ALAETTĠN TUNCER. Prof. Dr. CEMAL TUNOĞLU. Tez DanıĢmanı. Hacettepe Üniversitesi. Lisansüstü Eğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin

Transkript

1

2 KUġADASI-SÖKE-DAVUTLAR (BATI ANADOLU) BÖLGESĠ NEOJEN VE KUVATERNER YAġLI BĠRĠMLERĠN OSTRAKOD BĠYOSTRATĠGRAFĠSĠ, KRONOSTRATĠGRAFĠSĠ VE ESKĠ ORTAM ANALĠZĠ OSTRACODA BIOSTRATIGRAPHY, CHRONOSTRATIGRAPHY AND PALEOENVIRONMENTAL ANALYSIS OF THE NEOGENE AND QUATERNARY UNITS IN THE KUġADASI-SÖKE-DAVUTLAR (WESTERN ANATOLIA) REGION ALAETTĠN TUNCER Prof. Dr. CEMAL TUNOĞLU Tez DanıĢmanı Hacettepe Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin JEOLOJĠ Mühendisliği Anabilim Dalı Ġçin Öngördüğü YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak hazırlanmıģtır. 2013

3 ALAETTĠN TUNCER in hazırladığı KuĢadası-Söke-Davutlar (Batı Anadolu) Bölgesi Neojen ve Kuvaterner YaĢlı Birimlerin Ostrakod Biyostratigrafisi, Kronostratigrafisi ve Eski Ortam Analizi adlı bu çalıģma aģağıdaki jüri tarafından JEOLOJĠ MÜHENDĠSLĠĞĠ ANABĠLĠM DALI nda YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak kabul edilmiģtir. BaĢkan Prof. Dr. Atike NAZĠK DanıĢman Prof. Dr. Cemal TUNOĞLU Üye Prof. Dr. Okan KÜLKÖYLÜOĞLU Üye Doç. Dr. Ġsmail Ömer YILMAZ Üye Doç. Dr. Mehmet Tekin YÜRÜR Bu tez Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tarafından YÜKSEK LĠSANS TEZĠ olarak onaylanmıģtır. Prof. Dr. Fatma SEVĠN DÜZ Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürü

4 ETĠK Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu tez çalıģmasında; tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, görsel, iģitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, baģkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu, atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı, ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya baģka üniversitede baģka bir tez çalıģması olarak sunmadığımı beyan ederim. 17/06/2013 Alaettin TUNCER

5 ÖZET KUġADASI-SÖKE-DAVUTLAR (BATI ANADOLU) BÖLGESĠ NEOJEN VE KUVATERNER YAġLI BĠRĠMLERĠN OSTRAKOD BĠYOSTRATĠGRAFĠSĠ, KRONOSTRATĠGRAFĠSĠ VE ESKĠ ORTAM ANALĠZĠ ALAETTĠN TUNCER Yüksek Lisans, Jeoloji Mühendisliği Bölümü Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. CEMAL TUNOĞLU Haziran 2013, 236 sayfa ÇalıĢma alanı, Batı Anadolu da, Aydın iline bağlı KuĢadası, Söke ve Davutlar yerleģimleri arasında kalmaktadır. ÇalıĢma kapsamında bölgede yüzeylenen Neojen ve Kuvaterner yaģlı Söke, KuĢadası ve FevzipaĢa Formasyonları nın ostrakod fauna toplulukları incelenmiģtir. 10 adet ölçülü stratigrafi kesitinden toplam 151 adet örneğin detaylı olarak incelenmesi ile 6 ostrakod familyasına ait 15 cins ve 31 takson elde edilmiģtir. Elde edilen taksonların 22 si bilinen türler iken, 9 adet ostrakod taksonu açık isimlendirmeye tabi olarak bırakılmıģtır. Ostrakod fauna topluluklarının kronostratigrafik yayılımları bu ve önceki çalıģmalardaki diğer fauna ve flora topluluklarına bağlı yaģ bulguları ile desteklenmiģtir. Sonuç olarak Söke Formasyonu nun geç Erken-Orta Miyosen, KuĢadası Formasyonu nun Geç Miyosen, FevzipaĢa Formasyonu nun orta kesiminin ise Erken Pleyistosen döneminde çökeldiği ortaya koyulmuģtur. ÇalıĢmada saptanan ostrakod cins ve türlerine göre eski ortam analizleri yapılmıģtır. Bu analizler, charophyta florası, Cyprinidae familyası ve mollusk faunasıyla (gastropod ve pelecypod) ortamsal açıdan desteklenmiģtir. Eski ortam analizleri sonucunda Söke Formasyonu nun sığdan derine doğru ilerleyen bir tatlı su ortamını, KuĢadası Formasyonu nun ise sığ ve tatlı su koģullarının egemen olduğu ve dönemsel olarak tuzluluğunun arttığı bir ortamı temsil ettiği bulunmuģtur. FevzipaĢa Formasyonu nun orta kesiminin ise kalıcı, sığ, yavaģ akan ve tatlı su tuzluluğuna sahip gölsel ortam koģulları altında çökeldiği belirlenmiģtir. Anahtar Kelimeler: Batı Anadolu, Miyosen, Ostrakod, Söke Formasyonu, KuĢadası Formasyonu, FevzipaĢa Formasyonu, kronostratigrafi, eski ortam analizi. i

6 ABSTRACT OSTRACODA BIOSTRATIGRAPHY, CHRONOSTRATIGRAPHY AND PALEOENVIRONMENTAL ANALYSIS OF THE NEOGENE AND QUATERNARY UNITS IN THE KUġADASI-SÖKE-DAVUTLAR (WESTERN ANATOLIA) REGION ALAETTĠN TUNCER Master of Science, Department of Geological Engineering Supervisor: Prof. Dr. CEMAL TUNOĞLU June 2013, 236 pages The study area is located within the Western Anatolia between KuĢadası, Söke and Davutlar districts in Aydın city. Within the scope of the study the ostracod faunal assemblages of Neogene and Quaternary Söke, KuĢadası and FevzipaĢa Formations outcropping in the study area are examined. 15 genera and 31 taxa of ostracods belonging to 6 families are determined by the detailed examination of 151 samples gathered from 10 measured stratigraphic sections. 22 of the determined taxa were previously described, 9 of the ostracoda taxa belong to open nomenclature. The chronostratigraphic ranges of the ostracod faunal assemblages are supported with the age findings related to the other faunal and floral assemblages determined in previous studies as well as in this study. As a result it is determined that the Söke Formation was deposited during late Early-Middle Miocene, the KuĢadası Formation during Late Miocene and the middle parts of the FevzipaĢa Formation during Early Pleistocene. Paleoenvironmental analyses were done for determined ostracod genera and species. These analyses are supported environmentally by charophyta flora, Cyprinidae family and mollusca fauna (gastropoda and pelecypoda). As a result of the paleoenvironmental analyses, it is found that the Söke Formation represents a propagating freshwater environment from shallow to deep and KuĢadası Formation represents an environment dominated with shallow freshwater conditions and periodic salinity increases. It is also determined that the middle parts of FevzipaĢa Formation was deposited under permanent, shallow, low energy and freshwater lacustrine environmental conditions. Keywords: Western Anatolia, Miocene, Ostracoda, Söke Formation, KuĢadası Formation, FevzipaĢa Formation, chronostratigraphy, paleoenvironmental analysis. ii

7 TEġEKKÜR Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Ana Bilim Dalı nda Yüksek Mühendislik Tezi olarak hazırlanan bu çalıģma boyunca; Bilimsel katkı ve eleģtirileri ile beni yönlendiren ve destekleyen danıģmanım Prof. Dr. Cemal TUNOĞLU na (H.Ü.), Literatür, arazi ve büro çalıģmaları sırasındaki yardımlarının yanı sıra bilimsel katkı ve eleģtirileriyle beni yönlendiren AraĢ. Gör. Dr. Ökmen SÜMER (D.E.Ü.) ve Prof. Dr. Uğur ĠNCĠ ye (D.E.Ü.), Cyprinidae (Karpfenfische) familyasını tanımlayan Dr. Neriman RÜCKERT- ÜLKÜMEN e (Bayerische Staatssammlung für Paläontologie und historische Geologie, Richard-Wagner-Straße, Münih, Almanya), Charophyta florasını tanımlayan Barbara BASSLER-VEIT e (Ludwig Maximilians Üniversitesi, Münih, Almanya), Mollusk faunasını tanımlayan Yrd. Doç. Dr. Sevinç KAPAN-YEġĠLYURT a (Ç.O.M.Ü), Tüm kayaç analizleri için Prof. Dr. Abidin TEMEL e (H.Ü.), Taramalı Elektron Mikroskobisi ile görüntüleme iģlemi sırasındaki yardımlarından dolayı Yrd. Doç. Dr. Evren ÇUBUKÇU ya (H.Ü), Almanca literatürün Türkçe ye çevrilmesindeki yardımlarından dolayı Aras GEBOLOĞLU na ve tezin hazırlanması aģamasında yardım ve önerilerini esirgemeyen AraĢ. Gör. Dr. Erman ÖZSAYIN (H.Ü.), Ġbrahim Kadri ERTEKĠN (M.T.A.), AraĢ. Gör. Burcu KAHRAMAN (H.Ü.) ve AraĢ. Gör. Yağmur ĠNAL a (H.Ü.) teģekkürlerimi sunarım. Son olarak tezin yazım aģamasındaki manevi destek, anlayıģ ve yardımları için anneme ve Zeynep ARSLAN a sonsuz teģekkür ederim. Alaettin TUNCER iii

