T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI TIBBĠ LABORATUVAR HEMATOLOJĠK PREPARAT HAZIRLAMA 725TTT124

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI TIBBĠ LABORATUVAR HEMATOLOJĠK PREPARAT HAZIRLAMA 725TTT124 Ankara, 2011

2 Bu mdül, mesleki ve teknik eğitim kul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Prgramlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik larak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz larak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER AÇIKLAMALAR...ii GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ PERĠFERĠK YAYMA/FORMÜL LÖKOSĠT Frmül Löksit Ġçin Preparat Hazırlama Yöntemi Lâm Yöntemiyle Preparat Hazırlama Lâmel Yöntemi ile Preparat Hazırlama Periferik Yayma Yaparken Dikkat Edilecek Nktalar... 8 UYGULAMA FAALĠYETĠ... 9 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ PERĠFERĠK YAYMA PREPARATINI BOYAMA Byaların hazırlanması Wright byası Giemsa Byası May-Grunwald-Giemsa Byası Periferik Yayma Preparatı Byama Yöntemleri Wright Byama Tekniği Giemsa Byama Tekniği My - Grunwald Giemsa Byama Tekniği Periferik Yayma Preparatı Byamada Dikkat Edilecek Nktalar Frmül Löksit Sayımı Nrmal Bir Yaymada Görülen Hücreler Ve Nrmal değerleri UYGULAMA FAALĠYETĠ ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI ÖNERĠLEN KAYNAKLAR KAYNAKÇA i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD ALAN DAL/MESLEK 725TTT124 Tıbbi Labratuvar Tıbbi Labratuvar Teknisyenliği MODÜLÜN ADI MODÜLÜN TANIMI SÜRE 40/24 ÖNKOġUL YETERLĠK Hematljik Preparat Hazırlama Hematlji labratuvarında yayma preparat yapabilme, bya hazırlama ve byama ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. Hematljik analizler öncesi hazırlık ve çözelti hazırlama mdülünü almıģ lmak. Hematljik preparat hazırlamak. MODÜLÜN AMACI EĞĠTĠM ÖĞRETĠM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME Genel Amaç Hematlji labratuarında, tekniğine uygun larak kandan periferik yayma preparatı hazırlayarak byayabileceksiniz. Amaçlar 1. Tekniğine uygun larak kandan periferik yayma preparatı hazırlayabileceksiniz. 2. Tekniğine uygun larak periferik yayma preparatını byayabileceksiniz. Ortam: Hematlji labratuvarı. Dnanım: Mikrskp, lâm, lâmel, lanset, %70 lik alkl, pamuk, wright, giemsa ve may-grunwald byası, byama sehpası, hassas terazi, baln jje, metil alkl, süzgeç kağıdı, cam huni. Mdülün içinde yer alan, her faaliyetten snra verilen ölçme araçları ile kazandığınız bilgileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, mdülün snunda ölçme aracı (test, çktan seçmeli, dğru-yanlıģ, v.b) kullanarak mdül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. ii

5 GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, GĠRĠġ Bu mdül, hematlji labratuvarının rutin çalıģması lan kandan periferik yayma preparatı hazırlama ve byama iģlemlerini içermektedir. Periferik yayma, kan hastalıklarının tanısında kullanılan temel labratuvar yöntemlerinden biridir. Kan hastalıklarının seyri sırasında luģabilecek kan hücrelerindeki mrfljik değiģiklikleri tespit etmek amacıyla yapılır. Aynı zamanda enfeksiyn hastalıklarının tanısında da kullanılan bir yöntemdir. Hastanın tedaviye verdiği cevabın izlenmesinde, anemi ve lösemilerde nükslerin kntrlünde de bilgi verir. Bu mdül snunda elde edeceğiniz yeterliklerle lam ve lamel yöntemi kullanarak kandan periferik yayma preparatı hazırlama ve byama becerilerini kazanacaksınız. BaĢarılar 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 AMAÇ Bu faaliyette kazandığınız bilgiler ile tekniğine uygun larak kandan periferik yayma preparatı hazırlayabileceksiniz. ARAġTIRMA Hematlji labratuvarına giderek kandan periferik yayma preparatı hazırlama tekniklerini izleyiniz. Labratuvardaki gözlemlerinizi arkadaģlarınızla paylaģınız. 1. PERĠFERĠK YAYMA/FORMÜL LÖKOSĠT Periferik yayma, kan veya kemik iliğinden alınan örneklerden Ģekilli elemanların mrfljik larak incelenmesi ve löksitlerin % ranlarının belirlenmesi amacıyla yapılan bir iģlemdir. Periferik yayma, anemi tiplerinin belirlenmesi ve birçk hastalıkların tanısında önemlidir. Amaç kanda veya kemik iliğinde bulunan hücreleri mrfljik larak incelemek, löksitlerin % ranlarını ve byama özelliklerini tespit etmektir Frmül Löksit Ġçin Preparat Hazırlama Yöntemi Frmül löksit için preparat, lam ve lamel yöntemiyle hazırlanır Lâm Yöntemiyle Preparat Hazırlama Araç ve Gereçler %70 lik alkl Pamuk Lanset Lâm Teknik KiĢisel kruyucu güvenlik önlemleri alınır. Temiz iki lâm alınır. Tekniğine uygun larak kapiller veya EDTA lı tüpe venöz kan alınır. 3

