Fikret ALINCAK 1 Uğur ABAKAY 2 FERDİ ve TAKIM SPORLARIYLA UĞRAŞAN BİREYLERİN STRESE KARŞI KOYABİLME DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRMASI

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 16, Eylül 2015, s Fikret ALINCAK 1 Uğur ABAKAY 2 FERDİ ve TAKIM SPORLARIYLA UĞRAŞAN BİREYLERİN STRESE KARŞI KOYABİLME DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRMASI Özet Bu çalışma, sporcu performansında etkileri olduğu düşünülen stres düzeylerinin ferdi ve takım sporlarıyla uğraşan bireylerde bazı değişkenler açısından farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Araştırmada Şahin ve Durak (1995) tarafından Türkçeye uyarlama çalışması yapılan Stresle Başa Çıkma Stratejileri Ölçeği (STBÖ) kullanılmıştır. Çalışmanın materyalini, sezonu içerisinde, Gaziantep ilindeki spor kulüplerinde faaliyet gösteren toplam 360 sporcu oluşturmuştur. Verilerin analizinde SPSS 16.0 programı kullanılmıştır. Çalışma sonucunda; iyimser yaklaşım ve sosyal destek arama yaklaşımında takım sporlarıyla uğraşan bireylerin ferdi sporculara oranla daha yüksek puanlar elde ettikleri, kendine güvensiz yaklaşım ve boyun eğici/çaresiz yaklaşımda ferdi sporlarla uğraşan bireylerin takım sporcularından daha yüksek puanlar elde ettikleri tespit edilmiştir. Çalışma grubundaki tüm sporcuların kendine güvenli yaklaşım alt boyutunda yüksek puanlar aldıkları görülmüştür. Cinsiyet değişkeni açısından, erkeklerin kadınlara göre olaylara yaklaşım ve iyimser bakma, sorunları daha sakin ve gerçekçi bir biçimde değerlendirme eğilimi gösterdikleri, problemin önemi ve çözüm seçeneklerini değerlendirmede aktif ve mantıklı çaba gösterdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Stres, Sporu, Spor A COMPARISON of STRESS MANAGEMENT LEVELS of INDIVIDUALS PLAYING TEAM SPORTS and DOING INDIVIDUAL SPORTS Abstract This study was carried out to determine whether individuals involved in individual and team sports differ in terms of some of the variables account for the stress level 1 Öğr. Gör., Gaziantep Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor ABD., alincakfikretgmail.com 2 Yrd. Doç. Dr., Gaziantep Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor ABD., uabakay@gmail.com

2 Fikret Alıncak - Uğur Abakay 334 thought to have an affect on the performance of sportsmen. Scale of Coping With Stress Strategies adopted to Turkish by Şahin and Durak (1995) was used. The material of the study was composed of 360 sportsmen team sports in Gaziantep province during SPSS 16.0 was used for data analysis. As a result of the study, while it has been determined that team sportsmen get higher scores than personal sportsmen in terms of optimistic and the seeking social support approach, personal sportsmen get higher scores than team sportsmen according to unassured and submissive/hopelessness approaches. In addition, as a result of the study it has been found that all sportsmen in the study group get high scores in sub-dimension of self-confident approach. It was also found that, in terms of gender variable males show more active and rational efforts to consider the importance and the solution options of the problem, also males tend to be calmer and more realistic for consideration and more optimistic than females against the events. Key Words: Stress, Team Sports, Individual Sports GİRİŞ Günümüzün en önemli sorunlarından biri olan stres ve stresin günlük yaşam içerisindeki etkileri bireyler üzerinde ciddi sıkıntılara yol açmakta ve bu rahatsız edici, baskıcı durumdan insanlarımız kurtulmak istemektedir. Sebepleri ve sonuçları kişiden kişiye değişmekle birlikte stres konusunda yapılan araştırmalar bu rahatsız edici duruma belirli bir açıklık getirmeye çalışmakta ve stresin olumsuz sonuçlarına karşı tedavi edici yöntemler geliştirmektedirler. Bireylerin