editorden "'"" ~,..,""'"'.II""" y...,.t.lod<!l ,..._ l. k to ~'"'"~' t.o.tn""' ~tr V.Nn~ ~t..

Transkript

1

2

3 editorden Yeli~liroci borlikleri, hayvan yell~liricilerinin IUr ya da ork bazonda bir araya gelerek yiiksek verimli hayvan yeli~lirmek amaco ile olu~lurduklaro bir organ11asyondur. Geli~mi~ ulkelerde bu birlikler, kendo Oyelerince Uretilen hayvanlarm soy kuio~uno ve ~e~i t l i verirn denetimlerini kayot altma alorlar. Avrupa ve Amerika'da hayvan yeti~tiri cileri bir araya gelip kooperati f. birlik ya cia ~ i rket ~ck li ndc OrgOtlcncrck lcknik vc ckonomik anlamda daha gli~ I O hale gclm i ~ lcrd i r. Olkcmizdc uzun yo liar goz ardo cdilcn bu durum zamanla devletin dcstcklcmc politikalaro vc var olan talep nedeniyle gereklilik haline gelmi?tir. Tlio kiyc'de damozlok sogor yeli?tiriciliginde oldugu gibi damozlok koyun ve ke~i yet i ~t i ric il eri de hozla orgotlenip kendine yeter hale gelmeye hazorlanmaktador. Bu sayede damozlok hayvan yeti~tirm e, bu hayvanlardan fazla verim elde etme, daon ozlok hayvan d o?alomono azaltma gibi konularda kamu iizerindeki yiik de hafiflemi? olacaktor. Yaym hayatma ba~layan Uzunyayla adlo dergimiz de borligimizin yeti~tinco l erunize bir hizmeti olup, o~erigonde Danuzhk Koyun K~i Yeti~tiricileri Borligi'nin ama co~ah~ma konulan, koyun ve k~i oslahmda yapolma;o gerekenler, verimi anormada uygulanacak oneriler, aylara gore uygulanmaso gereken bakomlaro anlatan bir koyunculuk takvimi, k<>< katomo,koyunlardan elde edilen iirunler, gibi konular ele alonmo~ ve Sil yeti~iricilerimizin bilgilerine sunulmu~tur. Birlik olarak ilimizde 4 yoldor ba~an lo bir ~ekilde uygulamakta oldugumuz ornek bir projc olan"halk Elinde Olkcsel Kii~Okba~ Hayvan lslaho Projcsi" tanot olm o~tor.bunun d o~onda koyunlaromozla ozdc~l~mi~ kangal kopegi ile ilgili tincmli bilgilcr vcrilerck koyunculuk i ~ i n ne kadar tincmli oldugu vurgulanmo?tor. Bu ilk sayomozda desteginden dolayo tanm il modor(i Mehmet KAYA'ya, engin bilgileri ve kalemlcriylc katkoda bulunan hocalanmoz Prof. Dr. Beh i ~ Cojkun'a, Yrd. Do~. Dr. Esad Sami Polat'a, Dr.Yusuf Ziya OGRAK'a, Z iraat Mllhenclisi Hayrettin KO<;:'a, Ziraat Miihendisi Necip Ko h~'a, Ziraat muhendisi Serda I D CMiR'e, Av. ismail Hakko KO NAR'a ve diger emegi ge.;enlere t~ekki.i r ediyor dergimizin yetijtiricilerimize hayorlo olmasono diliyoruz. SiVAS ILl OAMIZLIK KOYUN KECI YETil)TIRICILERI B I RLI~ll YAYINIOIR imtiyaz SAHiBi Ethem DOGAN EDiTOR H ~ lice BASEL Cenel Yayon Yonetmeni Atol la DOGAN Yazo i1leri Mildilril ismail KURBANi YAYIN KURULU Prof. Dr. Beho~ COSKUN Dr. Yusuf Ziya OGRAK Zekeriy,, COLOM Zootekno~t Necop KILl<;: Serdal DEMiR Blilent TO~UOGLU HUKUK DANI$MANI ismail Halko KONAR FOTOGRAF EDiTORO ismet HAVSUT Crafik & Tasarom M.K. BASK I Oz Cmek WlB: e-ma il: sival-birlik@h<>lm,lil.com irtibat TELEFON/PHONE FAX: <.ion'!l..! 1\ ~.II l.tlln t.jl HII~Il!!\,\.,r\.1 f ~tr\ lr.ij!ii'ill 1..11!;111 _. 0,.4)11'111..,1'1\.t~.-1 )'.IIIII;.! i.tfil' tod ""'"t 0 \.11) oml;~~n.lln ~ill l<it.ll ""' 1,11 '''' flfil'f'ii'm'/.,.,."'...,. ~, ~~~~~ UNfl~<~ 1 1)o ll(i<~~l..,.on,..._ l. k to ~'"'"~' t.o.tn""' ~tr V.Nn~ ~t.. "'"" ~,..,""'"'.II""" y...,.t.lod<!l

4 ... "Ba~larken" Ethrm Dotan 4 Birtilimiz 6 ~ j.i "' Koyunruluk" Mrhmrt Kaya 8 Necip K1t1c Riiportaj 28 I I I ' - c"' - "tlalk dmdt Koyun l'lah1 Pmteleri ve Kangal Kovur1u1 Brhi~ Co1kun 10.. Hayvansal Oretirnin Onemi" Esad Sami Polat 12 Fotogra faaliye1

5 NSivas Topraklanmn Turkiye Koyunculugunda Onem i" ismail Hakk1 Konar 26 "Koyunlardan Elde Edilen Ori.inler" Serdal Demir 22 Koyun Takvimi '-' " Koyunculukta Kayrl Tutma ve Orlf'l'ni" Necip K~1~ 20 flarta lerimiz 45 Kangal Kop~o w Yetiltoriciligi Yusuf Ziya Ograk 14 IIC ~ WIMI..-...,. ~ - ' " "KO{ Kolomo Uygul malaro" Hayrettin Ko~ 18 I I I - ' :::.::::: I I f ::z: - - C>

6 ba~larken Ethem DOGAN Sim ili D mrz!jk Koyuo Kl~ V.bjbrit~lrn Brrtiir Bi!lwnJ Z i raal Mlihendi si Zooteknist Kuresel krizin derinden etki lecligi cionyamrzda clogal olarak frlkemizcle nasibini alm r ~ l rr. Ba~ta agrr sanayimiz olmak iizere frreticiler ve toplumun diger katmanlarr srrasryla etkilenmeye rnaruz kalmr$1rr. Olke ekonomisinin olumsuz etkilendigi bu sorec;:ten yeli$tirici lerimizin de etki lenrnemesi mlimklin degildi r. Yrl lardr r d r ~a bagrrnlr uygulanan tarrm politi kalarr sonucu etkilenen yeti~ t iricilerim i z koresel krizincle etkisiyle tamamen bitrne noktasrna gelrni$tir. Bu krizden ~ r kma k elbette kolay olmayacaktrr. Ancak imkansrz da degildir. Herne olursa olsun asrl olanrn i.lretmek oldugunu dli$linlirsek, liretirn yapamayan toplumlarrn ayakta kalmalannm zor olacagr ortadadrr. D r~a baj';lr bir ekonominin ipleri de birilerinin, yani lireten ulkelerin elinde olacagr ka,mrlmazdrr. Oreten gu,lli Olkeler piyasayr da denetlemekte ve pazar paymrn boylik dilimini ellerinde bulundurmaktadrrlar. "Biz TOrkiye olarak bu pazarrn neresinde yer alryoruz?" sorusuna verilecek cevap onernlidi r. Bir zamanlar Tarrmsal anlarnda kendi kendine yetebilen Olkeler listesinde yer almaktaydrk. Gerek besin degeri gerekse