8 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa KABUL VE ONAY SAYFASI ETĠK ÖZET... i ABSTRACT... ii TEġEKKÜR... iii ĠÇĠNDEKĠLER... iv ġekġller DĠZĠNĠ... viii TABLOLAR DĠZĠNĠ... xii LEVHALAR DĠZĠNĠ... xiii KISALTMALAR... xiv 1. GĠRĠġ Ġnceleme Alanının Tanıtımı ÇalıĢmanın Amacı ÇalıĢma Yöntemleri Arazi Öncesi ÇalıĢmalar Arazi ÇalıĢmaları Laboratuvar ÇalıĢmaları Büro ÇalıĢmaları BÖLGESEL JEOLOJĠ VE ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR Bölgesel Jeoloji Önceki ÇalıĢmalar LĠTOSTRATĠGRAFĠ VE LĠTODEM BĠRĠMLERĠ Temel Kayaları Söke Formasyonu KemalpaĢa Konglomera Üyesi iv

9 Dağılım ve Topoğrafya Görünümü Alt-Üst Sınırlar, Kalınlık ve Yanal DeğiĢim Litoloji ve Ortamsal Yorum Fosil Ġçeriği ve YaĢı Önceki Ġsimlendirmeler ve KarĢılaĢtırma ġeytan Üyesi Dağılım ve Topoğrafya Görünümü Alt-Üst Sınırlar, Kalınlık ve Yanal DeğiĢim Litoloji ve Ortamsal Yorum Fosil Ġçeriği ve YaĢı KarĢılaĢtırma ve Yorum Maden KireçtaĢı Üyesi Dağılım ve Topoğrafya Görünümü Alt-Üst Sınırlar, Kalınlık ve Yanal DeğiĢim Litoloji ve Ortamsal Yorum Fosil Ġçeriği ve YaĢı KarĢılaĢtırma ve Yorum Davutlar Konglomerası Dağılım ve Topoğrafya Görünümü Alt-Üst Sınırlar, Kalınlık ve Yanal DeğiĢim Litoloji ve Ortamsal Yorum Fosil Ġçeriği ve YaĢı KarĢılaĢtırma ve Yorum KuĢadası Formasyonu Dağılım ve Topoğrafya Görünümü Alt-Üst Sınırlar, Kalınlık ve Yanal DeğiĢim Litoloji ve Ortamsal Yorum v

10 Fosil Ġçeriği ve YaĢı Önceki Ġsimlendirmeler ve KarĢılaĢtırma Hisartepe Volkanikleri FevzipaĢa Formasyonu Dağılım ve Topoğrafya Görünümü Alt-Üst Sınırlar, Kalınlık ve Yanal DeğiĢim Litoloji ve Ortamsal Yorum Fosil Ġçeriği ve YaĢı Önceki Ġsimlendirmeler ve KarĢılaĢtırma Güncel Havza Çökelleri ÖLÇÜLÜ STRATĠGRAFĠ KESĠTLERĠ VE AÇIKLAMALARI ġeytan Ölçülü Stratigrafi Kesiti Maden Ölçülü Stratigrafi Kesiti Karabağ Ölçülü Stratigrafi Kesiti Yaylaköy Ölçülü Stratigrafi Kesiti Kıranta Tepe Ölçülü Stratigrafik Kesiti Sanayi Sitesi Ölçülü Stratigrafi Kesiti ĠkiçeĢmelik Ölçülü Stratigrafi Kesiti Kadınlardenizi Ölçülü Stratigrafi Kesiti FevzipaĢa Ölçülü Stratigrafi Kesiti Moralı Ölçülü Stratigrafi Kesiti SĠSTEMATĠK GiriĢ Sistematik Tanımlamalar OSTRAKOD FAUNASININ ÖLÇÜLÜ STRATĠGRAFĠ KESĠTLERĠ BOYUNCA DAĞILIMI, BĠYOSTRATĠGRAFĠSĠ VE BĠRĠMLERĠN KRONOSTRATĠGRAFĠSĠ Söke Formasyonu Ostrakod Faunasının Stratigrafik Dağılımı ġeytan Ölçülü Stratigrafi Kesiti vi

11 Maden Ölçülü Stratigrafi Kesiti KuĢadası Formasyonu Ostrakod Faunasının Stratigrafik Dağılımı Karabağ Ölçülü Stratigrafi Kesiti Yaylaköy Ölçülü Stratigrafi Kesiti Kıranta Tepe Ölçülü Stratigrafi Kesiti Sanayi Sitesi Ölçülü Stratigrafi Kesiti ĠkiçeĢmelik Ölçülü Stratigrafi Kesiti Kadınlardenizi Ölçülü Stratigrafi Kesiti FevzipaĢa Formasyonu Ostrakod Faunasının Stratigrafik Dağılımı FevzipaĢa Ölçülü Stratigrafi Kesiti Moralı Ölçülü Stratigrafi Kesiti Söke Formasyonu Ostrakod Faunasının Biyostratigrafisi KuĢadası Formasyonu Ostrakod Faunasının Biyostratigrafisi FevzipaĢa Formasyonu Ostrakod Faunasının Biyostratigrafisi Söke Formasyonu nun Kronostratigrafisi KuĢadası Formasyonu nun Kronostratigrafisi FevzipaĢa Formasyonu nun Kronostratigrafisi ESKĠ ORTAM ANALĠZĠ Söke Formasyonu Eski Ortam Analizi KuĢadası Formasyonu Eski Ortam Analizi FevzipaĢa Formasyonu Eski Ortam Analizi SONUÇLAR KAYNAKLAR LEVHALAR CĠNS VE TÜR ĠNDEKSĠ EKLER ÖZGEÇMĠġ vii

12 ġekġller DĠZĠNĠ ġekil 1.1. A) Türkiye Haritası. B) Aydın çevresi ve çalıģma alanının yer bulduru haritası ġekil 2.1. a) Batı Türkiye nin ana neotektonik yapılarını ve Ege nin plaka tektoniğini gösteren basitleģtirilmiģ tektonik haritası ([17] den TürkçeleĢtirilerek alınmıģtır). b) BAGB nin Jeoloji Haritası ([17] den TürkçeleĢtirilerek alınmıģtır) (SH: Söke Havzası, SMG: Söke Milet Grabeni) ġekil 3.1. ÇalıĢma sahasının genelleģtirilmiģ stratigrafi istifi. ÖSK lar litoloji esas alınarak tahmini olarak konumlandırılmıģtır ([17] ve [35] den değiģtirilerek alınmıģtır) ġekil 3.2. ÇalıĢma sahasındaki birimlerin önceki çalıģmalardaki adlandırmaları ve korelasyonu ġekil 3.3. a) Söke ilçe merkezinin KB çıkıģında KemalpaĢa Konglomerası na ait istifin alt bölümü (bakıģ yönü kuzeydoğuya). b) Ġstifin üst bölümü (bakıģ yönü kuzey) ġekil 3.4. Söke ilçe merkezinin KB çıkıģında, yolun kuzeyindeki yer alan yarma boyunca izlenen Davutlar Konglomerası nın genel görünümü (bakıģ yönü kuzey) ġekil 3.5. a) FevzipaĢa Formasyonu nun üst tüf seviyesi. b) FevzipaĢa Formasyonu nun alt tüf seviyesi. c) Proboscidea indet. üst savunma diģi. d) Proboscidea indet. üst savunma diģi yakın görünüm. e) Ripılmarklar. f) Yüzeylenme yapıları ġekil 3.6. Söke-Milet güncel havza çökelleri (bakıģ yönü batıya) ġekil 3.7. Fluorapatit (Fluorapatite) bileģimli Proboscidea indet. üst savunma diģine ait tüm kayaç analizi sonucu ġekil 4.1. ġeytan ölçülü stratigrafi kesiti ġekil 4.2. a) ġeytan ÖSK sının alt kısımlarındaki kumtaģları ve kömür tabakaları. b) a da gözlenen kömürlerin yakın görünümü. c) Pelecypod kavkılı kiltaģı (Örn. 3) ile alt (Örn. 2) ve üst seviyeleri (Örn. 4). d) Bej renkli kumlu kireçtaģı (Örn. 7) ve altında 30 cm lik kömür tabakası (Örn. 6). e) Pelecypod kavkıları içeren kumlu kireçtaģları (bakıģ yönü kuzey) ġekil 4.3. a) ġeytan ÖSK sının orta kısımlarında izlenen karbonatlı kumtaģı ve kiltaģı seviyeleri (bakıģ yönü kuzey). b) ġeytan ÖSK sının üst kısmındaki kumtaģı, kiltaģı ve kömür seviyeleri (bakıģ yönü kuzeydoğu) c) Pelecypod kavkıları içeren kumtaģı ve altındaki 5 cm lik kömür seviyesinin (Örn. 23) yakın görünümü. d) ġeytan ÖSK sının üst kısım alt bölümündeki kumtaģı (Örn. 18 ve 20) ve kömür seviyesinin yakın görünümü (Örn. 19) ġekil 4.4. a) ġeytan ÖSK sı 3 nolu örneğin aldığı kiltaģı içerisindeki pelecypod (Pp.) kavkıları. b) ġeytan ÖSK sı 8 nolu örneğin alındığı seviyede gözlenen viii

