Açık Bilim ve Açık Erişim Ekosistemi

Transkript

1 Açık Bilim ve Açık Erişim Ekosistemi Yaşar Tonta Hace5epe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yöne<mi Bölümü 4. Ulusal Açık Erişim HaHası, Ekim 2015, TÜBİTAK, Ankara

2 Plan Açık Bilim Bilimsel ile<şim Açık Erişim Açık Erişim Ekosistemi

3 Louis Pasteur «Bilim sınır tanımaz, çünkü bilgi insanlığa ai[r, ve dünyayı aydınlatan bir meşaledir.»

4 Açık Bilim Herkesin katkıda bulunabileceği Araş]rma verilerine ve diğer araş]rma süreçlerine serbestçe erişilebilen Araş]rmaların veri ve yöntemleriyle birlikte yeniden kullanım, dağı]m ve üre<minin kolaylaş]rıldığı bilim uygulaması Kaynak: taxonomy/open- science- defini<on

5 Açık girişim olarak bilim Bilimsel yayınlara açık erişim Verilere açık erişim Kaynak: Science as an open enterprise, 2012, s. 16

6 Bilgisayar aynak: Dyson, G. (2012). Turing s cathedral. London: Penguin Books. John von Neumann

7 Bilgisayar ve Açık Bilim Patent... başvurusu yapılmadı. Genç, istekli mühendislerdik. Patent başvurusu yapmaktan çok makineyi çalış]rmakla çok daha ilgiliydik. (s. 138) Bilgisayarın man]ksal bakış açılarını kapsayan makaleler ve raporlar bilimsel yayın olarak kabul edildi ve bu nedenle tüm ilgili bilimcilere açıldı. (s. 139) Bizim niye<miz ve arzumuz raporda bulunan patentlenebilecek her materyalin kamuya açılmasıdır. Golds<ne, Burks ve von Neumann, Haziran 1947 (s. 139) MANIAC ın tüm teknik ayrın]ları ve programlaması kamuya açıldı ve tüm dünyada serbestçe üre<ldi. (s. 139)

8 World Wide Web Tim Berners- Lee

9 Web ve Açık Bilim Berners- Lee fikrini hiç patent ya da lisans almadan bedava herkese aç]. World Wide Web Konsorsiyumu Web standartlarının lisanssız teknolojiye dayanmasına karar verdi, böylece standartlar herkes taraundan kolayca kullanılabilirdi. Kaynak: h5ps://en.wikipedia.org/wiki/tim_berners- Lee

10 İnsan Genomu Projesi Kaynak: h5p://en.wikipedia.org/wiki/francis_collins

11 İGP ve Açık Bilim Başkan Clinton 2000 de genom diziliminin patentlenemeyeceğini ve tüm araş]rmacıların kullanımına açılacağını duyurdu. Nurten Akarsu Kaynak: h5p://en.wikipedia.org/wiki/human_genome_project Kaynak: h5p:// %20na.html

12 İGP nin Ekonomik Ge<risi Kaynak: h5ps://

13 Açık Bilim ve Yenilik İlişkisi h5p://

14 Açık Bilim- Yenilik İlişkisi (2) Entellektüel mülkiyet hakları bilimsel araş]rma ve ürün geliş<rmeyi %30 azal]yor. Intellectual property rights and innova<on: Evidence from the human genome, h5p://users.nber.org/~heidiw/papers/5_12_10a_hlw.pdf Bilimsel kaynak merkezleri a]f oranlarını %81 ar]rıyor Climbing atop the shoulders of giants: The impact of ins<tu<ons on cumula<ve research, h5p:// stern- july- 02.pdf Açıklık maliye< azal]yor ve çeşitliliği ar]rıyor. Of mice and academics: Examining the effect of openness on innova<on, h5p://

15 Dördüncü Paradigma Kaynak: h5p://research.microsoh.com/en- us/collabora<on/fourthparadigm/4th_paradigm_book_complete_lr.pdf