7 stratejik anlamda tarornsal uretimuniz kayda degerdi. Bugun geldijlunit noktdda ise gerek nayvansal uretim gerekse bitkisel uretom b.1londa maale:.ef dibe ~okmlit durumdayoz. Urcticilcrimizin ya~m standardo diplere vurmu~. ba~ka bor i~i olmadogo i~in mecburiyetten tarunla ugra~makta, ho~bir glivencesi olmadogondan gelecejle endo~yle bakmaktador. Biroleronin bir ~y yapmasono beklemek bize bir fayda ~aglamaz. Kendi sorunlaromw ancak yine kendimiz ~ozebiliriz. Sorunlaromozo belirleme ve ~ozme noktasonda yeterince bilgi ve bcccriye sahibiz. ~imdi ise geldigimiz noktada kendimizi daha iyi ifade edebolmek maksadoyla Sivas ilo Damozlok Koyun K~i Veto~tiric il eri Borligoni ut; yol once kurduk. Kurmu~ oldugurnu< bu birlikle birt;ok ba~aroya imza attok. Bunlaro kosaca sizlcreaktarmak istiyonom. BugOn itibaroyla Sivas ; onorlaro i~c r is i ndc bulunan biitlln yct i ~ ti rici l erimizi birligimiz ~at o s o altonda toplayarak dev bir sivil toplum ku ru l u~u haline geldik yolo itibaro yla Oye sayomoz yakla~ o k 3255' e ultt$ 1111$l lr. TOrkiyc'de Tc~roon Bakanlogonca cloku< ilde KO (likba~ hayvan orklannon korunmaso vc gc li ~ tir ilmes i amacoyla uygulanan Halk Elindc Olkescl KO~Okba ~ Hayvan lslah o projesini ilimizde de uygulamaktayoz. Bize a it ~ok ozel bir ork olan Kangal Akkaraman tipi koyunumuzun oslaho amacoyla otuz be~ yet i ~ ti ricirnite on yol boyuncd geri odemesiz devlet destegi saglanmo~tor. Bu sayede Kangal Akkaraman orkonon gcli~tirilmesi ve b<ilgeye damozlok temini i~in projemiz ciddi katkolar saglayacaktor. Bu baglamda Sel~uk Universitesi Veteriner rakuhesi hocalarondan olu~n teknik bir heyeton destejli ile J>rOJe t;ok ba~arolo bir ~kilde yunitulmektedir. Bununla beraber iki yoldor ilimizde yapmo~ oldugumuz koyun ve k~i sayosonon tam olarak tespitiyle yakla~ok TL. destegin birligimoz aracohgoyla yeto~oricilerimoze vermenon mutlulugunu ya~oyonrz. Kupe (ah~malart ~ora;onda yeti~tiricilerimizden Oyelik ucreti do$onda b.1~ka para talep edi l memi~ir. Kupcleri birligimiz ycli$1iricilcrimiz adona alarak takm o ~ vebedclini hak eclo~ l erinden keserek hi~b i rsokon to ~okarmamo~tor. Birlik olarak yaj)mos oldugumuz en onemli projelcrdcn birisi ch; yollaro arasonda uyguladogomoz Avrupa 13irligi hibe projesi olmu$1ur. Bu projc kapsamonda Euro'luk hi be alan birligioniz yaklasok 100 yeti~t i ric i miz i koyun yeti$tiriciligi konusunda cgiterck bilinc;li birer yeti$tirici olonalaro na katko saglanono~tor. Vine bu yct i ~l i ric il erimize veri len egitim neticcsinde sonavlaro yapolarak sertifikalan vel"i lonisti r. Vine bu p roj~'de kullanolan materyaller proje bitiminde birligimizde kalmo$ ve birlik kasasondan hi(bir para c;okmadan birligimizin bilgi;ayaro ve donanomlaro tamamlanmo$11!. Veni bir birlik olmamoza ragmen TOrkiye de Avrupa Birl igi Projesi a lop uygulayan tck Koyun K~i Veti~ti ri cileri Birligi olonanon haklo guru runu yasoyoruz. Bir taraftan yapolanmam oz devam ederken bir taraft;m da birc;ok projcyi uyguladok. Tabii ki bu yapto klaro on oz yaponayo planladoklarun ozon sadece bir baslangoctdor. Daha yapmanllz gereken ~ok ve oneml i isler var. O rnegin; <;oban meselesi bizim en onemli sorunlaromozdan birisidir. Devletimizin acilen bu konu Uterine gidip so;yal guvenceleri saglanmo$, maaso devlet tarafondan odenen, koyunculukt.an anlayan egitimli c;obanlar yetistirmesi gerekmcktedir. Vine yctist.iricilerimizi desteklemek amacoyla kosa-orta ve uzun vadeli destekler saglanarak yetistiricilerimiz gu(lendirilmeli ve dunya ile rekabet edebilecek bir konuma getirihnelidir. Koyun ka~ak~ohgonon onone g~ilerek beraberinde hastalok ve zararhlarla mocadele daha etkin olarak saglanmalo, koruyucu hekimlik her ac;oclan claha ekonomik olacagondan hastahk ve zararlo gelmeden tedbir alonmalodor. Hayvancolokla ilgoli yeni bor fiyat politikaso olu~unolarak aracolaronadan kaldorolmalo, esas kazanmaso gereken yeti~tiriciler olmalodor. Sivas Damozlok Koyun K~i Vet.istiricileri Birligi olarak bundan sonraki yollarda belirli pcriyotlarda dergi yayonlayacagoz. Bu vesileyle sorunlaroonozo ve koyunculukla ilgili olan her ~cyi cvlerinizc kaclar ula~t oracagoz. Bu dergide zaman zaman sizlerin de istcklcrinil ve gor0$1erinize yazolaronozla yer vercccgiz. Ayroca bu dergimiz taromla ilgili olan boton kurum vc kurul u ~la ra dagotolarak bir anlamda ilctijim vc ctkilcjim de sag lanmo ~o l acaktor. Gelecegin Olkemiie, S i vas' omo ~a ve Oreticilcrimize gozellikler getirmesi dilegi ile saygolaroono sunuyorum.

8 Turn yeti~ ti r i c i ler i rniz arasmda i le ti ~ i rn ve bilgi deg i ~ i rni n i n saglanrnas1 ve h1zlandmlrnas1. Kamu k urul u ~ l an ve karnuoyu nezdinde hayvancd1k sektorunun ternsil edilmesi ve gor O ~ I eri n in savunulrnas1. ilimiz genelinde hayvanci11k sektorunde yetkin kendine guvenen, yeti~tirici l er kazandmlmas1 ve sektorun buyuyen, global ol<;:ekte rekabet<;:i bir yaplya kavu~ turulmas1. Teknolojik ve analitik yeni liklerin takip edilrnesi, yeti~ ti ric i l erirn i zle pay l a~ ilrn as 1 ve kal itenin yukseltilrnesine i li ~k i n ara~ t1rrnalann yap1l1p desteklenrnesi. Sektorde di.irlist rekabetin kollanmas1 ve hayvancd1k kalitesinin ge l i ~tiri l rnesi ve korunmas1. Hayvan ve hayvansal uretirn, tuketirn ve ihracat1n arttmhnas1 i<;:in <;:aba harcanrnas1. U lusal hayvancd1k birl ikleri ile o rtak l a~a <;:a l 1~ilmas1. Yeti ~tiricileri rn iz i n gu<;:lendiri lrnesi ve ilimizin kal k111mas1na katk1da bulunrnak arnaciyla yeni proje, yontem ve modelleri n gel i~tiri lmesi. Tum Turkiye'de ilirnizin ku<;:likba~ hayvancd1k alanmda yenilik.yi ve oncu c;al 1 ~ rn alan y l a c;:ekim rnerkezi haline geti ri I rnesi. Yeti~tirici l erim i z i bilgilendinnek ve bilin<;:li yeti tiriciler kazand1rmak. ilimize ozgu kaybolmaya yuz tutmu ~ k uc;: Li kba~ hayvan 1rklann111 korunmas1n1 ve <;:ogalrnas1n1 saglamak. Ku<;:Likba~ hayvan yeti tiriciligini gel i ~ti rmek ve gu.,:lendirrnek Birl igimizi Sivil toplum kurulu lan arasmda en iyi ve duzeyli seviyeye c;:1karmak. Yeti~tirici l erirn i z i n acil nakit ihtiyac 1111 ka r~ilama k suretiyle satil1k hayvanlann1 degerinde al1p pe~ in odeme yapabilecek bir Oretici Marketi kurmak. il Merkezinde tam donan1rnh bir binaya yerle~e re k i.iyelerimizin bu!un i ~ l eri n i rahathkla yllrlitebilmek.