8 Resim 1.1: Kapiller kan alma Lâmın uç kısmının yakın bölümüne bir damla kan knur. Kapiller kan alınırken lâm cilde temas ettirilmemelidir. Resim 1.2: Lâma kan damlası kyma Resim 1.3: Lâma kapiller kan damlası alma Lâmın yan kenarından kan damlası üstte gelecek Ģekilde ve damlanın lmadığı köģeden sl el baģ ve iģaret parmağı ile tutulur. Sl elin küçük parmağı ile lâm alttan desteklenir. Resim 1.4: Lâmı küçük parmak ile alttan destekleme 4

9 Ġkinci lâm (yayıcı lâm) sağ ele alınır, kan damlasının önüne açı lacak biçimde tutulur. Resim 1.5: Yayıcı lâmı tutma Yayıcı lam biraz geriye çekilerek kanın lamın uç kısmına dağılması sağlanır ve lâm tek bir hareketle titretmeden ileriye dğru itilerek kanın yayılması sağlanır. Resim 1.6: Kanı lâm üzerine yayma Yayma, sabit lâmın 2/3 üne kadar sürdürülür. Resim 1.7: Yayma yapılmıģ lâm Hastanın ismi veya prtkl numarası, lâmın bģ kısmına yazılır. 5

10 Resim 1.8: Hasta bilgilerinin lâma yazılması Yayma yapılan preparat, da sıcaklığında yayma kısmı üstte lacak Ģekilde temiz bir yerde kurumaya bırakılır. Resim 1.9: Yayma preparatın kurutulması Lâmel Yöntemi ile Preparat Hazırlama Araç ve gereçler %70 lik alkl Pamuk Lanset Lâmel (22 x 22mm eninde ve 0,13-0,17 mm kalınlığında) Teknik KiĢisel kruyucu güvenlik önlemleri alınır. Ġki adet temiz lâmel alınır. Tekniğine uygun larak kapiller veya EDTA lı tüpe venöz kan alınır. Lâmelin iki köģesinden tutularak sl elin baģ parmağı ile iģaret parmağı arasına alınır. 6

11 Resim 1.10: Yayma preparat yapılacak lâmel Lâmel üzerine (rta kısmına)bir damla kan knur. Kapiller kan kullanılacaksa cilde temas ettirmemeye dikkat edilir. Resim 1.11: Lâmel üzerine knulmuģ kan damlası Sağ elle ikinci bir lâmel alınır, iģaret ve baģparmağı ile köģelerinden tutulur. Ġkinci lâmel, kan damlasının üzerine gelecek Ģekilde lâmelin üzerine çapraz (sekiz köģe lacak Ģekilde ) knur ve kanın, iki lamel arasında yayılması sağlanır. Resim 1.12: Lâmele yayılmıģ kan Ġki lâmel baskı yapmadan ve pıhtılaģma lmadan birbiri üzerinden kaydırılarak çekilir ve birbirinden ayrılır. 7

12 Resim 1.13: Lâmellerin ayrılmıģ Ģekli Lâmeller, yayma yapılan tarafları yukarıya gelecek Ģekilde temiz bir kağıt üzerine knur ve kurumaya bırakılır. Resim 1.14: Yayma yapılan lâmelin da ısısında kurutulması Periferik Yayma Yaparken Dikkat Edilecek Nktalar Yayma yaparken kuru ve temiz lam - lameller kullanılır. Aksi halde yaymanın bzulmasına sebep lur. Kan yayması esnasında kanın, lâma eģit yayılmasını sağlamak için kullanılan lamların kenarlarının düzgün lmasına dikkat edilir. Periferik yayma yaparken lâm veya lâmele knulan kan damlasının nrmalden büyük veya küçük lmamasına dikkat edilir. Kan damlası büyük lursa yayma kalın lur ve hücrelerin mrfljik incelenmesi mümkün lmaz. Kan damlası küçük ise yayma gereğinden fazla ince lur. Periferik yayma yaparken lâmlar birbirine kuvvetli sürtülmemelidir. Sürtme iģlemi kuvvetli yapılırsa hücreler parçalanır ve yaymada artefakt (suni luģum) luģur. Kan damlası lâm ve lâmele alınır alınmaz yayma yapılması gerekir; aksi takdirde gecikirse kan hücrelerinin dağılımı değiģir. Büyük löksitler yaymanın kenarında tplanır. Eritrsitlerde rul teģekkülü; trmbsitlerde kümeleģme görülür. Yayma yapılırken el titretilmemelidir. TitreĢim kan hücrelerinin düzgün dağılımını engeller ve sayımda hatalı snuçlara neden lur. Eritrsitlerde Ģekil bzukluğu luģmasını önlemek için yaymanın kısa sürede kurutulması gerekir. Periferik yayma kurumadan byama yapılmaması gerekir. 8