13 pelecypod kavkıları. c) Bitki (B.) fosili. d) ġeytan ÖSK sının üst seviyelerinde gözlenen pelecypod (Pp.) kavkıları. e) ġeytan ÖSK sının üst seviyelerinde gözlenen pelecypod (Pp.) ve gastropod (Gp.) kavkıları ile bitki (B.) kalıntısı ġekil 4.5. Maden ölçülü stratigrafi kesiti ġekil 4.6. a) Maden ÖSK sının alt kısımlarının genel görünümü (bakıģ yönü kuzeydoğu) b) Maden ÖSK sının kalın tabakalı kireçtaģları (13-20 m). c) Orta kısımlardaki kireçtaģı ve kiltaģları. d) ÖSK nın en üst kısımları (bakıģ yönü kuzey) ġekil 4.7. a) Maden ÖSK nın orta kısımlarındaki kiltaģları içerisinde yer alan pelecypod (Pp.) kavkıları. b) ġekil 4.7 a daki kiltaģları altındaki kireçtaģlarında izlenen bitki fosilleri. c) Maden KireçtaĢı Üyesi nin ġeytanderesi ndeki genel görünümü. d) ġeytanderesi nden elde edilen bitki (B.) kalıntısı ve e) gastropod kavkısı (Gp.) ġekil 4.8. Karabağ ölçülü stratigrafi kesiti ġekil 4.9. a) Karabağ ÖSK sının alt kısımlarının genel görünümü (bakıģ yönü kuzeybatı). b) Karabağ ÖSK sının orta kısımlarındaki kumtaģı-kiltaģı ardalanması ġekil Karabağ ÖSK sının kumtaģı-kiltaģından oluģan orta üst kısmı. b) Karabağ ÖSK sının yüksek karbonat içeren seviyelere sahip üst kısmı (bakıģ yönü batı) ġekil 4.11.Yaylaköy ölçülü stratigrafi kesiti ġekil a) Söke-KuĢadası otoyolunun 11. kilometresinde, yolun batısında yer alan Yaylaköy ÖSK sının genel görünümü (bakıģ yönü güneybatı). b) Yaylaköy ÖSK sının kumtaģı-marn ardalanmasından oluģan alt kısmı c) KumtaĢları içerisindeki çapraz tabakalar ġekil Kıranta Tepe ölçülü stratigrafi kesiti ġekil a) Kıranta Tepe ÖSK sının tabanında yer alan çapraz tabakalı kumtaģları (bakıģ yönü kuzeybatı) b) Çapraz tabakalı kumtaģlarının yakın görünümü. c) Kıranta Tepe ÖSK sının orta alt kısımdaki kumtaģı ve kiltaģı seviyeleri (bakıģ yönü kuzey) d) Çapraz tabakalı kumtaģı ve kumtaģı nodülleri. e) Kıranta Tepe ÖSK sının orta üst kısımları. f) Kıranta Tepe ÖSK sının üst sınırı (bakıģ yönü kuzeydoğu) ġekil Sanayi Sitesi ölçülü stratigrafi kesiti ġekil a) Sanayi Sitesi ÖSK sının tabanındaki karbonatlı kumtaģı ve kiltaģı seviyeleri. b) Sanayi Sitesi ÖSK sının karbonatlı kumtaģlarının baskın olduğu ortaalt kısımları ġekil a) Sanayi Sitesi ÖSK sının orta kısımları. b) Sanayi Sitesi ÖSK sının üst kısımları ix

14 ġekil ĠkiçeĢmelik ölçülü stratigrafi kesiti ġekil a) ĠkiçeĢmelik ÖSK sının alt seviyeleri. b) ĠkiçeĢmelik ÖSK sının genel görünümü (bakıģ yönü kuzeybatı) ġekil a) ĠkiçeĢmelik ÖSK sının üst kısımları (bakıģ yönü kuzeybatı). b) ĠkiçeĢmelik ÖSK sının orta kısmında izlenen kiltaģı (altta) ve karbonatlı kumtaģı (üstte) seviyeleri. c) ĠkiçeĢmelik ÖSK sında gözlenen kumtaģı-kireçtaģı ardalanması ġekil Kadınlardenizi ölçülü stratigrafi kesiti ġekil a) Kadınlardenizi ÖSK sının orta kısımlarındaki karbonatlı kumtaģıkiltaģı ardalanması. b) Kadınlardenizi ÖSK sının alt kısımlarındaki kiltaģı seviyesi. c) Kadınlardenizi ÖSK sının üst kısımlarındaki karbonatlı kumtaģı seviyeleri ġekil FevzipaĢa ölçülü stratigrafi kesiti ġekil a) Yeni Söke çevre yoluna ait yol yarmasından alınan FevzipaĢa ÖSK sının alt kısımları (bakıģ yönü kuzeydoğu). b) FevzipaĢa ÖSK sının orta alt kısımları (bakıģ yönü kuzeybatı). c) FevzipaĢa ÖSK sının kiltaģı ve kömür seviyeleri içeren alt kısımları. d) FevzipaĢa ÖSK sının orta alt kısımları yakın görünüm (bakıģ yönü batı) ġekil a) FevzipaĢa ÖSK sının genel görünümü (bakıģ yönü kuzeybatı). b) FevzipaĢa ÖSK sının marn seviyeleri. c) FevzipaĢa ÖSK sının üst kısımlarındaki kumtaģları. d) FevzipaĢa ÖSK sının marn içeren seviyelerindeki yaprak fosili. e) c de gözlenen kumtaģlarının yakın görünümü ġekil Moralı ölçülü stratigrafi kesiti ġekil a) Moralı ÖSK sının alt kısımları (bakıģ yönü kuzey). b) Moralı ÖSK sının alt kısımlarındaki kiltaģı ve kumtaģı seviyeleri ġekil a) Moralı ÖSK sının orta kısımlarındaki kiltaģı-kumtaģı ardalanması (bakıģ yönü batı) b) Moralı ÖSK sının orta kısımlarındaki kiltaģı-kumtaģı ardalanmasının yakın görünümü ġekil a) Moralı ÖSK sının orta üst kısımlarında yer alan çapraz tabakalı kumtaģları ile ara katkılı çakıltaģları. b) Moralı ÖSK sının orta üst kısımlarında yer alan çapraz tabakalı kumtaģlarının yakın görünümü. c) Moralı ÖSK sının kumtaģıkiltaģı ardalanmasından oluģan üst kısmının genel görünümü (bakıģ yönü kuzey) ġekil 5.1. Ostrakod kavkı bölümlerinin adlandırılması [41] ġekil 6.1. ġeytan ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (Ch: Charophyta, B: Cyprinidae (Balık diģi), Mol: Mollusk) ġekil 6.2. Maden ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (B: Cyprinidae (Balık diģi)) ġekil 6.3. Karabağ ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (B: Cyprinidae (Balık diģi)) x

15 ġekil 6.4. Yaylaköy ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (Ch: Charophyta, B: Cyprinidae (Balık diģi)) ġekil 6.5. Kıranta Tepe ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (B: Cyprinidae (Balık diģi) ġekil 6.6. Sanayi Sitesi ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (B: Cyprinidae (Balık diģi), Mol: Mollusk) ġekil 6.7. ĠkiçeĢmelik ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (B: Cyprinidae (Balık diģi), Mol: Mollusk) ġekil 6.8. Kadınlardenizi ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (B: Cyprinidae (Balık diģi)) ġekil 6.9. FevzipaĢa ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (Ch: Charophyta, B: Cyprinidae (Balık diģi), Mol: Mollusk) ġekil Moralı ÖSK sı boyunca fosil dağılımı (Ch: Charophyta, Mol: Mollusk) xi

