Türkiye küçük Millet Meclisleri Kasım 2013 O.P. Raporu

Transkript

1 Türkiye küçük Millet Meclisleri Kasım 2013 O.P. Raporu 1 1 Yerel Seçimler ve Yerinden Yönetim

2 2

3 Ortak Paydalar * Türkiye nin merkeziyetçi idari yapısı değişmeli, yerel yönetimler güçlendirilmelidir. * Seçim Kanunu ve Siyasi Partiler Kanunu demokratikleşmelidir. * Katılımcı, hesap verebilir ve şeffaf bir idari yapılanmaya ihtiyacımız var. * Avrupa Konseyi Yerel Yönetimler Özerklik Şartına konulan şerhler kaldırılmalıdır. Hazırlayan: Yakup Kadri Karabacak Türkiye küçük Millet Meclisleri Koordinatörü, Raporda yer alan görüşler TkMM katılımcılarına aittir. TkMM Girişimi, Uncular Cad. 28/2, TR İSTANBUL 3

4 Neyi seçiyoruz? 2013 yerel seçimlerine dört aydan biraz fazla zaman var. Aday adaylıklarının açıklaması sürüyor, ancak partilerin nihai adayları henüz belli olmadı. Kasım sonu, aralık başı gibi artık adayların resmen açıklanması da başlayacak. Adaylar netleşmemiş olsa da, gündemin önemli bir bölümünü seçimler tartışması oluşturuyor. Peki hangi boyutlarıyla? Daha çok, İstanbul ve Ankara gibi büyük şehirlerde adayların kimler olacağı, anketlerin hangi illerde hangi partilere ne şans verdikleri ve seçim ittifakları gibi günlük tartışmalar ana başlıkları oluşturuyor. Türkiye küçük Millet Meclisleri beş yıl içinde genel seçimleri de yerel seçimleri de, referandumları da yaşadı. Seçim sathı mailine girildiğinde, adayları toplantılarına çağırdı plan ve projelerini kendilerinden dinledi. Son genel seçimler öncesinde yürütülen 10 istek çalışması umut vericiydi. Sivil toplum adaylara taleplerinin ortak paydalarını iletti, adaylar da bunların hangilerini karşılamak için çalışacağını ifade etti, 10 İstek metnini -isteyen şerh de koyarak- imzaladı. Benzer bir çalışmayı, belediye başkan adayları netleştiğinde tekrarlayacak ve adayları konuk edeceğiz. Bu ay yapılan bütün toplantılarda dile gelen bazı ortak paydalar var ki, bunlar halen güncel: seçim sistemimiz ve demokratikleşme... 4

5 Evet, adaylar belli değil; ancak seçim olacağı belli. Bu nedenle, TkMM ler Kasım aylarında adaylardan önce, seçimleri ve Türkiye nin idari yapısını tartışmaya açtı. Tam da bu günlerde, Türkiye nin idari yapısına ait tartışmaları yakından ilgilendiren önemli bir gelişme yaşandı. AB ile ilişkilerde girilen fetret devri son buldu; 3,5 yılın ardından 22. fasıl başlığı, Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu, açıldı. Fasıl başlığı, Türkiye nin idari yapılanması ile yakından ilgili. Bilindiği gibi AB, üye devletlerinin merkezi vesayetçi idari yapılar değil, ademi merkezi yapılara sahip olması bir tercih nedeni. Türkiye nin de imzacısı olduğu Avrupa Konseyi Yerel Yönetimler Özerklik şartı ise bu tercihin yazılı beyanı. Ancak Türkiye, imzacısı olduğu bu belgeye içok sayıda çekince de koymuş durumda. TkMM ler bu atmosferde Yerel Seçimler ve Yerinden Yönetim konusunu Kasım 2013 toplantılarının konusu olarak belirlediler. 5