9 So vas iii Damozlok Koyun K~i Yeti~tiricileri Birligi 7 ki~ilik Yonetim Kurulunun ~ ki ll enonesi sonucunda ku rulonu? olup en az 25 Uyenin o l u ~mas o scnucu kurulu? genel kuru luna gilmi~ ve I & tarihinde 3 yo I sore ile gorev yapacak YOnet ion ve Denetim kurullarono olu?furmu~tu r. 1-Birl ige ail bir ~a lo?ona cfisi kiralanmo~ ve gerekli malzemeler salon alonmo~tor. 2-Birligin faaliyetlerini tanot oco br~ur ler vc a fi ~ le r hazorl a nmo~ olup, ilgili yerlere da go to lmo~tor. 3-Bi.iyOk gli(iuklcr i ~cri sindc Orctimleroni devam ettirmekte olan oyelerinizin sorunlarono yeronde oncelemek amacoyla; kupcleme stireci ic;:erisinde yet i ~t i rici l erimiz ve yerel idarecilerle bilgi alo j verij i yapol on o ~ t or. 4-Birligimize kayotlo yetijtiricilerin hayvanlarono kayot altona almak amacoyla ilgili kulak k(lpcsi i onal eden finnalarla gorliji.illip teknik jartnameyc uygun fiyat teklifleri alonop en uygun teklifi veren firma ile kupealoon baglantoso yapolmoilor. Sivas Oam11lok Koyun Ke(i Ycli~tiricileri Birligi bir sivil toplum kurulu~udu r. Cagda~ topluon o lonanon gere{\i o lan orgotiu toplum a n layo~o, y ollardan b~ri geleneklerimiz arasonda olan vc belko de Turkiye Cumhuriyeto Devleti'nin temellerini atan yardoonla~ona, dayanojma ve "bir liktcn go~ dcgar" zihniyetinin daha sistcmli ~alo jmas o scnucu cluj ol'lujtur. Bu bir ihtiya<;tor, bir gerekliliktir. Yetij tirici birlikleri Turkiye Cumhuriyeti'nin kurulu~ ilkesi clan "Muasor medenoyetler seviyesine ulajma" di.iji.incesinm Anadclu halkonon duyarl ol ogo ve c;aloskanlogoyla ve hatta dlinya medcniyetlcrinc 'i'k tutan BiRliGiMiZ oncu fikirleroyle buluiffiaso sonucu ortaya ~okan kurulujlardan biridir. Sivas tarihindc ilk kez, koyunculukla uijraian yeti~ti ri c il cri n tcspiti yapol mo ~ vc bu yeti~ti ri c il cre a it hayvan sayoso be li d~ nmis olup; birlik i.iyesi olonak i~in one siiri.ilen ~artlardan bon olan nayvanlaron a~olo olmaso jarto ile de tum yeto~torocol~re. hayvanlarona ajo yaptonnaso sagla nmo~tor. Bu da tcpluon saglogo a~ o sondan biiyi.ik bir hizmettir.2009 sayomo itibariyle mevcut i.iye sayo moz 3255 k i~i olup, bu uyelerimize ait 3&&.451 kti<;ukbai hayvan on a~olo c lmasoyla insan saj\logona bo.iyilk bir hizmel sunulrnu}tur. K ii~okbaj hayvanlara uygulanan kimliklendirme ijlemi ile hangi hayvanon kime a it oldugu, kimden alo nd o~o, kime satoldogo kontrcl alt onda tu t u lmu ~ cluyor. Ay roca birligimiz tarafondan kayot altona alonmamo}, kiipesi olmayan koyunlaron satojo yapolmadogondan, son or boigelerden ka~ak olarak getorilen, men*' bolonmeyen, hasta hayvanlaron sato~o cngellenmi~tir. FAALi YETLERiMi z Halk elinde kii ~u kbat nayvan oslaho projesi (Kangal Akkaraman lrlu ).. Bu projede olomize a it Kangai-Akkaraman.!'k.o koyun consono~ oslaho ve geli~torilonesi adona Kenya Selc;uk Unoversoteso Veteroncrlik Faku l t~s i tarafondan yapolan a ra~torma vc gelot torone faaloyetlerine destek o lunmu ~tur. Bu baglamda, 5 yol.sure ile yapo.la: cak clan prcjenin 4.senesindc, 33 i~letmedc prcje koordonatono bor tooteknist veleriner gozetiminde oslah (alolmalaro devam etmektedir. Koyun y e t i ~ li r i ciligi egitim projesi. Avrupa Birligi ve Tlirki yc Cumhuriyeti dcvleti tarafondan fon,mse edilen, devlet planlama tejkilatonon koord inasyonunda borligimiz tarafondan yoriitoien Kcyun Yeto~toriciligi Egiu.m ~rojesi, Havuz Beldcsinde 6 ay surcyle uygulanmo~tor. Bu sure o<;c rosinde uzman nocalar tarafondan Havuz Beldeso ve ~evre k<iy Jerden gelen 100 den fazla yct i ~ t i ri cim izc kcyun ye ti ~ t ir icil! g i konusunda haftada iki gun olmak tizere toplam 192 saat egotorn verilerek sonavlaro yapolmo~ ve bu siirenon sonunda da I 00 yeti~i r icimizcscrtifikalaro vcrilmi?tir. Birligimizin kuru lusunda beli rl ~d ijji. a~~ ac~~ ~ dogru l~ usu~d~ ilimizde hozla azalan kcyun vc ke~ o yeto~t or o c o log ono n esko vcl'lmlo gtinlerine donmesini sajjlayac,,k projeler llrctilmektedir. Kurulu~muzdan bu yana yetojtoricilerimizle yapugomoz isti~relerdcn elde clligimiz sorunlaro gidcnnek amacoyla hali hazorda yeni projelerle de hizmet veronek ama(lanmojtor. Ki mliklendirme (Kupeleme) Ca l o~ma l aro ilimiz tarihinde ilk kez koy koy dolajolmoj ve ge r~ek anlamda bir envantcr ~okarolmo~, koyun vc k~i yctijtiriciligi ile ugrajan yelo~tiricilerimil belirlenmo~ ve destekleonelerden faydalandorolmostor yol onda yapol;m sayomda 2927 uyemit c ait kcyun- ke~ i ye kope takolarak kayot altona alonmos ve 5 Tl / baj olan desteklemelcrclcn faydalandorolmo~tor yolonda yapolan kupeleme sorecinde ise rnerk~z il~e dahil tum il~elerim i zde yapolan tespotle 3255 iiyeonize aot k.oyun ve ke~ i ye kopc ta k o lm o~ ve llyclerioniz,9 TL. I b a ~ olan okonco desteklemeclen fayda l a ndor olon o ~ tor.

10 Mehmet KAVA Sivas I t T a rt m M il d il ril = Tarom sekt5ri.i, geli~m i $1 ik dlizeyleri ne olursa olsun ttim ulkelerin ekonomik hayat nda onemli bir role sahiptir. Tarom sektoru toplumun gtda ihtiyacm ka r~ d ayan beslenme odakh bir sektor olmas1111n yanmda g da i.iri.in ve hammaddelerini i.ilke sanayi sektorone kanalize eden, bu sayede isti hdam ve sektorel ihracat unsurlaro ile gayrisafi tilke hastlasma onemli karktlar saglayan gerek sanayi le~m i ~ ve gerekse sanayile$mekte olan toplumlar i(i n vazgec;;ilmez bir sekt5rdur. Bu unsurlarm en onemelilerinden biri de hayv<mcd k ve all sektorli olan ko~ukba$ hayvan yeti~tiri c i ligid i r. Genel olarak Avrupa memleketlerinde bir taraftan topraktan fazla ve kazan~ h Uri.in kaldtran entansifrarom sistemi, diger taraftan et stgm yet i ~ ti rici li ginin onem kazanmast koyunculukta birduraklama yaratml$111. O rnegin Almanya' da koyun say s htzla azalm $111. Buna kar$t hk Fransa'da kimi arozah, kire(li topraklarda koyunculuktan ba~ka tarun olanagt bulunmamast nedeniyle koyunculuk ekonomik degerinden fazla bir ~ey kaybetmemi~ti r. Fransa ve italya gibi Akdeniz i.ilkelerinde daha ~ok sot tipi koyunculugun geli~tig i, bag-bah(e rarun yapdan bolgelerinde bu tip koyunculugun ekonomik yap i(inde yer ald ii g5ri.i l mektedir. Balkan ulkelerinde de ay 111 ~ek ild e Meri nosc;;ulukt<m ziyade slit ve kuzu verimi Ozerincle daha ~o k durulmaktadtr. Bulgaristan'da Merinos koyunlarondan bile onemli miktarda slit sagtlmaktadtr. italya ve Fransa'da koyunculuk ~a h~ma larond a slit ve kuzu uret imi son Sllalarda yer ahr. Bulgaristan ve Yugoslavya'da ise bir yandan Merinos yeti$tiriciligine i)nem verilirken, diger yandan si.it ve dol verimi yoksek koyunlar da yet i ~t i rilmektedir. Tlirkiye'nin koyun varhgma bakt g m zda; koyun varhg gitti k ~e azalmaktadtr yt linda olan koyun varh S' 2006 ytltnda 'e du ~mu~to r. Hayvan ba~u1a verimde ise kayda deger bir artt$111 olmad g bilinmektedir. Olkesel b ir tslah program olmakstzm hayvan ba$ma d u~e n verimlerdc bir art olmast zaten beklenemez. Tlirkiyc'de yerli I ~ =-- -