13 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Bu faaliyette kazandığınız bilgiler ile tekniğine uygun larak kandan periferik yayma preparatı hazırlayabileceksiniz. ĠĢlem Basamakları Lâm yöntemi ile periferik yayma yapmak için araç ve gereçleri hazırlayınız. Tekniğine uygun larak kapiller veya EDTA lı tüpe venöz kan alınız. Öneriler KiĢisel güvenlik önlemleri alınız, Lâmın temiz ve kenarlarının düzgün lup lmadığını kntrl ediniz, Venöz kan kullanılacaksa antikagülan madde larak EDTA kullanınız. Lâmı iki köģesinden tutarak sl elin baģ ile iģaret parmağı arasına alınız. Lâmın ucuna yakın bir kısmına kan damlatınız. Ġkinci lâmı (yayıcı lâm) sağ elinize alarak kandamlasının önüne açı lacak biçimde tutunuz. Yayıcı lamı önce geriye snra ileriye dğru iterek kanın lam üzerine yayılmasını sağlayınız. Alınan kandamlasının çk büyük ve küçük lmamasına dikkat ediniz. Kapiller kanı lama alırken lamın cilde temas etmemesine dikkat ediniz. Kanı, sl el ile tutulan lamın diğer uç rta kısmına damlatınız. Lâmı kandamlası üstte gelecek Ģekilde tutunuz. Yayıcı lâmın kenarlarının düzgün lduğunu kntrl ediniz. Ġki lâm arasındaki açının lduğundan emin lunuz. Yayıcı lamı ileri hareket ettirirken elinizi titretmeyiniz. Yaymayı sabit lâmın 2/3 üne kadar sürdürünüz. Yayılan kanın, kalın ve çk ince tabaka lmamasına dikkat ediniz. Hastanın adını, syadını ve prtkl numarasını lâmın bģ kısmına yazınız. Preparatı, da sıcaklığında yayma kısmı üstte lacak Ģekilde temiz bir yerde kurumaya bırakınız. Preparatı kuruturken tz vb. partiküllerin üzerine knmaması için önlem alınız. 9

14 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki sruları dikkatlice kuyarak dğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. Kanda bulunan löksit hücrelerinin mrfljik görünümünü belirlemek, % ranlarını ve byanma özelliklerini tespit etmek amacıyla yapılan labratuvar yöntemi, aģağıdakilerden hangisidir? A) Kültür B) Gram byama C) Frmül löksit D) Sedimantasyn E) Hematkrit 2. AĢağıdakilerden hangisi, periferik yayma hazırlama yöntemidir? A) Lam yöntemi B) Tüp yöntemi C) Pipet yöntemi D) Kılcal pipet yöntemi E) Hepsi 3. AĢağıdakilerden hangisi, lam yöntemiyle periferik yayma hazırlamada kullanılan araç ve gereçlerdendir? A) Lamel B) Öze C) Eküvyn D) Lam E) Pipet 4. AĢağıdakilerden hangisi, periferik yayma yapılırken dikkat edilecek hususlardan değildir? A) Kan damlası lam ve lamele alınır alınmaz yayılmalıdır. B) Yayma esnasında el titretilmemelidir. C) Lam ve lamele knulan kan damlası nrmalden büyük ve küçük lmamalıdır. D) Periferik yayma yapılırken lâmlar birbirine kuvvetli sürtülmemelidir. E) Periferik yayma kurumadan byanmalıdır. 5. AĢağıdakilerden hangisi frmül löksit hazırlama amaçlarından değildir? A) Kan hücrelerini Ģekil ve yapı bakımından incelemek. B) Kan hücrelerinin byanma özelliklerini incelemek. C) Löksitlerin % ranlarını tespit etmek. D) Kan hücrelerinin mrfljik özelliklerini incelemek. E) Kan hücrelerinin birbirleri ile lan iliģkilerini incelemek. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 10

15 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 Bu faaliyette kazandığınız bilgiler ile tekniğine uygun larak periferik yayma preparatını byayabileceksiniz. ARAġTIRMA Hematlji labratuvarına giderek periferik yaymada kullanılan byalar hakkında bilgi edininiz. Hematlji labratuvarına giderek periferik yaymada kullanılan byaların hazırlanıģını izleyiniz. Hematlji labratuvarına giderek periferik yaymada yapılan byama tekniğini izleyiniz. Labratuvardaki gözlemlerinizi sınıf rtamında arkadaģlarınızla paylaģınız. 2. PERĠFERĠK YAYMA PREPARATINI BOYAMA 2.1. Byaların Hazırlanması Wright Byası Araç-gereçler Hassas terazi Havan Mezür Kyu renkli ĢiĢe Huni Süzgeç kağıdı Metil alkl (saf) Wright byası Hassas terazide 1 gram Wright byası tartılır. Resim 2.1: Hassas terazide bya tartımı 11