16 TABLOLAR DĠZĠNĠ Tablo 4.1. ÖSK lara ait bilgiler Tablo 6.1. Ostrakod dağılımlarında kullanılan simgeler, kapak sayıları ve bolluk oranları Tablo 6.2. Söke Formasyonu Ostrakod Faunasının Kronostratigrafik Yayılımı Tablo 6.3. KuĢadası Formasyonu Ostrakod Faunasının Kronostratigrafik Yayılımı Tablo 6.4. FevzipaĢa Formasyonu Ostrakod Faunasının Kronostratigrafik Yayılımı Tablo 7.1. Söke Formasyonu ndan elde edilen ostrakod cinslerinin Remane [177] deki tuzluluk değerlerine göre yayılımları ([38]; [39]) Tablo 7.2. KuĢadası Formasyonu ndan elde edilen ostrakod cinslerinin Remane [177] deki tuzluluk değerlerine göre yayılımları ([38]; [39]; [175]; [146]) Tablo 7.3. FevzipaĢa Formasyonu ndan elde edilen ostrakod cinslerinin Remane [177] deki tuzluluk değerlerine göre yayılımları ([37]; [38]; [39]) xii

17 LEVHALAR DĠZĠNĠ Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha Levha xiii

18 KISALTMALAR A.Ġ.B.Ü. BAGB bkz. Ç.O.M.Ü. DAF DASB D.E.Ü. Fm. GPS H 2 O 2 H.Ü. KAF Km Km 2 M.T.A. m m 2 mm my ÖSK UTM ve diğ. Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi Batı Anadolu GeniĢleme Bölgesi Bakınız Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Doğu Anadolu Fayı Doğu Anadolu SıkıĢma Bölgesi Dokuz Eylül Üniversitesi Formasyon Global Positioning System (Küresel Konumlama Sistemi) Hidrojen Peroksit Hacettepe Üniversitesi Kuzey Anadolu Fayı Kilometre Kilometrekare Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Metre Metrekare milimetre Milyon yıl Ölçülü Stratigrafi Kesiti Universal Transerve Mercator (Evrensel Enlem Merkatörü) Ve diğerleri xiv

19 1. GĠRĠġ 1.1. Ġnceleme Alanının Tanıtımı Ġnceleme alanı Ege Bölgesi nde, Aydın ilinin yaklaģık 45 km batısındaki KuĢadası ve Söke ilçe merkezleri ile Davutlar nahiye merkezi çevresinde yer almaktadır. Kuzeyde KuĢadası ilçe merkezi, güneyde ise Davutlar nahiye merkezi ile sınırlandırılan inceleme alanının batı sınırını Ege Denizi nin doğu kıyıları, doğu sınırını ise Moralı yerleģimi oluģturmaktadır (ġekil 1.1). ġekil 1.1. A) Türkiye Haritası. B) Aydın çevresi ve çalıģma alanının yer bulduru haritası. Coğrafik koordinat sistemine göre 37 42ʹ-37 52ʹ30ʹʹ kuzey enlemleri ile 27 14ʹ ʹ doğu boylamları arasında yer alan çalıģma alanı, 1/ ölçekli Aydın M18-b3, M18-b4, M18-c1, M18-c2 ve M19-a4 paftalarını içerisine almaktadır. ÇalıĢma kapsamında, yaklaģık 530 km 2 lik alan içerisinde, belirli kesimlerde yüzlek vermiģ olan Neojen ve Kuvaterner yaģlı istifler incelenmiģtir. Ġnceleme alanında en önemli yerleģim yerleri Aydın iline bağlı KuĢadası ve Söke ilçe merkezleri ile 1

20 Davutlar nahiye merkezidir. Bölgede ayrıca Soğucak, Kıratlı, Caferli, Yaylaköy, Yeniköy, Çınarköy, Gökçealan, GümüĢköy, Argavlı, Tekin, Sazlı, Savulca, Özbey Yeniköy ve Tırhaköy yerleģimleri de yer almaktadır (ġekil 1.1 ve Ek. 1.B). ÇalıĢma alanının deniz seviyesinden en yüksekte yer alan coğrafik elemanları, Dilek (Samsun) Dağı (1223 m) ve DurmuĢ Dağı (1019 m) dır. Ġnceleme alanının en önemli akarsuyu ise Büyük Menderes Nehri dir ÇalıĢmanın Amacı Türkiye de ve yakın çevresinde Neojen ve Kuvaterner yaģlı havzalar oldukça fazla sayıda olmasına rağmen, bu havzalar üzerinde gerçekleģtirilen jeolojik ve paleontolojik çalıģmalar yetersiz kalmaktadır. Özellikle artan teknolojik imkanlar ve yer bilimlerindeki geliģmeler ile birlikte Neojen ve Kuvaterner stratigrafisinin aydınlatılmasına yönelik çalıģmalar tüm dünyada artarak sürmektedir. Ülkemizde Neojen ve Kuvaterner yaģlı havzaların mikro fauna ve ostrakod topluluğu açısından incelenmesi ile ostrakod biyostratigrafisi ve kronostratigrafisinin ortaya koyulması ve eski ortamsal analizlerin yapılması önem arz etmektedir. Bu tez çalıģması kapsamında incelenen Söke Havzası, Neojen ve Kuvaterner yaģlı havza dolgu istifleri sunmaktadır. Bölge ve yakın çevresi ile ilgili günümüze değin gerçekleģtirilen çeģitli disiplinlerdeki jeolojik çalıģmalar ([1]; [2]; [3]; [4]; [5]; [6]; [7]; [8]; [9]; [10]; [11]; [12]; [13]; [14], [15]; [16]; [17]) incelendiğinde, Söke Havzası nda yüzeylenen birimlerin ostrakod topluluğuna dair ayrıntılı bilgilere rastlanılmamaktadır. Yalnızca, Becker-Platen [7], Güneybatı Anadolu da gerçekleģtirdiği geniģ kapsamlı çalıģmada yüzeysel olarak ostrakodların varlığına iģaret etmiģtir. Ancak söz konusu çalıģmada detaylı ölçülü stratigrafi kesitlerinin olmaması, kesitler boyunca ostrakod faunasına eģlik eden diğer faunal ve floral verilerin belirtilmemesi mevcut tez çalıģmasına özgün değer katmaktadır. Havzada gerçekleģtirilen önceki çalıģmalar incelendiğinde stratigrafik değerlendirmeler arasında uyuģmazlık olduğu izlenmektedir. Dolayısıyla, stratigrafinin daha iyi anlaģılması için ostrakod faunasının değerlendirilmesi gerekliliği doğmuģtur. ÇalıĢma ile birimlerin ostrakod fauna topluluğunun ortaya koyulmasının yanı sıra, Neojen ve Kuvaterner Devri ndeki Tetis-Paratetis biyoprovensleri arasındaki iliģkilerin aydınlatılması da amaçlanmaktadır. Ostrakodlar, eski ortam analizlerinde sıklıkla kullanılan bir fosil grubudur, öyle ki denizelden karasala kadar değiģen, çok çeģitli ortam Ģartları altında 2

21 yaģayabilmektedir. Derin denizel, batiyal, neritik, litoral, lagüner, deltayik ve gölsel ortamları karakterize eden farklı cins ve türleri mevcuttur. Ostrakodlar, fasiyes ayırtlamalarında kullanılmalarının yanı sıra paleocoğrafyanın ve biyoprovensin tanımlanmasında da son derece yararlı bir fosil grubudur. Buradan hareketle tez çalıģmasının amacını, KuĢadası-Söke-Davutlar bölgesi (Söke Havzası), Neojen ve Kuvaterner yaģlı litostratigrafi birimlerinin jeolojik olarak incelenmesi, birimlerin paleontolojik açıdan değerlendirilmesi, ostrakod biyostratigrafisi ve kronostratigrafisinin ortaya koyulması ile elde edilecek diğer faunal ve/veya floral verilerin yorumlanması ve tüm bu veriler ıģığında detaylı bir eski ortam analizi yapılması oluģturmaktadır ÇalıĢma Yöntemleri Arazi Öncesi ÇalıĢmalar Arazi çalıģmaları öncesinde, Güneybatı Ege bölgesi geneli, Söke Havzası ve yakın çevresi ile ilgili daha önce gerçekleģtirilmiģ olan jeolojik çalıģmalar taranmıģtır. Literatür araģtırmaları kapsamında Söke Havzası ve yakın çevresi özelindeki tüm çalıģmalar incelenmiģ ve özellikle Akdeniz de Neojen ve Kuvaterner dönemi ile ilgili Türkiye ve yakın çevresinde gerçekleģtirilen paleontolojik çalıģmalarda elde edilen faunal ve floral veriler belirlenmiģtir. Bölge özelinde gerçekleģtirilen literatür çalıģmaları incelenerek, yüzlek veren litostratigrafi birimlerinin özellikleri belirlenmiģtir. Bu çalıģmalar kapsamında, arazi incelemelerinde kullanılacak topoğrafik haritalar ve yer bulduru haritaları temin edilmiģtir Arazi ÇalıĢmaları Arazi çalıģmaları aģamasında Söke, KuĢadası ve Davutlar yerleģimleri arasında kalan bölgenin, Aydın M18-b3, M18-b4, M18-c1, M18-c2 ve M19-a4 pafta numaralarına sahip topoğrafik haritalarından yararlanılmıģtır. Arazi çalıģmalarında, öncelikle bölgede yüzlek veren litostratigrafi birimlerinin ve iliģkilerinin belirlenmesi iģlemi gerçekleģtirilmiģtir. Arazi çalıģmalarının sonraki safhasında, ilgili birimler boyunca en yararlı, devamlı ve en iyi stratigrafik kesit ölçümü yapılabilecek seviyeler belirlenmiģtir. Stratigrafik kesit ölçülmesine karar verilen seviyelerin baģlangıç, ara seviye ve bitiģ noktaları tespit edilmiģ ve bu noktalar GPS (Global Positioning System) aleti yardımıyla koordinatlanmıģtır. Tüm yüzleklerde stratigrafik kesit ölçümleri tabaka konumlarına dik olarak gerçekleģtirilmiģtir. Ġstif 3