stres altında gösterdikleri tepkiler, zihinsel, davranışsal ve fiziksel olarak gruplara ayrılabilir. Zihinsel tepkiler; kendini eleştirme, konsantrasyon ve karar verme zorluğu, unutkanlık, kaygı, gerginlik, huzursuzluk, korku, utanma ve başarısızlığa odaklanma şeklinde kendini gösterir. Davranışsal tepkiler; tırnak yeme, kekeleme ya da benzeri konuşma güçlükleri, ağlama, sinirlilik, dişleri sıkma, iştah artması ya da azalmasıdır. Fiziksel ve fizyolojik tepkiler ise kaslarda gerginlik, ellerin terlemesi, baş ağrısı, sırt ya da boyun problemleri, sık hastalanma, yorgunluk hissi, hızlı nefes alma, çarpıntı, titreme, ülser, gastrit gibi tepkilerdir (Kuru, 2000:59). Güçlükler ve yoğun baskılı ortam içinde gerçekleşen spor eylemleri bireyin kişiliğini biçimlendirerek, onun daha çok acıya katlanır, daha dirençli, hırslı özelliklere sahip olmasında etkili olacağı değerlendirilmektedir (Selçuk, 1997:72). Spor bilimindeki gelişmeye paralel olarak, spora özgü kişilik araştırmalarıyla ilgili çalışmalarda artmıştır. Kişilik araştırmalarının amacı, kişiyi, kendi tipik eğilimleri açısından tanımlamak ve tahmini mümkün olacak şekilde nitelendirmektir (İkizler ve Karagözoğlu, 1997:93). Bir sporcuda ve takımda müsabakada en yüksek performansın gösterilmesi ve sürdürülebilir olması amaçlanır. Yüksek performans bir fiziksel süreç olmakla birlikte, doğru bir yönlendirme ve uygun bir psikolojik hazırlık içermektedir. Bu görevlerin de büyük oranla antrenörlere düştüğü yadsınamaz bir gerçektir. Modern spor anlayışı, ister takım sporu olsun isterse bireysel spor, tüm branşlarda antrenörün istediğini oynamak ve yapmak üzerine inşa edilmiştir (Abakay, 2010:1). Bu bakımdan antrenörlerin sporcu üzerinde oluşabilecek baskıları azaltma yollarını bulması gerekmektedir. Spor etkinliklerine katılan bireyler, belirli bir seviyeye gelmeyi veya performanslarını bir önceki performanslarının üzerine çıkarma istek ve hedefi içerisinde olurlar. Bireylerin bu süreç içerisinde amaçlarına ulaşmaya yönelik farklı davranışlar sergiledikleri görülür. Bu

3 335 ve Sporlarıyla Uğraşan Bireylerin Strese Karşı Koyabilme Düzeylerinin Karşılaştırması davranışlar fiziksel ve psikolojik özellikler şeklinde kendini gösterir. Birey doğuştan gelen yetenekleri ve sonradan öğrendiği davranışları doğrultusunda uygun çalışma programlarıyla fiziksel durumunu geliştirebilir. Diğer yandan mevcut fiziksel performansının en üst düzeye çıkarılabilmesinde etkili olan psikolojik durumlarının da unutulmaması gerekir. Bunların başında da sporcunun stres yaratan faktörlerden uzak tutulması gelmektedir (Abakay, 2010:1). Yapmış olduğumuz bu çalışmada, bireysel ve takım sporlarıyla uğraşan bireylerin üzerinde oluşan stres düzeyini ve sebeplerini belirleyerek, spor alanında görev yapan antrenör, yönetici ve sporculara yol göstermek amacı ile aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. ve takım sporcularının stresle başa çıkma stratejilerinde; Yöntem 1.Branş kategorisi açısından farklılık var mıdır? 2.Cinsiyet değişkeni açısından farklılık var mıdır? 3.Yaş değişkeni açısından farklılık var mıdır? Bu araştırma, sporcuların stresle başa çıkma stratejilerinin ele alındığı betimsel bir araştırmadır. Çalışmanın örneklemini, sezonu içerisinde, Gaziantep ilindeki spor kulüplerinde bireysel ve takım sporlarında faaliyet gösteren sporcular oluşturmuştur. Gaziantep Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürlüğü web sayfasında belirtilen verilerine göre Gaziantep ilinde yılı döneminde toplam 5841 faal sporcu bulunmaktadır. Bu araştırmada % 95 güvenirlik ve ±5 sapma miktarı kabul edilerek örneklem büyüklüğü hesaplanmıştır. Örnekleme girecek sporcu sayısının (örneklem büyüklüğünün) belirlenmesinde aşağıdaki formül kullanılmıştır(erkuş, 2005:23). n= N t 2 pq / d 2 (N-1) + t 2 pq, buna göre