DENEY 13 Diyak ve Triyak Karakteristikleri

Transkript

1 DENEY 13 Diyak ve Triyak Karakteristikleri DENEYİN AMACI 1. Triyak karakteristiklerini öğrenmek ve ölçmek. 2. Diyak karakteristiklerini öğrenmek ve ölçmek. 3. Diyak-Triyak faz kontrol devrelerini incelemek. GİRİŞ Triyak Karakteristikleri Triyot AC anahtar (TRIAC), ortak tetiklemeli çift yönlü tristör olarak da adlandırılır, AC güç kontrol uygulamalarında kullanılan üç uçlu bir yarıiletken elemandır. AC devrelerde triyakın çalışması, SCR lerin ters paralel çalışması olarak düşünülebilir. Pozitif yada negatif gerilim MT2 terminaline uygulandığında, triyak bir kapı tetikleme işareti uygulanarak iletime geçirilebilir. Triyakların birçok çeşidi günümüzde piyasalarda bulunabilmektedir, örneğin, düşük güçlü tip RCA 2N5754 (2.5A, 100V), ve yüksek güçlü tip RCA (80A, 600V). Triyak Yapısı Şekil 13-1 Triyak. (a) Yapısı, (b) Devre Sembolü Triyak, General Electric tarafından geliştirilmiştir. Şekil 13-1(a), triyakın enine kesitini gösterir. MT2 ve MT1 terminalleri arasındaki bölge bir PNPN anahtar ile paralel bir NPNP anahtardan oluşur. Triyak devre sembolü Şekil 13-1(b) de gösterilmiştir. Triyak uçları ana terminal #2 (Main Terminal: MT2) yada anot 2, ama terminal #1 (Main Terminal: MT1) yada anot 1, ve kapıdır. Triyak yapısı Şekil 13-2 de gösterilmiştir. 13-1

2 Şekil 13-2 Tipik Triyak Yapısı (a) MT2 pozitif yada negatif, kapı açık devre Bu durumda, P1-N1 ve P2-N2 jonksiyonları ters kutuplanmıştır. Triyak kesimdedir. (b) MT2 pozitif, pozitif kapı akımı Bu durumda Triyak tam olarak bir SCR gibi davranır. Aktif bölümler P1-N1-P2-N2 dir ve kapı akımı G-P2-N2-MT1 yolundan akar. (c) MT2 pozitif, negatif kapı akımı Bu durumda çalışma jonksiyon kapı tristöre benzerdir. P1-N1-P2-N2 ana yapıdır, N3 jonksiyon kapı bölgesi olarak davranır. (d) MT2 negatif, pozitif kapı akımı P2-N2 ileri kutuplanmıştır ve elektron yayarlar, bu elektronlar P2-N1 jonksiyonu tarafından toplanırlar. P2-N1 ileri yönde daha çok kutuplanır. P2-N1-P1-N4 yolundaki akım artar ve bu bölüm ON duruma geçer. Bu durum da uzak kapı çalışmasına benzerdir. (e) MT2 negatif, negatif kapı akımı Uzak kapı çalışması, P2-N1-P1-N4 ana yapıdır, P2-N3 jonksiyonu elektron yayar, bu elektronlar P2-N1 jonksiyonu tarafından toplanırlar. Triyak Karakteristikleri Triyak, ters paralel bağlanmış iki SCR yapısındadır. Şekil 13-3(a), sıfır kapı akımı koşulunda triyak anot karakteristiğini gösterir. Uygulanan gerilim ileri devrilme (breakover) geriliminden, V BOR yada V FOM daha küçük olduğu sürece, triyak bu gerilimi bloke eder. Anot akımı çok küçük bir kaçak akım ile sınırlandırılmıştır, ileri bloklama koşulları altında birkaç mili amperden daha az. Triyak için ters gerilim sınırlaması diye bir şey yoktur. V FOM, PFV, V DRM, ve V BR parametreleri SCR ile tamamen aynıdır. 13-2