22 kalınlıklarının belirlenmesi iģlemlerinde ise metre ve Ģerit metreden yararlanılmıģtır. ÇalıĢma alanında 10 adet ölçülü stratigrafi kesiti (ÖSK) ile çok sayıda ikincil kesit ölçümü gerçekleģtirilmiģtir. Kesitler boyunca belirlenen uygun seviyelerden 151 adet örnek derlenmiģtir. Her bir seviye için yaklaģık 2 kg kayaç örneği temin edilmiģtir. Ayrıca, 57 seviyeden ince kesit çalıģmaları için uygun ve gerekli büyüklükte örnek alınmıģtır. Ölçülü stratigrafi kesitleri (ÖSK) boyunca, Brunton jeoloji pusulası yardımıyla tabaka konumları belirlenmiģ ve dijital fotoğraf makinası yardımıyla ise fotoğraflama iģlemleri gerçekleģtirilmiģtir Laboratuvar ÇalıĢmaları Laboratuvar çalıģmaları aģamasında, arazi çalıģmalarında 151 seviyeden elde edilen tane örnekler ile ince kesit çalıģmaları için alınan 57 adet kayaç örneği değerlendirilmiģtir. Tane örneklerin içerdiği mikro fauna ve floranın belirlenmesi amacıyla çeģitli laboratuvar iģlemleri gerçekleģtirilmiģtir. Ayrıca örnekler içerisinden tüm kayaç, kil fraksiyon ve kömür analizlerinde kullanılmak üzere gerekli miktarlar ayrılmıģtır. Örnekler belirli bir sıra dahilinde tasnif edilmiģ ve her bir örnekten 200 er gram uygun boyutlara getirilerek cam beherler içerisine koyulmuģtur. Örnekler % lik seyreltilmiģ sıcak (70ºC) hidrojen peroksit (H 2 O 2 ) ile 24 saat tepkimeye sokulmuģ ve örneklerin asite verdikleri tepkiler kaydedilmiģtir. 24 saat sonunda gevģeyen kayaç örnekleri, 0,25 mm lik elekle ve tazyikli su altında, içerisindeki karbonat, kil ve silt boyutundaki malzemeden arındırılana kadar yıkama iģlemine tabi tutulmuģtur. ĠĢlem sonunda 0,25 mm lik elek üzerinde kalan malzemeler porselen krozelere yerleģtirilmiģ ve kuruma iģlemine bırakılmıģtır. Örnekler tamamen kuruduktan sonra, sırasıyla 1,00, 0,50 ve 0,25 mm lik eleklerin üst üste koyulması ile elde edilen düzenek yardımıyla elenmiģ ve tane boylarına göre örnek numaraları düzeninde, tüplere ayrılmıģtır. Bu iģlemler her bir örnek için ayrı ayrı tekrarlanmıģ olup elekler basınçlı su, hava ve fırça yardımıyla temizlenmiģtir. Ostrakodların sistematik tanımlamalarda kullanılan ergin formları 0,25 mm den daha uzun kavkı boyutuna sahip olduğundan, 0,25 mm den küçük çapa sahip olan eleklerden yararlanılmamıģtır. Örnek tüplerine ayrılan malzemeler delikli tabla üzerine serilerek ostrakod, Cyprinidae (balık diģleri), charophyta ve mollusklara (gastropod ve pelecypod) ait 4

23 formlar Olympus SZ 60 binoküler mikroskopu altında iğne ve fırça aracılığı ile tekli slaytlarda toplanmıģtır. Cyprinidae familyası (balık diģleri) Dr. Neriman RÜCKERT- ÜLKÜMEN (Bayerische Staatssammlung für Paläontologie und historische Geologie, Richard-Wagner-Straße, Münih, Almanya), charophyta florası Barbara BASSLER-VEIT (Ludwig-Maximilians Üniversitesi, Münih, Almanya) ve mollusk faunası ise Yrd. Doç. Dr. Sevinç KAPAN-YEġĠLYURT (Ç.O.M.Ü.) tarafından değerlendirilmek üzere ayrılmıģtır. Ostrakodların sağlam ve temsil edici olanları ise ölçülü stratigrafi kesitleri (ÖSK) içerisinde alttan üste doğru gerçekleģtirilen numaralandırmaya uygun olarak çoklu slaytlara yerleģtirilmiģ ve tanımlama çalıģmalarına geçilmiģtir. Ostrakod formlarının tanımlanması çalıģmalarında, kavkının genel Ģekli, karakteristik büyüklüğü, kavkı yüzeyindeki süs özelliklerinden yararlanılmıģ, cinslerin ayrıntılı çalıģmalarında ise kas izi, menteģe, kenar delik kanalları, normal delik kanalları, vestibül, göz tüberkülü vb. özellikler kullanılmıģtır. Elde edilen fosil gruplarının tayininde International Code of the Zoological Nomenclature [18] daki teknik ve kurallara uyulmuģtur. Taramalı elektron mikroskobisi çalıģmaları için holder adı verilen malzeme üzerine ostrakodlar yerleģtirilmiģtir. Taramalı Elektron Mikroskobisi çalıģmaları aģamasında, laboratuvar çalıģmaları ile elde edilen ostrakod formlarının ayrıntılı olarak incelenmesi iģlemi gerçekleģtirilmiģtir. Bu çalıģmalar ile ostrakod fosillerinin farklı pozisyonlardaki (kapak iç, dıģ ve sırt görünümü) genel görüntülerinin yanı sıra, mümkün olduğu durumlarda, sistematik tanımlamalarda esas olan bazı özelliklerinin de (kas izi, menteģe, kenar zonu, kenar delik kanalları ve ayrıntılı süs özellikleri) görüntüleri elde edilmiģ, bu görüntüler bilgisayar ortamında bir fotoğraf editörü programı (Corel Photo-Paint ) yardımı ile düzenlenerek levhalar oluģturulmuģtur. Bahsi geçen bu görüntüleme çalıģmaları, Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü Elektron Mikroskobu Laboratuvarı nda bulunan Leica MZ 16A motorize araģtırma stereomikroskobu ile yürütülmüģtür Büro ÇalıĢmaları Elde edilen fosil ostrakod görüntüleri kataloglar, benzer yaģ konaklarında yapılmıģ diğer sistematik çalıģmalarda yer alan tanımlamalar ve görüntülerle karģılaģtırılmıģtır. Bu yolla ostrakodların sistematik tanımlamaları yapılarak, 5

24 saptanan cins ve türlerin ÖSK lar boyunca dağılımları belirlenmiģ ve kolon kesitler halinde gösterilmiģtir. 6

