S LV KÜLTÜREL UYGULAMALARIN TEKN K ESASLARI

Transkript

1 T.C. ORMAN VE SU LER BAKANLI I ORMAN GENEL MÜDÜRLÜ Ü S LV KÜLTÜR DA RES BA KANLI I S LV KÜLTÜREL UYGULAMALARIN TEKN K ESASLARI TEBL NO: 298 BÜTÜN TE K LATA OCAK 2014

2 2

3 3

4 S LV KÜLTÜREL ÇALI MALAR LE L K L GEÇM TE HAZIRLANAN ve YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILMI TEBL TAM M VE TAL MATLAR Tebli No: 177-A Ormanlar n Gençle tirilmesine mar ve Islah na ve Bak m na Ait Silvikültürel Esaslar Tebli No: 177-A/Ek A Tebli in (Ek.5) Bak m Dispozisyonunun De i ikli i Tebli No: 177-A/Ek.1-3 S kl k Bak m Planlanmas Tebli No: 177-A/Ek.2 Suni Gençle tirme Gerekçe Raporu Tebli No: 177-A/Ek.3 Silvikültür Planlar n n Düzenlenmesi ve zlenmesi Esaslar Tebli No: 177-A/Ek.3-1 Silvikültür Planlar n n Revizesi Tebli No: 177-A/Ek.4 Enerji Orman Sahalar nda Me e Tohumu Ekimi ve Me e Fidan Dikim Esaslar ile Sürgün Seyreltmenin Prensipleri Tebli No: 177-A/Ek.5 Kar k Ormanlarda Do al Gençle tirmenin Silvikültürel Planlamas Esaslar Tebli No: 177-A/Ek.6 K z lçam Do al Gençle tirme Yöntemleri ve Bak mlar Tebli No: 177-A/Ek.7 Ana A aç Türlerimizde Özel Gençle tirme Sürelerinin Uzat lmas De er Art na Gidilmesi Tamim No: 3291 Gençle tirme Uygulamalar Hk. Tamim No: 3291-Tk-1 Tamim No: 3371 Gençle tirme Uygulamalar Gençle tirme Alanlar n n Korunmas. Tamim No: 4025 A açland rma, Erozyon Kontrolü, Mera Islah ve Silvikültür Çal malar Uygulama zleme Cetvelleri Tanzim Esaslar Tamim No: 4450 Gençle tirme Uygulamalar nda Dikkat Edilecek Hususlar Tamim No: 4922 Genç Me cerelerde Bak m Patikalar n n Aç lmas Tamim No:5010 Ard ç Ormanlar m z Tamim No: 4910 Sedir Ormanlar n n yile tirilmesi, letilmesi, Do al Yay l S n rlar çindeki Alanlar n Optimal Düzeye Ç kar lmas Tamim No: 4125-Ek-1 Fidan Dikim Aral k Mesafeleri Tamim No: 3569 Gençle tirme Sahalar n n Korunmas Tamim No: 6369 ne Yaprakl Türlerde Odun Kalitesinin Artt r lmas na Yönelik Budama K lavuzu Tamim No: 6273 Orman Fonksiyonlar, Fonksiyonel Alanlar n Belirlenmesinde Kullan lacak Kriterler ve Uygulanacak Silvikültürel lkeler Tamim No: 6389 Do al Denge çin B rak lacak A açlar Tamim No: 5051 Kay nda Koruya Tahvil Çal malar Tamim No: 6165 F st kçam nda Bak m ve Budama K lavuzu Tebli No: 291 Ormanlar m zda Uygulanacak Silvikültürel Esas ve lkeler 4

5 Ç NDEK LER G R GENÇLE T RME Gençle tirme Çal malar nda Genel Esaslar Ayn Ya l Koru Ormanlar nda Gençle tirme Tabii Gençle tirme Tabii Gençle tirme Esaslar Tabii Gençle tirme Metotlar Haz rlama ve Tohumlama Kesimleri I k ve Bo altma Kesimleri Tabii Gençle tirme Çal malar nda Ba ar n n Tespiti Suni Gençle tirme Suni Gençle tirme Uygulamalar nda Göz Önünde Bulundurulacak Prensipler Suni Gençle tirme Tekni i Arazi Haz rl Ölçü ve Aplikasyon Örtü Temizli i Ölü Örtü Temizli i Diri Örtü Temizli i Makineli Diri Örtü Temizli i çi ile Diri Örtü Temizli i Toprak leme Makineli Toprak leme Paletli Traktörle (Dozerle) Toprak leme Lastik Tekerlekli Traktörle Toprak leme Ekskavatörle Toprak leme çi ile Toprak leme Devaml Teras Hâlinde Toprak leme Kesik Teras Hâlinde Toprak leme Ocak eklinde Toprak leme Dikim/Ekim Dikim Dikimde Dikkat Edilecek Hususlar Dikim Metotlar Plantuvar Dikimi Çukur Dikimi Çukurda Kenar Dikimi Adi Çukur Dikimi Ekim Suni Gençle tirme Çal malar nda Ba ar n n Tespiti De i ik Ya l Koru Ormanlar nda Gençle tirme Seçme Ormanlar nda; Devaml Ormanlarda; Kar k Ormanlarda Gençle tirme Baltal k Ormanlarda Gençle tirme

6 Normal Baltal klarda Gençle tirme (Yenileme) Bozuk Baltal klarda Gençle tirme ( mar- hya) Gençle tirme Alanlar n n Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar Gençle tirme Alanlar nda Yap lacak Tür De i ikli i Ard ç Ormanlar nda Gençle tirme Orman içi A açland rma Sahalar nda Ard ç letme S n f nda Kar k ve Di er letme S n flar nda F st kçam Ormanlar nda Gençle tirme Çöken ve Çökmekte Olan Ormanlarda Gençle tirme Sekonder Ormanlarda Dönü türme Esaslar ve Gençle tirme ORMAN BAKIMI Genel Esaslar Orman Bak m Tedbirleri Ayn Ya l Koru Ormanlar nda Bak m Gençlik ve Kültür Bak m S kl k Bak m (Ay klama) Aralama I kland rma Alt Tesis Budama ne Yaprakl Türlerde Odun Kalitesinin Artt r lmas na Yönelik Budama F st kçam Ormanlar nda Kozalak Verimini Art rmaya Yönelik Budama De i ik Ya l Koru Ormanlar nda Bak m Baltal k Ormanlar nda Bak m Orman Bak m Uygulamalar nda Bilinmesi ve Göz Önünde Tutulmas Gereken Hususlar Koruya Dönü türme (Tahvil) Çal malar Tabii Denge çin B rak lacak A açlar DETAY S LV KÜLTÜR PLANLARININ DÜZENLENMES VE ZLENMES ESASLARI Düzenlenmesi Esaslar zlenmesi Esaslar Detay Silvikültür Plan Dispozisyonuna Ait zahname Silvikültür Planlar n n Revizesi ORMANLARIN REHAB L TASYONU FONKS YONEL OLARAK PLANLANMI ORMANLARDA UYULACAK S LV KÜLTÜREL LKELER Ekonomik Fonksiyon Görecek Ormanlarda Uygulanacak Silvikültürel lkeler Orman Ürünleri Üretimi Fonksiyonu Görecek Ormanlarda Ekolojik Fonksiyon Görecek Ormanlarda Uygulanacak Silvikültürel lkeler Do ay Koruma Fonksiyonu Görecek Ormanlarda Erozyonu Önleme Fonksiyonu Görecek Ormanlarda klim Koruma Fonksiyonu Görecek Ormanlarda Sosyo-Kültürel Fonksiyon Görecek Ormanlarda Uygulanacak Silvikültürel lkeler Hidrolojik Fonksiyon Görecek Ormanlarda Toplum Sa l Fonksiyonu Görecek Ormanlarda Estetik Fonksiyon Görecek Ormanlarda Ekoturizm ve Rekreasyon Fonksiyonu Görecek Ormanlarda Ulusal Savunma Fonksiyonu Görecek Ormanlarda Bilimsel Fonksiyon Görecek Ormanlarda:

7 EKLER (Ek:1a) Tabii Olarak Gençle tirilecek Me cerelerde Bol Tohum Y l Tespit Tutana (K z lçam için) (Ek:1b)Tabii Olarak Gençle tirilecek Me cerelerde Bol Tohum Y l Tespit Tutana (Karaçam-Sar çam için) (Ek:1c) Tabii Olarak Gençle tirilecek Me cerelerde Bol Tohum Y l Tespit Tutana (Kay n-me e-ladin ve Göknar için) (Ek:2) Tabii Gençle tirme Çal malar na Ait I k/bo altma Kesimi Karar Tutana (Ek:3) Tabii Gençle tirme Uygulamas na Ait 1. Ke if Özeti (Ek:4) Tabii Gençle tirme Uygulamas na Ait Fidan Say m Tutana (Ek:5) Gençle tirmesi Planlanm Sahalarda Suni Gençle tirme Yap lmas na Ait Gerekçe Raporu (Ek:6) Suni Gençle tirme Uygulama Projesi ve Ke if Özeti (Ek:7) Orman A açlar le Yap lacak Tesislerde Dikkate Al nacak Fidan-Aral k Mesafeleri105 (Ek:8) Suni Gençle tirme Uygulama Sahas na Ait Fidan Say m Tutana (Ek:9) Aktüel Seçme Orman (Ek:10) Devaml Ormanlarda Yap lacak Uygulamalar Takip Cetveli (Ek:11) Koruya Dönü türme (Tahvil), Enerji Orman Tesisi ile lgili Program/Gerçekle me Cetveli (Ek:12) Tür De i ikli i Teklif Raporu (Dispozisyon) (Ek:13) Sözle me (Gençle tirme, A açland rma, Enerji Orman Tesisi, Rehabilitasyon ve YARDOP Alanlar n n Köy/.Tüzel Ki iliklerince Korunmas na Ait) (Ek:14) Gençlik Bak m na Ait 1. Ke if Özeti (Dispozisyon ve zahname) (Ek:15) Kültür Bak m na Ait 1.Ke if Özeti (Dispozisyon ve zahname) (Ek:16) S kl k Bak m Program/Uygulama Sonuçlar Cetveli (Ek:17) S kl k Bak m na Ait 1.Ke if Özeti (Dispozisyon ve zahname) (Ek:18) ne Yaprakl Türlerde Odun Kalitesinin Artt r lmas na Yönelik Budamaya Ait 1. Ke if Özeti (Dispozisyon ve zahname) (Ek:19) Budama Takip Formu (Ek:20) F st kçam nda Budamaya Ait 1. Ke if Özeti (Dispozisyon ve zahname) (Ek:21)Y l Sonu tibar le Gençle tirme Alanlar n n Durumunu Gösterir Tablo (10 No.lu Tablo) (Ek:22) Arazi ncelemeleri Tablosu (Ek:23) Gençle tirme Alanlar Gruplar Tablosu (Ek:24) Gençle tirilecek Sahalara Ait Zaman-Mekan Düzenlemesi Tablosu (Ek:25) Kombine Grup Metodu le Gençle tirilecek Kar k Me cereler çin Kesim Plan (Ek:26) Ormanlar n Rehabilitasyonu Uygulama Projesi ve Ke if Özeti

8 O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü 8

9 S İ L V İ K Ü L T Ü R E L U Y G U L A M A L A R I N T E K N İ K E S A S L A R I G R Silvikültür; planl olarak yeni ormanlar n kurulmas, bu ormanlarla birlikte tabii olarak yeti mi ormanlar n bak m, gençle tirilmesi ve bu ormanlar n kendisinden beklenen fonksiyonlar yerine getirmesi ve sürdürülebilir bir ekilde devam ettirmesi ile u ra an bir bilim dal d r. Silvikültürün esas gayesi, ormanlarda en az masrafla mevcut ekolojik artlar n mümkün k ld ekonomik, ekolojik ve sosyokültürel fonksiyonlar n en yüksek kalite ve kantitede, toplumun ihtiyaçlar n kar layacak ekilde üretilmesini sa lamak ve bu fonksiyonlar en iyi ekilde yerine getirebilecek nitelikte d etkilere dayan kl ormanlar tesis etmektir. K saca ifade etmek gerekirse silvikültür; -Biyotik ve abiyotik tehlikelere kar sa l kl ve stabil ormanlar n kurulmas n, -En yüksek miktar ve kalitede sürekli olarak orman ürünleri üretiminin sa lanmas n, -Orman n çe itli ekolojik, ekonomik ve sosyokültürel fonksiyonlar n n sürekli ve en iyi ekilde yerine getirilmesini kendisine gaye edinmi tir. Silvikültürel uygulamalara yol gösteren ilkeler, ormanlardaki a aç türleri, idare süreleri, i letme s n flar, aktüel ve optimal kurulu özellikleri, i letme gayeleri ve koruma hedefleri ile ormanlardan beklenen fonksiyonlara göre belirlenmektedir. Ancak bu husus ülkemizin sahip oldu u çok farkl iklim bölgeleri, ormanlar m z n yap s, farkl jeolojik olu umlar ve topo rafik özellikler nedeniyle çok büyük farkl l klar gösterebilmekte ve önem ta maktad r. Bu nedenle mevcut ormanlar m z olu turan a aç türlerinin biyolojik ve silvikültürel özellikleri ile, yeti me ortam artlar dikkate al narak Kesime Olgunluk Ça na gelmi ormanlar m z gençle tirmek, gençle tirilen alanlar optimal kurulu a kavu turmak, biyotik ve abiyotik zararl lara kar daha dayan kl bir yap kazand rmak amac ile geli me ça lar na uygun silvikültürel bak mlar n yapmak, bozuk orman alanlar n rehabilite etmenin yan s ra, geçmi te baltal k olarak i letilen sahalar n tohumdan meydana gelmi koru ormanlar na dönü türülmesini sa lamak gayesi ile yap lacak teknik ve idari esaslar n ana hatlar yla belirlenmesi gerekmektedir. Yine son y llarda bütün dünyada artan ormans zla ma, çevre sorunlar ve küresel s nmadan kaynaklanan iklim de i ikliklerinin yan s ra ormanlar n karbon tutmadaki rolleri ile ekolojik ve sosyokültürel fonksiyonlar n öneminin artmas sonucunda Do aya Yak n Ormanc l k anlay ve uygulamalar da ön plana ç km t r. Ormanlar m z ve ormanc l m z meydana gelen bu de i im ve geli melerden etkilenmekte, bu konudaki silvikültürel esas ve ilkelerde zaman zaman güncelleme ve yeniden düzenleme ihtiyac ortaya ç kmaktad r. Ormanlar m zda yukar da belirtilen silvikültürel esas ve gayelerin gerçekle tirilmesi için de i ik ormanc l k teknikleri uygulan r. Bu teknikler, uyguland saha ve metotlar bak m ndan iki ana grupta toplan r. Bunlar gençle tirme ve orman bak m teknikleridir. 9