3 Şekil 13-3 Triyak Anot Karakteristikleri Şekil 13-3(b) den, triyaka uygulanan gerilimin kutupları ile ilgili bir kısıtlama olmadığı görülür. Kapı akımı arttıkça devrilme gerilimi azalır. AC kaynağın her bir yarım dalgasında triyak ateşleme açısının kontrolü SCR ye benzerdir. Şekil 13-4(a) tipik bir triyak kontrol devresidir. Şekil 13-4(c) yük akımı dalga şeklini gösterir, iletim açısı θ, ve ateşleme açısı α dır. Toplam iletim açısı θ1ve θ2 nin toplamıdır. Şekil 13-4 (a) Tipik Triyak Kontrol Devresi, (b) AC Kaynak (c) Ohmik Yükte Yük Akımı Triyakın çalışması, ters paralel bağlanmış iki adet SCR gibidir. Triyakın çalışması şöyle özetlenebilir: (1) Kapı ucu açık devre iken, MT2-MT1 gerilimi devrilme geriliminden az olduğu sürece triyak OFF durumdadır (2) MT2-MT1 gerilimi 1.5V nin üstünde iken, bir kapı tetikleme işareti uygulanarak triyak iletime geçirilebilir. (3) Triyak ON durumda iken kapı işaretinin bir işlevi yoktur. (4) Triyakı kesime götürmenin bir yöntemi MT2 akımını tutma akımının altına indirmektir, bu değer tipik olarak birkaç mikro amperdir. AC devrelerde her yarım dalganın sonunda Triyak OFF duruma geçecektir. 13-3

4 (5) Triyakı ON duruma getirecek kapı işaretinin kutuplama kısıtlaması yoktur. Tetikleme akımının büyüklüğü tetikleme geriliminin kutuplarına bağlıdır. (6) Triyak iletime geçince MT2-MT1 gerilimi 1.5V lik küçük bir gerilim değerine düşer. Triyak Tetikleme Karakteristikleri Triyak ile SCR tetikleme arasındaki fark, kapı tetikleme işaretinin kutuplarıdır. Anot gerilimi pozitif iken uygulanan bir pozitif kapı işareti ile SCR tetiklenir. Triyak dört koşulda tetiklenebilir: (1) I+ : MT2 pozitif, V G pozitif (2) I- : MT2 pozitif, V G negatif (3) III+ : MT2 negatif, V G pozitif (4) III- : MT2 negatif, V G negatif Şekil 13-5, Triyak tipik tetikleme gereksinimlerini gösterir. I+ ve III- modlarında triyak tetikleme kapı akımı gereksinimleri eşittir; çünkü kapı ve MT1 gerilimlerinin kutuplaması aynı olduğu zaman kapı akımı aynıdır. I- ve III+ modlarında kapı tetiklemesi için gereken akım, aynı koşullardaki I+ ve III- modları kapı tetiklemesi için gerekli akımdan daha büyüktür. Bu özelliğin önemi, simetrik bir kapı tetikleme işareti verildiğinde, I+ yada III- yada I- yada III+ modları simetrik tetikleme yerine kullanılabilir. Diğer kombinasyonlar, α1 in α2 den farklı olmasına ve asimetrik yük akımına neden olurlar. Şekil 13-5 Kapı Tetikleme Akımı Gereksinimleri Triyak iletime geçme zamanı, tipik olarak 10µs, SCR gibi, kapı tetikleme akımı miktarı ile çok az değişir. Daha yüksek kapı akımı, daha kısa iletime geçme zamanı sağlar. 13-4

5 Triyak Statik Ölçümü Triyak görünümü SCR ye çok benzerdir. Bir ohmmetre bu iki yarı iletken elemanı ayırdetmek ve Triyakın doğru olarak çalışıp çalışmadığını anlamak için kullanılabilir. Test süreci ve sonuçları Tablo 13-1 de gösterilmiştir. Tablo 13-1 Terminal VOM pil kutupları Kademe Okunan Değer MT2-MT1 MT2 pozitif, MT1 negatif MT2 negatif, MT1 pozitif Rx1000 MT2-G MT2 pozitif, G negatif MT2 negatif, G pozitif Rx1000 MT1-G MT1 pozitif, G negatif MT1 negatif, G negatif Rx1 10~100Ω (1) Şekil 13-6 da gösterildiği gibi ohmmetrenin siyah ucunu T2 terminaline ve kırmızı ucu T1 terminaline bağlayın. Okunan direnç değeri sonsuz olmalıdır. Şekil 13-6 Triyakın Ohmmetre İle Kontrolü (2) Şekil 13-7 de gösterildiği gibi siyah probu hem kapıya (G), hem T2 ye dokunacak şekilde uzatın ve geri çekin. 10Ω direnç değeri okunmalıdır. Şekil 13-7 Pozitif Gerilim İle Kapı Tetiklemesi 13-5