11 koyunlann oslaho ile ilgili ozellikle unoversilcler ve ara~11 rona kurumlannda bir<;ok <;alo~ma yapo l mo~or. KoyunculukTOrkiye i<;in vazge<;ilmez bor hayvan sal Orelim koludur. TUrkiye gibi cografo yaponon boyok oranda daglok oldugu ve laromon buyllk oi(ode c k sl a n si f ko~ull a ra dayalo yapold ogo Olkelcrde koyunculuga a hcrnalif bulmak zorclur. Ozclli klc Orta Anadolo blilgesi ku ru tanmon yapoldogo, sulama olanakla ronon ko sollo oldugu bir bolgedir. TOrki ye'de yem bilkisi Oreliminin diger (olkelere gore maliyeli fazlad or. ili mizin de i~er i ~inde bulundugu Orta Anadolu bblgesi tipik karasal iklimin hokum sllrdugli bir bolge olup yollok yago~ miklan hem <;ok du~u k hem de duzensizdir. Bu sebcplcn blilge meralan genellikle <;ok zayof olup daha zoyade koyunlaron otlalllmasona uygundur. Bolge halkoo11n koyun eli ve siililne olan lalebi yukseklir. Bolgede urelilen koyun soionun buyok bir kosono (Ok sayoda mandora tarafondan inek sutilnun en az iki kalo liyatla loplanmaktador ve ozellikle kalilcli pcynir Oreliminde kullanolmaktador. Biz il 1anm mudli rlugi'l olarak ilimiz i<;in koyunculugun llneminin farkonda logo i<;erisinde ilimiz koyunculugunun geli~li ril mesi ne yc>nelik bir cok cal o ~ mayo vc bi r kosmo Olkemizde ilk t ~'$kiledcn projcyi hayata gc<;ird ik ve gec,:irmcyc dcvam ediyoruz. Bu calo~ma l ardan ~imcli sizlere kosaca bahsetmek isliyorum. Bu proje ve ~alo~alar; ilimoze ozgu bor deger olan Akkaraman orko Kangal topi koyun orkomozo korumak ve geli~tirme amacoyla uygulamaya koydugumuz, Akkaraman orlu Kangal tipi koyun ye t i~ t iricili gi projesi; Proje kapsamonda 18 yeli~liriciye koyun sa-yolarona glire 50 adel koo; ada yo kura usulu dagotolrno ~lor. Prnje ge ro;ekl~rn e orano% 100 o lmu~ t ur. Ham ladogoono.: bu proje bakanlogom11 1arafondan uygulamaya konulan Halk Elinde Ycrell rk laro n lslaho projcsinc csin kaynago olmu~ lu r. Projcnin gcli~t i ril crc k devam ettirilmesi amacoyla AB hibe fonlarondan yardomoyla proje revize edi lerek sunu l mu~l u r. SIVAS ll TARIM MUDURLUGU INTERNET ORTAMINDA t 7 4 I I ALO TARIM B Siiru Bakocoso Projesi; Ulkemizde bir ilk l~il eden Suril Bakoco~ o Projesi ilionizin suril bakocoso ihtiyacono ka~olamak vc suru bakocologono asol meslek haline getirmek amacoyla uygulamaya ko nulmu ~tu r. Bu kapsamda suro bakocolarona 15 gun sureyle egilim veri lerek egilimde ba~aro l o olan 31 suril bakocosona sertifi ka ve ri l on i ~ li r. Proje gcr(ck le~me orano % 100olmu$lur. Mera oslah ve amenaj mano projesi; il imiz hektar o;ayor-merj arali>i ile top! am arazi varlogomozon %42 sine kar$o lok gelcrek o;ayor mera alanlaromoz olkcmizde onemli bir yere sahiptir. Yapolan yanlo~ uygulamalarla nc yazok ki <;ayor mera varlogon11z gunden gune 1chlokelere maruz kalmaklador. Yapmo~ oldugumuz mera oslah ~alo~malaro ile bu lehlikcleri bertaraf ederek meralaromozon kalilesini ve alanono arttormaktayoz. Genet bot<;e kaynaklo mcra oslaho vc amenajmano projesi kapsamonda suni mcra lcsisi, mera oslah <;al o ~ma l aro ve oil alma kurslaro dozenlenmekledir. Mcra Alanlaro i ~in Sac imalattan Soval Yapomo P rojesi; ilimizde hayva n bcslcnmcsinde onemli bir rol oynayanmeralaroon ozon su kaynakla ronon elkin bir bio;imde ku llanom onon saglanmaso ve hayvancologon geli~li ri lmesi i<;in, yak l a~ o k 1500 adel so val yapolarak kliylerimizeclagotoldo. Ot Borsaso Projesi;il Tarom MOdurlugumiiz olarak halkomoz i<;in son derece onemli olan Sivas Tarom ve Korsal Kalkonma Stralejik Planlaro dogruhusunda bu projeyi hazorladok. i~1e bu prore ile haya1a g~irilen ve ulkemizde bir ilk t~kil eden Kaba Yern Ot Borsasoyla; itimizin hayvancolok polansiyclini artormak, daha ucuz besleme kaynago olan kaba yemden faydalanmak ve birim alandan daha fazla geli r elde etonek aonacoyla hububa1 urelion inden onomklln olan en yuksek oranda vazge(ip dckara dana fazla gelir ge1iren kaba yem Oreliminin arlorolonasono saglamayo amao;ladok. ilimizde; ot Urelcn ~i fto; il cr ilc ot almak isteycn vatanda$1aron bulusacaklaro, pazarlok yapacakla ro bi r borsa btolunmamaklaydo. Bu baglamda Sivas Ticaret Borsa~ bonyesinde faaliyet glisterecek olan Kaba Yem 01 Borsa~o sayesinde yonca, korunga, fig. ~yor olu vb. ol salmak isteyenlerin aloco, almak isteyenlerincle satoco bulmak konusuncla sokonto ya~madan, OrOnlerin hak cnigi degcr de alma ve sa1ma imkano aynca sitesini hazorlayarak borsayo dojilal onama la~ o do k.aynca uyguladogomoz yem bolkileri projesi ole 2007 yolonda uygun fiyala yem bilkisi 1ohumu leon in edilerek c;:itc;:ilerimize dajjololdo vc bu sayede ~i ond iye kadar hektar olan ekilis alanomoza ilave sadece 2007 yolonda hcktar c k i l i ~ yaptorolarak loplaoncla h e ktarekili~a l a noon o z oldu. Aynca 2008 yo lo nda il ionizdeki!loon kli <; Okba~ hayvanlara kulak kopcsi takolma i~ l emi lamamlanarak kayot altona ahnmo~tor Yukarda belirtligim ~ahsmalar gelecek yollarda da artarak devam edecek ve Sova~ hayvancohgo dahilinde ilimiz koyunculugu dah~ da geli~ektir.

12 Prof. Dr. Behi ~ COSKUN Se l ~u k Oniversitcsi Vctcrincr Faktiltesi Konya Tanm ve Ktly i ~ l eri Bakanlig1, Tan msal Ara~u rm ala r Genel MOdOriOgi.l (TAGCM), 2005 ydmda iki 1rkla ba~latlp daha sonra 12 ~rka ~ kartm l $ oldugu ttalk Elinde K U~Okba~ Hayvan lslah Projesi" Olkemitde ~u ana k~da r yapdan en kapsamli ve dogrudan koyun yc ti ~ t iricilcri ile birlikte yur\jtoicn bir projedir. Akkaraman, Morkaraman, Kayra, Karayaka, Anadolu Merinosu, Karacabey Merinosu, Hem~in, P~r l ak, ivesi, Ankara K~isi ve Kangal Akkaraman ~rklann kapsamaktad~r. Her bir proje booo dam zl k koyun ve 300 k~ olmak uzere toplam &300 koyun ile yurutulmektedir. Proje ~ok kritik bir zamanda ba$1alllm $llr. Akkaraman gibi koyun varlig m z n en t;ok buyuk bir bolumunu olu~uran 1rkta bile yogun melezleme bask s nedeniyle saf so ruler bulmak zorla}m'~" KIVIrCik ve SakiZ g1bi t;ok onemh gen kaynaklanm1z, yeterli buyokiukte saf suruler bulunamad gmdan t;ok stenmesme ka~11ik projeyedah l edilememi~lerd~r. Sahada yeti~tiricilerimizin kulaktan duyma metotl.ula kontrol>ut olarak yapllklan geli$i giizel mclezlcme t;ali~malan karmakan$ k. nc oldugu belli olmayan stirulerin ortaya t; kmasma ncdcn o l mu~tur. Tiirkiye'de koyun slah1 ile ilgih projelere incelendiginde, t;ojjunlukla yerh rklarnn121n do~ok verimli olduklan varsay1m1ndan hareket edikhgi ve bir ya da b~rkat; yabanc1 koyun 1rk1 ile melezleme yaparak s(lt, dol verimi, ve et verimi bak1m1ndan daha vcrimli bir ~rk gcli~ti rmeye yoneldikleri goroior. Bu t;ali$malar sonucunda Cumhuriyctin ilk y llarmda lckstil sanayisinin ihtiyat;lanm ka~1lamaya yonclik yap1lan melezlemelerde Anaclolu ve Karacabey Merinoslan gibi Gstlin ozellikli ~rkl ar ge li ~ ti rilm i~tir. Daha sonralan da Tahirova, Stinmez, Bafra, TOrkgeldi, Ac1payam gibi baz t iple r ge l i~t i ri l misti r. Hu tiplc yctistiriciler taraf1nda11 benim;enerek, baz boigelerde oncmli sayda.-a ulasn11slarclir. Yapdan bu ~al smala r Olke koyunculugumuz i ~in oncmli zengi nliklcrcl ir. Ancak, sahada benzer }Ckilde yap1lan kontrolsuz melezlemeler yerli hayvan Halk Elinde Koyun lslah1 Projeleri ve Kangal Koyunu

13 orklarunoz i~ i n t;ok onemli bir tehdit olu~turma ktad or. Yerl i orklanmozon Ustiln y6nlerini i:\n plana ~o ka rm aya yonelik ~a lo ~ma l ar ya GOk az sayodador ya da sllreklilik arz etmeyen kosa vadeli projelerdir. "Halk Elinde KG<;ii kba~ Hayvan lslaho Projesi" kapsamonda ~u ana kadar elcle edilen veriler o~ogonda, seleksiyon ve oslah <;alo~ma l an ile listi.in verimli hatlaron elde edilebilecegi yi:\nllnde i:\nemli variasyonlaron varl ogo gi:\zlenmi~ti r. Bu varyasyonlaro kullanarak kosa vadecle seleksiyon c;;alo ~malaro ile kosmi ilerlemeler yapmak mumkgndgr. Fakat oslah projeleri sureklilik, titiz c;;a lo ~ma, cicldi taki p isteyen <;a lo~ma l ardor. Bu nedenle kosa vadeli olarak takip edilen bilimsel projeler yerine ye ti ~ ti ricilerle birl ikte ve yet i ~ t i ric i I ere oslah <;a lo~malan ojjretilerek yapolan uzun vadeli c;;alo~mala r dan daha iyi sonuc;; alo nacago go rii ~Ondey i m. Yerl i orklaromozon oslaho ve kortonmaso, sadece on laron verim ozelliklerini artwnak a<;osondan degil ayno zamanda verimleri du ~Uk kalsa bile kalitesiz meralaron ve bitkisel uron lerin degerlendirilmesi, yeti~t i rild i k l eri <;evredeki olumsuzluklara k a r~o diren<;li olmalan ve ileride yapolabilecek mantoklo melezleme c;alo~ma l annda temel genetik materyal olarak degerlendirilmesi gibi gelecege y6nelik kaygolar it; in de gerekl idir. Proje lideri olarak gorev yaptogom " Kangal Akkaramanon on Halk Elinde lslaho projesi".,:er.,:evesinde oncelikle, Kangal Koyununun ozelliklerinin tespit ed ilonesi ile ilgili c;a lo~ma l ar ya polm o~lor. Projede ilk tespit ecli len rakamlar ile literallir verileri arasonda onemli farkloloklar goz lenm i ~ ti r. VOcut oi~o i eri, canto agorloklar, dol verimi, yapago ozellikleri vc verimleri ile sot verimlerinde literati.ir bilgilerle kan l a~ tor olamayacak kadar onemli farkloloklann oldugu gozlenm i~tir. Bu bulgular ve oslah c;a lo ~ma la ro ile ilgili diger bilgileri gek'cek sayolarda sizlere sunmak Ozere, Sivas Koyun Kec;;i Yet i~t i ri c il er Birligi tarafonclan yayonlanacak olan Uzunyayla isimli dergimize yaym hayatma ba~ l arken b a~a ro dileklerimi sunar, dcrginin ba~ta Sivasolmak Uzere ti.im Ulke koyunculuguna hayorlar getirmesini dilerim.