çalışma grubunda yer alan 360 (226 erkek, 94 kadın) sporcunun evreni temsil edeceği düşünülmüştür. Araştırmada kullanılan ölçek Folkman ve Lazarus tarafından geliştirilen Ways of Coping Inventory orijinal isimli ölçeğin Türkiye toplumuna uyarlama çalışması Şahin ve Durak (1995:56) tarafından yapılmıştır. Likert tipindeki Stresle Başa Çıkma Stratejileri Ölçeği (STBÖ) 0-3 arasında derecelendirilerek (0=%0, 1=%30, 2=%70, 3=%100) alt ölçeklerden ayrı ayrı puanlar elde edilmektedir. Ölçeğin puanlanmasında 1.ve 9. maddeler tersine puanlanmaktadır. Şahin ve Durak, STBÖ ölçeğinin güvenirlik çalışmalarında beş faktör oluştuğunu (Kendine Güvenli Yaklaşım, Kendine Güvensiz Yaklaşım, İyimser Yaklaşım, Boyun Eğici /Çaresiz Yaklaşım, Sosyal Destek Arama Yaklaşımı), bu faktörlerin Cronbach Alpha katsayılarının.47 ile.80 arasında değiştiğini belirlemişlerdir. Araştırmada kullanılan ölçek ve bilgi toplama formu çalışma örneklemin de yer alan sporculara bizzat araştırmacı tarafından antrenman sonrasında/öncesinde veya kulüplerin toplantıları sırasında, ilgili kulübün yönetimi ve antrenörün izni alınarak uygulanmıştır. Uygulamaya başlamadan önce sporculara araştırmanın amacı, önemi anlatılarak ölçek hakkında bilgi verilmiştir. Formların yaklaşık 30 dakika içerisinde doldurulduğu gözlemlenmiştir. İstatistiksel analizler, SPSS 16.0 programından yararlanılarak, ikili gruplar için İndependet t-testi, çoklu gruplar için One-Way ANOVA, anlamlı farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için Tukey testi yapılmıştır. Tabloların değerlendirilmesinde küçük değerler 0.05 anlamlılık seviyesine göre değerlendirilmiştir.

4 Fikret Alıncak - Uğur Abakay 336 Bulgular Tablo 1. Branş Kategörisine Göre STBÖ Alt Boyutlarından Alınan Puanların Karşılaştırması Alt Boyutlar Kategori N Ort. SS t p Kendine Güvenli Yaklaşım Kendine Güvensiz Yaklaşım İyimser Yaklaşım Boyun Eğici / Çaresiz Yaklaşım Sosyal Destek Arama Yaklaşımı Tablo 1 de STBÖ ölçeği alt boyutlarından alınan puanların branş kategorisi değişkeni açısından farklılıkları verilmektedir. Branş kategorisi değişkeni açısından ölçeğin dört alt boyutunda anlamlı farklılıklara rastlanmıştır. Buna göre, Kendine güvensiz yaklaşım ve Boyun eğici/çaresiz yaklaşım alt boyutunda ferdi sporlarla uğraşan bireyler lehine anlamlı farklılık tespit edilmiştir (p<0.05). İyimser yaklaşım ve sosyal destek arama yaklaşımı alt boyutunda takım sporlarıyla uğraşan bireyler lehine anlamlı farklılık tespit edilmiştir (p<0.05). Tablo 2. Cinsiyet Değişkenine Göre STBÖ Alt Boyutlarından Alınan Puanların Karşılaştırması Alt Boyutlar Cinsiyet N Ort. SS t p Kendine Güvenli Yaklaşım Kendine Güvensiz Yaklaşım İyimser Yaklaşım Boyun Eğici / Çaresiz Yaklaşım Sosyal Destek Arama Yaklaşımı Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın

5 337 ve Sporlarıyla Uğraşan Bireylerin Strese Karşı Koyabilme Düzeylerinin Karşılaştırması Tablo 2 de araştırma grubunun STBÖ ölçeği alt boyutlarından alınan puanların cinsiyet değişkeni açısından farklılıkları verilmektedir. Buna göre, ferdi sporcularda cinsiyet değişkeni açısından iyimser yaklaşım alt boyutunda erkekler lehine anlamlı farklılığa rastlanmıştır (t=2.717, p<0.05). sporcularında cinsiyet değişkeni açısından kendine güvenli yaklaşım alt boyutunda erkekler lehine anlamlı farklılığa rastlanmıştır (t=2.674, p<0.05). Tablo 3. Yaş Değişkenine Göre STBÖ Alt Boyutlarından Alınan Puanların Karşılaştırması Alt Boyutlar Kategori KT SD KO f p Fark Kendine Güvenli Yaklaşım Kendine Güvensiz Yaklaşım İyimser Yaklaşım Boyun Eğici / Çaresiz Yaklaşım Sosyal Destek Arama Yaklaşımı Gruplar Arası Grup İçi Toplam Gruplar Arası Grup İçi Toplam Gruplar Arası Grup İçi Toplam Gruplar Arası Grup İçi Toplam Gruplar Arası Grup İçi Toplam Gruplar Arası Grup İçi Toplam Gruplar Arası Grup İçi Toplam Gruplar Arası Grup İçi Toplam Gruplar Arası Grup İçi Toplam Gruplar Arası Grup İçi Toplam grup yaş, 2.grup yaş, 3.grup yaş, 4.grup 27 yaş ve üzeri Tablo 3 de araştrıma grubunun STBÖ ölçeği alt boyutlarından aldıkları puanların yaş değişkeni açısından farklılıkları ve Tukey HSD testi sonuncunda farklılığın hangi gruplar arasında olduğu verilmektedir