6 Diyak Yapısı ve Karakteristikleri Dielektrot AC anahtar (DIAC), AC devrelerde triyak tetikleme elemanı olarak kullanılan üç katmanlı bir NPN yarıiletken elemandır. Devre sembolleri ve yapısı Şekil 13-8 de gösterilmiştir. Şekil 13-8 Diyak. (a) ve (b) Devre Sembolleri, (c) NPN Yapısı Şekil 13-9, diyakın V-I karakteristiğini gösterir. Terminallere uygulanan gerilim, V BO devrilme geriliminden küçükse, Diyak kesimdedir ve açık devre olarak düşünülebilir. Uygulanan gerilim V BO değerine ulaşınca, Diyak iletime geçer ve iki terminal arasındaki gerilim yaklaşık 10V ye düşer. Diyak V BO değeri 20V ile 40V arasındadır. Şekil 13-9 Diyak Karakteristikleri İki Transistörle Diyak Simülasyonu İki transistörlü yapı, diyak karakteristikleri ve çalışmasını simüle etmek için kullanılabilir. Öncelikle BJT nin belverme karakteristiklerini tekrar inceleyeceğiz. V CBO : Emetör açık devre iken kollektör baz ters belverme gerilimi, Şekil 13-11(a) da gösterildiği gibi, transistörün maksimum belverme gerilimidir. Belverme oluştuğunda, karakteristik bir zener diyotta olduğu gibidir. 13-6

7 Şekil Transistör belverme gerilimlerinin karşılaştırılması V CEO : Baz ucu açık devre iken kollektör emetör belverme gerilimi Şekil 13-11(b) de gösterildiği gibidir. Şekil da gösterildiği gibi, V CEO değeri V CBO değerinden daha küçüktür. V CES : Baz ile emetör kısa devre edilmişken ölçülen kollektör emetör belverme gerilimidir, Şekil 13-11(c). V CES V CBO. V CER : Baz ile emetör terminallerine paralel küçük bir direnç bağlanmış durumda ölçülen kollektör emetör belverme gerilimidir. Şekil da gösterildiği gibi, uygulanan gerilim V CBO değerine ulaşınca, ilk belverme gerçekleşir ve ardından akım artarken ikinci belverme olarak adlandırılan gerilimin V CEO değerine düşmesi gerçekleşir. Bu karakteristik diyak ile aynıdır. V CER değeri baz ile emetör arasındaki dirençle değişir. R direnç değeri arttıkça, V CER değeri V CEO değerine yaklaşır. R direnç değeri azaldıkça V CER değeri V CES değerine yaklaşır. Şekil Belverme Gerilimi Ölçümleri Diyak simülasyonu için, iki NPN transistör Şekil de gösterildiği gibi bağlanmıştır. V-I karakteristikleri diyaka benzerdir. Transistörlerin V CBO belverme gerilimleri 30 Volt tan daha az olmalıdır. 13-7

8 Şekil Diyak Simülasyonu İçin İki Transistörlü Yapı Diyak Çalışması ve Testi Gevşemeli osilatör devresine negatif direnç karakteristikli diyak kullanılabilir. Şekil 13-13(a) da gösterildiği gibi diyak bir neon tüp gibi davranır. Kapasitör gerilimi diyakın devrilme geriliminden küçük iken, diyak OFF durumdadır ve kapasitör R direnci üzerinden şarj olur. Kapasitör gerilimi V P değerine ulaşınca, diyak iletime geçer ve kapasitör diyak üzerinden boşalır. Kapasitör gerilimi V V değerine düşünce, diyak tekrar kesime gider ve bir tam çevrim tamamlanır. Gerilim dalga şekli Şekil 13-13(b) de gösterilmiştir. Şekil 13-13(c), uygulanan gerilim ters kutuplu iken gerilim dalga şeklini gösterir. (a) Diyak Gevşemeli Osilatör (b) +V Uygulandığındaki Gerilim Dalga Şekli (c) V uygulandığındaki Gerilim Dalga Şekli Şekil Diyak Gevşemeli Osilatör 13-8

