Türkiye küçük Millet Meclisleri Mart 2012 O.P. Raporu

Transkript

1 Türkiye küçük Millet Meclisleri Mart 2012 O.P. Raporu Devlet İstihbarat Teşkilatları Görev ve Sorumlulukları Ne olmalı? Ne olmamalı? 1 1

2 2

3 Ortak Paydalar * Devletler için istihbarat örgütleri zorunluluktur. Ancak bu örgütler hukuki denetim içinde çalışmalıdır. * Türkiye de isitihbarat örgütleri dış istihbarattan çok iç istihbarat için çalışıyor. * İstihbarat örgütlerimiz için hem idari hem hukuksal yeni düzenlemelere ihtiyaç var. Hazırlayan Yakup Kadri Karabacak Türkiye küçük Millet Meclisleri Koordinatörü, Raporda yer alan görüşler TkMM katılımcılarına aittir. TkMM Girişimi, Uncular Sok.28/2, TR İSTANBUL 3

4 Genel Değerlendirme: 7 Şubat gecesi Hürriyet gazetesinin web sayfasında son dakika gelişmesi olarak geçen bir haber, Türkiye nin gündemine oturdu. Haberde, PKK yöneticileri ile MİT Müsteşarı Emre Taner döneminde görüşmelere katıldıkları bilinen, Afet Güneş ve iki istihbaratçı yanı sıra, görüşmelere Başbakan ın özel temsilcisi sıfatı ile katılan Hakan Fidan ın da, özel yetkili savcı tarafından, KCK soruşturması kapsamında şüpheli sıfatı ile ifadeye çağrıldığı iddia ediliyordu. Olay kısa sürede bir devlet krizine dönüştü. MİT davete icabet edilmeyeceğini açıklarken, Cumhurbaşkanı ve Başbakan da MİT mensuplarına sahip çıktılar. MİT mensupları ilgili mahkemeye itirazda bulundular. Hükümet Ceza Muhakemeleri Kanunun 250. Maddesinde bir değişikliğe giderek, en azından yakalama kararının düşmesini sağladı. Yaşanan bu kriz özelinde, tartışmalar devlet ve hükümet içindeki güçler dengesi (Gülen Cemaati ile başından beri desteklediği Ak Parti nin arasının açılması) üzerine yoğunlaşsa da, Türkiye de istihbarat örgütlerinin geçmişi, geleceği ve denetimi konuları da ister istemez gündeme geldi. TkMM toplantıları da bu ay 14 ilde Devlet isitihbarat örgütlerinin görev ve sorumlulukları ne olmalı ne olmamalı? sorusunu tartuştı. Türkiye de istihbarat örgütleri denince akla ilk golarak MİT (Milli İstihbarat Teşkilatı) geliyor. Emniyet istihbaratı ve JİTEM (her ne kadar varlığı uzun süreler devlet 4

5 tarafından inkar edilmiş olsa da, artık kabul edilmiş durumda) tartışmanın diğer aktörleri. Katılımcıların konuşmalarının odaklandığı konular ise başlıklarda toplanabilir: 1- Türkiye de istihbarat örgütlerinin durumu. 2- Son yaşanan krizde taraflar. 3- Türkiye istihbaratı nasıl olmalı? 4- İstihbarat örgütlerinin görev ve sorumlulukları neler olmalı? 5- Yargı denetimi, yargının bağımsızlığı ve özel yetkili mahkemeler. 6- PKK- MİT görüşmeleri. TkMM mutfağınca tarafından hazırlanan video sunumda dile getirilen, dünyadaki diğer istihbarat örgütlerinin eylem ve pratikleri ve bunlara ilişkin tartışmalar katılımcılar tarafından gündeme alınmış görünmüyor. İstihbaratın devletler için zaruriyet olduğunda tüm katılımcılar hemfikir. İstihbarat örgütlerine belirli bir şüphe ile yaklaşıldığı ise konuşmalardan anlaşılıyor. Ancak, doğaları gereği haklarında çok da fazla bilgi sahibi olunamaması durumu doğal karşılanıyor. 5