16 Büyük Veri Her gün 2,5 ken<lyon byte veri (2Exabyte) yara]lıyor %90 ı son iki yılda yara]ldı Veriler 3 yıldabir ikiye katlanıyor Google günde 24 petabyte veri işliyor Google ın verilere dayanan grip salgını tahmini

17 Bilimsel Bilgi Kamu malı Değeri azalmadan başkalarıyla paylaşılabilir (non- rivalrous) Sadece belli bir grubun kullanımıyla sınırlamak zor ve maliyetli (non- excludable) Kaynak: Chris<ne L. Borgman, Scholarship in the Digital Age. (MIT Press, 2007), s

18 AR- GE Ya]rımları (2014) Harcama GSMH'ye (Milyar Ülke oranı (%) USD) ABD 2,8 465 Çin Japonya 3,4 165 Almanya 2,9 92 G. Kore 3,6 63 İsrail 4,2 11 İsviçre 2,9 11 Türkiye 0,9 11 İran 0,8 9 Top/ort (40 ülke) Toplam 1,8 1,618 Harcama Ülke GSMH'ye oranı (%) (Milyar USD) ABD 2,8 465 Çin 2,0 284 Japonya 3,4 165 Almanya 2,9 92 G. Kore 3,6 63 İsrail 4,2 11 İsviçre 2,9 11 Türkiye 0,9 11 İran 0,8 9 Top/ort (40 ülke) 2, Toplam/Ortalama 1, Kaynak: h5p://

19 Kamu Sektörünün AR- GE ye Katkısı ABD (federal): 144,4 milyar USD (2011) Ulusal Sağlık Ens<tüleri (NIH) bütçesi: 29,9 milyar USD (142 ülkenin yıllık GSMH sinden daha büyük ) NIH, ABD deki araş]rmaların %30 unu, dünyadakinin %7 sini üre<yor Avrupa: Kamu kesimi Avrupa daki araş]rmaların %28 ini üre<yor (dünya üre<minin %9 u) TR de AR- GE finansmanı: 7,8 milyar USD (2013) Kamu %27; üniversiteler: %20; Sanayi: %49 Kaynak: h5p:// 4/c4s6.htm; h5p://legacy.earlham.edu/~peters/fos/newsle5er/ htm h5ps:// s. 13; h5p://

20 Bilimsel İle)şim: Araş]rma ile Ticare<n Kesişimi Araş]rma Bilimsel İle)şim Ticaret Bilimsel yayıncılık yaklaşık 25 milyar dolarlık bir küresel pazar Kaynak: John J. Regazzi, Scholarly Communica6ons. (Rowman & Li5lefield, 2015), s. 1

21 Açık Erişim Kamu kaynaklarıyla desteklenen araş]rmalardan üre<len yayınların tam me<nlerine çevrimiçi ücretsiz erişim Okuma, indirme, kopyalama, dağıtma, yazdırma, bağlan] verme, dizinleme, me<n madenleme, vd.

22 Açık Erişimin paydaşları Fon sağlayıcılar Araş]rma kurumları Araş]rmacılar Yayıncılar Kurumsal arşivler/veri merkezleri

23 Açık Erişimin Yararları Çalışmanızı daha çok kişi görüyor Gelişen ülkelerdeki araş]rmacılar çalışmanızı görebilir Pra<syenler bulgularınızı uygulayabilirler Vergi verenler vergisinin karşılığını alırlar Daha yüksek a]f oranları Proje destek kurallarına uygun Herkes bulgularınıza erişebilirler Araş]rmanız poli<kayı etkileyebilir