6 Fikret Alıncak - Uğur Abakay 338 sporcularda yaş değişkeni açısından kendine güvensiz yaklaşım alt boyutunda anlamlı farklılığa rastlanmıştır (F =3.359, p<0.05). 3. grubun kendine güvensiz yaklaşım puanlarının 1. ve 2.gruptan daha yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. İyimser yaklaşım alt boyutunda anlamlı farklılığa rastlanmıştır (F =7.758, p<0.05). 1. ve 2.grubun iyimser yaklaşım puanlarının 3.gruptan daha yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Boğun eğici/çaresiz yaklaşım alt boyutunda anlamlı farklılığa rastlanmıştır (F =, p<0.05). 1. ve 3.grubun boyun eğici/çaresiz yaklaşım puanlarının 2.gruptan daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. sporcularında yaş değişkeni açısından iyimser yaklaşım alt boyutunda anlamlı farklılığa rastlanmıştır (F =4.946, p<0.05). 3.grubun iyimser yaklaşım puanlarının 1. ve 2.grupta olanlara göre daha yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Sosyal destek arama yaklaşımı alt boyutunda anlamlı farklılığa rastlanmıştır (F =7.645, p<0.05). 3.grubun sosyal destek arama yaklaşımı puanlarının diğer gruplardan daha yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Tartışma ve Sonuç Bu bölümde; araştırma grubunun stresle başa çıkma stratejileri ölçeğinin alt boyutlarından aldıkların puanların ferdi ve takım sporcularının branş kategorisi, yaş ve cinsiyet gibi değişkenler açısından istatistiksel olarak anlamlılık saptanan sonuçlara ilişkin bulgular tartışılmıştır. Branş kategorisi değişkeni açısından ölçeğin dört alt boyutunda da anlamlı farklılıklara rastlanmıştır. Kendine güvensiz yaklaşım ve boyun eğici/çaresiz yaklaşım alt boyutunda ferdi sporlarla uğraşan bireyler lehine, iyimser yaklaşım ve sosyal destek arama yaklaşımı alt boyutunda takım sporlarıyla uğraşan bireyler lehine farklılığa rastlanmıştır. Kendine güvenli yaklaşım alt boyutunda anlamlı farklılık olmamasına rağmen her iki grubunda ortalamalarının yüksek olduğu görülmüştür. sporcuların problemi çözmekten ziyade, kendini suçlama, kendini güçsüz bulma, sorun kaynağı olarak kendini görme ve kaderci bir yaklaşımla kendini çaresiz hissederek çözümü farklı boyutlarda aradıkları söylenebilir. Bu da ferdi sporcuların takım sporcularına oranla stresle başa çıkmada kaçınma eğilimli olduklarını göstermektedir. İlgili alan çalışmalarında ferdi sporlarla uğraşan bireylerin kaçınma stratejilerini daha fazla kullandıkları yönünde sonuçlar bulunmaktadır (Arsan, 2007:116, Park, 2000:64). sporcularının ise, iyimser yaklaşım ve sosyal destek arama yaklaşımı alt boyutlarında ferdi sporculara oranla yüksek puanlar elde ettikleri görülmektedir. Burada takım sporcularının stres olaylarına karşı daha hoşgörülü, iyimser ve sorunları daha sakin ve gerçekçi bir biçimde değerlendirip, sorunlarını bir başkası ile paylaşarak çözüm için başkalarından yardım istediklerini söyleyebiliriz. sporcuları müsabaka esnasında karşılaştıkları stres faktörlerine karşı koyabilmede takım arkadaşlarından destek bulabileceklerini bilmektedirler. Bu bakımdan sosyal destek arama yaklaşımında takım sporcularının ferdi sporculara göre daha yüksek puanlar elde etmesi manidardır. Arsan (2007:117) da çalışmasında takım sporcularının aktif başa çıkma stratejilerini daha fazla tercih ettiklerini belirtmiştir. Özbekçi (1989:74) farklı spor dallarında yapmıs olduğu araştırmada, atletizm sporcularının basketbol ve voleybolculara göre müsabaka ortamı stresini daha yoğun yaşadıkları sonucuna ulaşmıştır.