25 2. BÖLGESEL JEOLOJĠ VE ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR 2.1. Bölgesel Jeoloji ÇalıĢma alanı, ġengör [19] de tanımlanan Neotektonik bölgelerden, Batı Anadolu GeniĢleme Bölgesi (BAGB) nde yer almaktadır (ġekil 2.1 b). ġengör [19] de, Türkiye de neotektonik devrenin, Bitlis kenet kuģağı boyunca Anadolu ve Arap levhalarının çarpıģması sonucu baģladığı öne sürülmektedir. Anadolu Levhası Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ve Doğu Anadolu Fayı (DAF) boyunca, Doğu Anadolu SıkıĢma Bölgesi (DASB) nden batıya Doğu Akdeniz e doğru itilmektedir. Batıda Saros Körfezi nin batısında KAF ın, Yunan Makaslama Zonu na dönüģmesi ile Anadolu Levha sının batıya doğru hareketi sınırlanmıģ ve Batı Anadolu ile Ege çevresinde D-B yönlü gerilme meydana gelmiģtir (ġekil 2.1 a). D-B yönlü gerilmenin karģılığında K-G yönlü geniģleme ile çok sayıda graben oluģmuģ ve bahsi geçen BAGB meydana gelmiģtir [19]. Çiftçi ve Bozkurt [20], BAGB deki geniģlemenin nedenlerini beģ ana baģlıkta toplamıģtır: (i) Anadolu Levhası nın batıya kaçıģı [19], (ii) yay-ardı yayılımı (backarc spreading), (iii) Neotetis okyanusunun kapanması sırasında kalınlaģan kabuğun en Geç Oligosen-Erken Miyosen orojenik çöküģü (orogenic collapse), (iv) iki evreli graben modeli (episodic, two stage graben model): Ġlki, Erken Orta Miyosen orojenik çöküģ ve ardından çekirdek-kompleks oluģumu (Menderes Masifi nin çıkıģı) sonucunda, sıyrılma fayları ile Gediz ve Büyük Menderes gibi D-B doğrultulu supradetachment havzaların oluģmasını sağlamıģtır. Ġkincisi ise, Anadolu Levhası nın batıya doğru kaçıģı sonucu Pliyo-Kuvarterner yaģlı normal faylanma ve graben oluģumu olarak tanımlanmıģ ve bu iki geniģleme evresi arasında geç Serravaliyen-geç Erken Pliyosen boyunca, K-G yönlü bir kabuksal kısalma aralığı izlendiği belirtilmiģtir. (iv) Kuzeydoğu doğrultulu dalma-batma ile Afrika Levhası ve altına daldığı Anadolu Levhası arasındaki farklı yaklaģma oranları BAGB deki geniģlemenin nedeni olarak görülmektedir. Öyle ki Doglioni ve diğ. [21], Yunanistan bloğunun Anadolu dan hızlı hareket etmesinin BAGB oluģmasına neden olduğunu öne sürmektedir. 7

26 ġekil 2.1. a) Batı Türkiye nin ana neotektonik yapılarını ve Ege nin plaka tektoniğini gösteren basitleģtirilmiģ tektonik haritası ([17] den TürkçeleĢtirilerek alınmıģtır). b) BAGB nin Jeoloji Haritası ([17] den TürkçeleĢtirilerek alınmıģtır) (SH: Söke Havzası, SMG: Söke Milet Grabeni). 8

27 Sümer ve diğ. [17] e göre, Söke Havzası nda Orta-Geç Miyosen de K-G yönlü geniģleme ile yüksek açılı normal fay ve doğrultu atımlı faylar meydana gelmiģ ve açılan havzada, volkanosedimanter birimler çökelmiģtir. Öyle ki KD-GB yönlü bir zayıflık zonu boyunca volkanik malzemenin yüzeye çıktığı görülmektedir (bkz. Bölüm 3.5., Hisartepe Volkanikleri). Erken Pliyosen de kısa süreli sıkıģma ile Miyosen istiflerinde kıvrımlar ve doğrultu atımlı faylar meydana gelmiģtir. Geç Pliyosen-Erken Pleyistosen de sıkıģmanın yerini alan verev geniģleme, yüksek açılı verev atımlı normal fayların oluģmasını sağlamıģtır. Orta Pleyistosen de kısa süreli KB-GD yönlü geniģleme ve KD-GB yönlü sıkıģma ile doğrultu atımlı faylar oluģmuģtur. Holosen de, verev atımlı normal faylardan oluģan Priene-Sazlı Fayı (PSF) nın yeniden aktif olmasıyla beraber, Büyük Menderes Grabeni ne verev, Güncel Söke-Milet Havzası meydana gelmiģtir. Güncel çalıģmalarda, havzanın geniģlemenin baskın olduğu transtansiyonel bir rejimde geliģtiği ve BAGB deki tipik K-G yönlü geniģlemeden daha karmaģık bir yapıya sahip olduğu yorumlanmaktadır [17] Önceki ÇalıĢmalar ÇalıĢma alanının temel kayalarından olan Menderes Masifi kayaları hakkındaki ilk çalıģma Hamilton [22] a aittir. Sonrasında Tchichatcheff [23], Ege Bölgesi nin jeoloji haritasını oluģturmuģ ve Menderes Masifi nin KB ve GD sınırlarını yaklaģık olarak belirlemiģ ancak Masifi Marmara Denizi nin güneyine kadar devam ettirmiģtir. Tchichatcheff [23] ayrıca masifin mikaģist, gnays, mermer ve amfibolitlerle, ayırtlanmamıģ kayalardan oluģtuğunu ortaya koymuģtur. ÇalıĢma alanı ve yakın çevresi üzerine kapsamlı jeolojik çalıģmalar, Nebert [4] in linyit üzerine yaptığı çalıģma ile baģlamaktadır. Daha sonra, Ferstl [6] ve Wedding [24 ve 25], Söke Havzası ndaki linyitli Neojen çökelleri üzerine çalıģmalara devam etmiģtir. Yüksel [8] ve Keskin [26] ise bölgenin jeotermal potansiyelini araģtıran çalıģmalar gerçekleģtirmiģtir. Becker-Platen [7], Senozoyik de Güneybatı Anadolu havzaları üzerine litostratigrafik bir araģtırma gerçekleģtirmiģ ve dört litostratigrafik birim ayırtlamıģtır: Turgut, Sekköy, Yatağan ve Milet Birimleri. Ayrıca bu çalıģma kapsamında birimler içerisinde tatlı su ostrakodlarının varlığından bahsedilmektedir. Becker-Platen ve Löhnert [27] ise Söke yakınlarında Senozoyik de Cardium (kum midyesi) bulgularına dair bilgiler içermektedir. Bu yayın, Nebert [4] in tanımladığı Cardium lu kumları, Akdeniz e iliģkin bir Geç 9

28 Pliyosen ya da Pleyistosen ingresyonunun (deniz giriģi) kanıtı olarak yorumlamıģtır. Öyle ki, Söke nin yaklaģık 25 km güneyinde ve günümüz deniz kıyısından 25 km uzaklıktaki Özbey tarlası etrafındaki alüvyonlarda açılan bir sondaj kuyusunda, Pleyistosen yaģlı bir denizel kumtaģı birimi kesilmektedir [5]. Ancak bu denizel kumtaģı birimi çalıģılan bölgenin dıģında yer almaktadır. Ercan ve diğ. [9], bölgede Tersiyer üzerine çalıģmalarda bulunmuģ ve Söke Formasyonu, Balatçık Volkanitleri ve Hisartepe Volkanitleri birimlerini ayırtlamıģtır. GöktaĢ [10], MTA raporunda, Söke Havzası nın Neojen ve Kuvaterner Stratigrafisi üzerine bir çalıģma gerçekleģtirmiģtir. Bölgenin stratigrafisini yaģlıdan gence doğru; geç Erken Miyosen-Orta Miyosen yaģlı Kösele, Söke, Dededağ Formasyonları, Geç Miyosen yaģlı Balatçık ve Hisartepe Volkanikleri, Geç Pliyosen-Pleyistosen aralığını ise Kartaltepe, Savulca, Ortaklar ve Yamaçköy Formasyonları ile nitelendirmiģtir. Ünay ve GöktaĢ [12], GöktaĢ [61] da belirtilen litostratigrafi birimlerinin içerdiği küçük memeli faunalarına iliģkin kapsamlı bir çalıģmayı içermektedir. Bu çalıģma, GöktaĢ [10] daki stratigrafiyi esas almıģ ve belirtilen formasyonlar dahilinde ayrıntılı memeli yaģlarını ortaya koymuģtur. Söke-KuĢadası çevresinde Neojen havza geliģimi üzerine Yılmaz ve diğ. [11] ile Gürer ve diğ. [14] tarafından çalıģmalar gerçekleģtirilmiģ olup stratigrafi yeniden düzenlenmiģ ve yeni bir jeoloji haritası oluģturmuģtur. Söke Formasyonu, KuĢadası Formasyonu, Hisartepe Volkanitleri ve Yamaçköy Formasyonu dıģındaki tüm formasyon isimleri değiģtirilmiģ ve dolayısıyla formasyon sınırları da bu veriler ıģığında yeniden düzenlenmiģtir. Güneybatı Anadolu Neojen havzalarının stratigrafik olarak karģılaģtırıldığı çalıģma olan Alçiçek [16], Gürer ve diğ. [14] deki stratigrafiyi esas almıģ, yeni veriler ıģığında formasyon yaģlarında değiģime gitmiģtir. Bölgenin litostratigrafisi, kronostratigrafisi ve biyostratigrafisi ile ilgili bugüne kadar gerçekleģtirilmiģ jeolojik çalıģmalar ve kapsamları yukarıda özetlendiği gibidir. Bölgede, yukarıda da belirtildiği üzere, yalnızca Becker-Platen [7], ostrakodlar üzerine bir değerlendirme yapmıģtır. Tüm çalıģmalar değerlendirildiğinde, bölgenin ostrakod taksonlarının kapsamlı bir Ģekilde araģtırılması gerekliliği doğmuģtur. Söke Havzası nda gerçekleģtirilen ilk çalıģma Phillipson [1] a aittir. Bu çalıģma ile ilk kez Söke-KuĢadası Neojen havzasının linyit içerdiği ortaya koyulmuģtur. 10