9 Bir diyakın ohmmetre ile testi Şekil te gösterildiği gibi yapılır. Ohmmetrenin içindeki pilin gerilimi diyakın V BO değerinden daha küçük olduğundan, kutuplar ne olursa olsun ohmmetrede daima sonsuz değeri okunur. Şekil Diyakın Ohmmetre İle Testi Triyak Tetikleme Devreleri Şekil 13-15, en basit triyak AC güç kontrol devresini gösterir. Tetikleme devresinde genellikle kullanılan tetikleme elemanı neon tüpler, diyaklar, ve silikon bilateral tristörlerdir (SBS). Şekil En Basit Triyak Devresi Triyak Statik Anahtarlama Devreleri AC anahtar kullanımı için triyaklar uygundur. Şekil daki örnek devrede, triyak kapısına tetikleme gerilimi sağlamak için kontrol anahtarı kullanılmıştır. Anahtar, 1 nolu pozisyonda iken kapı akımı R üzerinden akarak triyakı tetikleyerek iletime geçirir. Triyak iletimdeyken, anahtar 2 nolu pozisyona getirilerek kapı akımı kesilse dahi triyak AC kaynak yarım dalgasının sonuna kadar iletimde kalmaya devam eder. Şekil Triyak Statik Anahtarlama Devresi 13-9

10 Endüktif yüklerde aşırı dv/dt den kaynaklanacak zarardan sakınmak için MT2-MT1 e paralel bağlanan Snubber devresi olarak adlandırılan RC bastırma devresi kullanılır. Şekil daki devre, MT2 terminalinde her bir yarım dalga süresince kapıya uygulanması gereken uygun kapı işaretini belirten kuramsal anahtarlama devresidir. Şekil deki devreye bakarak, Şekil Kapı İşareti ile AC Kaynak Arasındaki İlişki (1) AC kaynağın pozitif yarım dalgasında, triyakı iletime sokmak için terminal B ye uygulanacak tetikleme işareti pozitif olmalıdır. (2) AC kaynağın negatif yarım dalgasında, triyakı iletime sokmak için terminal B ye uygulanacak tetikleme işareti negatif olmalıdır. Şekil 13-18, iki diyot ve bir değişken dirençten oluşan triyak kapı devresini gösterir. D1 ve D2 diyotları, uygulanan ac gerilime karşılık gelen pozitif ve negatif kapı geriliminin kutuplamasını kontrol etmek için kullanılırlar. Değişken direnç triyak kapı akım seviyesini kontrol etmek için ve böylece ateşleme ve iletim açılarını kontrol etmek için kullanılmıştır. Şekil Triyak Kapı Devresi (1) Pozitif yarım dalga süresince, D1 ve R1 den kapıya akan pozitif akım triyakı iletime geçirir

11 (2) Negatif yarım dalga süresince, D1 ve R1 den kapıya akan negatif akım triyakı iletime geçirir. (3) R1 değeri, ateşleme açısı θ F ve iletim açısı θ C yi belirler, yük akımı dalga şekline bakınız. a. R1 i sağa doğru çevirdikçe, θ F artar ve θ C azalır. b. a. R1 i sola doğru çevirdikçe, θ F azalır ve θ C artar. Temel Diyak-Triyak Faz Kontrol Devresi Şekil temel bir diyak-triyak faz kontrol devesini gösterir. Triyak ateşleme açısını kontrol etmek için RC faz kaydırmalı devre kullanılmıştır. Şekil Temel Diyak-Triyak Faz Kontrol Devresi Şekil 13-20, Şekil daki devrenin gerilim dalga şeklini gösterir. V C kapasitör gerilimi giriş geriliminin gerisindedir. V C, diyakın devrilme gerilimine ulaşınca (+V P yada -V P ), Diyak ve Triyak iletime geçer. Yüke aktarılan ac güç alttaki şekilde taralı alanlarla ifade edilmiştir. Şekil Şekil daki Devrenin Gerilim Dalga Şekilleri Şekil daki devrenin çalışması alttaki gibi özetlenebilir: (1) Diyak ve triyak kapısı üzerinden deşarj olan C1 kapasitörü R1 direnci üzerinden şarj olur