10 O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü 1. GENÇLE T RME 1.1. Gençle tirme Çal malar nda Genel Esaslar Ayn Ya l Koru Ormanlar nda Gençle tirme Orman n son has las n olu turan ve kesimlik ça a ula m a aç, a aç topluluklar ve maktal koru orman nda me cerelerin devaml l n n sa lanmas için kesilerek yerlerine yeni ve genç generasyonun getirilmesine gençle tirme denir. Gençle tirmenin amac, ormandan sürdürülebilir bir ekilde faydalanmay emniyet alt na almakt r. Gençle tirmede tabii (do al) ve suni (yapay) olmak üzere iki ana metot kullan lmaktad r Tabii Gençle tirme Tabii Gençle tirme Esaslar Tohumun tabii kaynaklardan, tabii yollarla sahaya gelerek de i ik etkenler sonucu çimlenmesi ile elde edilen gençli e tabii gençlik, bunu gerçekle tirmek için yap lan çal malara da Tabii Gençle tirme denir. Ya s n flar ve devaml orman anlay na göre düzenlenmi amenajman planlar nda, gençle tirmeye al nan verimli koru ormanlar n n plan süresi içerisinde gençle tirilmesi esas olup bu gaye ile genellikle tabii gençle tirme metotlar n n uygulanmas planlarda önerilmi tir. Gençle tirme çal malar na (tohumlama kesimi, toprak haz rl vs.) ba lamadan önce arazide gerekli etüt ve incelemeler yap larak me cerelerde, tabii yolla gençlik getirme imkân bulunup bulunmad öncelikle belirlenmelidir. Tabii gençle tirme çal malar nda ba ar l olmak için a a daki hususlar dikkate al nacakt r: - Gençle tirilecek me cerenin topo rafik yap s ve toprak özellikleri incelenmelidir. Çok dik, kayal k ve erozyona maruz olan, yeterli mutlak ve fizyolojik derinli i bulunmayan, ana kayan n yatay olarak tabakaland alanlar kesinlikle gençle tirmeye konu edilmemelidir. - Sosyal bask olu turabilecek yayla, köy ve benzeri yerle im alanlar n n biti i indeki ormanlar n gençle tirme alan olarak seçiminde dikkatli olunmal d r. - Gençle tirilecek me cerede yeterli say ve da l ta iyi nitelikli tohum a ac bulunmal d r. - dare süresini doldurmu kesime olgunluk ça na gelmi ya l me cereler tabii gençle tirmeye konu edilmelidir. Bu özellikleri ta mayan me cereler ise bak ma konu edilmelidir. - Yanan ve yenilenmesi zorunlu hâle gelen ormanlarda, tabii gençle tirme artlar n n bulunup bulunmad öncelikle incelenecektir. Yanan k z lçam me ceresi ise kozalaklar n içindeki olgun tohumlar n yang ndan genelde etkilenmedi i bilindi inden, tabii gençle tirmeyi gerçekle tirmek için o yörede önceden yap lan gözlemlerle tespit edilmi bulunan çimlenmelerin görüldü ü tarihten 2-3 hafta önce bütün i lemler bitirilmi olarak (yanan me cerenin durumuna göre gerekli tohum takviyesi yap lmas da dâhil olmak üzere) sahadan ç k lacak ve saha en etkin bir ekilde korumaya al nacakt r. 10

11 S İ L V İ K Ü L T Ü R E L U Y G U L A M A L A R I N T E K N İ K E S A S L A R I Tabii Gençle tirme Metotlar Bilindi i üzere ülkemizde tabii gençle tirmede; 1-Büyük saha siper veya zon siper 2-Grup siper 3-Etek eridi ve erit siper 4-Etek eridi ve erit t ra lama 5-Büyük saha t ra lama (k z lçam vb.) metotlar kullan lmaktad r. Tabii gençle tirmede gaye saf me cere elde etmek ise kullan lacak gençle tirme metodu genellikle büyük saha siper, erit veya etek eridi t ra lama i letmeleridir. E er do aya uygun olarak kar k me cereler (çam+göknar, kay n+çam+göknar, ladin+göknar vb.) kurulmak isteniyorsa yöresel artlara uygun grup i letmeleri yolu ile gençle tirme yapmak gerekir. Grup i letmeleri, t ra lama ve büyük alan i letmelerine nazaran daha itinal ve yo un bir çal may gerektirir. Bu metodun uygulanaca alanlarda, tabii gençle tirmeye yard mc olmak amac yla gerekti inde suni gençle tirme i lemlerine de ba vurarak kombine çal ma yap labilir. Devaml orman anlay na uygun olarak i letilecek me cerelerdeki küçük alanlar hâlinde yer alan ya l me cere gruplar nda, t ra lama veya grup siper vaziyeti uygulanacakt r. Gençle tirme çal mas yap lacak me cerelerde, gaye kurulu u elde etmek için silvikültürel yönden uygun görülen yukar daki tabii gençle tirme metotlar ndan biri veya birkaç uygulanmal d r. Unutulmamal d r ki tabii gençle tirmede ba ar, gençle tirilecek me cereyi olu turan a aç türlerinin biyolojik özellikleri ve istekleri ile yörenin ekolojik durumunun çok iyi bilinmesine ve bunlara uygun gençle tirme yönteminin uygulanmas na, tohumlama kesimleri ile arazi haz rl n n zaman nda yap lmas na ba l d r. Di er taraftan kar k ormanlar m zdaki a aç türlerinin farkl biyolojik özellikleri ile silvikültürel isteklerinden dolay, itinal çal may gerektirdi inden, bu me cerelerdeki tabii gençle tirme çal malar mümkün oldu u ölçüde küçük alanlarda yap lmal d r. Maktal planlanan üretim fonksiyonlu ormanlarda yürütülecek gençle tirme çal malar nda t ra lama metoduna karar verilirse a aç türlerinin biyolojik özellikleri ve saha bütünlü ü de dikkate al narak uygulama alan, 25 hektardan büyük olmamal d r. Biyolojileri gere i tabii gençle tirmelerinde genellikle t ra lama yöntemi kullan lan k z lçam vb. türlerde %60 e ime kadar olan alanlarda en fazla 25 hektarl k alanda t ra lama kesimi yap lmal d r. Birbirini takip eden y llarda gençle tirme çal mas yap lan alanlar biti ik olmamal ve kesim alanlar aras nda yeterli mesafeler b rak larak t ra lama alanlar n n blok olu turmas engellenmelidir. Kesim alanlar aras ndaki mesafe, yamaç e imi, toprak özellikleri ve me cere kapal l dikkate al narak belirlenmelidir. E imin %60 n üzerinde oldu u alanlarda ise saha ile ilgili amenajman planlar nda belirlenmi olan fonksiyonlar n silvikültürel esaslar na göre müdahalelerde bulunulacakt r. Devaml orman anlay ile i letilen ormanlarda gençle tirmeler yine a aç türlerinin biyolojik özelliklerine göre en fazla büyük grup, küçük me cereler boyutlar nda olmal d r Haz rlama ve Tohumlama Kesimleri Gençle tirilecek me cerelerin kapal l klar ndan dolay yeterli miktarda tohum tutmamalar hâlinde, haz rlama kesimlerine ihtiyaç duyulur. Bu tip gençle tirme alanlar genellikle 11