14 insanlaron ti.ikettigi si.iti.in nerecleyse tamamo ve etin % 50'si koyun, ke~i, so~or gibi ~ift l ik hayvanlarondan saglanmaktaclor. Koyun, k ~i, sogor gobi ot<;ul hayvanlar, diger ~iftlik hay vanlarona gore beslenme zincirinde insanlara rakip olmaksozon le<cih edolmcyen bitkisel kaynaklaro tiikete rek kaloteli hayvansal i.iriinlere donoitormektedirler. Bu orimlerin onemi ve pazar payo ulkemilde (Ok yuksek olup, insanlaron dengcli bcslcnmesinde <yok bto yok clcgcrc sahiptir. yoyor-mera gibi clogal kaynaklar hayvan yemleri i <;in en ucuz potansiyeldir ve di.inya i.izerincle uygu lanan Oreti m sistemlerinin temelini te$kil ederler. KOYUN YETiSTiRiCiLiGiNiN AVANTAJLARI 1-Koyun Orunleri: Koyunlardan eldc edilen yapago, lanolin, sot, et, deri, o<; organlar ve organik gubre gibo urunler dunya ticaretinde onemli yer tutar. Bu uronlerin miktar ve kalitesinin Jrtorolmaso, elde edilmesi ko lay oluj>, Orctim vc i$1enme tekniklcrinin gcli~ti ri l mesi de yatoroon olarak do ~Onll lcltiglinde clu ~i.ik maliyetlidir. 2-Ya$ama Alanlaro: Koyunlar yeryozonon btitun boigelerincleki iklim ve bitki llrt(isu kqiullaronda ya- Y.Do~.Dr. Esad Sami POLAT Scl~uk 0. Vctcriner Fak. Hayvan Besleme ve Beslenme H ast. Anabilim Dalo/Konya ~ayabil i rlc r. U lkcmizi n sahip oldugu cay or ve meralarda, tarom yapolan ve yapolamayan alanlaronda bile koyun yeti~toricili~i yapmak miimkundur. 3-Besin Zincirindeld Yerleri: Koyunlar beson maddesi olarak hemen her tur ve olgunluktaki bitki tiirlerinden {~itli agro-endustriyel atok maddelcr ve yan urunlere kadar hemen her kaynago clegerlendirebilirler. 4-0ron Olu~turabilmc Kabiliyctlcri: Oigcr hayvan torlerinin besin onacldcsi o larak yararlanamayacago organ ik macldeleri, kal iteli hayvansal protein ve Oriinlere doni.i? tllrorler. S-Meradan Yararlanma Kabiliyetleri: Koyunlar en avantajlo me<a hayvanodor. Anatomik ve fizyolojik yapolaro onlara c~otli ustunlukler vermi~tor. Bu yapo sayesinde ~yor ve meralardan (ok oyi yararlanor, bitki koklerindcn, yumrulardan, aga<; yaprak ve gtlvdelcrinc kadar her ~eyi yem olarak degerlendirirler. 6-Taromsal Orctime Katkolaro: Ko yunculuk vc tarunsalliretim beraber yapolcl ogoncla besin onaddesi cltino ~OmO, topragon zeng in le~tiril mesi, biiylece (evre ve kaymklaron kononmaso ve en uygun kullanomo yonlerinden geli~mi~ ve geli~me kte olan Olkeler i~ in yararlo bir Oretim?ekli ve i ~ koludur. 7-Aile Biit~csine ilave Katko: Koy lerdeki dar gelirli ailelerin koyun yeti$ti riciligi sayeslnde elde etti kleri Orilnlerle claha iyi beslenebilmeleri nin yano wa aile bot<;esine ek gelir saglayabi lmcleri mumkundlir. 8-Koyun Yeli~tiriciliiinin Ekolojik Yararlaro: Koyunlar <;evrenon ve ekolojik dengenin korunmaso ve yeniden tesisonde ~ derece yaralo hayvanlar olup, ormancologon geli$ tirilmesindc, aga( tohumlaronon e kilmesinde, gereksiz bitkilerin ve ya bani otlaron ortadan kaldoro!masoncia, orman yangonlaronon llnlenmesinde, su ve topraga k a ro ~<l n endostriyel ki rliligin lcmizlcnmcsinde, yaban hayalonon korunmasonda vc gcli j tirilmesinclc koyunlardan yararlanmak momkondor. Olkemizde ko yun yetijtoriciligi son yollarda maalesel hasar gbrmli~tur. Koyun sayoso a<almo~, bu ijten g~imini te<nin eden ins<jnlaron sosyal vc ekonomik durumlaro kotul~miitir. Yukaroda sayolan yararlarono vazg~ilmez ve baika turlu teonin edilemez olarak gordoguon(oz koyun yetii ti riciliginin oneminin yeniden anlajolmaya ba~ l an onason o memnuniyctlc kar~ o loyoruz. Koyun yeti~t i ri c il igi nin yeniden yaygonlajarak daha iyi seviyelere gelmesi i<:in dikkal edilonesi gereken konularo ()zel olarak a~ag od a sunmaktayoz.

15 KOYUN YETi$TiRiCiLiGi YENi OEN CELi$TiRiLiRKEN DiKKAT EDiLMESi CEREKEN KONULAR 1-Pianh Yeti ~t i ri cil ik : Koyun yeli~liric il igi en az 2 y1h kapsayabilccck planlamayla yaplld1gmda, maliyellerin do~mesi, elde edilen OrOn ve gelirlerdeki art1~1n yan1 s.ra, pjtar taleplerinin daha degerli llrunlcrle ve slirckli olarak kar~ 1 lanmas1, Kurban bayram1, tatil mcvsimi, ihracat gibi ozel pazar ko~ullar~nda daha yliksek gelir elde edilebilmesi mumklin olur. 2-Baklm ve Beslemenin Onemi: Koyunculugun 1emelinin meralardan yararlanmak oldugu unululmamahd~r. Mera ve.;ay~rla rd an azami yararlanmak ve bu dogal kaynaklann slirckliligini saglamak gcrcklidir. Blllgcye gore degi~mekle beraber, iht iya~ varsa mera 1slah1 ve yem bilkisi ye ti ~liriciligi yap1lmal1d.r. ilave besleme gerektiginde eksikligi duyulan besin m; ddelerinin saglanmasl ~klindcyap1lmahd~r. K~ kahml oncesi, gebeligin son dooemi, sui venmi, kuzu buyiitme, besi ve 1khme bagl1 kurakhk oonemle<inde farkh besleme rejimlerinin gerekliligi bilinmeli ve uygulanmal1d1r. Meralarm zay1l oldugu alanlarda, guneel tanmsal Urclim vc 1slah uygulamalarmu1 yardun1yla, bitki miktar ve kalitesi art.rdarak temelde mera hayvan1 olan koyunlardan en uygun verim d01eylerine ula}1lmas1 mumkon olur. 3-Genel ik (:ah}malar: Bolgede yaygm olarak yeti$1iriciligi yap1lan Kangal koyunu wk iyi verim ozelliklcnnc sa hip bir potansiyeldir. Hay vanlardan maksimum verim elde e d1lebihnes1 i.;in bu 1rkm 1slahma devam eunenin yan1 s.ra, saf siirlilerle yap1lan yeti~ l i ri c ili g i n korunarak devam cdi lme;i gereklidir. DamiZ IIk sc~ i mi yap11irkcn, se~imde uyulacak csaslar iyi belirlenmeli, aym cografo blllgelerde bile larkh iklim ve bitki Mllstl ko~ullann 1n ortaya c;1 k ab ild i~i goz OnOnde bulundurularak, (:evre ~Jrt lanna uyumlu, hastallklara dircnc;li, buyt1me h1z1, et, yapag1, sui verimleri yuksek olan yercl dam1zhklar tercih edilmelidir. Kan yak1nl1g1 sonucu ortaya t;1kab1lecek genet1k bozukluklan onlemek i('in, yeti$1iriciler arasmda darnllllk ciegi~imi yap11mal1d1r. 4-Surli yijnetimi ve barmaklar: SOrO yonetiminin prolesyonel olarak saglanmasl, hayvanlarm daha doga l ~art la rd a ya~ama l an, bakunlan vc beslenmcleri saglanmahd1r. Bannak ~a rtla n hayvan relah1n1 goz tinlinde bulundurarak daha iyi hale getirilmelidir. Meralardan daha iyi yararlanabilmek i<;in,.;obanllk i} kolunun guc;lcndirilmesi, c;oban hatalanmn onlenmesi ic;in egitimyapl~r~m gibi 6nle<nler ahnmalld~r. 5-Saghk tedbirleri: Koyunculukla ugra}an insanlan ve koyun surlilerinl salgm haslallklara ve ic; d 1 ~ parazillere kar$1 korumak amac1yla gerekli a~ 1 ve ilac; on uygulamalan mutlaka yap 1 lma ll d~r. Hastallklann ortaya <;lkmamasl vcya yayllmamasl ic;in tcknik deslekten mullaka yararlandmal1cllr. Bu konularda gerekli olabilecek on bilgilendirme egitim1 sag l anma lld~r. 6-Siiru guvenligi: Hayvan h1rs1ziiji1 vc yabani hayvanlara kar~1 koruma saglanmas1 ic;in tedbirler almmall, bu konuda diinyaca iinlii Sivas Kanga l kopeginin Os!iin ozelliklerincien ciaha iyi ymarlan11ma lld1r. 7-Risklere kar$1 ha21rl1kll olunmah: Kurakllk, sel, ag1r k 1 ~ ~art l an gibi bolgemizi olumsuz yonde elkileyecek olum;u~luk l ara kar$1, bannak ve yedek yem Moklanm12 haz~r bulundurulmalldlf. 8-0run kalitesi: Pa~ar }artlanna uygun, kaliteli ve surekli urlin elde cdebilmck i.;in planh yeti$1iricilik kurallanna uyuhnah, baklm-besleme-sagllk-damlzllk se.;imi konulannda 111 iz davramlmalldlf. 9-Urlin geli ~tirm e k : El s(it yapag1 gibi geleneksel Ori.inlerin yan1 ma, bunlardan clclc cdilen mamul maddeler; ehoi Ortlnlcri, Yapag1 ve yan Orlinlerin cldc cdilmcsi ve bunlarm dcgcrlcnclirilmesi, ycrcl ozcllikleri yans1tan C$yalar da lirelilerek pazarlanmalldlr. Pazarlama konusunda; iilke genehndeki hayvan pazarlanyla ve bors.1larla 1leti~im kurmak, ihracat imkanlanm ara$11fllarak, cldeedilen iininlcnn daha iyi degerlendirilmesi, pazarlanabihnesi i~in bolgedeki yet i ~ ti nci l erill ortak foyal politikas1 o l u~1um1alan gereklidir. Bolgeyi ve ()zelliklerini Olkcsel ve uluslararas1 alanda tanltici mahiycue reklam kampanyalan dllzcnlcnmcli, bolgede eko-turizm potansiyeli aklif hale gelirilmelidir. Ozet olarak, bolgede etkili ve yararll laahyellerini surdiiren Damllhk Koyun Ke<;i Yeli~liriciler Birligi'nin onde<ligindc Degerll so ruler elde tutulmah Saghk problemleri onlenmeli Bakun, besleme ve siirii yonetimi halalan onlenmeli Kahteli vesurekli,.;:esitliligi artln lml~ uri.in eldc cdilmcli Ekonomik analiz yapdmah Pazarlama it; in Orglitlenme ~ah~ma l anna h1z verilmeli, koyunculuk sektorono yeniclen canlanchnlarak daha kalanc;h hale getirilmelidir.