6 TkMM Kasım 2013 toplantıları 18 ilde gerçekleşti. Toplantılara katılan milletvekilleri: Cuma İçten (Diyarbakır/Ak P.), Hasan Akgöl (Hatay/CHP), Oktay Süha Adan (Muğla/CHP), Sakine Öz (Manisa Mv.- İzmir/CHP), Nesrin Ulema (İzmir/Ak Parti), Fatih Han Ünal (Ordu Mv.-Ankara/Ak Parti), Ahmet Toptaş (Afyon Mv.- Ankara/CHP), Gürsoy Erol (İstanbul/ Ak Parti), Haluk Eyidoğan (İstanbul/CHP) Toplantılara, 3 ilde 7 Belediye Başkanlığı aday adayı da katıldı. Yönetimin Merkezi? Katılımcılarımızın yürüttüğü tartışmalardan elde edilen ve ortak paydaya da yansıyan en önemli sonuç: Türkiye nin merkeziyetçi yapısının eleştirisi. Türkiye nin coğrafi, siyasi ve idari olarak Ankara merkezinden yönetiminde ısrarına çok sayıda eleştiri getirilmiş, tartışmanın tarihsel arka planına da atıf yapılmış. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu nun eyalet yapısına pozitif anlamda ve dağılma döneminde ortaya çıkan merkezileşme çabalarına negatif anlamda çok sayıda konuşmada referans verilmiş. 6

7 Genel kabul olarak, bazı katılımcılar, Türkiye nin, Fransız idari modelini örnek aldığını düşünüyor. Her iki ülkenin de üniter yapıları en önemli benzerlik olarak görülüyor. Ancak Fransa, üniter yapısı içerisinde yerindenliği güçlendirirken, Türkiye nin tam aksi yönde giderek merkezileştiği tespit ediliyor. Yerel yönetimlerin, merkezi hükümete idari ve siyasi olarak bağlılığının verimliliğin azalmasına sebep olduğu ve yerel kaynaklardan tam kapasiteyle istifade edememekle de bağlantılı olduğu tesbiti yapılıyor. Tek merkezde toplanan yönetim anlayışının, modern toplumun karmaşık ilişkilerine cevap vermekte, yavaş ve yetersiz kalacağı vurgulanıyor. Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi için en fazla dile getirilen öneri ise, Avrupa Konseyi Yerel Yönetimler Özerklik Şartı na konulan çekincelerin kaldırılması. Fransa ve diğer ülke örneklerinin gündeme geldiği toplantılarda, üniter yapı içerisinde de yerelin güçlendirilebileceğinin altı ısrarla çiziliyor. Katılımcılarımız merkezi ya da yerel, fark etmez, nasıl bir yönetim? sorusuna son derece net cevaplar veriyorlar: demokratik, katılımcı, şeffaf ve hesap verebilir. Özellikle katılım ilkesinin altı demokratik bir yönetimin vazgeçilmezi olduğu belirtilerek ısrarla çizilmiş. Ancak 7

8 bu katılımın nasıl sağlanacağına ilişkin yollar ve öneriler ifade edilmemiş. Bu ilkelerin işletilmesi imkanlarının ademi merkezi bir yapı içerisinde daha mümkün olacağı düşünülüyor. Seçimler konusunun gündeme geldiği tüm toplantılarımızda olduğu gibi, yine seçim yasasının değiştirilmesi ve siyasi partiler kanununun demokratikleşmesi talebi sıklıkla dile geldi. Hem fiziki hem de başka pratik nedenlerle, yurttaşların ve sivil toplumun yerel idareciler yanı sıra yerel karar alma mekanizmaları ile daha yakın ve yoğun bir ilişki içerisinde olması bu ön kabule neden oluyor. Ancak; çok sayıda katılımcımız ifade etmese de, bu tercihe konulan bir şerh de var. Yerel yönetimlerin de tıpkı, merkezi idare gibi başkan vesayetçi bir yapıya sahip olduğunu vurgulayan katılımcılar, yetkilerin yerele devrinin tek başına demokratikleşmeyle ve yerindenlik ilkesinin güç kazanmasıyla sonuçlanmayacağını belirtiyorlar. Karar alma süreçlerine katılım yollarının açılması bu idari tercihin demokratikleşmesi için de şart koşuluyor. Özerklik: İdari mi Siyasi mi? Katılımcıların tamamının, özerklikten kastının idari anlamda olduğu anlaşılıyor. Yerel yönetimlerin güçlenmesinin siyasi bir özerklik anlamına gelmeyeceği bir bölge dışında özellikle vurgulanıyor. 8