12 O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü geçmi te silvikültürel bak mlar n yeterince yap lmad alanlard r. Haz rlama kesimlerinde gaye, me cere kapal l n gev eterek a açlar n bol a kavu malar n ve bu suretle tepe taçlar n geli tirip tohum tutma kapasitesini art rmak, ham humus tabakas n n ayr mas n h zland rmak ve me cere topra n tava getirmektir. A açlar n tohum verimini artt rmak aç s ndan bu kesimlerin olumlu sonuçlar çam türleri için 3 y l sonra görülebilir. Bu nedenle haz rlama kesimi yap lm çam gençle tirme alanlar nda en erken 3-4 y l sonra tohumlama kesimleri uygulanmal d r. Ülkemizdeki k z lçam orman alanlar n n tamam na yak n haz rlama kesimlerine ihtiyaç göstermeyecek yap dad r. Ayr ca di er ana a aç türlerimizden karaçam, sar çam, kay n, ladin ve sedir ormanlar m z geçmi te yap lan müdahaleler nedeni ile genellikle haz rlama kesimlerine ihtiyaç göstermezler. Tabii gençle tirme çal malar n n ba ar s n etkileyen en önemli faktör, topra a dü ecek yeterli ve sa l kl tohum miktar d r. Bu nedenle tabii gençle tirme çal malar n n mutlaka bol tohum y llar nda yap lmas esast r. Tabii yolla gençle tirilmesine karar verilen orman alanlar nda, gençle tirme çal malar na ba lanmadan önce ilgili me cerenin bol tohum y l içinde olup olmad öncelikle ve sa l kl ekilde belirlenmelidir. Bol tohum y l, tohumun döküldü ü y l olarak de il tohumun olgunla t y l olarak anla lmal d r. Ancak ladin, göknar, kay n, baz me e ve geni yaprakl türlerde tohum ayn y l olgunla p döküldü ünden bol tohum tespiti y l içerisinde yap lmaktad r. Karaçam ve sar çam gibi tohumu bir y ldan daha uzun sürede olgunla an türlerde bol tohum y l tespiti ise bir y l önceden yap lmal d r. K z lçam ormanlar nda da bol tohum y l tespiti yap lmas esast r. Özellikle kuzey enlem derecelerinde (Kuzey Ege, Marmara ve Karadeniz Bölgelerinde), yüksek zonlarda (Orta/ Güney Ege ve Akdeniz Bölgesi nde 800 metreden yukar s ) ve karasall n a r bast yeti me ortamlar nda yeterli tohumun ancak bol tohum y l nda bulunaca göz önünde bulundurulmal d r. Tohumu ayn y l içinde olu an ve olgunla an kay n, ladin, göknar ve baz me e türlerimizde de bol tohum tespiti yap ld ktan sonra gençle tirme çal malar na ba lanmal d r. Bilindi i üzere bol tohum y l tespitleri gözlemlere dayal olarak yap lan bu türlerimizde, di er türlerde oldu u gibi çal ma yap lmadan önce bol tohum y l olup olmad bir tutanakla tespit edilecektir. Daha sonraki bol tohum y llar n n takibi için her y l bol tohum y l tespit tutanaklar (Ek:1a, 1b, 1c) düzenlenecektir. Düzenlenen tutanaklar uygulamaya ba lamadan önce bölge müdürlü üne bilgi için gönderilecektir. Tabii gençle tirmede, ana me ceredeki a açlardan dökülen veya uçarak yak n çevreden gelen tohumlar n topra a (çimlenme yata na) ula arak çimlenebilmesi ve köklenerek gençlik olu turabilmesi için, diri ve ölü örtü engeli olmamas gerekir. Çimlenme gerçekle mi olsa bile, fidecikler köklerini müsait bir ortama eri tiremezse su ve besin maddesi noksanl yüzünden yok olurlar. Bu nedenle ba ar l bir gençle tirme için çimlenme ve kök geli imini engelleyecek diri örtünün öncelikle gençle tirme alanlar ndan uzakla t r lmas gerekir. Yo un diri örtü (orman gülü, bö ürtlen vb.) bulunan, kay n ve ladin gençle tirme sahalar nda bol tohum y l na ba l olarak tohumlama kesimi, diri örtü temizli i ve toprak i leme gibi faaliyetler a ustos-ekim aylar aras nda k s tl bir süreye s k t için, tohum 12

13 S İ L V İ K Ü L T Ü R E L U Y G U L A M A L A R I N T E K N İ K E S A S L A R I dökümünden önce ço u zaman sahadan ç k lamamakta veya geç kal nmakta, bunun neticesinde de ba ar s zl a neden olunmaktad r. Karadeniz Bölgesi ormanlar n n en yayg n diri örtüsü olan orman gülünün topra n asiditesine yapt olumsuz etkiyi ve gençle tirme çal malar ndaki zaman darl n n olumsuz etkilerini en aza indirgemek için gençle tirme sahalar ndaki orman güllerinin tohumlama kesiminden 1-3 y l önceden temizlenmesine (köklenmesine) ihtiyaç duyulmaktad r. Bu nedenle öncelikle iyi bonitetli sahalardaki orman gülü temizli i için detay silvikültür plan nda zaman-mekân düzenlemesi yap lacakt r. Bu çal malar n ödene i Döner Sermaye Bütçe Formülündeki ilgili hesap kaleminden kar lanacak olup bu tür alanlar Döner Sermaye Bütçe haz rl s ras nda dikkate al nacakt r. Tohumlama kesimi bol tohum y l nda yap lan tek kesimden ibaret olup tohum dökümünden önce (k z lçam hariç) yap lmal d r. Tohum a açlar n n elit fertlerden ve homojen da l ta olmas na özen gösterilmelidir. Ara tohum y llar nda tohum miktar ve kalitesindeki olumsuzluklar (çimlenme yüzdesi dü üklü ü gibi) nedeniyle uygulama yap lmayacakt r. Tohumlama kesimi ile me cere kapal l a aç türünün biyolojik isteklerine uygun olarak yeteri kadar gev etilmelidir. Bonitet ve bak pozisyonlar na göre de a a da belirtilen kapal l k oranlar de i ebilir. yi bonitetli sahalarda kapal l k biraz daha gev etilmeli ancak bu durumda diri örtü istilas mutlaka göz önünde bulundurulmal d r. Fena bonitetli sahalarda ise kapal l k fazla k r lmamal, iyi bonitetli sahalara göre daha s k b rak lmal d r. A aç türlerinin biyolojik isteklerine uygun olarak siper metotlar n n uygulanmas esnas nda, tohumlama kesimi ile olu turulacak kapal l k oranlar yöresel özelliklere göre farkl l klar gösterse de genelde; - K z lçam (0,20 0,30) - Karaçam (0,50 0,60) - Sedir (0,50 0,60) - Sar çam (0,60 0,70) - Ladin (0,60 0,70) - Kay n (0,60 0,70) - Me e (0,60 0,70) olmal d r. En büyük yay l n ülkemizde yapan k z lçam n tabii gençle tirmesinde siper veya t ra lama yöntemlerinden hangisi uygulan rsa uygulans n, gençle tirme kesimlerine bol tohum y l nda ve me cerede tüm a açlardaki tohumun azamisi topra a döküldükten sonra ba lanmal d r. K z lçam n tabii gençle tirilmesinde faydalan labilir tohum kaynaklar n n en önemlisi, gençle tirme çal mas n n yap laca y l olgunla m ve a rl kl olarak may s ay sonundan itibaren tohumlar n dökmeye ba lam olan kozalaklard r. Bir di er tohum kayna ise gerekli görülen yerlerde, takviye amac yla sahaya at lan tohumlard r. Tohum takviyesi, tohum hasat ve transfer s n rlar içerisinde kalan iyi nitelikli me cerelerden toplanan tohumlarla, do aya uygun zamanda ve ekilde, kesimlere ba lamadan önce serpme suretiyle yap lmal d r. K z lçam me cerelerinde tohumlar n büyük ço unlu u haziran kas m aylar aras nda dökülmekte olup bu tohumlar n toplam miktar di er çam türlerimize (Çk Çs) nazaran çok az miktardad r. Bu bak mdan k z lçam me cerelerinde tohumun azamisinin topra a dökülmesinden sonra gençle tirme kesimlerine girilmeli ve çimlenme ba lamadan 2 3 hafta önce bütün i lemler bitirilmi olarak sahadan ç k lmal d r. 13