7 339 ve Sporlarıyla Uğraşan Bireylerin Strese Karşı Koyabilme Düzeylerinin Karşılaştırması Kendine güvenli yaklaşım alt boyutunda hem ferdi sporcuların hem de takım sporcularının ortalamalarının yüksek olduğu tespit edilmiştir. Buradan hareketle sporcuların problemin önemini ve çözüm seçeneklerini değerlendirerek, çözümde temkinli ve planlı olarak, durumu değiştirmeye yönelik aktif, mantıklı ve bilinçli çaba gösterdikleri söylenebilir. Şenduran (2006:114) yapmış olduğu çalışmasında sporcu öğrencilerin kendine güvenen yaklaşım alt boyutunda sporcu olmayan öğrencilerden daha yüksek puanlar elde etmiştir. Bu bulgu çalışmamızla paralellik arz etmektedir. Bireysel sporcular, yarışmanın her aşamasında tüm sorumluluğu tek basına üstlenmektedir. Bu nedenle yarışmada başarı elde edebilmesi bilişsel ve fiziksel çabada göstereceği performansa bağlıdır. sporcuları ise bilişsel ve fiziksel çabasındaki artırmayı diğer oyunculara karşı olan sorumluluğu nedeniyle daha fazla kullanılıyor olabilir. Bu da takım sporlarında bilişsel ve fiziksel çaba harcamanın daha fazla kullanılmasını sağlıyor olabilir. Çalışmamızda, ferdi sporcularda cinsiyet değişkeni açısından sadece iyimser yaklaşım alt boyutunda erkekler lehine anlamlı farklılığa rastlanmıştır. sporcularında kendine güvenli yaklaşım alt boyutunda erkekler lehine anlamlı farklılık bulunmuştur. Sporcu erkeklerin, kadınlara göre olaylara yaklaşım ve iyimser bakma, sorunları daha sakin ve gerçekçi bir biçimde değerlendirme eğilimi gösterdikleri, problemin önemi ve çözüm seçeneklerini değerlendirmede, aktif ve mantıklı çaba gösterdikleri söylenebilir. Çalışmamızda diğer boyutlarda bir farklılığa rastlanamamıştır. Ancak genel olarak stresle başa çıkma ortalamalarının sporcu kadın ve erkeklerde yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ptacek ve diğ. (1992:774) kadın ve erkeklerin farklı basa çıkma stratejileri kullanmaya eğilimli olduğunu belirtmişlerdir. Erkeklerin problem odaklı stratejiler kullandıklarını, kadınların ise sosyal destek aramaya eğilimli olduklarını ve duygu odaklı başa çıkma stratejilerini daha çok kullandıklarını bulmuştur. Hammermeister ve Burton (2004:149) kadın ve erkeklerin stresli durumları benzer şekilde değerlendirdiklerini bulmuştur. Buna rağmen, kadın sporcular sosyal destek aramayı, hoşa gitmeyen duyguları ifade etmeyi, olumlu yeniden değerlendirmeyi ve ayrılmayı daha fazla kullanmaktadır. Crocker ve Graham (1995:328), Kolt ve diğ. (1995:1141) problem odaklı başa çıkma stratejilerinin kullanımında cinsiyet farkı olmadığını bulmuştur. Ancak her iki çalışma da kadın sporcuların sosyal destek arama gibi duygu odaklı başa çıkma stratejilerini erkek sporculara göre daha fazla kullandığını bulmuştur. Sosyalleşme kuramı, cinsiyet rollerinin ve rol beklentilerinin kadın ve erkeklerin farklı şekillerde davranmalarına yol açtığını belirtmektedir (Ptacek ve diğ. 1992:751). Buna bağlı olarak kadınlar ve erkekler stresle farklı biçimlerde başa çıkmaktadır. Sosyalleşme kuramına göre sosyalleşme sürecinde kadınlar erkeklere göre etkili başa çıkma özellikleriyle daha az donatılmaktadır. Bu kurama göre kadınlar duygularını daha açık bir şekilde ifade etmekte ve daha pasif bir şekilde hareket etmektedir. Bunun yanında erkekler olaylara daha aktif, problem odaklı ve etkili bir şekilde yaklaşmaktadır (Folkman ve diğ. 1986:573). Stresle basa çıkmadaki cinsiyet farkı erkekler ve kadınların sosyal rolleri ile de açıklanabilmektedir. Sosyal roller toplum geliştikçe değişebilmektedir. Böylece sosyalleşme kuramı cinsiyet rollerinin durumlara ve sosyal rollere göre belirleneceğini ileri sürerken, rol