29 Tırhaköy civarındaki linyit içeren ocakları tetkik eden Phillipson [1], linyitlerin yüksek kükürt tenörüne sahip olduğunu belirlemiģtir. M.T.A. Enstitüsünün kurulmasıyla beraber bölgede çalıģmalar artmıģ ve Söke- KuĢadası Havzası Atabek [3] tarafından ayrıntılı olarak incelenmiģtir. ÇalıĢma ile sahanın ilk jeolojik haritası ortaya koyulmuģtur. Haritada ayrıntılı çökel kaya tanımlamalarına gidilmese de havzanın geneli ile ilgili veriler değerlendirilmiģtir. Arni [2], Atabek [3] ile sonuçlarının benzer olduğunu belirterek, Söke ve çevresinin jeolojisi için Kristalen Kısım ve Neojen Kısım ayırtlaması yapmıģ ve genç bir bazaltik intrüzyonun varlığına değinmiģtir. Neojen kısım olarak tanımladığı birimlerden yaptığı örnekleme doğrusundaki paleontolojik analizler sonucunda, Planorbis nitida,?planorbis (Segmentiona) nitidus,?limnaea sp., Bitnynia pisidica, Helix (Galactochilus?) phrygomysica, Pholas sp., Fagus sp.,?glyptostrobus europaeus formlarını elde edilmiģtir. ÇalıĢma, paleontolojik verilerin ilk kez ortaya koyulduğu çalıģma olma özelliğini taģımaktadır. Nebert [4], Söke-KuĢadası Linyit havzası olarak tanımladığı alanda yüzlek veren birimleri, Ön Neojen Çerçeve, Neojen-Kuvaterner sedimanları ve Magmatik sahreler olarak ayırtlamıģtır. Neojen-Kuvaterner sedimanlarını ise Miyosen, Pliyosen ve Kuvaterner sedimanları olarak üç ana baģlıkta incelemiģtir. Miyosen sedimanlarının alt seri ve üst seri olarak tanımlandığı çalıģmada, alt seri içerisinde Unio sp. ve Planorbis nitidus, üst seri dahilinde ise Planorbis sp., Helix sp. ve Vivipara sp. faunası saptanmıģtır. ÇalıĢma da ayrıca, Pliyosen sedimanları dahilinde Cardium cinsine ait (muhtemelen Cardium edule) kavkı parçaları tespit edilmiģtir. Kuvaterner sedimanları olarak adlandırılan seviyeler ise Büyük Menderes nehrinin kuzey kesimlerini dolduran alüvyonlara karģılık gelmektedir. ÇalıĢmada bölgenin 1/ ölçekli jeolojik harita alımı da gerçekleģtirilmiģtir. Ternek [5], Söke civarındaki doğalgaz emarelerine iliģkin gerçekleģtirdiği çalıģmada, havza stratigrafisini yaģlıdan gence doğru; Menderes Masifi ni teģkil eden gnays-mikaģiģt ve mermerleģmiģ kalkerler ile üzerleyen Miyosen yaģlı kumtaģları, tatlı su kalkerleri, konglomera ve fosilli greler (kumtaģı) ile Miyosen üzerindeki fosilli kumlar ve alüvyonlar Ģeklinde ortaya koymuģtur. Menderes Masifi kayaları üzerine uyumsuzluk ile Tersiyer birimlerinin çökeldiğinin belirtildiği çalıģmada, birimler içerisinde iki ayrı sedimantasyon evresinin varlığına iģaret 11

30 edilmektedir. ÇalıĢmada, Miyosen alt ve üst seri olarak ikiye ayrılmıģtır. Alt seri yaģlıdan gence doğru, kaide konglomeraları (50 m), alt kum seviyesi ve greler (kumtaģı) ( m), alt kalkerli marnlar ve tatlı su kalkerleri, linyit damarları, üst kaide çakılları (150 m), üst kum seviyesi ( m), oolitik kalkerler ve üst kalkerli marn seviyesi Ģeklinde tanımlanmıģtır. Alt seviyeye ait kalkerli marnlar içerisinde Unio, Planorbis (Segmentina) nitidus, Bitnynia pisidica, Helix (Galactochilus) phryzomysica, greler (kumtaģı) içerisinde ise?glyptostrobus europacus ve Fagus sp. fosilleri bulunmuģtur. Miyosen birimleri üzerine uyumsuz olarak çökelen ve Cardium içeren kumlara Pleyistosen yaģı verilmiģtir. Söke nin 15 km güneyindeki ÖzbaĢ çiftliğinde gerçekleģtirilen su arama sondajları sırasında, yüzeyden metre kadar derinlikte açık gri renkli bol fosilli ve beyaz mikalı (muskovit) kumlar içerisinde Ostrea edulis, Anomis ephippium, Modiola sp. (aff. M. modiolus), Cardium edule, Limnocardidae, Dosinia lupinus, Loripes lacteus, Spisula (Spisula) subtruncata, Angulus (Moerella) donacius, Abra sp. (aff. A. Ovata), Bittium reticulatum, Murex (Murex) brandaris, Nassa (Hima) reticulata var. nitida, Nassa (Cyclope) nerita, Rotalia beccarii (L.), Nonion ex. gr. Scaphum, Elphidium nigarense, Loxoconcha sp., Cyprideis sp. makro ve mikrofosilleri elde edilmiģtir. ÇalıĢma sonucunda ilgili fosillerin ortamsal açıdan litoral zonu karakterize ettikleri tayin edilmiģ ve birime Pleyistosen yaģı verilmiģtir. Ferstl [6], Söke nin batısında konumlanan ve linyit içeriği bakımında önem teģkil eden Davutlar bölgesindeki 42 km 2 lik alanda jeolojik haritalama çalıģması gerçekleģtirmiģ ve çalıģmanın sonucu olarak da kısa bir rapor sunmuģtur. Ferstl [6], stratigrafiyi yaģlıdan gence doğru, Neojen öncesi alt birimi (substratumu), Neojen alt tabaka m-serisi, Neojen üst tabaka p-serisi, genç molozlar ve genç volkaniklerden oluģan bir istif dahilinde değerlendirmiģtir. Wedding [24], Söke linyit sahasında yapılan harita etüdü hakkında hazırladığı raporda, sondaj programlarında kullanabilmek için Dr. Nebert ile Söke bölgesinin 1/ ölçekli harita etüdünün gerçekleģtirildiğini ortaya koymuģtur. Raporda ayrıca tabaka serileri Tersiyer öncesi alt birimi (substratum), yaģlı Miyosen serisi ve genç Pliyosen serisi olarak ayrılmıģtır. Tersiyer öncesi birimlerin üzerine uyumsuzlukla, m1-alfa, m1-beta ve m2 adlı Miyosen serisine ait birimlerin geldiğini, Miyosen serisi üzerine ise uyumsuzlukla, p1-alfa, p1-beta-1, p1-beta-2, 12