12 (2) Triyakı iletime geçirmek için, C1 kapasitörünü diyakın devrilme geriliminin, +V P ve -V P, üzerinde bir potansiyele şarj etmek gerekir. (3) R1 ayarlanarak R1C1 zaman sabiti arttırılırsa, ateşleme açısı θ F artar, ve iletim açısı θ C azalır. Dolayısıyla yüke aktarılan güç azalır. (4) Tersine, R1 ayarlanarak R1C1 zaman sabiti azaltılırsa, ateşleme açısı θ F azalır, ve iletim açısı θ C artar. Dolayısıyla yüke aktarılan güç artar. (5) R2 ve C2, aşırı dv/dt değerlerinden sakınmak için bir snubber devresi oluştururlar. (6) Bu devre genellikle ısı kontrol devrelerinde kullanılır. Şekil daki devrenin bir dezavantajı vardır. Bu dezavantaj Şekil de gösterilen histerezis eğrisidir. Şekil Şekil daki Devrenin Histerezis Fenomeni (1) +V P ve V P gerilim seviyeleri, diyakın tetikleme gerilimlerine karşılık gelir. V C1 dalga şekli histerezisi olmayan kapasitör gerilimidir. (2) R çok küçük bir değere ayarlanırsa, C1 in şarj olma hızı çok yükselir. Bu durum, her yarım dalganın başında farklı kapasitör gerilimlerinin olmasına ve dolayısıyla diyakın triyakı farklı giriş seviyelerinde tetiklemesine neden olur. (3) Gösterildiği gibi histerezis fenomeni asimetrik yük gerilimi ile sonuçlanır. Bir lamba gibi ohmik bir yük için, Şekil 13-22(a) da gösterildiği gibi, histerezis fenomeni ciddi bir şekilde meydana gelir

13 (a) (b) Şekil (a) Lamba Kontrol Devresi, (b) Geliştirilmiş Histerezis Fenomeni (1) Lambayı çok düşük bir parlaklıkta kontrol etmek için R1 direncini yüksek bir değere ayarlayın, ve enerjiyi kapatın. Enerjiyi tekrar verdiğinizde, triyak iletime geçemez dolayısıyla lamba sönük kalacaktır. R1, triyakı iletime geçirecek şekilde tekrar ayarlanmalıdır. (2) Lamba parlaklığı yavaş yavaş artarken, belirli bir noktada lamba parlaklığı birden artacaktır. Dolayısıyla çok düzgün bir şekilde kontrol edilemez. Histerezis fenomenini geliştirmek için bir çok yol vardır. Şekil 13-22(b) deki devre bunun basit bir yoludur. R değerini ayarlarken şarj direncinin sıfıra düşmesini engellemek için 10KΩ luk bir direnç kullanılmıştır. Diyak deşarj zamanını uzatmak için ilave bir RC devresi kullanılmıştır. Deney Devresinin Açıklaması Şekil Deney Devresi 13-13

14 Şekil 13-23, deneyde kullanılan devreyi göstermektedir. Diyak ve triyak karakteristiklerinin ölçümlerini yapmak için devrenin üst kısmını kullanacağız. Diyak ve triyak karakteristikleri daha önce detaylı olarak anlatılmıştı. V-I eğrisi çizilirken triyak kapısındaki dc gerilimin değiştirilebilmesi için değişken direnç VR2 kullanılmıştır. C1 ve D1, 36V ac gerilimden diyaka bir dc gerilim sağlamak için kullanılmışlardır. C2 kapasitörü şarj akımını VR1 direnci kontrol eder. Devrenin alt kısmı bir diyak-triyak faz kontrol devresidir. Yukarıda da bahsedildiği gibi devrenin histerezis dezavantajı vardır. R9 ve C4, bu etkiyi geliştirmek için kullanılmışlardır. KULLANILACAK ELEMANLAR KL Güç Kaynağı Ünitesi KL Modülü Osiloskop DENEYİN YAPILIŞI 1. Güç kaynağı ünitesinin 110VAC ve 36VAC çıkışlarını KL modülüne bağlayın. 36VAC çıkış iki adet 18VAC çıkış seri bağlanarak elde edilir. 2. Bağlantı fişlerini 2 ve 3 numaralara takın. Osiloskopu X-Y moduna getirin. CH1 girişini AC0V terminaline, GND girişini R2 yükünün diğer ucuna, CH2 girişini AC36V terminaline bağlayın. Osiloskopu, V-I karakteristiklerini gösterecek şekilde ayarlayın ve gördüğünüz şekli Tablo 13-1 e çizin. Tablo V-I eğrisine bakarak boşlukları doldurun. Diyak V BO = volt, iki anot arasındaki gerilim = volt