14 O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü Yap lan ara t rma ve gözlem sonuçlar na göre, k z lçam tohumunun çimlenmesi için gerekli s cakl k (15-35 ºC) ve yeterli rutubetin (%70) ayn anda bulunmas artt r. Bu artlar n olu tu u aylar, k z lçam n genel yay l n yapt Akdeniz ve Ege de ubat mart nisan - may s aylar d r. Ancak alçak zonlar n (Akdeniz/Orta ve Güney Ege Bölgelerinde 0-400m rak m) baz özel kesimlerinde kas m ay ndan itibaren bu artlar olu makta ve meydana gelen çimlenmelerden ya ama ans yüksek gençlikler elde edilebilmektedir. Alçak rak mlardaki bu tür yerlerde yap lacak gençle tirme çal malar nda çok dikkatli olunmal d r. E imin %70 ten fazla oldu u yerlerle, bol tohum y l aral klar n n normalden uzun ve bol tohum y l nda tohum verimi dü ük ortamlarda ve turistik yerle im alanlar na biti ik yerlerde estetik gaye ile küçük alan siper i letmesi uygulanmal d r. Sonbahar çimlenmelerinin al nabilece i alçak zondaki baz k z lçam alanlar nda da t ra lama yöntemi yerine siper yöntemi uygulanarak tabii gençle tirme çal malar yap labilecektir. K z lçam gençli inin gelip yerle ebilmesi için en az %65-70 k yo unlu una ihtiyaç oldu u bilindi inden siper i letmesi uygulayaca m z sahalarda tohumlama kesimi sonras kapal l k 0,2-0,3 e dü ürülür. Gençli in gelmesini müteakip k z lçam n sipere tahammülsüzlü ü nedeniyle 1-2 ya nda iken bo altman n yap lmas gerekmektedir. Gençle tirme uygulamalar na tabi tutulacak me cerelerde, yer yer gruplar halinde sahaya gelmi gençliklere rastlanabilir. Bu gibi hâllerde, öncü gençli in kabul edilip edilmeyece ine karar verilmesi önemlidir. Öncü gençlikler, hiçbir emek sarf edilmeden ve masraf yap lmadan tabii yolla kazan lm gençliklerdir. Bu tür gençliklerin kabul edilip edilmemesinde gençli in ya, s kl (hektardaki adedi), üst tabakan n kapal l (me cere siperi) ve me cere boniteti en önemli etkenlerdir. Yine bu tür gençliklerin kabul edilebilmesi için; -Me cere kurulu amac na uygun a aç türlerinden olmalar, -Sa l kl, büyüme enerjilerini yitirmemi (Son 2 3 y ll k sürgün boylar nda gerileme olmamas, tepe sürgününün yan sürgünlerden k sa olmamas, aç kta geli mi ayn ya taki ferde nazaran belirgin boy fark n n olmamas büyüme enerjisinin göstergesidir.), iyi nitelikli, yeterli say da ve kapal l kta bulunmalar gerekir. Yaln z biyolojik özellik ve isteklerinin farkl l nedeniyle yukar da konu edilen hususlar k z lçam için uygulanmamal d r. Gençle tirme Alan n n Haz rlanmas : Gençle tirme alanlar nda ihtiyaç var ise toprak haz rl çal malar tohum dökümünden önce bitirilecektir. Bu duruma göre tohumlama kesimlerinin ve bu kesimler sonucu elde edilecek ürünlerin gençle tirme alan d na ta nmas i lemlerinin tohum dökümünden önce ve ihtiyaç duyulan yerlerde örtü temizli i ile toprak haz rl n n yap lmas na zaman kalacak ekilde bitirilmi olmas, bunun içinde yöresel artlara göre farkl l k gösteren tohum döküm zamanlar n n bilinmesi gerekir. Ülkemizde ara t rma ve gözlemlere göre a aç türleri itibar yla kozalak ve meyvenin olgunla ma zaman ve süresi ile bol (zengin) tohum y llar n n tekerrürü ve 100 kg kozalaktan elde edilen tohum miktar a a daki çizelgede gösterilmi tir: (Tablo 1) 14

15 S İ L V İ K Ü L T Ü R E L U Y G U L A M A L A R I N T E K N İ K E S A S L A R I Tablo 1: A aç Türlerinde Kozalak ve Meyvenin Olgunla ma Zaman ve Süresi ile Zengin Tohum Y llar n n Tekerrürü ve 100 kg. Kozalaktan Elde Edilen Tohum Miktar (Kaynak: Orman A açlar ve Tohumlar Islah Ara t rma Enstitüsü Müdürlü ü) Bilimsel Ad A aç Türü Türkçe ad Kozalak (Anatom. olg.) veya Meyve Olgunla ma Zaman (Ay) Kozalak (Anatom. olg.) veya Meyve Olgunla ma Süresi Tohum Toplama Zaman (Ay) Zengin Tohum Y llar Tekerrürü (Y l) 100 Kg Kozalaktan Elde edilen Tohum (Kg) Pinus brutia Ten. K z lçam Kas m-aral k 22 ay ubat-may s Pinus nigra Arnold Karaçam Ekim-Aral k 18 ay Kas m-mart Pinus silverstris L. Sar çam Ekim-Aral k 18 ay Kas m-mart 2-3 y l 1.5 Abies spp. Göknar (Uluda - Do u Ka.) Ekim-Kas m 6 ay Ekim-Kas m Picea orientalis L. Ladin Ekim-Kas m 6 ay Ekim-Kas m Cedrus libani A.rich Toros Sediri Eylül-Ekim 26 ay Ekim-Kas m Pinus pinea L. F st kçam Kas m-ocak 31 ay Kas m-nisan Cupressus sempervirens L. Adi servi Ekim 18 ay Ekim-Kas m 1 _ Pinus halepensis Mill. Halepçam Ekim-Kas m 30 ay Ekim-Aral k Pinus pinaster Ait. Sahilçam Kas m-nisan 19 ay Kas m-nisan Pseudotsugo menziesii (Mirb.) Adi Duglas A ustos-eylül 6 ay Eylül Larix decidua L. Melez Ekim 1.5 y l Kas m-may s Thuja orientalis L. Do u Maz s A ustos-ekim 5 ay A ustos-ekim Fagus orientalis Lipsky Do u Kay n Ekim 7 ay Ekim-Kas m 4-6 Quercus spp. Me e türleri (Ak me elerde) Eylül-Kas m 7 ay Ekim-Kas m 2-4 Carpinus betulus L. Adi Gürgen Eylül-Ekim 6 ay Eylül-Ekim 1 Alnus spp. K z la aç türleri Ekim-Kas m 8 ay Ekim- ubat 1 Castanea sativa Mill. Kestane Ekim 6 ay Ekim-Kas m 1-2 Fraxinus spp. Di budak türleri A ustos-eylül 6 ay Ekim 2-3 Tilia spp. Ihlamur türleri Temmuz-Ekim 5 ay A ustos-ekim Acer spp. Akçaa aç türleri Eylül 6 ay Eylül-Ekim 2-3 Ulmus spp. Karaa aç türleri May s-haziran 3 ay May s- Haziran 2 Betula spp. Hu türleri Temmuz-Eylül 6 ay A ustos-eylül 1-2 Robinia Pseudoacacia L. Yalanc Akasya Eylül-Ekim 6 ay Ekim- ubat 1-2 Juglans regia L. Ceviz Eylül-Ekim 6 ay Eylül-Ekim 2 Platanus orientalis L. Do u Ç nar Ekim-Kas m 7 ay Ekim-Kas m 1 15