16 Tartılan bya havan içine knur. Mezüre 400 ml saf metil alkl knur. Resim 2.2: Tartılan byayı havana kyma ve metil alklü ölçme Havandaki byanın üzerine 8-10 ml metil alkl knur. Resim 2.3: Bya üzerine bir miktar metil alkl knulması Bya alkl karıģımı içinde ezilir. Resim 2.4: Byayı metil alkl içinde ezme 12

17 Birkaç defa metil alkl ilave ederek byanın tamamen ezilmesi sağlanır. Bu iģleme, bir saat kadar devam edilir. Resim 2.5: Havana bir miktar metil alkl ilave edilmesi Hazırlanan bya çözeltisinin tamamı ĢiĢeye aktarılır. Resim 2.6: Havanda ezilen byanın ĢiĢeye aktarılması Mezürde kalan metil alkl ĢiĢe içine knur ve ĢiĢenin kapağı hava almayacak Ģekilde kapatılır. ġiģe alt üst edilerek çözeltinin hmjen bir Ģekilde karıģımı sağlanır. Hazırlanan çözelti + 4 C de 1-2 gün bekletilir. Çözelti renkli bir ĢiĢeye süzülür. Hazırlanan stk bya ĢiĢesinin ağzı, sıkıca kapatılarak saklanır. Resim 2.7: Byanın süzülmesi Resim 2.8: Stk bya ĢiĢesi 13

18 Giemsa Byası Araç-gereçler Benmari Renkli ĢiĢe Hassas terazi Havan Mezür Cam huni Süzgeç kağıdı Giemsa byası (tz halinde) Tampn çözelti Di sdyum hidr fsfat Ptasyum hidr fsfat Metil alkl Distile su Stk giemsa byası Tz giemsa byası 1 gr. Gliserin 66 ml. Metil alkl 66 ml. Hassas terazide 1 gram Giemsa byası tartılır. Resim 2.9: Hassas terazide byanın tartılması Tz halindeki giemsa byası havana knur. Resim 2.10: Havana knmuģ bya 14

19 Havandaki bya üzerine azar azar gliserin eklenerek karıģım sağlanır. Resim 2.11: Byanın gliserinde ezilmesi KarıĢım, baln jjeye aktarılır. Resim 2.12: Baln jjeye knmuģ bya Benmari C de ısıtılır. Baln jje benmariye knur. Tz bya tamamen eriyinceye kadar benmaride tutulur. Resim 2.14: Byanın benmaride bekletilmesi 15

20 Bya eridikten snra baln jje benmariden çıkartılır. Oda ısısında sğutulur. Resim 2.15: Byanın da ısısında sğutulması Baln jjeye 66 ml metil alkl eklenir. Hmjen bir Ģekilde karıģımı sağlanır. Resim 2.16: Byaya metil alkl eklenmesi Hazırlanan slüsyn renkli bir ĢiĢeye aktarılır, ağzı kapatılarak 2-3 hafta da ısısında bekletilir. Resim 2.17: Stk bya ĢiĢesi 16

21 Bekletilen bya, süzgeç kağıdı ile süzülerek renkli ĢiĢede stk giemsa byası larak saklanır. Resim 2.18: Byanın süzülmesi Resim 2.19: Byanın renkli ĢiĢede saklanması Tampn çözelti hazırlama Di sdyum hidr fsfat anhidre, 9,5 gr tartılarak baln jjeye knur, üzerine 1000 ml distile su ilave edilerek eritilir. Ptasyum hidr fsfat anhidre 9,1 gr tartılarak baln jjeye knur, üzerine 1000 ml distile su ilave edilerek eritilir cc lik temiz bir baln jje alınır. Yukarıda hazırlanan di sdyum hidr fsfat çözeltisinden 61,1 ml alınarak baln jjeye knur. Ptasyum hidr fsfat çözeltisinden 38,9 ml alınarak baln jjeye knur. Baln jjeye 900 ml distile su eklenerek 1000 ml ye tamamlanır. Baln jje, dairesel hareketlerle sallanarak içindeki kimyasal maddelerin hmjen bir Ģekilde karıģımı sağlanır. Hazırlanan tampn çözelti renkli ĢiĢeye knur ve da ısısında saklanır. Giemsa byası hazırlama Mezüre 10 ml tampn çözelti knur. Üzerine 12 damla stk giemsa byası knur. 17

22 Resim 2.20: Tampn Çözelti knmuģ mezür Resim 2.21: Tampn çözeltiye stk giemsa byasının eklenmesi KarıĢım hmjen hale getirilir. Resim 2.22: Tampn çözeltinin karıģtırılması May-Grunwald-Giemsa Byası Araç-gereçler Hassas terazi Renkli ĢiĢe Havan Mezür Huni Süzgeç kağıdı Baln jje Metilen mavisi (tz halinde) % 95 lik metil alkl Distile su 18

