştır. İkinci uygulamada, öğretim amaçlı yaratıcı drama yöntemiyle öğrenim gören uygulama grubunun son-test puan ortalamaları ile ön-test puan ortalamaları arasında anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir. Geleneksel yöntemlerle öğrenim gören birinci ve ikinci kontrol grubunun da ön-test ve son-test puanları arasındaki farkın anlamlı olduğu ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, yaratıcı dramanın geleneksel yöntemler karşısındaki üstünlüğü, araştırmanın altı çizilmesi gereken en önemli bulgusu olarak kendini göstermiştir. Ali Öztürk (1997) ün Tiyatro Dersinin Öğretmen Adaylarındaki Sözel İletişim Becerilerine Etkileri başlıklı yüksek lisans tezi, öğretmen adaylarının sözel iletişim becerilerinin geliştirilmesinde, yaratıcı dramadan yararlanılarak işlenen tiyatro dersinin geleneksel olarak işlenen tiyatro dersine göre daha etkili olup olmadığını sınamak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma öğretim yılında Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesinin sekiz programında tiyatro dersi alan 72 öğretmen adayı ile gerçekleştirilmiştir. Uygulama sonucunda sözel iletişim becerilerinin geliştirilmesinde yaratıcı dramadan yararlanarak işlenen tiyatro dersine katılan deney grubu ile geleneksel olarak işlenen tiyatro dersine katılan kontrol grubu arasında, deney grubu lehine anlamlı bir fark bulunmuştur. Alanla ilgili yapılan araştırmalar, yapıldığı tarihlere göre verilmiştir.

30 19 Ruken Akar (2000) ın Temel Eğitimin İkinci Aşamasında Drama Yöntemi ile Türkçe Öğretimi: Dorothy Heathcote un Uzman Rolü Yaklaşımı başlıklı araştırma, eğitimde dramada Dorothy Heathcote un geliştirmiş olduğu Uzman Rolü Yaklaşımı nı tanıtmak, temel eğitimin ikinci döneminde, sözlü anlatım becerilerinin geliştirilmesinde Uzman Rolü Yaklaşımı nın kullanımına ilişkin kuramsal bir çerçeve çizmek ve işlevsel örnekler vermek amacıyla yapılan tarama modelinde betimsel bir çalışmadır. Araştırmada, Dorothy Heathcote un, İngiltere de Uzman Rolü Yaklaşımı nı kullanarak, alt sosyoekonomik düzeyden 26 çocukla yaptığı 90 dakikalık bir drama dersinin videokasetleri, uygulayıcının ve öğrencilerin kullandıkları sözel dil becerileri açısından analiz edilmiştir. Diğer taraftan, Uzman Rolü Yaklaşımı, öğrenmeöğretme kuramları, özellikle de senaryo tabanlı öğrenme kuramı açısından incelenmiştir. Sonuç olarak, Uzman Rolü Yaklaşımı temelinde yapılan drama dersinde, uygulayıcının sırasıyla en çok soru sorma, daha sonra bilgi verme ve açıklama yapma etkinliklerini kullandığı belirlenmiştir. Ömer Tuğrul Kara (2000) tarafından yapılan Türkçe Öğretiminde Yaratıcı Drama adlı araştırmada, yaratıcılığın eğitim sistemi içerisindeki etkin rolüne değinilmiş; Yaratıcı dramanın Türkçe öğretiminde kullanılan diğer yöntemlere göre farklılıkları belirtilerek Türkçe öğretiminde yaratıcı drama etkinlik örneklerine yer verilmiştir. Yaratıcı drama yönteminin dil öğretiminde ve kişilik gelişiminde etkili olduğu ortaya konulmuştur. Tülin Tümtürk Yılmaz (2000) Türkçe Öğretiminde Yaratıcı Drama Yöntemi ile Diksiyon Becerileri Kazandırmaya İlişkin Bir Model Önerisi Yaklaşımı başlıklı yüksek lisans tezinde, Türkçe öğretiminde ilköğretim öğrencilerine diksiyon becerileri kazandırmaya yönelik bir öğretim programı hazırlanmıştır. Eğitim yöntemi belirlenirken bireyin yaratıcılığı ve uygulamaların yapılabilir olması göz önüne alınmış ve ezbere dayalı öğretim yönteminden kaçınılmıştır. Diksiyon eğitiminin yöntemi araştırmaya ve uygulamaya dayalı olmalıdır. Öğrenci, diksiyonun öneminin farkına varmalı, etkisini gözlemleyebilmeli, çalışmalardan zevk almalı, yaparak öğrenmelidir. Geleneksel eğitim yöntemi öğrenciyi kısıtlamaktadır. Bu nedenle yaratıcı