31 p1-gamma, p1-delta, p1-epsilon ve p1-zeta adlı Pliyosen serisine ait birimlerin geldiğini ortaya koymuģtur. Wedding [25], Caferli-Çukurköy hattının kuzey kesimlerinde yer alan Neojen sahasında gerçekleģtirilen 1/ ölçekli jeolojik harita etüdü çalıģması neticesinde hazırlanan raporda, Tersiyer öncesi alt birimi (substratum) olarak tanımlanan birimin, Mesozoyik yaģlı kalkerlerden ve altlarındaki yaģları tanımlanamayan Metamorfik ĢiĢtlerden oluģtuğu belirtilmiģtir. Tersiyer birimleri ise Miyosen serisi ve Pliyosen serisi olarak tanımlanmıģ ve Wedding [24] de ortaya koyulan profili kullanılmıģtır. Becker-Platen [7], Güneybatı Anadolu nun Senozoyik zamanındaki litostratigrafisi üzerine gerçekleģtirilen araģtırmada, Güneybatı Anadolu bölgesinde yer alan havzaları Menderes Masifi bölgesi, Standart profiller bölgesi ve Pliyosen bölgesi Toros havzası Ģeklinde üç ana gruba ayrılmıģtır. Söke Havzası nın, ġahinali, Çine, Kabaağaç, Bozdoğan ve Karacasu Grabenleri ile birlikte Menderes Masifi bölgesi içerisinde değerlendirildiği çalıģmada, havzalar stratigrafik olarak tüm Güneybatı Anadolu havzalarıyla karģılaģtırmıģtır. Havzaların tümü için stratigrafik adlandırmada Turgut, Sekköy, Yatağan ve Milet Birimi isimleri kullanılmıģtır. Söke Havzası nda yüzlek veren Neojen sonrası birimleri için ilk stratigrafik adlama bu çalıģma dahilinde yapılmıģtır. Stratigrafik tanımlamalarda Wedding [24] den yararlanılan çalıģmada, Neojen öncesi birimlerden Temel Kayaları olarak bahsetmiģtir ve bu birimlerin üzerine uyumsuzlukla Turgut Birimi nin çökeldiği ortaya koyulmuģtur. Turgut Birimi, bir taban konglomerasıyla baģlamakta ve kademeli olarak konglomeratik, çakıllı, kumlu ve kahverengi renkli kömürlü seviyelere geçmektedir. Turgut Birimi üzerine kademeli olarak marnlı, kalkerli ve tabanda linyit içeren Sekköy Birimi gelmektedir. Sekköy Birimi üzerine uyumsuz olarak taban konglomerasından dereceli olarak çakıllı, kumlu, konglomeratik parlak ve renkli bir seviyeye geçiģ gösteren Yatağan Birimi çökelmektedir. Yatağan Birimi üzerine ise dereceli olarak marnlı, kalkerli, kısmen çamurlu ve kumlu, parlak renkli seviyelerden meydana gelen, Milet Birimi gelmektedir. ÇalıĢmada biyostratigrafik değerlendirmeler de gerçekleģtirilmiģtir. Söke Havzası nda Sekköy Birimi ne karģılık gelen seviyelerde, limnik mollusklardan Planorbarius corneus, Hydrobidae, Unio (Unio) sp., Helicodonta sp., Planorbis (Segmentina) nitidus, Bithynia pisidica formları tespit edilmiģtir. Mikro faunal açıdan ise ostrakod 13

32 faunasından Candona cinsine ait örnekler teģhis edilmiģtir. Söke Havzası nda Milet Birimine karģılık gelen seviyelerde ostrakod faunasından Cyprinotus, Ilyocypris, Paracandona, Cypridopsis, Potamocypris cinsleri ortaya koyulmuģtur. Yüksel [8] ve Keskin [26], bölgenin jeotermal potansiyelini araģtıran çalıģmalar gerçekleģtirmiģtir Becker-Platen ve Löhnert [27], Söke çevresinde Nebert [4] tarafından tanımlanmıģ olan Pliyosen yaģlı Cardium kavkıları içeren denizel kumların, Pliyosen veya Pleyistosen yaģlı bir ingresyonun (deniz giriģi) göstergesi olduğu yorumu ortaya koyulmuģtur. Ercan ve Günay [28], Söke ve çevresinde yüzlek veren Senozoyik yaģlı volkanik ve çökel kaya birimlerini Batı Anadolu Bölgesi ve Ege adalarındaki benzerleriyle karģılaģtırmıģlardır. Bölgede, olasılıkla Miyosen yaģlı kalkalkalin andezitik-dasitik bir volkanizma ile iki evreli ve olasılıkla Erken ve Geç Pliyosen yaģlı alkali bazaltik bir volkanizmanın ürünlerine ait yüzleklerin izlendiği değerlendirilmiģtir. Çökel kaya birimlerinin ise karasal kökenli Geç Miyosen ve Orta-Geç Pliyosen yaģlı çökeller ile denizel kökenli Pleyistosen yaģlı seviyelerle temsil edildiği vurgulamaktadır. Orta- Geç Pliyosen yaģlı birim dahilinde, mollusca Ģubesinin gastropod sınıfına ait Planorbarius cf. thiollierei türü tespit edilmiģtir. Ercan ve diğ. [29], Batı Anadolu daki volkanik kayaçlarda gerçekleģtirilen kimyasal analizler, 87 Sr/ 86 Sr ölçümleri ve radyometrik yaģ tayinlerini yorumlamaktadır. Ercan ve diğ. [9], Söke Havzası nda yüzlek veren birimlerin havza özelinde ilk kez adlandırıldığı çalıģmadır. Söke-Selçuk-KuĢadası dolaylarının jeolojisi ve volkanik kayaçların petrokimyasal özelliklerini konu alan çalıģmada, bölgede yaģlı temel kaya birimlerinin uyumsuz olarak, karasal Miyosen yaģlı Söke Formasyonu, Balatçık ve Hisartepe Volkanitleri tarafından üzerlendiği ortaya koyulmuģtur. Petrokimyasal çalıģmalarla, bölgedeki volkanik kayaçların kalkalkalen nitelikte ve esas olarak kabuksal kökenli oldukları, kısmen manto özellikleri taģıdıkları belirlenmiģ ve çevredeki diğer volkanitler ile bölgesel karģılaģtırmaları yapılmıģtır. Ġnceleme alanında Orta ve Geç Miyosen yaģlı, iki evre ve kökende oluģmuģ, volkanik kayaçlar saptanmıģtır. Orta Miyosen yaģlı Balatçık volkaniklerinin kalkalkalen nitelikli ve esas olarak kabuksal kökenli oldukları ve kısmen de manto özellikleri taģıdıkları belirlenmiģtir. ÇalıĢma alanındaki volkanik kayaçların 14

33 çevredeki diğer volkanik kayaçlarla karģılaģtırmaları yapılmıģ ve bunların Miyosen den itibaren bölgede etkin olan tansiyonel tektonik bir rejimde oluģtukları ve graben hatları boyunca yüzlekler verdikleri belirlenmiģtir. Alikalfa [30], Söke kömürlü Neojen havzasının genel jeolojik özelliklerini saptanmıģ ve Büyük Menderes Grabeni kenarındaki diğer havzalarla karģılaģtırmıģtır. ÇalıĢma kapsamında Söke Neojen havzası stratigrafi, tektonik ve kömür jeolojisi disiplinleri çerçevesinde incelenerek 1/ ölçekli jeoloji haritası alma çalıģması gerçekleģtirilmiģtir. ÇalıĢma sonucunda havzadaki Neojen yaģlı birimler, Miyosen yaģlı taban çakıltaģı, killi kireçtaģı, çakıllı kumtaģı kiltaģı çökelleri, andezitik bazalt ve Pliyosen yaģlı çakıllı kumtaģı birimi olarak beģ gruba ayrılmıģtır. Havzada beģ adet kömür damarı tespit edilmiģ ve palinolojik çalıģmalar sonucunda Söke kömürlerinin Orta Miyosen yaģlı olduğu belirlenmiģtir. GöktaĢ [10] çalıģmasında Söke Havzası nın Neojen ve Kuvaterner stratigrafisini detaylı olarak ortaya koymuģtur. Stratigrafik tanımlamaların ve isimlendirmelerin detaylı olarak yapıldığı, stratigrafi temelli ilk çalıģmadır. Söke Havzası nda, geç Erken Miyosen-Orta Miyosen döneminde meydana gelen Neojen tortullaģması, alttan üste doğru, alüvyal Kösele Formasyonu ve gölsel Söke Formasyonu ile baģlamaktadır. Çökel istif, düģük açılı erozyonal uyumsuzlukla Söke Formasyonu nu üzerleyen Dededağ Formasyonu ile devam etmekte ve gölsel KuĢadası Formasyonu ile sona ermektedir. Dasit bileģimli Balatçık Volkanitleri ile Bazaltik andezit bileģimli Hisartepe Volkanitlerinin simgelediği Geç Miyosen volkanizmasının, KuĢadası Formasyonu nu kestiği üzerlediği vurgulanmaktadır. Büyük Menderes grabenleģmesine bağlı olarak geliģen Geç Pliyosen-Pleyistosen tortullaģması Büyük Menderes Grubu içerisinde değerlendirilmiģ ve alttan üste doğru alüvyal Kartaltepe Formasyonu, flüviyodeltaik ve gölsel Savulca Formasyonu, alüvyal Ortaklar ve Yamaçköy Formasyonları tanımlanmıģtır. ÇalıĢmada ayrıca bölgede tanımlanan litostratigrafi ve litodem birimlerinin yer aldığı bir jeolojik harita ortaya koyulmuģtur. Ünay ve GöktaĢ [12], GöktaĢ [10] tarafından tanımlanan litostratigrafi birimlerinden elde edilen küçük memeli faunaları üzerine analizler gerçekleģtirmiģtir. ÇalıĢmada, Söke çevresinde yüzlek veren Söke, Dededağ ve Savulca Formasyonları na, küçük memeli faunalarına göre memeli yaģları verilmiģtir. ÇalıĢma sonucunda, Söke ve Dededağ Formasyonları nın Orleaniyen (geç Erken Miyosen) yaģlı olduğu 15