8 Fikret Alıncak - Uğur Abakay 340 çatışması kuramı ise bireyler aynı sosyal rollere sahip olduğu zaman, başa çıkma stratejilerinin kullanımındaki cinsiyet farkının yok olduğunu belirtmektedir (Goyen ve Anshel 1998:471). Çalışmamızda cinsiyete göre farklılığın ferdi sporcularda ve takım sporcularında sadece bir alt boyutta çıkması rol çatışma kuramı ile açıklanabilir. Çalışma grubumuzun spor yapan kadınlardan olması, spor yapan kadınların sporun doğası gereği bazı erkeksi kişilik özelliklerine sahip olmaları gerektiğinden, kadınların rol karmaşası yaşadığı söylenebilir. Bu bakımdan farklılığın sadece kendine güvenli yaklaşım ve iyimser yaklaşım boyutunda çıkması spor ortamında gerekli olan rollerin erkek ve kadınlarda benzerlik göstermesinden kaynaklanabilir. Yapılan çalışmalarda stresle başa çıkma stratejilerinde erkek ve kadınların benzer özellikler gösterdiği ve aralarında farklılık olmadığı, sporcuların stresle başa çıkma düzeylerinin yüksek olduğu yönünde sonuçlar bulunmuştur (Anshel ve diğ. 1998:375, Bebetsos ve Antoniou 2003:1294, Lopez ve diğ. 2001:463, Pensgaard ve diğ. 1999:248). Yaş değişkeni açısından yaş grubu lehine olumlu ve olumsuz bir takım farklılıklara rastlanmıştır. Ancak grubun yaş artışına veya azalmasına yönelik anlamlı sonuçlar bulunamamıştır. Alanda konu ile ilgili çalışmalarda da yaş değişkeni açısından anlamlı farklılıklar bulunamadığı görülmüştür (Arseven ve Güven, 1992:150, Kolt ve diğ. 1995:1144, Özbekçi, 1989:74, Tuncel, 2000:229). Bu bakımdan sporcularda strese karşı koyabilme stratejileri ve yaş değişkeni arasında bir ilişki görülmediği sonucu çıkarılabilir. Sonuç olarak; takım sporcuları ile ferdi sporcuların strese karşı koyabilme düzeylerini tespit etmek amacıyla yapmış olduğumuz bu çalışmada, beş boyuttan oluşan stresle başa çıkma stratejileri ölçeğinin dört alt boyutunda, branş kategorisi açısından anlamlı farklılıklara rastlanmıştır. sporlarıyla uğraşan bireylerin iyimser yaklaşım ve sosyal destek arama yaklaşımında ferdi sporculara oranla (strese karşı koyabilmede daha başarılı oldukları, ferdi sporlarla uğraşan bireylerin kendine güvensiz yaklaşım ve boyun eğici/çaresiz yaklaşım alt boyutunda takım sporcularından (daha başarılı oldukları tespit edilmiştir. ( ve takım sporlarıyla uğraşan sporcuların kendine güvenli yaklaşımlarda başarılı oldukları belirlenmiştir.) Cinsiyet değişkeni açısından, erkeklerin kadınlara göre olaylara yaklaşım ve iyimser bakma, sorunları daha sakin ve gerçekçi bir biçimde değerlendirme eğilimi gösterdikleri, problemin önemi ve çözüm seçeneklerini değerlendirmede de, aktif ve mantıklı çaba gösterdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Öneriler sporlarla uğraşan bireylere yarışma esnasında antrenör veya yöneticiler tarafından destekleyici telkinlerin sıklıkla yapılması önemlidir. Antrenman veya müsabaka dönemlerinde ferdi sporcuların kendine güvenlerinin arttırılmasına yönelik bir takım psikolojik faaliyetlerde bulunulabilir. Genel olarak sporcuların stres düzeylerini minimuma çekmenin sportif performansta olumlu etki yapacağı söylenebilir. Bu bakımdan antrenör ve yöneticilerin sporcuda stres oluşturabilecek unsurları ortadan kaldırmaya yönelik önlemler almaları gereklidir. Kadın sporcuların strese karşı koyabilmelerinde özellikle soyal destek almaları sağlanabilir. sporlarında stres faktörlerinin etkisini azaltmak için, sporcuların müsabaka ve antrenman saatleri dışında birlikte zaman geçirecekleri sosyal faaliyetler ile sporcuların