23 May-Grunwald (ezin metilen mavisi) byası 0.25 gr metilen mavisi tz bya tartılır. Tartılan bya, havana knarak ezilir. Resim 2.24: Byanın havanda ezilmesi Ezilen byanın üzerine 100 ml %95 lik metil alkl azar azar dökülerek karıģtırılır. Resim 2.25: Havana metil alkl ilave edilmesi Havandaki karıģım, kapaklı renkli ĢiĢeye knur. Resim 2.26: Byanın ĢiĢeye aktarılması ġiģenin ağzı, hava almayacak Ģekilde kapatılır. Bir gün da sıcaklığında bekletilir. Bekletilen bya süzgeç kağıdı ile süzülür. Renkli ĢiĢeye knur. ġiģenin ağzı hava almayacak Ģekilde kapatılır. 19

24 Resim 2.28: Bekletilen byanın süzülmesi Resim 2.29: Stk bya ĢiĢesi 2.2. Periferik Yayma Preparatı Byama Yöntemleri Wright Byama Tekniği Araç gereçler Byama sehpası Pens Metil alkl Stk Wright byası Teknik 1 ml distile suya 1-2 damla stk wright byası knur ve karıģtırılarak hmjen hale getirilir. Resim 2.30: Distile suya bya ilavesi Resim 2.31: Bya ile distile suyu karıģtırma 20

25 Resim 2.32: Byama sehpası Tekniğine uygun larak hazırlanan ve da ısısında kurutulan yayma preparat, yayma yapılan kısım yukarıya gelecek Ģekilde byama sehpasının ızgarası üzerine knur. Resim 2.33: Yayma preparatın byama sehpasına yerleģtirilmesi Metil alkl yayma preparat üzerini kaplayacak Ģekilde dökülerek 5 dakika tespit edilir. Resim 2.34: Yayma preparatın tespit edilmesi Lamın kenarından pens ile tutulur ve üzerindeki metil alkl dökülür. Resim 2.35: Preparat üzerindeki alklün dökülmesi 21

26 SulandırılmıĢ Wright byası yayma preparat üzerini kaplayacak Ģekilde knulur. Resim 2.36: Yayma preparat üzerine bya kyma Kan hücrelerinin byanması için dakika beklenir. Lam/lamelin kenarından pens ile tutulur ve üzerindeki bya dökülür. Resim 2.37: Preparat üzerindeki byanın dökülmesi Byama yapılan yayma preparat, sn damlası berrak luncaya kadar distile su ile yıkanır. Resim 2.38: Preparatın distile su ile yıkanması Distile su ile yıkanan yayma preparat da ısısında temiz bir zemin üzerinde kurumaya bırakılır. 22

27 Resim 2.39: Byalı preparat Byanan yayma preparat mikrskbik inceleme için uzman hekime iletilir Giemsa Byama Tekniği Araç Gereçler Byama sehpası Pens Tampn çözelti Metil alkl Stk Giemsa byası Distile su Stk Giemsa byası Teknik Mezüre 10 ml tampn çözelti knur. Üzerine 12 damla Stk Giemsa byası knarak hmjen hale getirilir. Tekniğine uygun larak hazırlanan ve da ısısında kurutulmuģ lan yayma preparat, yayma yapılan kısım yukarıya gelecek Ģekilde byama sehpası üzerine knur. Resim 2.40: Yayma preparatı byama sehpasına yerleģtirme 23

28 Yayma preparatı kaplayacak Ģekilde metil alkl knur. Resim 2.42: Yayma preparat üzerine metil alkl kyma Yayma preparatı tespit etmek için 5 dakika beklenir. Lam/lamelin kenarından pens ile tutularak yayma preparat üzerindeki metil alkl dökülür. Resim 2.43: Yayma preparat üzerindeki alklü dökme Yayma preparat da ısısında kurutulur. Yayma preparat üzerine yayma yapılan kısmı kaplayacak Ģekilde Giemsa byası dökülür dakika beklenir. (yayma preparat malarya veya kalaazar teģhisi amacı ile yapılırsa byama için dakika beklenir.) Resim 2.44: Yayma preparatı byada bekletme Sn damla berrak luncaya kadar, yayma preparat distile su ile yıkanır 24

29 Resim 2.45: Yayma preparatı distile su ile yıkama Distile su ile yıkanan yayma preparat da ısısında kurumaya bırakılır. Resim 2.46: Yayma preparatın kurutulması Byanan preparat mikrskpik inceleme için uzman hekime iletilir My - Grunwald Giemsa Byama Tekniği Araç Gereçler Byama sehpası Pens Mezür Alkl Distile su My- Grunwald byası Stk Giemsa byası Teknik Mezüre 10 ml tampn çözelti knur. Üzerine 12 damla stk Giemsa byası knarak hmjen hale getirilir. 1 ml distile suya 1-2 damla Giemsa byası knarak hmjen hale getirilir. 25