16 O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü Gençle tirme alan, her türlü ürün ve art klardan temizlendikten sonra topra n hangi araç ve tekniklerle i lenerek haz rlanaca, a aç türlerinin biyolojik isteklerine, arazinin topo rafik ve topra n fiziki yap s na, diri örtünün cinsine ve yo unlu una göre iyice etüt edilerek önceden tespit edilmelidir. Topra n haz rlanmas nda gaye, humus ve azotça zengin ölü örtünün mineral toprakla kar m ile dökülen tohumlar n toprakla temas n sa lamak ve toprak nemini yaz kurakl na kar korumakt r. Bu ortam olu turmak için yap lacak en uygun arazi haz rl ekilleri türler itibar yla; Karaçam, Sar çam, Ladin: Tabii gençle tirilmesi uygun görülen bu türlere ait me cerelerdeki e imli (%30 e imin üstünde) sahalarda toprak üzerindeki diri ve ölü örtü 2 m geni likte tesviye e rilerine paralel eritler hâlinde temizlenmeli ve bu materyal alttaki 1m lik i lenmeyecek eritlere toplanmal d r. %30 e imin alt ndaki alanlarda temizlenen erit geni li i artt r labilir. Temizlenen eritlerde ç kan art klar; temizlenmeyen eritler, kayalar, kütükler ve gençlik beklenmeyen alanlara y lmal d r. Kurak ve yar kurak m nt kalarda ise de erlendirilemeyen ince materyalin tamam 1m lik eritlere toplanmaya çal lmamal, tek kat hâlinde kabaca alana serilmelidir. Kabuklar da ayn i leme tabi tutularak gençlik beklenen alanlar tamamen örtmesine meydan verilmemelidir. Yukar da tarif edilen diri örtü ve ölü örtü temizli inden sonra yap lacak toprak haz rl i lemlerinde, mineral topra n tamamen yüzeye ç kmamas na dikkat edilmeli, ayr makta olan humus tabakas ile mineral topra n kar t r lmas suretiyle tohumlar n çimlenmesine en elveri li ortam olan k r nt l bünye olu turulmal d r. Bunun sa lanmas için, yeti me ortam n n özelliklerine (bak, toprak vb.) uygun aletlerle toprak i leme yap lmal d r. lgili alanlarda çay rla m ve kompaktla m yerlerin bulunmas hâlinde ise tam alanda veya eritler hâlinde (1mx1m veya 1mx2m gibi) toprak en az cm derinli e kadar i lenmelidir. Uygun ekipmanlarla çal ma imkân olan sahalarda makineli diri örtü temizli i ve toprak i leme daha ekonomik olaca ndan tercih edilmelidir. Ancak makineli yap lan tabii gençle tirme çal malar nda topra n fiziki yap s nda olumsuzluklara meydan vermemek için a r makineler tercih edilmemelidir. Ülkemizde topraktaki rutubet ekonomisinin uygun olmad, denizden uzak da silsilelerinin arka kesimlerinde ve ç Anadolu Bölgesi gibi hassas ekosistemlerde özellikle yüksek rak mlarda bilhassa karaçam ve sar çam tabii gençle tirmelerinde ba ar n n dü ük olmas, bu yeti me ortamlar nda daha k sa sürede yaz kurakl na girilmesi, toprak derinli i ve su tutma kapasitesinin yetersiz olu undan kaynaklanmaktad r. Yaz n su aç bulunan yar kurak ve kurak yeti me ortam artlar nda rutubet ve s n n birlikte ve yeterince oldu u dönemler ço u kez s n rl bir döneme rastlad veya baz ekstrem y llarda da hiç olmad için çimlenmeler yok denecek kadar az olabilmektedir. Bu bak mdan teknik aç dan s faktörünü etkileyemeyece imiz fakat topraktaki rutubeti olumlu yönde etkileyece imiz dikkate al narak topra n su tutma kapasitesini artt rma aç s ndan en az ndan 5-10cm lik bir k r nt bünye sa layacak ekilde toprak haz rl yap lmas ba ar oran n önemli ölçüde artt r r. Bu tip alanlarda makineli toprak i lemesi yap ld nda, ihtiyaç halinde toprak özelliklerine uygun ekipmanlarla (diskaro vb.) topra n k r nt l bünyeye kavu turulmas sa lanmal d r. 16

17 S İ L V İ K Ü L T Ü R E L U Y G U L A M A L A R I N T E K N İ K E S A S L A R I Yukar da konu edilen tüm i lemler karaçam ve sar çam alanlar nda yöresel artlara göre en geç kas m ay sonuna, ladin sahalar nda ise ekim ay sonuna kadar tamamlanarak mutlaka bölmeden ç k lacakt r. Kay n, Me e: Kay n ve me e tabii gençle tirme sahalar n n diri örtü olan bölümlerinde eritler halinde diri örtü köklenip de erlendirilemeyen art klar, temizlenmeyen dar eritlere y lmal d r. Ancak temizlenmeyen eritlerin geni tutulmamas na özen gösterilmelidir. Zira sahada olu turulacak bu tür büyük y nlar fare yuvas ve üremesine neden olmaktad r. Özellikle kay n alanlar ndaki yo un diri örtünün (orman gülü vb.) köklenerek sökülmesi halinde dolayl olarak toprak i lemesi de gerçekle tirilece inden iki yönlü fayda sa lanacakt r. Yüzeyde ayr makta olan humus tabakas ile hemen alt ndaki mineral toprak, geni a zl çapa ile üsteki yaprak ve topra s y rmadan tohumlar n saklanmas n ve çimlenmesini sa layacak k r nt l bünyeye kavu turulur. Bu ekilde haz rlanm me cerelerde tohumlar n dökülmesinden sonra ku ve fare zararlar n n minimuma indirilmesi için tohumlar n üzeri mutlaka 1-2cm toprakla örtülmelidir. Bu a amada çimlenme yata üzerinde bulunan çürümü gövde ve ince dal y nlar n n tümüyle sahadan uzakla t r lmas yönüne gidilmemelidir. Özellikle e imli yerlerde dü en tohumlar n toprakta tutunmalar n sa lamak, ku ve fare zararlar n azaltmak, ilk y llarda olu abilecek yo un otlanmay asgariye indirmek için bu tür çal ma büyük önem kazanmaktad r. Bu ekildeki çal ma ile parasal maliyet te azalt lm olacakt r. Bu çal malar esnas nda yöresel artlara uygun olarak ekolojik ve ekonomik kriterler de mutlaka göz önünde bulundurulmal d r. Biyolojik çe itlili in korunmas yine yüksek e im gruplar nda ve fazla ya alan yörelerde, toprak muhafazas yönünden diri örtü temizli i eritler hâlinde yap lmal d r. Uygun ekipmanlarla çal ma imkân olan sahalarda makineli toprak i leme daha ekonomik olaca ndan tercih edilmelidir. Toprak haz rl çal malar ekim ay ortalar na, tohumun üzerinin toprakla örtülme i lemleri ise tohum dökümünden sonra en geç kas m ay ortalar na kadar tamamlanarak sahadan ç k lmal d r. Bu takvim yöresel farkl l k ve hava artlar na göre de i ebilir. Tabii gençle tirme çal malar n n bitirilmesini müteakip ihtiyaç halinde sahalar koruma alt na al nacakt r. K z lçam: K z lçamda çimlenme yata genellikle ölü örtü tabakas ndan olu maktad r. 3-4cm ye kadar olan ölü örtü kal nl tohumlar n topra a ula mas n ve çimlenmesini engellememekte, buna kar l k evaporasyonu azaltan ve fidanlar n toprak suyuna ortak olacak diri örtünün olu mas n geciktiren bir ortam olu turmaktad r. Ara t rmalar ile ülkemizdeki k z lçam ormanlar n n tamam na yak n k sm nda ölü örtü kal nl n n 3-4cm civar nda oldu u belirlenmi oldu undan bu ölü örtünün daha da inceltilmesi gibi bir gayretin içine girilmemelidir. Sahadan de erlendirilebilir emval ç kar ld ktan sonra son birkaç y l n sürgünlerinden olu an ince dallar üst üste gelmeyecek ekilde tüm sahaya serilmelidir. Homojen ince bir tabaka hâlinde saha üzerine serilen bu dallar buharla may azaltarak (malçlama etkisi) topra n su tutma kapasitesini artt rd gibi k z lçam gençle tirilmesinde sorun olan otlanmay da engellemektedir. Bu nedenle dal serme k z lçam tabii gençle tirme çal malar nda vazgeçilmez bir i lem olarak kabul edilmelidir. Ancak nem ekonomisinin iyi oldu u, otlanma tehlikesinin olmad üst zonlarda dal serme i lemine gerek görülmeyebilir. 17