9 341 ve Sporlarıyla Uğraşan Bireylerin Strese Karşı Koyabilme Düzeylerinin Karşılaştırması birbirlerini daha iyi tanımaları ve takım içi arkadaşlık ilişkilerinin daha yoğun yaşanması sağlanmalıdır. Sporcuların performansında etkili olan stresörlerin olumlu ve olumsuz yönleri tespit edilerek performans arttırmada kullanılabilir. Hiç kaygı yaşamayan sporcularda oluşacak rehavetin performansa olumsuz etkisi olacağı düşüncesinden hareketle sporcuların belirli düzeyde olumlu kaygı yaşamaları sağlanmalıdır. Sporculara stresle etkili başa çıkma stratejilerinin kazandıracak ferdi ve grup halinde alan uzmanı tarafından psikolojik danışma hizmeti verilmelidir. Çalışmada incelediğimiz değişkenler dışında müsabaka ve antrenman performansına etki edebilecek farklı değişkenler açısından çeşitli çalışmalar yapılabilir. KAYNAKLAR ABAKAY, U. (2010). Futbolcu-Antrenör İletişiminin Farklı Statüdeki Futbolcuların Başarı Motivasyonu İle İlişkisi. Doktora Tezi Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. ANSHEL, M.H. PORTER, A. QUEK, J.J. (1998) Coping with acute stress in sport as a function of gender: An exploratory study. Journal of Sport Behavior. 21: ARSAN, N. (2007) Türkiye de sporcuların stresle başa çıkma davranışlarının belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. ARSEVEN, A. GÜVEN, Ö. (1992, Kasım). Sporcuların Müsabaka Ortamındaki Anksiyete Düzeyleri, Spor Bilimleri II. Ulusal Kongresi Bildirileri, Ankara Üniversitesi, Ankara. BEBETSOS, E. ANTONİOU, P. (2003). Psychological Skills of Greek Badminton Athletes. Perceptual and Motor Skills,; 97: CROCKER, P.R.E. GRAHAM, T.R. (1995). Coping by competitive athletes with performance stress: gender differences and relationships with affect. The Sport Psychologist, 9: ERKUŞ, A. (2005). Bilimsel Araştırma Sarmalı. 1.Baskı, Ankara: Seçkin Yayınları. FOLKMAN, S. LAZARUS, R.S. GRUEN, R.J. DELONGİS, A. (1986). Apraisal Coping, Health Status and Psychological Symptoms. Journal of Personality and Social Psychology, 50(3): GOYEN, M.J. ANSHEL, M.H. (1998). Sources of acute competitive stress and use of coping strategies as a function of age and gender. Journal of Applied Developmental Psychology, 19:

10 Fikret Alıncak - Uğur Abakay 342 HAMMERMEİSTER, J. BURTON, D. (2004). Gender differences in coping with endurance sports: Are men from Mars and women from Venus, Journal of Applied Sport Psychology, 27: İKİZLER, C. KARAGÖZOĞLU, C. (1997). Sporda Başarının Psikolojisi. 3. Baskı, Alfa Basım Yayım, İstanbul. KOLT, G.S. KİRKBY, R.J. LİNDNER, H. (1995). Coping processes in competitive gymnasts: Gender differences. Perceptual and Motor Skills, 81: KURU, E. (2000). Sporda Psikoloji. 1.Baskı, Fakültesi Basım Evi. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim LOPEZ, F.G. MAURİCİO, A.M. GORMLEY, B. SİMKO, T. BERGER, E. (2001). Adult attachment orientations and college student distress: The mediating role of problem coping styles. Journal of Counseling and Development, 79, ÖZBEKÇİ, F. (1989). Farklı Spor dallarında Yaşanan Müsabaka Stres Düzeylerinin Araştırılması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. PARK, J.K. (2000). Coping strategies used by Korean national athletes. The Sport Psychologist, 14(1): PENSGAARD, A.M. ROBERTS, G.C. URSİN, H. (1999). Motivational factors and coping strategies of Norwegian Paralympic and Olympic winter sport athletes. Adapted Research Activity Quarterly, 16(3): PTACEK, J.T. SMİTH, R.E. ZANAS, J. (1992). Gender, appraisal, and coping: A longitudinal analysis. Journal of Personality, 60(4): SELÇUK, E. (1997). Ankara Polis Akademisi Öğrencilerinin Bazı Kişilik ve Davranış Özellikleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. ŞAHİN, N. DURAK, A. (1995). Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeğinin Üniversite Öğrencileri için Uyarlanması. Türk Psikoloji Dergisi, Ankara, 10(34): ŞENDURAN, F. (2006). Askeri liselerde sporcu öğrenciler ile sporcu olmayan öğrencilerin problem çözebilme, strese karşı koyabilme, uyum becerilerive başarı düzeyleri. Yayılanmamış Doktora Tezi Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. TUNCEL, Z. (2000). Futbolcuların Stres Düzeyleri ve Basa çıkma Stratejileri, Hacettepe Üniversitesi Spor Bilimleri Dergisi, Bildiri Yayınları, 2: 229.