30 Preparat, byama sehpasına yerleģtirilir. May-Grunwald byası yayma preparatı kaplayacak Ģekilde damla damla dökülür. 3 dakika beklenerek preparat tespit edilir. Resim 2.47: Preparat üzerine bya knması Preparat üzerindeki bya dökülmeden ve taģırmayacak Ģekilde distile su eklenir. Lam üzerine hafifçe üflenerek karıģması sağlanır. May-Grunwald byası distile su ile sulandırıldıktan snra kan hücrelerini byama özelliği kazanır. Resim 2.48: Preparat üzerine distile su ilave edilmesi 5 dakika beklenir. Lamın kenarından pens ile tutarak preparat üzerindeki bya dökülür. Resim 2.49: Preparat üzerindeki byanın dökülmesi 26

31 Preparat distile su ile yıkanır. Resim 2.50: Preparatın yıkanması Preparat üzerine sulandırılmıģ Giemsa byası knur. Resim 2.51: Preparat üzerine bya knması Preparat, da ısısında 20 dakika bekletilir. Preparat, sn damlası berrak luncaya kadar distile su ile yıkanır. Resim 2.52: Preparatı yıkama Preparat, da ısısında kurumaya bırakılır. Byalı preparat, mikrskpta incelemek üzere uzmana gönderilir. 27

32 2.3. Periferik Yayma Preparatı Byamada Dikkat Edilecek Nktalar Yayma preparatın byanmasında kullanılan byalar tekniğine uygun larak hazırlanmalıdır. Byamada kullanılan malzemeler, bya atıklarından temizlenmiģ lmalıdır. Preparat kurumadan byama iģlemine baģlanmamalıdır. Bya yeterli miktarda knulmalıdır. Az knursa kan hücreleri yeterince byanmaz ve mikrskbik incelemede hücreler mrfljik görünüm larak ayırt edilemez. Bya fazla knursa preparat üzerinde bya tabakası luģur. Mikrskbik incelemede bya tabakası kalın lduğundan kan hücreleri mrfljik larak ayırt edilemez. Byamada zaman dilimine dikkat edilmelidir. Byanın preparat üzerinde belirtilen süreden çk kalması hücrelerin fazla byanmasına neden lur. Bu durum hücrelerin mrfljik görünümünü engeller ve lâm üzerinde kalan bya partikülleri trmbsit görünümü alır. Byanın belirtilen süreden az kalması hücrelerin az byanmasına neden lur. Mikrskbik incelemede hücrelerin mrfljik görünümü ayırt edilemez. Preparat, tazyiksiz distile su ile bya artığı kalmayacak Ģekilde tekniğine uygun larak yıkanmalıdır. Preparat, byama iģlemi bittikten snra çıplak gözle pembe görünümde lmalıdır. Byandıktan snra kyu mavi renk almamıģ lmasına dikkat edilmelidir. Kyu mavi - mr renk almıģ lması, preparatın kalın yayılmasından, yetersiz yıkamadan veya uzun süreli byamadan kaynaklanır. Preparatın mikrskbik incelemesinde; eritrsitler pembe, löksitler mavi renkte ve trmbsitler mavi mr renkte görülmelidir Frmül Löksit Sayımı ByanmıĢ ve kurutulmuģ yayma preparatı üzerine immersiyn yağı damlatılır. 100 lük bjektif ile mikrskpta incelenir. Tekniğine uygun larak hazırlanmıģ yayma preparatta kan hücreleri tek tek ve yeterli bya almıģ larak görülür. Preparat uzman hekim tarafından incelenir. 100 löksit hücresi sayılarak % ranları belirlenip rapr edilir Nrmal Bir Yaymada Görülen Hücreler Ve Nrmal değerleri Nötrfiller : % Lenfsitler : % Mnsitler : % 0-2 Bazfiller : % 0-1 Ezinfiller : %

33 Nötrfiller Resim 2.53: Nötrfil hücresi Nötrfillerin arttığı durumlar Ostemyelit Otitis media Üriner sistem enfeksiynları Miykard enfarktüsü Yanıklar Karsinma Diyabetik asidz Tirtksikz Akut hemraji AĢırı egzersiz Akut rmatizmal ateģ Rmatid artrit Nötrfillerin azaldığı durumlar Brusella Tif Kızamık Kzamıkçık Kabakulak Hipersplenizm Karaciğer hastalıkları Lösemiler Aplastik anemi Megablastik anemi (flik asit, B 12 vitamin eksikliği) 29

34 Lenfsitler Resim 2.54: Lenfsit hücresi Lenfsitlerin arttığı durumlar Bğmaca Brucellzis Sifiliz Tüberkülz Hepatit Kabakulak Kızamıkçık Enfeksiyöz mnnüklezis Tirtksikz Lösemi Lenfsitlerin azaldığı durumlar Pnömni Aplastik anemi Ġmmün yetmezlik hastalıkları Knjestif kalp yetmezliği Böbrek yetmezliği Sterid ilaç kullanımı Mnsitler Resim 2.55: Mnsit hücresi 30