18 O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü K z lçamda yukar da belirtilen i lemler, o yörede çimlenmelerin görüldü ü tarihten 2-3 hafta önce bitirilmeli, saha korunmaya al nmal ve çimlenmeler tamamlan ncaya kadar sahaya girilmemelidir. Sedir: Ülkemizde yay l n n büyük k sm n Toroslar üzerinde yapan, odununun teknolojik özellikleri (dayan kl l, rengi, kokusu vb.) nedeniyle çok eski ça lardan beri tan nan ve bu yüzden büyük tahribata u rayan sedir ormanlar m z n hemen hemen yar s bozuk yap dad r. Oldukça geni potansiyel alanlarda yeniden sedir ormanlar yeti tirmek ve bozuk alanlar n iyile tirilmesi için en önemli unsur olan ve ba ka bir yerden temini mümkün olmayan yeterli tohuma ihtiyaç vard r. Bu tohumun kayna ise çok az kalan ve tohum verme yetene ine ancak ula m mevcut sedir ormanlar m zd r. Büyük ço unlu u genç olan bu ormanlar m z da gençle tirmeye ald m z takdirde k sa süre sonra yeterli tohum kayna m z da kalmayacakt r. Zira sedirin en bol ve çimlenme yüzdesi en yüksek tohumunu ancak 100 ya ndan sonra verdi i ara t rmalarla ortaya konmu tur. Ayr ca ekonomik de erinin yüksek olmas nedeniyle kal n çapl ve kaliteli ürün üretimi de mümkün olacakt r. Bu sebeplerden dolay yeterli tohum kayna na sahip olmak ve odun üretimi neticesinde ekonomik kay plara u ramamak için silvikültürel müdahaleler (aralama) yap lmas artt r. Amenajman plan, ya s n flar metoduna göre yap lm sa bu metodun Küçük Maktal Varyant na göre yap lacak, gençle tirme sahalar plan ünitesi içerisine olabildi ince da t lacakt r. Gençle tirme sahalar öncelikle 0 0,1 kapal alanlardan, daha sonra 0,1 0,4 kapal alanlardan seçilecek, te kili dü ünülen ya s n flar ndan ilk 3 ya da 4 ya s n f bu tür sahalar üzerinde tesis edilecektir. 0,4 ten fazla kapal saf sedir me cerelerinin, vasf, alan ve ya ne olursa olsun gençle tirmeye konu edilmeyecektir. Ancak çok ya lanm, gerek tabii gerekse abiyotik nedenlerle kurumaya, çürümeye yüz tutmu, çökme tehlikesi olan me cereler gençle tirmeye konu edilebilecektir. Gençle tirme çal malar yap lacak me cerelerde kesilecek her a ac n tohum kayna n azalt c etki yapaca göz ard edilmemelidir I k ve Bo altma Kesimleri Tabii gençle tirme çal malar ile getirilen gençli in, türüne göre belli bir ya a ula t ktan sonra daha fazla a ihtiyaçlar bulundu u bilinmektedir. Büyük saha siper, zon siper, erit t ra lama ve grup siper metotlar ile getirilmi gençlikler, üzerinde veya yanlar ndaki a açlar n siperi alt nda uzun süre hayatiyetlerini devam ettiremezler, dejenere olmaya ba larlar veya zamanla sahadan uzakla rlar. Geçmi te tabii gençle tirme çal malar nda sert müdahalelerle, ablonsal hâle gelmi olan baz uygulamalar sonucunda olumsuzluklar ya and bilinmektedir. Gençle tirme çal malar nda aceleci davranarak karaçam, sar çam, ladin, sedir, kay n vb. a aç türlerimizin özel gençle tirme sürelerini çok k sa sürelere çekti imiz ve bunun neticesinde gençliklerin biyolojik ba ms zl klar na eri meden erken bo altmalarda biyotik ve abiyotik zararl lar n tahribine u rad klar bilinen bir gerçektir. Bu nedenle üstteki orman varl ne kadar uzun süre devam ettirilirse, me cerelerin tabii yolla gençle tirilmeleri için de o derece uygun ekolojik artlar sunduklar gibi do aya yak n ormanc l k ta sa lanm olacakt r. Bat Karadeniz Bölgesinde karaçam tabii gençle tirme artlar üzerine yap lan ara t rma sonucuna göre karaçam gençli inin ilk 2-3 y l içerisindeki geli mesinde nem faktörünün, 18