24 Açık Erişimin Ekonomik Modeli Okuyucu öder (abonelik, lisans, vs.) Yazar ya da kurumu öder (makale işlem ücretleri)

25 Açık Erişim yayıncılığa geçiş Akademik dergi sa]şları yılda 7.6 milyar EUR (yılda yaklaşık 2M makale, - WoS ta 1.45M makale listelenmiş ) Birim maliyet EUR arasında Piyasadaki bu para açık erişim amacıyla kullanılabilir Kaynak: R. Schimmer et al., Disrup<ng the subscrip<on journals business model for the necessary large scale transforma<on to open access ( h5p://pubman.mpdl.mpg.de/pubman/item/escidoc: :7/component/escidoc: /MPDL_OA- Transi<on_White_Paper.pdf

26 Açık erişim poli<ka yönelimleri Yap]rım Özendirme Kolaylaş]rıcılar Alt yapı (kurumsal arşivler, veri tabanları, dijital kütüphaneler) Beceriler (veri hizmetleri, veri yöne<mi) Yasal düzenlemeler (telif hakları, veri ve me<nn madenleme) Kaynak: Making Open Science a Reality (OECD Report, 2015) h5ps:// orm.org/sites/default/files/dsti- STP- TIP%282014%299- REV2_0_0_0_0_0.pdf

27 Açık Erişim ekosistemi Kurumsal Arşiv Bilimsel Araş]rma Projeleri (BAP) BAP Akademik Envanter Sistemleri, Özgeçmiş Hizmetleri (AES) Akademik Değerlendirme Sistemleri (ADES) Kütüphane... TÜBİTAK ARBİS, YÖKSİS, ÜAK, vd. TRUBA ULAKBİM, DergiPark OpenAIRE Yayıncılar Yazar numaraları (ORCID, RID) Thomson Reuters, Research Gate, Google Scholar, Mendeley, vd. CRIS.. YÖKSİS ULAKBİM, DergiPark TRUBA ARBİS AES Kurumsal Arşiv ÜAK Yayıncılar TR ADES Kütüph ane ORCID GS OpenAIRE

28 OECD İlkeleri Açıklık kültürü ve araş]rma verilerinin paylaşımı Veri erişim ve paylaşımında iyi uygulamalar Kamu destekli araş]rma verilerine erişimi ve veri paylaşımını kısıtlamanın potansiyel maliye< ve yararları Bilim poli<kalarında verilere erişim ve veri paylaşımıyla ilgili düzenlemeler Araş]rma verilerine erişimin düzenlenmesi için ortak işle<msel ilkeler Uluslararası araş]rma verilerinin paylaşım ve dağı]mının geliş<rilmesi Kaynak: h5p:// tech/ pdf

29 Ne yapılmalı? Kamu fonlarıyla desteklenen araş]rmalardan üre<len tüm yayınlara ve araş7rma verilerine açık erişim yasayla düzenlenmeli Kamu destekli araş]rma yayınları ve verileri yöne<mi alt yapısı kurulmalı, hizmetler geliş<rilmeli Bu yayınlar ve veriler açık arşivler aracılığıyla kullanıma açılmalı Yayınlara ve verilere açık erişim araş]rma desteği alabilmede ön koşul olmalı Desteklenen araş]rma önerilerinde veri yöne)m planı olmalı

30 Ne yapılmalı? Poli<ka geliş<rilmesi Özendirici girişimler Kolaylaş]rıcılar (yumuşak ve sert altyapılar)

31 Son söz Açıklık bilimin ve bilim yapmanın norma<f özüdür. Açıklık sonuçların bilimsel ve pra<k uygulamalar için tekrarlanmasının, doğrulanmasının ve yeniden kullanılmasının ön koşuludur. Bu nedenle her araş]rma fonlayıcısının temel ödevi poli<k ve mali olarak tam Açık Erişime geçişi uygulamak]r. - - Dr. Falk Reckling, Avusturya Bilim Fonu (FWF) Stratejik Analiz Bölümü Yöne<cisi

32 Açık Bilim ve Açık Erişim Ekosistemi Yaşar Tonta Hace5epe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yöne<mi Bölümü 4. Ulusal Açık Erişim HaHası, Ekim 2015, TÜBİTAK, Ankara