15 4. Güç kaynağını kapatın. Bağlantı fişini 1 numaradan çıkarın ve 4 numaraya takın. Multimetreyi kullanarak C1 kapasitörü gerilimini ölçün ve kaydedin. V C1 = V. 5. VR1 direncini orta noktasına ayarlayın. Osiloskopu kullanarak, C2 kapasitörü uçlarındaki gerilim dalga şeklini gözlemleyin ve Tablo 13-2 ye kaydedin. 6. Tablo 13-2 ye bakarak boşlukları doldurun. Diyak V P = volt, V V = volt. 7. Bağlantı fişini 1 numaradan çıkarın ve 5 numaraya takın. Güç kaynağı ünitesinin 12VDC çıkışını KL modülüne bağlayın. 8. Osiloskopu X-Y moduna ayarlayın. GND girişini triyakın T2 terminaline, CH1 girişini R7 yükünün diğer ucuna, CH2 girişini triyakın T1 terminaline bağlayın. V-I karakteristiklerini gözlemleyebilecek şekilde osiloskopu ayarlayın ve gördüğünüz eğriyi Tablo 13-1 e çizin. 9. VR2 yi çevirerek, V-I karakteristiğindeki değişimi gözlemleyin ve kaydedin. Tablo 13-2 V C2 V 0 T 10. Tablo 13-1 e V BO =0V, ve V BO =10V için iki V-I eğrisi çizin ve gerilim ve akım değerlerini gösterin. 11. Güç kaynağı ünitesinin AC110V çıkışını KL modülüne bağlayın. Bağlantı fişini 5 numaradan çıkarın ve 9 numaraya takın. VR3 ü çevirerek, lamba parlaklığını gözlemleyin ve kaydedin. VR3 ü orta noktasına ayarlayın. Osiloskopu kullanarak, C3 kapasitörü ve triyak2 nin T2 terminalindeki gerilim dalga şekillerini gözlemleyin ve Tablo 13-3 e kaydedin

16 TRIAC2 T2 Tablo 13-3 V C3 V V 0 T 0 T 12. Bağlantı fişini 9 numaradan çıkarın. Bağlantı fişlerini 7 ve 10 numaraya takın. VR3 ü çevirerek lamba parlaklığındaki değişimi gözlemleyin ve kaydedin. VR3 ü orta noktasına ayarlayın. Osiloskopu kullanarak, C3 kapasitörü ve triyak2 nin T2 terminalindeki gerilim dalga şekillerini gözlemleyin ve Tablo 13-4 e kaydedin. Tablo 13-4 TRIAC2 T2 V C3 V V 0 T 0 T 13. Bağlantı fişlerini 7 ve 10 numaradan çıkarın ve 6 ve 11 numaralara takın. VR3 ü çevirerek lamba parlaklığındaki değişimi gözlemleyin ve kaydedin. 11. adımın sonucu ile karşılaştırarak histerezis fenomeni gelişti mi? VR3 ü orta noktasına ayarlayın. Osiloskopu kullanarak, C3 kapasitörü ve triyak2 nin T2 terminalindeki gerilim dalga şekillerini gözlemleyin ve Tablo 13-5 e kaydedin

17 TRIAC2 T2 Tablo 13-5 V C4 V V 0 T 0 T SONUÇ 2. adımda, osiloskop kullanarak diyak karakteristik eğrisini incelediniz. Diyakın V P ve V V değerleri, V C2 dalga şeklinden elde edilmiştir. VR2 direnci, triyak karakteristik ölçümünde triyak1 in kapı geriliminin büyüklüğünü ayarlamak için kullanılır. VR2 direnci arttıkça kapı akımı da artar. Diyak-triyak faz kontrol devresinin çalışması, SCR faz kontrol devresine benzerdir. VR3xC3 zaman sabitini değiştirerek, triyak2 nin iletim açısı ve yükün çıkış gücü regüle edilir. R9 ve C4 elemanları, 11. Adımda bulunan histerezis fenomenini geliştirmek için kullanılmışlardır