35 Mnsitlerin arttığı durumlar Tüberkülz Brusellzis Mnsitik lösemi Tif Kllagen dku hastalıkları Hdgkin hastalığı Sıtma Karsinma Subakut bakteriyel endkardit Mnsitlerin azaldığı durumlar Aplastik anemi Glukkrtikidler Ezinfiller Resim 2.56: Ezinfil hücresi Ezinfillerin arttığı durumlar Allerjik hastalıklar Paraziter hastalıklar Cilt hastalıkları (dermatit) Radyasyn tedavisinde Hdgkin lenfma Mide karsinmu Kllajen vasküler hastalıklar Ezinfillerin azaldığı durumlar Hiper adrenalizm ġk Cushing hastalığı ACTH (adrenkrtiktrpik hrmn) tedavisinde 31

36 Bazfiller Resim 2.57: Bazfil hücresi Bazfillerin arttığı durumlar Lösemi Hdgkin lenfma Plisitemia vera Hemlitik anemi Splenektmi snrası Bazfillerin azaldığı durumlar Hipertiridizm Gebelik Stres Krtiksteridler AĢırı duyarlı reaksiynlar 32

37 UYGULAMA FAALĠYETĠ UYGULAMA FAALĠYETĠ Bu faaliyette kazandığınız bilgiler ile tekniğine uygun larak periferik yayma preparatını byayabileceksiniz. ĠĢlem Basamakları Periferik yayma preparatını byamak için gerekli araç gereç ve malzemeleri hazırlayınız. 1 ml distile suya 1 2 damla stk Wright byası kyunuz. Preparatı byama sehpası üzerine kyunuz. Preparatın üzerini kaplayacak Ģekilde metil alkl dökerek 5 dakika tespit ediniz. Preparat üzerindeki metil alklü dökünüz. Preparatın üzerine Wright byası dökünüz dakika bekleyiniz. Preparatın üzerindeki byayı dökünüz. Öneriler KiĢisel kruyucu güvenlik önlemlerini alınız, Yayma preparatı tespit ederken kullanılan alklun saf lması gerektiğini unutmayınız. Distile su ile byanın cam baget ile hmjen karıģımını sağlayınız. Havada kurutulmuģ kan yaymasını, byama ızgarasına kyarken pens kullanınız. Lamın yayma yapılan kısmının yukarıya gelmesine dikkat ediniz. Zaman dilimine dikkat ediniz. Pens ile lâm/lâmelin kenarından tutarak metil alklü dökünüz. SulandırılmıĢ Wright byasını, preparatın üzerini kaplayacak Ģekilde dökünüz. Zaman dilimine uyunuz. Bekleme esnasında periferik yayma preparatına zarar verilmemesi için önlem alınız. Lam/lamelin kenarından pens ile tutunuz. Preparattan byayı dökerken lâm/ lâmelin çizilmemesine, byanan kısmın özelliğini kaybetmemesine dikkat ediniz. 33

38 Preparatı distile su ile yıkayınız. Preparatı da ısısında kurumaya bırakınız. Preparatı lâm/lâmelin kenarından pens ile yan vaziyette tutunuz. Preparatı sn damlası berrak luncaya kadar tazyiksiz distile su ile yıkayınız. Byama yapılan preparatı temiz bir zemin üzerinde kurumaya bırakınız. Preparatı tz vb partiküllerden kruyunuz. Preparatı mikrskbik inceleme için uzman hekime gönderiniz. 34

39 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki sruları dikkatlice kuyarak dğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. Yayma preparatı byandığında eritrsitler hangi renkte görülür? A) Mavi-mr B) Açık mavi C) Kyumavi - siyah D) Pembe E) YeĢil 2. AĢağıdaki byalardan hangisi, periferik yayma preparatlarının byanmasında kullanılır? A) Laktfenl pamuk mavisi B) Gram C) Metilen mavisi D) May-Grünwald- Giemsa E) Çini mürekkebi 3. Yayma preparatın mikrskpta incelemesinde löksitlerin çekirdeği hangi renkte görülür? A) Mavi B) Pembe C) Kyumavi-siyah D) Kırmızı E) Sarı 4. AĢağıdakilerden hangisi, Giemsa byama tekniğinde yayma preparatı tespit etmek amacıyla kullanılır? A) Distile su B) Asetik asit C) Etil alkl D) Metil alkl E) Karbl fuksin 5. AĢağıdakilerden hangisi, periferik yayma preparatı byamada dikkat edilecek hususlardan değildir? A) Preparatı sn damlası berrak luncaya kadar tazyiksiz distile su ile yıkanmalıdır B) Preparatı byarken aģırı yıkama ya da yetersiz byama yapılmamalıdır. C) Preparatı byarken zaman dilimine dikkat edilmelidir. D) Preparat kurumadan byama iģlemi yapılmamalıdır. E) Preparatı byama yaparken lam ve lamelin kenarından tutulmamalıdır. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise Mdül Değerlendirme ye geçiniz. 35