9 Siyasi ve idari özerklik arasına bu denli görünür bir çizgi çekilmesindeki ısrarın Kürt sorunu ile irtibatlı olduğu açıkça görünüyor. Yerel yönetimlerin güçlendirilmesine karşı, devlet aklının ileri sürdüğü bölünme fikri, özerkliğin, idari yanına yapılan vurgu ile aşılmak isteniyor. Özerkliğin bu tanımıyla yalnızca, Kürtler in değil, tüm Türkiye nin ihtiyacı olduğunun da altı çizilmekte. Ancak bu ayrım, özellikle Güneydoğu illerinde anlamsızlaşıyor. Bölgedeki katılımcıların, yerel yönetimlerin güçlendirilmesinden ve özerklikten kastının, devlet merkezinin tutucu siyasi eğilimlerinden uzaklaşmakla eşdeğer olduğu son derece açık. Daha net bir ifadeyle, bölge illerinde, anadilde eğitimin, çok dilli kamusal hizmetin, siyasal özgürlüğün yolunun, yerel yönetimlerin güçlendirilmesinden geçtiğine vurgu yapılıyor. Bunun, idari olduğu kadar siyasi bir anlamı olduğunu söylemek de mümkün. Yerindenlik ilkesi, yerel yönetimler bahsinde tartışma konusunda olduğunda yetki devri tartışması da önemli bir alt başlık. Ancak, iki katılımcımız dışında yetki devrine dair konuşan olmadı. Her iki katılımcımız da, yetki devrinin devletin bütünlüğüne halel getirmeyecek konularda olması gerektiğinde hemfikir. Adalet, eğitim, sağlık ve güvenlik 9

10 hizmetlerinin merkezi devlet tarafından yürütülmesi gerektiğini savunuyorlar. İdari ve siyasi anlamda daha özgürlükçü ve ademi merkeziyetçi düşündüğü anlaşılan diğer katılımcılarımız ise, yetki devri terimini nadiren kullanmakla birlikte, hangi yetkilerin devrini kastettiklerini açıklamamışlar. Yalnızca bir katılımcımız, merkezi ve yerel yönetimler arasındaki uçurumdan söz ederken aynı anda kamusal harcamaların %90 nının merkezi hükümet tarafından yapıldığına da dikkat çekiyor. Ancak o da hangi kamusal hizmetlerin devredilmesi gerektiğine ilişkin bir ifade kullanmamış yılında yapılan yerel yönetimler düzenlemesi yani Büyükşehir Belediyeleri Kanunu da gündeme gelmiş. Katılımcılarımızdan bir bölümü, düzenlemenin yerelin yetkisini arttırdığını düşünürken, aksi görüştekiler, bu düzenlemenin, belediyeleri merkezi hükümete daha da bağımlı hale getirdiğini düşünüyor. Özellikle bu bahiste, şehirlerin idaresinde var olan iki başlılık (valilik ve belediye) tartışılmış; seçilmiş belediye başkanlarının atanmış valilere nazaran daha fazla yetki ve inisiyatif sahibi olması gerektiği vurgulanmış. 10

11 11

12 Sayılarla TkMM KASIM 2013 Toplantıları Gerçekleşme sayı ve oranları: Yapılması gereken toplantı sayısı: 21 İptal edilen toplantı: 3 (Adana, Konya, Şanlıurfa) Yapılan toplantı sayısı: 18, Toplantı gerçekleşme oranı: %85,7 Sivil Toplum katılımı: Olması gereken sivil toplum katılımcı sayısı: 360 Toplam sivil toplum katılımcı sayısı: 224, %62,2 Seçilmişlerin katılımı: Katılması gereken milletvekili sayısı: 128 Katılan toplam milletvekili sayısı ve oranı: 9, %7,03 Katılması gereken belediye başkanı sayısı: 18 Katılan toplam belediye başkanı sayısı ve oranı: 1, %5,5 Kolaylaştırıcı ağırlayan belediye sayısı ve oranı: 1, %5,5 Medya ilgisi: Toplantılara katılan medya muhabiri sayısı toplam: 38 Toplantı başına düşen medya muhabiri sayısı: 2 Toplantılara kim ev sahipliği yaptı? Ev sahipliği yapan belediyeler ve oranı: 13, % 72,2 Ev sahipliği yapan meslek odaları ve oranı: 1, % 5,5 Ev sahipliği yapan STÖ sayısı ve oranı: 3, % 16,6 Ev sahipliği yapan sendika sayısı ve oranı: 1, % 5,5 Sivil toplum bileşenlerinin katılım oranları: Katılımcı meslek odaları sayısı: 18, %8,03 Katılımcı sendika sayısı: 16, %7,14 Katılımcı dernek/vakıf/girişim sayısı: 190, %84,82 İzleyiciler: İzleyici olarak katılanlar: 179 Kanaat Önderi: 81 12