19 S İ L V İ K Ü L T Ü R E L U Y G U L A M A L A R I N T E K N İ K E S A S L A R I a göre daha belirgin rol oynad, 4-5 ya ndaki gençliklerin 0,6 kapal l k derecesindeki boy geli imlerinde herhangi bir gerilemenin söz konusu olmad, gençliklerin 5. vejetasyon dönemindeki boy art m n n di er y llara göre daha fazla oldu u tespit edilmi oldu undan, gençlik ks zl ktan ölüyor tezi ileri sürülerek gençle tirme alan üzerindeki siperin 1. ya da 2. y l n sonunda tamamen ve bir seferde kald r lmas n n do ru olmad belirtilmi tir. Ancak özellikle karaçam ve sar çam i letme s n f ndaki baz gençle tirme alanlar nda gelen gençli in yeterlili i konusunda tereddütler ya anmas nedeniyle ya l üst tabakan n gerekenden uzun süre muhafaza edildi i gözlemlenmektedir. Bu sürenin uzun tutulmas durumunda getirilen gençlikler dejenere olmakta ve ya amlar n sürdürseler bile daha sonraki dönemlerde istenen art m ve geli meyi gösterememektedirler. Bu nedenle siper metotlar ile gençlik getirilen alanlarda sürekli tespitler yap larak k ve bo altma kesimlerinde gecikmeye de meydan verilmemelidir. A aç türlerimiz, gençliklerinde türlere göre farkl dozlarda k ihtiyac göstermekte iseler de hemen hepsi iyi bonitetli yeti me ortamlar nda daha uzun bir süre k azl na dayanabilmektedir (k z lçam hariç). Yani bonitetin iyile ti i oranda gençlikler yetersiz k entansitesinde bile dü ük bonitetlere göre bir süre daha deformasyona u ramadan geli melerini sürdürebilmektedir. Günümüzde odun üretimi gayesi ile i letilen ormanlar m zda fiziki üretimde kesinti olmaks z n son has lada en iyi kalite ve en fazla de erde ürün al nmas amaçlanmaktad r. Bu amac gerçekle tirmek için tohumlama kesimi ve k kesimlerinden sonra do rudan bo altma kesimi yapmaks z n üstte bulunan ana generasyondan de er art m yapabilecek kalitede elit gövdeli a açlar b rakmak suretiyle, son has laya kadar b rak lan bu a açlardan istenilen çapa gelenlerin hasatlar n n yap lmas hedeflenmelidir. Bu teknik çal malar uygulan rken alt tabakadaki gençli in deforme olmamas na ve de er art m na b rak lan a açlar n yörenin ekolojik ve piyasa artlar na göre en fazla de er getirecek çapa ula m olmas na dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu konuda ayr ca; - A açlar n sa l k durumu - Üretim teknikleri - Me cerelerin ta d di er fonksiyonlar (rekreasyon, hidrolojik, koruma, bilimsel vs.) büyük önem ta r. Yukar daki esaslar çerçevesinde takip edilecek yöntemler türler itibariyle; yi Bonitetli (1. ve 2. Bonitet) Me cerelerde: Karaçam: Tohumlama kesiminden sonra, yeterli karaçam gençli inin elde edilmesi hâlinde veya yeterli gençli in geldi i bölümlerinde, gençli in 4-5 ya n tamamlamas ndan sonra (karaçamda böylece bu süre içerisinde 2-3 zengin tohum y l n geçirmi olmaktad r) k kesimine girilmelidir. Bu safhada me cere siperine ortalama 0,20-0,25 kapal l a dü ecek ekilde müdahale edilmeli, sahada kaliteli ve art m gücü yüksek olan a açlar b rak lmal d r. Bu a açlar n, tabii gençlik ya na ula ncaya kadar sahada kalmalar nda bir sak nca bulunmamaktad r. Bundan sonra yine gençli e k vermeyi hedefleyen bo altma kesimlerine (k smi bo altma) girilirken ana generasyonun kapal l 0,10-0,20 lere dü ürülecek ekilde bir müdahale yap larak daha do rusu ikinci k kesimleri anlam nda müdahalelerde bulunularak sahada kalan fertlerin de er art na devam etmeleri 19

20 O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü sa lanmal d r. Bu fertler gençli in durumuna göre ileriki y llarda zamanla sahadan ç kar lmal d r. Uygun artlarda I. k kesimleri biraz daha geciktirilerek, I. k kesimleri sonras nda de er art na uygun a açlar b rak larak II. k kesimine gerek duyulmayacak müdahalelerinde olabilece i göz önünde bulundurulmal d r. Sar çam: Karaçamda oldu u gibi sar çamda da üstteki siperin kapal l, buna göre yeni elde edilen gençli in ve varsa öncü gençli in sipere dayanabilme ve k ihtiyac göz önünde tutulmal, üst ve alt tabaka ili kisi kurulmal d r. Tabii gençle tirmeye konu edilecek me cerelerin mevcut durumda en az tohumlama kesimi a amas ndaki kapal l kta bulunmas hâlinde kabul edilebilir mevcut öncü gençlikler genellikle ortalama 3-5 ya nda olmal d r. Ya s n r en fazla 10 u geçmemelidir. Siper alt nda yeti en sar çam gençli inin 5-6 ya ndan itibaren art k siper ihtiyac nda olmad tespit edilmi tir. Bu genel bilgiler nda tohumlama kesiminin en erken üçüncü k nda yeterli gençli in elde edilmesi durumunda k ihtiyac nda olan 3 ya n doldurmu gençli in üzeri ortalama 0,40 kapal l a dü ürülüp 2-3 y l ara ile de ikinci k kesimi ile kapal l k 0,20-0,25 lere, bundan 2-3 y l sonra sahadaki ya l generasyonun kapal l 0,10-0,20 lere indirilerek kalan fertlerin de er art na devam etmeleri sa lanmal, bu fertler gençli in durumuna göre ileriki y llarda zamanla sahadan ç kar lmal d r. Kay n: Kay n ormanlar nda tohumlama kesimiyle, 0,60-0,70 kapal l k kalacak ekilde yap lacak tabii gençle tirme çal malar sonras yeterli oranda gençli in gelmesi halinde ve gençliklerin cm boya eri meleri üzerine (bu da iyi bonitetlerde 3-4 ya a tekabül eder) ilk k kesimleri yap larak kapal l k 0,50-0,60 a indirilir. Bu a amada kesimlerin kar üzerinde yapt r lmas tercih edilmelidir. Yeterli kar ya n n olmamas durumunda devirme ve sürütme zararlar n en aza indirecek önlemler al nmas art yla kar olmas beklenmeksizin 1. k kesimi yap lmal d r. Gençli in 60-80cm boya eri meleri üzerine (bu da iyi bonitetlerde 7-8 ya a tekabül eder) 2. k kesimleri yap larak kapal l k 0,40-0,50 lere indirilir. Daha sonra gençlik ya lar na ula t nda ya l generasyonun kapal l 0,15-0,25 lere indirilerek en kaliteli, sa l kl elit fertlerin sahada kalmalar ve de er art m yapmalar na devam etmeleri sa lanmal d r. Kay nda bu süre çamlara göre daha uzundur. Böylece fiziki üretim aç s ndan uzun süreli bir bo luk da olu turulmam olur. I k kesimlerinin bir veya iki kere yap lmas kural de ildir. Uygulay c me cerenin geli me dinami i ve a açlar n geli im ve kalite durumu ve piyasa talepleri do rultusunda de erlendirme yapmal d r. Bazen 1. k ve sonra bo altma olaca gibi bazen de yeterli miktarda de er a ac b rak larak bir seferde saha bo alt labilir. Sedir: Gölgeye dayanabilme özelli inden dolay baz literatürde yar k a ac olarak da nitelendirilen bu a aç türümüz, yeti ti i toprak artlar (karstik ve çok ta l arazilerde yeti ti inden) dikkate al narak gençli inin sahaya çok say da getirilmesi önerilmektedir. Bu hususlar dikkate al nd nda 0,50-0,60 kapal l k kalacak ekilde tohumlama kesimi sonras elde edilen gençlikten sonra, genellikle 2-3 y lda bir tekrarlayan zengin tohum y l n n ikincisinden de gençliklerin elde edilmesi zorunlu olmaktad r. Bu durumda sahan n durumuna göre ilk gençli in elde edildi i tarihten 6-7 y l sonra k kesimlerine veya do rudan bo altmaya karar verilebilir. 20