11 343 ve Sporlarıyla Uğraşan Bireylerin Strese Karşı Koyabilme Düzeylerinin Karşılaştırması A Comparıson of Stress Management Levels of Indıvıduals Playıng Team Sports and Doıng Indıvıdual Sports Introduction Stress is one of the most important problems in modern world. Daily life effects of stress cause serious troubles on individuals, and the people want to get rid of from this disturbing, oppressive situation. Although it varies from person to person in terms of causes and consequences, conducted studies about stress try to clarify this disturbing situation and develop therapeutic methods against the negative consequences of stress. In this study we aimed to guide to the sportsmen, coaches and managers by determining the stress, stress level and reasons of individuals both involved in individual and team sports, putting out the differences between the groups in terms of branch, age and gender variables. Method This is a descriptive research discussed the levels of coping with stress of the sportsmen. The material of the study was composed sportsmen involved in individual and team sports in Gaziantep province during For the data collection, Ways of Coping Inventory, developed by Folkman and Lazarus and adapted to the Turkish Community by Şahin and Durak (1995) was used (18). SPSS 16.0 (Statistical Package for Social Sciences) was used for statistical analyses. Independent Samples t-test was used for paired groups and variance analysis (One-Way ANOVA) was used for multiple groups, in addition to determine the significant difference between the groups Tukey HSD test was performed. The tables evaluated according to 0.05 significancy level. Findings Significant differences were found in the four sub-dimensions of the scale in terms of branch category. According to this, while significant difference was found on behalf of the individuals involved in personal sports in unassured and submissive/hopelessness subdimensions (P<0.05), in optimistic approach and seeking social support approach subdimensions, significant difference was found on behalf of the individuals involved in team sports. In personal sportsmen, significant difference was found on behalf of males in optimistic approach sub-dimension in terms of gender variable (t=2.717, p<0.05). In team sportsmen, significant difference was detected on behalf of males in self-esteem sub-dimension in terms of gender variable (t=2.674, p<0.05). Statistically significant difference was found in personal sportsmen in terms of age variable in unassured approach sub-dimension (F =3.359, p<0.05). It has been determined that the unassured approach score of the 3 rd group was higher than the 1 st and 2 nd groups. Statistically significant difference was determined at optimistic approach sub-dimension (F 2-151=7.758, p<0.05). It has been found that the optimistic approach scores of the 1 st and 2 nd group were higher than the 3 rd group. Significant difference was found at submissive/hopelessness approach sub-dimension (F =, p<0.05). It has been determined that the

12 Fikret Alıncak - Uğur Abakay 344 submissive/hopelessness approach sub-dimension scores of the 1 st and 3 rd group were higher than the 2 nd group. Significant difference was found in optimistic approach sub-dimension in team sportsmen according to age variable (F =4.946, p<0.05). It has been determined that the optimistic approach sub-dimension score of the 3 rd group was higher than 1 st and 2 nd groups. Statistically significant difference was found in seeking social support sub-dimension (F 3-162=7.645, p<0.05). It has been found that the seeking social support score of the 3 rd group was higher than the other groups. Dıscussıon and Conclusıon It may be said that, personal sportsmen looking for the solution in different dimensions as self-blame, self-discovery powerless, seeing himself as the source of the problem and feeling helpless with a fatalistic approach rather than solving problem. This situation show that compared with the team sportsmen, personal sportsmen are tending to escape from coping with stress. There are findings at the previous studies about this subject that individuals involved in personal sports more frequently use avoidance strategies (2, 14). Compared with personal sportsmen, it is seen that team sportsmen get higher scores in optimistic approach and seeking social support approach sub-dimensions. In this respect it can be said that team sportsmen are more tolerant, optimistic to the stress and also they consider the problems more calm and realistically, they share the problems and want help from others for solution of the problems. That s why it has been determined that the mean score of both personal and team sportsmen are higher in the self-confident sub-dimension, it may be said that, sportsmen consider the importance and solution alternatives of the problem, they are wary and planned, show active, rational and conscious effort for changing the current situation. Personal sportsmen undertake the full responsibility for each stage of the competition. Therefore, getting achievement in a competition depend on the performance in cognitive and physical effort. Team sportsmen may use more frequently the increasing of the performance of the cognitive and physical efforts due to their responsibilities to the other sportsmen. This may be providing greater use of cognitive and physical efforts in team sports. As a result of the study statistically significant difference was determined on behalf of males in optimistic approach sub-dimension in terms of gender variable in personal sportsmen. Team sportsmen have shown significant differences on behalf of male in self-confident approach sub-dimension. It may be said that males show more active and rational efforts to consider the importance and the solution options of the problem, also males tend to be calmer and more realistic for consideration and more optimistic than females against the events. Some studies about this subject found that males and females have similar characteristics in coping with stress strategies and the level of the coping with stress of the sportsmen are higher (1, 4, 12, 15). Some positive and negative differences were found in terms of age variable on behalf of age groups. However no significant results were found depend on the increase and decrease of the age.

13 345 ve Sporlarıyla Uğraşan Bireylerin Strese Karşı Koyabilme Düzeylerinin Karşılaştırması Consequently; as a result of this study aimed to determine the levels of the coping with stress of personal and team sportsmen, significant differences were found in four subdimensions of the Scale of Coping with Stress Strategies which have 5 sub-dimensions in terms of branch category.