16 K PECi ve STiR i Ci Dr. Yusuf Ziya OGRAK Cumhuriyet On iversitesi Kanga l Ki:lpegi A r a~torma ve Yet i ~t irme Merkezi SiVAS Daha cok bir co ban ktippgi (ShPphprd dog) olarak amlan Kangal KtipeklPrinin, bir sfirfi koruma ktippgi (livestock Protection-Guardian dog) oldugunu ifadp PtmPk daha dogru olacakt1r. Cfinkfi daha gpni~ bir kavram ulan "cuban kiippkleri" icinde sfirfi gfidpn (HPrding Dog) kiippk 1rktan gibi ayn bir grup da bulunur ki bunlar CObamn PmirtPrinP giirp havlayarak, 1s1rarak Sfirfiyfi SPVk VP idarp edpbilirtpr. Suro koruma kiippktpri ise son dprpcp guctu iskplpt vp kas yap1lan ilp CObandan bag1ms1z hmkpt Pdmk, sfiriiniin uzak VP yakm PmniyPti icin hpr tfirtfi tphdidp kar~1 sava~mada ac1mas1z olabilirter Yet i ~ ti rild i gi evlerde ailenin bir ferdi gibi goruien, sad1k dostlarun1z kopeklerin atalaru11n, kurtlara (Canis Lupus) dayand1g1 bilinmektedir. En eski fosil kaynaklara gore evcil kopeklerin kullanum, y1l oncesi Bat1 Avrasya'ya u zan~rken, genetik (a li ~ma l ar ila yd ilncesi Dogu Asya'y i ~a ret etmektedir (5). Evcil kilpeklerin ilk yararlaruld1g1 alan muhtemel olarak suro koruma gorevidir. En eski kopek ~rklan arasmda gosterilen soro koruma kopeklerinin, Ortadogu veasya'dan koken ald1g1 do~onu im ekted i r (14). Hayvanollkta ozellikle de ki'1 <;U k ba~la r ir;in, meralarda so ruler halinde yaydarak yap1lan ekstansif yeti ~ ti rici li k, vazger;ilmez bir uygulamacllr. Ancak dunyan.n hemen her yerinde, r;e~itli vah~i hayvanlar bu suroiere zarar verebilmektecl irler. USDA(United Stales Department of Agriculture) 'n1n 1995 y1l1 verilerine gore, ABD'deki vah~i y~rt c d ann, hayvan suru lerine verdigi zararlar ydlik 100 milyon dol ann lizerinde olurken, koyun ve kuzu kay1plan, 520 bin ba~ 1 a~an oramyla ilk mada yer al m1 ~t1r (4). Vine ABD'de yap1lan a ra~tmna l ar, surtl koruma kopeklerinin bu kay1plan %60-70oramnda azaltt1g1m gostermektedir (3). Daha r;ok bir r;oban kopegi (Shepherd dog) olarak an1lan Kangal K6peklerinin, bir suru koruma ktipegi (Livestock Protection-Guardian dog) oldugunu ifade e1mek daha dogru olacakllr. <;unku daha geni~ bir kavram olan "<;:ob;m kopekleri" i<;:inde soro goden (Herding Dog) kopek ~rk l an gibi ayn bir grup da bulunur ki bunlar <;:obanm emirlerine gore havlayarak, 1marak suroyu sevk ve idare edebilirler. Suru koruma kopekleri ise son derece gur;lu iskelet ve kas yap1lan ile r;obandan baguns1z hareket ederek, surunlin uzak ve yak.n emniyeti ir;in herturio tehdide kar~ sava~mada acunasiz olabilirler (7). Turkiye'de ka~ tane ~oban ki:lpegi 1rk1 bulundugunu kesin olarak soylemek. yelerli bilimsel ~ali~ma l ar olmad gmdan bugon i ~in momkon olmasa da en azmdan Kangal, Akba~ ve Kars kopeklerinin ayn birer 1rk oldugu bir<;:ok '.