40 MODÜL DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümleleri dikkatlice kuyarak bģ bırakılan yerlere dğru sözcüğü yazınız. 1. Kan ve kemik iliğinden alınan örneklerden, Ģekilli elemanların mrfljik larak incelenmesi ve löksitlerin % ranlarının belirlenmesi amacı ile yapılan iģleme,. denir. 2. Periferik yayma preparatı yapılırken kan damlası lâm veya lâmele alındıktan snra yayma yapma gecikirse eritrsitlerde.. teģekkülü, trmbsitlerde görülür. AĢağıdaki cümlelerin baģında bģ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler dğru ise D, yanlıģ ise Y yazınız. 3. ( ) Yayma preparatta kapiller kan kullanılacaksa cilde temas ettirilerek lâma kan knur. 4. ( ) Periferik yayma yapılırken kanın düzgün yayılmasını sağlamak için lâmlar yayma esnasında birbirine kuvvetlice sürtülmelidir. 5. ( ) Periferik yayma preparatı byama yaparken bya belirtilen miktardan az knursa mikrskbik incelemede hücreler mrfljik görünüm larak ayırt edilemez. AĢağıdaki sruları dikkatlice kuyarak dğru seçeneği iģaretleyiniz. 6. Periferik yayma preparatı hazırlama tekniğinde aģağıdaki iģlem basamağından hangisi uygulanır? A) Yayma yapılacak lamın herhangi bir yerine bir damla kan knur. B) Yayma preparatta EDTA lı kan kullanılmaz. C) Yayıcı lam kan damlasının önüne ve iki lâm arasında açı lacak biçimde tutulur. D) Yayma preparatta kullanılan kan damlası büyük lmalıdır. E) Periferik yayma yapılırken lâmlar birbirine kuvvetlice sürtülmelidir. 7. Periferik yayma yaparken lâmlar birbirini kuvvetlice sürtülerek kan yayması yapılırsa mikrskpta inceleme esnasında aģağıdakilerden hangisi görülür? A) Artefakt B) Hipkrmi C) Sfersit D) Ovalsit E) Akantsit 36

41 8. Giemsa byası hazırlanırken 100 ml tampn çözeltisi üzerine kaç damla stk Giemsa byası knur? A) 120 damla B) 12 damla C) 150 damla D) 15 damla E) 1 damla 9. Wright byama tekniğinde yayma preparatta Wright byası knulduktan snra hücrelerin byama özelliğini kazanması için kaç dakika beklenir? A) dakika B) dakika C) 9 10 dakika D) 3 5 dakika E) 1 2 dakika 10. AĢağıdakilerden hangisi, yayma preparat byandıktan snra ileri derecede mavi renk alma sebebi değildir? B) Byanan preparatın yetersiz yıkanması. C) Bya knulduktan snra nrmal süreden fazla bekletilmesi. D) Yayma preparatın kalın yayılması. E) Byama süresinin nrmalden kısa lması. F) Hepsi. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki mdüle geçmek için öğretmeninize baģvurunuz. 37

42 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 ĠN CEVAP ANAHTARI 1 C 2 A 3 D 4 E 5 E ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 NĠN CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 A 4 D 5 E MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARI 1 Frmül löksit (Periferik yayma) 2 Rul, KümeleĢme 3 Y 4 Y 5 D 6 C 7 A 8 B 9 A 10 D 38

43 ÖNERĠLEN KAYNAKLAR ÖNERĠLEN KAYNAKLAR AÇIKGÖZ Sebahat, Klinik Hematlji X.Sınıf, Türk Sağlık Eğitimi Vakfı, Ankara, MEHMETOĞLU Ġdris, Klinik Biykimya XI. Sınıf, Türk Sağlık Eğitimi Vakfı, Ankara, MÜFTÜOĞLU Ekrem, Klinik Hematlji ve Ġmmünlji, 2. Baskı, Diyarbakır, MÜFTÜOĞLU Ekrem, Klinik Hematlji, ġahin Yayıncılık ve Dağıtım, 3. Baskı, Diyarbakır, ÖZGÜR Nilgün, Klinik Hematlji XI. Sınıf, Türk Sağlık Eğitimi Vakfı, Ankara, TANYER Gülten, Hematlji ve Labratuvar, Ayyıldız Matbaası, Ankara,

44 KAYNAKÇA KAYNAKÇA AÇIKGÖZ Sebahat, Klinik Hematlji, X.Sınıf, Türk Sağlık Eğitimi Vakfı, Ankara, AZAK Muallâ, Hematlji, Hatibğlu Yayınları Özkan Matbaası Ankara, BERK Önder, Atlaslı Kan Hastalıkları Tanı ve Tedavi ilkeleri, Hekimler Birliği Vakfı Türkiye Klinikleri Yayınevi, 1.Baskı, Ankara, MÜFTÜOĞLU Ekrem, Klinik Hematlji ve immünlji, 2. Baskı, Diyarbakır, ÖZGÜR Nilgün, Klinik Hematlji XI. Sınıf, Türk Sağlık Eğitimi Vakfı, Ankara, TANYER Gülten, Hematlji ve Labratuvar, Ayyıldız Matbaası, Ankara,