17 c;evreleree kabu I gormekte ve bu konuda yap 1 lrn 1 ~ baz1 ara~t 1 rrnalarca clesteklenrnektedir. Ancak baz1 u luslararasi o;:evreler. 40 y1h a~an bir suredir yanh~la n nda ISrar ederek, bir~ok 1rk1 bannd~rabi lecck boylesine buyuk bir eografya olan Turki ye'deki butun c;oban kopegi ~rk l ar1111 tek bir Irk olarak Anadolu (oban K6pegi" (Anatolian Shepherd Dog) ismiyle anmaya devam etmekte; ve ne yaz1k ki Olkemizdeki baz1 bilim aclarnlan bile bu yan h ~a clujebilmekteclirler. Bu kanna~a n1 n kesin o larak onlenebilmesi, ancak Kangallan n dunya k6pek federasyonuna (Federa tion Cynologique lntern<~tion<~le = FCI) kayll edilmesiyle son bu l acakt~r ki bu konuda Turkiye 2006 y1hnda kendi Kinoloji (kopek bilimleri) federasyonunu kurarak gerekl i b a~vu rusunu yapm 1 ~ ve u zun bir zaman gerektiren sore.; olumlu ~ek i lde i~ l emekted i r. KANGALLARIN GENEL OZELLiKLERi Kangallarm genel gorunlimune bak1ld1g1nda, bozdan a(.1k griye deg i ~en, orta uzunluktaki postla kaph vocut, iri ve kashdu. Mesaticephalic tip denilen orta uzunluktaki ba~, iri fakat vueut ile orant1hd1r. Burun, kulakl ar ve goz c;evresi siyah olan kafa, yuvarlaga yak1nd1r. Yandan bak1ld1gmda dikdmgen g6runiimli.i olan burun ve ag1z iri, kot ve gu(,io, burun deliklcri belirgindir. Orta buyliklukte olan kulaklar sark1 k, bal renginden kahverengiye degijen gozler, kafaya oranla kuc;tik ve oval ken, ne beyaz ne de g6zalt1 k ~rm121hk gostermez. Vucuda saglam ~ek i l d e baglanan boyun, kash, kahn ve orta uzunluktad1r. On k1s1mdan bakljda gen i ~ olan goglis, dirseklere uzanacak kadar derin, baeakl ar uzun ve kahn, penc;eler buytiktur. K1sa ve kiit olan t~rnak l ar beyaz, siyah ya da alaca renkte olabilir. Oaha ~ok arka ayak i ~ yanlannda, nadiren dlj yanlannda, hatta on ayaklarda da gorulebilen policlakti li (ijlevsel olmayan fazla parmak) 1rk ic;in zaruri olmad1g1 gibi, k6pekler ic;in Sl k1n11 yaratan unsurlard1r. Uzunlugu topuga kadar olan kuyruk, diger iri ~rk kopeklerde meveut olmayan bir ~ek i l d e kalc;a uzerine k1vrun gosterir ( l,il). Olduk<;a buyi.ik gi:irtinumu yan1nda Kanga l kopeklerinin, kafa ve bedenine ail OlyOmleri arasmda da mlikemmel bir uyum soz konusudur. Erkeklerinde em, clijilerinde em olan cidago (s1rt111 en yuksek noktas1) yliksekligi ile vucut uzunlugu (boyun a lt1 gi:igi.is noktas1 ile tuber ischi i aras1 mesal e) arasmdaki oran1 :1,2 olmahd1r ki bu yandan bakdd1gmcla kareye yak1n dikdortgen gorunumli verir. Vine gogus gen i ~ li g i (scapu la arkas1 gogi.is kafesini n en <;1k1nt1h noktalan aras1) ile gogus derinligi (Cidago ile sternum thasi mesafe) arasmdilki oran 1:1,5 olmal1d1r. Kafada ise yuz (goz a~1lannm bi rl e~ ti g i yerden burun ueuna kadarki mesafe) i le baj uzunlugu (crista occipitalis ile burun ucu aras1 mesafel aras1ndaki oran 1 :2,'1-2,5'dir (8). Kangah Kangal yapan belki de en onemli ozellik, onlann hertlirl li tehclide k ar~ 1 gosterdigi yi.iksek duzeydeki eesaretleridir. Ytizy1llardan beri sliri.i koruma amac1yla yeti~tiri l en Kangallar, ortalama 300 ba~ h k bir koyun surusi.inu en az iki erkek bir d i~i ilemukemmel koruyabilirler. Bu i~ i yaparken. \-Obandan bag1ms1z hareket ederek zaman zaman soroden uzak l a~ 1 p, gozetleme yapabilecekleri yuksek bir yercle yatarlar 0). Tlirkiye'cle bu suruleri daha c;ok kurtlar tehdit ederken, baz1 ulkelerde kurtlarla birlikte, dag aslan1 (cougar), gri Kuzey Amerika ay1s1 (grizzly bear), <;aka I gibi bliyuk ylrtlcllan da sayabiliriz ki Kangallann bunlarla da ba~ edebildigi bildiri l mektedir (15). Oldukc;a iri vucutlanna ragmen bir kurdu yakalayacak kadar h1zh ve (.evik olan Kangallar, kuwetli onsezileri sayesinde sahiplerine k a r~ 1 sad1k ve sevgi clolu iken, yabanciiara karjl mesafeli durup, sebepsiz yere sald~rmaz l ar(8). Kangallar da diger kopekler gibi mevsime bagh monoostrik hayvanlar olclugundan, d i ~ il eri y1lm belli bir mevsiminde 5-13 ay arayla klzgm hk gosterirken, erkeklerde spermatogenesis butlin y1l boyunca devam eder. 6 ya~mdan sonra azalma olsa da d i ~ i l erde menapoz gilrtilmeden Oreme siiri.ip gider. Dogumlar ydln herhangi bir mevsimi olabilse de yap1lan ara~t1m1 ala r, daha ~o k ilkbahar mevsimincle yogu n l a~t 1!j1111 (%52) gosterirken, yavru yajama gi.iclini.in en yliksek oldugu mevsim yaz, en du~i.ik olarak da sonbahar mevsimi bildirilmekteclir (6). Yak l a~1k dokuz haftal1k gebelik suresiyle Kangallar, her biri 500 gr eivannda, ortalama 7 yavru dogururlar. ilk iki haftagozleri kapah olan yavrular, yinede analarm1n memesini kolayea bularak ortalama bir buc;uk ay emerler( 1 ). KANGAL Y ETi~T i R i CiLiGi Achm bir Orta Anadolu ~e h ri olan Sivas'111 Kangal ilc;esinden alan bu kopeklerin, bu ile kom~u olan Kayseri, Yozgat, Tokat, Erzincan vemalatya gibi illerde de iyi orneklerini gormek mlimkundlir. Ba~ta istanbul olmak lizere Turkiye'nin bi r~ok bolgelerine de sal Kangallann gotliri.ilerek yeti~t i rildigi ~;:oru lm ekted ir. Ancak Kangallann Istanbul hatta

18 ABO, Avrupa ve daha bi r~o k ulkeye gotlirulmesi, onlaron kokenlerinin Sivas-Kangal'a dayand ogo ger~eg i ni degi*tirmeye<:ektir (13). Kangal kopeklerinin dogal ya~on alano olan Sivas ve yakon ~evres incl e, yuzyol lara clayanan yeti~ti ri c i ligi hep ku ~ukb a~ hayvan suruierinin varlogon da ger~ek l e~m i~tir. Bugun bu boige deki gerek hayvan sayosonon azalonaso gerekse g~le r, kopek varlogono da onemli o i ~O d e aza l tmo~tor. Hatta ba zo koylerde ku~likba~ slirusli kalona do go ndan, koyun tek bliyu k ba~ slirli suyle Kangallaro n yay oldokl aro da gozlenmektedir. Ancak bu durum, KMga llaro yok olma tehdidine gotlirmeye<:ektir. <;:unko onlar SO y ol onceki gibi saclece orta Anaclolu' cla degil, bugun Turkiye'nin dort bir yanonda ve bir~ok ulkede ya~ama k tadorlar. Ancak bu yeni yurtlaronon ~ogu nd a, ayro lmaz pa r~a l aro ku~ok ba~ suroierinden ziyade, fabrika ve villa bah~ele ri nde bek~il ik gorevini Ostlendikleri de ayro bi r ge r~ekti r. Kangallaron, sliru koruma aonaco d o~onda kullanolmak uzere, ~i fl l ik ortam onda ilk ye t i~ t iri lme l e rin e, veteri ner hekim Tuggeneral Orhan bnci.il pa~a n o n le~vi kl eriyle, Geonlik Askeri Vet. Ok. vc Egt. Mrk. Komu tanlogo bonyesinde 1975'te b a~lan mo~tor. 1980'1erin sonunda, Tarom i ~ l etme l eri Gen. Md.'ne ait Uta~ Ciflliginde, donemin Sivas valisi LOtfi Tuncel'in giri*imiyle Kanga l il~esinde, 1993 sonbaharonda da Sel~uk Oniversitesi Veteriner fakul tesinde benzer foreti m birimleri O l u~turulomo ~ tu r(2). Takip eden yollar da, gerek a ra~ t orona ve orko koruma ama~ lo yla bazo veteriner fakoite. lerinde, gerekse, kangi! l yavrulannon ticari olarak sat o ~ ona yonelik O zel i~ l etme l erku rula ge lmi ~ tir. ideal ortamlaro olan koylerde ge leneksel olarak ye ti ~t irilen Kangal laron, gerekli saglok uygulamalaro ile besleme tekniklerine gore Oretil. medikleri gorfoiorken, i ~le tm ele rd e genell ikle bu hizmetler daha dozen li verilmektedir. Koy tipi uretimde kopekler daha ~ok arpa unu bula onacondan yapolan "yal" ile beslenir ken her hangi bir a*onon yapoldogono goronek de nadirdir. Kangallaron top lu olarak yet ist irildigi bu H.ir i ~ l et melerde, yap1lan ara~tt rmala ra gore, slirekli kapalo tutulonaya baglo ciddi dol verimi dli~u~le ri gorlilurken, bto ralarda Oretilen bir yavrunun i ~ l et oneye maliyetinin de 363 TL oldugu bildirilmektedir. (6, 16). Kioni c;evrelerce, Kangallaron do gal ortaonondan s;okaro ldoklaronda o zelliklerini kaybettigi hatta ya~aya onadoklaro belirtilonektedir. Oysa son yolda, 1980'1erden sonra da artan bir ivmeyle, Kangallar dun yanon bi r~ok bolgesine goti.irulerek ba*aroyla yelis li ril on i~ ve asli gorev. lerini mlikemmel yapabildikleri goz lenm i ~ tir. TUrk ~o ban kopekleri nin, bir arkeolog olan Prof. Rodney S. Young tarafondan ilk kez ABD'ye gollirulmeleri 1950'1erde uzanor. Cok sayoda Amerikan askeri de TOr kiye'deki gorevlerinden donu~ l erin de beraberlerinde bu kopeklerinden gotlorurler. 1968'de ABD'Ii deniz Tegmen Robert Bal lard ulkesine do nu~u nd e uzun tuylli ve benekli bir erkekle, kahverengi bir d i ~ i kopegi yanonda goturerek ba~ l attogo yanlo*o, kopeklerinin yavrularo no sattogo ki~ i lerle 1970'de kuracago Anaclolu <;:o ban Kopegi Kullibu (Anatolian Shepherd Dog Club of America) ile p ek i ~t iri r(is). Dogru yapol anma olan Kangal Kopegi Kullibfonun (Kangal Dog Club o f America) ku rulonaso, David ve Judy Nelson'laron ~aba laro y l a ancak 1989'da ger~ekl e~i r ve 2002'ye gelindiginde 280 kayotlo Kangal ile yine de Amerika i ~ i n ku~uk sayolabilecek bir orga nizasyon sekillenmi$lir (10) 'da yapolan bir a ra~ tormada ABD' deki yoban kopekleri i~ ind e Kangal ve Akba~lardan olu~n Turk <;:oban Kopekleri %1 S'lik bir oranla u~on eli sorada yeralm o ~la rdor (4). Turkiye'de bir arkeolog olarak ~a lo sa n Dr. Charmian Steele. "Gazi'" ve "Saba hat" ismini verdigi yavrula ro 1965'te ingiltere'yc goturerek oradaki ilk Kangal neslini b a~la tm o~tor. Dr. Steele ile konu ~an bir Turk ~o banon, kopegine " Karaba~" demesiyle ba~ l ayan yanlo$ anlama, i ngiltere'deki Kangallaro n " Karabash" o larak an dmalanna neden olur. 1965'te kun.olan Anadolu Ka raba~ Kopegi Kulubu (Anatolian Karabash Dog Club= AKDC), 1968'de ingiliz Kopek Kulubu'ne (English Kennel Club) kayot edilir. Bundan daha vahim olano, 1970 ve 1980'1erde Natalka Czartoryska tarafondan Turkiye'den gotiirulen ~o k ~~i t l i kopeklerin Anadolu <;:oban Kopegi (Ana tolian Shepherd Dog) olarak tek bir ork gibi anolmaso ve 1983'de bu isim

19 le kurulan kullip (Anatolian Shepherd Dog Club) vas1tas1yla bunlan n ABO, Avustralya. Fransa ve iskandinav Olkelerine ihrac;: edilrneleridir. ingiltere'deki bu iki yapdanmaya ragmen, y1llan arasmda bu kulliplere kay1lh 1268 kopegin 980'inin (%71) Kangal kopegi o lma- 51, oni:uniizdeki y1llarda Kangallan n Dlinya K6pek Federasyonunca tanmmas1y la kendi k imlik leri yle amlmalan a~ 1 smda n sevindiricid ir (12). Bir Afrika lilkesi o lan Namibya'daki kli~ii kba~ hayvan siiriilerine verdigi zararlardan dolay1 ~ i ta l an n, ye ti ~ ti riciler tarahndan 61diiriilmelerinin 6nlenmesi amac1yla 1994 y1lrnda ba~ l atlla n bir proje kapsam rnda, Kangallar buradaki ~i ftl i k l ere dag1- t1l n11~ l ". Yapdan bir ~ah~mada, koyun ve k e~ i Jerden olu~an k ii~likb a~ hayvan suriilerine ~i ta l an n ve diger y 1r11Cdan n verdigi kay1plar, kullanllan Kangal Kopekleri ile %76 oranrnda aza l t d ab il mi~; kendilerine Kangal verilen ~ i ft~ il erin %88'i kopeklerin koruma gorevlerini iy i veya miikemmel olarak yapt1 klaru11 belirtmi $1erd ir (11 ). SONUc;: Tlirkiye'de ve dunyada her gun arlan Kanga lseverlere ragmen, binlerce yd 1n lirlin(i bu genetik hazinenin ozellikle bilimsel s;a h ~mala rda daha fazla ele ahnmaya ve halk elincleki yeti~tiri c il igin i n daha b i lin~ l i ve kay1th olarak yurutlilmesine ihti ya<; o ldugu a<;1kt1r. iri g<lvdesi, gucii ve cesaretinden dolay1 Kangallann, gerek saf gerekse baz1 agresif kopek ~rkl anyla mclezlenerek dovu~ierde kullandmalan, ahnacak yasal ve em niyet tedbirleriyle onlenmelid ir. Ay- 111 zamanda Tiirkiye'nin bir kliiwr varl1g1 da o lan bu k6peklerin, Kilhilr Bakanhg ile Olkedeki hayvanc1hk faaliyellerini planlay1p ylirolen Tarun Bakanhg1'nm, bu hususla s;ahsmalan olan Universiteler ve akademisyenlerle organize olarak, birlikte hareket etmeleri yararh o lacakt.r. Elbelle bugline kadar yap1hn1s guzel islerde gi.iz ard1 edilemez. Ancak mevcut durum yur1dl$1 ile k yasland 1gmcla, daha yapdacak ~ok ~ey i n oldugunu gormek hi ~te zor degi lclir. K A y N A K c A 1. Alasoy, F. ve Kant., 0. (20051 Tllrk <;oban Kopegi Kangal. Medisan Yaymevi. Ankara 2. <;:etin, 0. ve Tepeli, C. (1996): Turkiye'de Turk <;oban Kopegi Yetijtiriciligi. International Symposium on Turkish Shepherd Dogs. 23 Oct t 996 Konya 3. Coopinger, R., Coppinger, L. and Harned, M. (1996): The Importance of Dogs in Guording The Flock in The USA. International Symposium on Turkish Shepherd Dogs. 23 Oct 1996 Konya 4. Green,).$. and Woodruff, R.A. (1996): Livestock Guardian Dogs and Predation Management: 19 Years of Effort by The U.S. Department of t\griculture. lnternalional Symposium on Turkish Shepherd Dogs. 23 Oct Konya 5. Jensen, P. (2007): The Behavioural Biology of Dogs, CAB International. Cromwell Press, Oxfordshire, UK. 6. Ograk. Y.Z. (20051: Sivas $artlanndaki Kangal Kopegi YavrulaMda Oogum Mevsiminin Ya$ama GGcO Ozerine Etkisi. II U luslararas1 Kangal KOpegi Scmpozyumu. 8 Temmuz 2005 Alacahan, Sivas. 7. Ozcan, M. (20031: Olinya <;oban kopek lrklan kinde Kangal Kope~i nin Veri ve Onemi.l. U luslararas1 Kangal Kopegi Sempozyumu. 11 Temmuz 2003 Kangal Sivas 8. Ozcan, M., Ydmaz: A. ve Ograk, Y.Z. (2005): Kangal kopegi Irk Standard1. II Uluslararas Kangal KOf>e8i Sempozyumu. 8 Temmuz 2005 Alacahan, Sivas 9. KaygiSIZ, F. ve Ograk, Y.Z. (2008): Cost and Productivity Analysis for Puppy Production in Kangal Race Dog Protuction CamJ)onies in Sivas. ). of Animal and Vet. Advences 7( Kocher, $. (2003): Slewordship of The Kangal Dog Breed: Problems and Progress. I. Uluslararas1 Kangal Ko1:>eili Sempozyumu. '1'1 Temmuz 2003, Kangal Sivas 11. Marker, L. l. (20051: Evaluating The Effectivness of Livestock Guarding Dogs As a Method ot Conflict Resolution. II. U luslararas1 Kangal KOpegi Sempozyumu. 8 Temmuz 2005 Alacahan, Sivas. 12. Mellor, M. (20041 The Kangal Dog In U.K. Panel: Ounyada Kangal Kopegi. 9 Temmuz 2004 Kangal Sivas 13. Nelson, D.O. (I 9961: A General Classification of The Native Dogs of Turkey. International Symposium on Turkish Shepherd Dogs. 23 Oct. 199& Konya 14. Sims, D. E. and Dawydiak, 0. (1990): Livestock Protection Dogs; Selection, Care and Training. O tr. Publication Centreville 15. Taylor, T. ( 1996): Breeding Turkish Shepherd Dogs in The U.S. International Symposium on Turkish Shepherd Dogs. 23 Oct Konya. 16. Tepell i. C. (20051 Farkh Bannduma $artlannda YctiSiirilcn Turk Coban Kopeklerinde Dol Verimi Ozellikleri. II. Uluslararas1 Kangal Kopegi Sempozyurnu. 8 Temmuz 2005, Alacahan Sivas.

20 Hayrettin Ko~ Ziraat YOksek MUheodisi (ZOOICkl) istj Ko~Katom 1 A~ 1111 mevsiminde k1zg1nlo k (ko~sak) gosteren koyunun ko~ ile t;:iftle$1irilmesi o lay1na ko<;: kat1m1 ya da 3$1111 denir. Ko<;: kat 1m zamanonm tespit edilmesinde bi.ilgenin ozelligi ve pazar durumu dikk3te 3l1nor. Bolgenin ozelligi dikkatc alo nd1gonda ilimizde ko~ katom1non sonbah3rd3 yap1lmas1 en iyi sonucu vermekte ve genelde de bu tarzda hareket edilmektedir. Koyun yeti~ti ri cilig i n d e serbest a~1111, s1n1f a~ ve elde a~u11 olmak Ozere lit; a$1111 yontemi vardor. Serbest a~ 1m Bu yontemde yeteri say1da ko~ ana si.iroye sal1nor. K1zg1nlok gilsteren koyunlar, herhangi bir koo;: aras1ndan a~ ol or. Her kot;:un a$t1g1 koyun say1s1 da degi$iktir. Ko<;:lardan biri onder duruma ge~er ve daha ~ok koyun 3$1113 $ s3hip olur. D iger ko,13r onder k~un 3~am3clog1 koyunla.-13 ' i ftle~i r l er. Sm 1fa$1m1 Bu yontemde koyunl3r vucut yap1lan ve verim duzeylerine gore S1n1flara ayn l or. S1noflarda goruien aksaklog1 dozeltilecek nitelikte yeter say1da ko\, a~ zaonanonda soroye borak1lor. Bu, bir o;:e~ i t dozeltme ve bir o;:e~i t 1slah o;:ifl l e~ ti r111esid i r. Bu yonte111de kuzulann babas1 a<;:1k o larak belli degildir. Eldea~ 1111 Elde a$ 1111, koo;: ve koyunlann onceden saptanan ilkeler l$1g1nda, koyunlarda k1zg1n log1n gi:izle111lenmesiyle bir araya getirilerek 'iftle~t i r ilmes i dir. Bu yontemde, koo;: kat11111 bajlamad3n a~1111 listelcri duzenlenir.listelcrde ajll11 yapacak ko\lann ve koyunlann numaralan vardor. Bir bajka deyij le elde ajllnda hangi numaralo koyunun hangi nu111aralo ko<;la o;:if11e$ti rilecegi kat 111dan once belirlenmektedir. Bu $ekilde k1zg1nlo k gosteren koyun silrilden aynlor ve a$ 111 listelerine bakolarak ona ayn 1111$ koo;:la o;:i ftle$mesi saglan or. Ko\ k3t1m1na h3zorl1k Yetijliric i a<;1sondan ko~ kat n bajansl teonelde; ( 1) Gebe kal111a oranonm yiiksek o l111asona, {2) Koo;: kat 1111 zaonan1n k1sa sormesine baglodor.