6 Toplantılar ve katılım TkMM 'lerin 2012 Mart ayı toplantılarında, Adana, Adıyaman, Bursa, Diyarbakır, Eskişehir, Hatay, Kayseri, Kocaeli, Malatya, Muş, Sakarya, Ankara, İstanbul ve İzmir küçük Millet Meclisleri Devlet istihbarat örgütlerinin görev ve sorumlulukları/ Ne olmalı, ne olmamalı? konusunu gündemlerine alırken, Batman ve Iğdır küçük Millet Meclisleri Kadına yönelik şiddet konusunu gündemlerine aldılar. Elazığ kmm toplantısı ise, salona ilişkin bir nedenle yapılamadı. Toplantılara şu milletvekilleri katıldı: Aykan Erdemir (Bursa- CHP), Galip Ensaroğlu (Diyarbakır- AK Parti), Mine Lök Beyaz (Diyarbakır- AK Parti), Cuma İçten (Diyarbakır- AK Parti), Hasan Akgöl (Hatay- CHP), Tülay Selamoğlu (Ankara- AK Parti), Mehmet Muş (İstanbul- AK Parti), Musa Moroğlu (İzmir- CHP), Alaaddin Yüksel (İzmir- CHP). Toplantılara %75 oranında salonlarını açan Belediye başkanlarından ise hiç katılım olmadı. 6

7 Türkiye de istihbarat örgütleri MAH (Milli Amele Hizmetleri) kurumundan bu yana Türkiye Cumhuriyeti inde var olan istihbarat örgütlerinin bağımsızlığına çok sayıda katılımcı şüpheyle bakıyor. Türkiye istihbarat örgütlerinin başka ülkelerin tavsiye ve teşvikleriyle inşa edildiği algısı hakim. Kuruluş ve gelişim evresinde, başka ülkelerin (erken dönem için Almanya, sonrası için ABD kastediliyor) dahli ve onların istihbarat örgütlerine varolduğu düşünülen bağımlılığın, Türkiye istihbaratının ülke içindeki muhalif gruplarla sınırlı bir çalışma yürütmesine neden olduğu algısı hakim. Çok sayıda katılımcı, Türkiye istihbarat örgütlerinin (en başta ifade ettiğimiz gibi bu tanımdan kasıt büyük oranda MİT tir) dış istihbaratta var olduğunu düşündüğü zayıflığına kaynak olarak bu noktayı işaret ediyor. MİT in son döneme kadar, de facto, kontrolünün ve kadro niceliğinin asker kökenli olması da çok sayıda katılımcı tarafından eleştiriyor. Bu görüşe sahip olanlar, son iki dönemdir MİT in sivilleşmesi için atılan adımları desteklediklerini ifade ediyorlar. Türkiye de var olan diğer istihbarat örgütlerine görüş bildiren katılımcı sayısı oldukça az. JİTEM çok sayıda olumsuzlukla beraber anılırken, bu başlıkta konuşanların hemen hemen tamamı Doğu ve Güneydoğu illerinin kmm katılımcılarından. Bir ilginç nokta ise, bu kadar toplantıda Emniyet istihbaratı hakkında neredeyse hiç görüş bildirilmemesi. 7

8 İstihbarat örgütlerinin görevleri Bu başlık altında değerlendirilebilecek çok sayıda konuşma olmamakla birlikte, konuşanlar, -bir katılımcı dışında- Bu görevlerden birinin operasyon yetkisi olmaması konusunda son derece net. Bir katılımcı, istihbarat örgütlerinin operasyon kapasitesi de olması gerektiğini ifade ederken, çoğunluk görüş, istihbarat örgütünün işi bilgi toplamaktır yönünde. JİTEM pratikleri özellikle bu başlık altında ifade edilmiş. Eylemlerinin denetlenmesi çeşitli zorluklar içeren istihbarat örgütlerinin, operasyonal eylemlere giriştiğinde, ortaya çıkabilecek olumsuzlar için JİTEM deneyimi örnek gösteriliyor. İstihbarat örgütlerinin, örgütlere, çalışma alanlarına sızmasına doğrudan bir itiraz yok. Bu konudaki dolaylı itirazlar da, ilgili konu kapsamında gündeme geldiği haliyle, istihbarat elemanlarının suça iştirak etmesi durumunda ortaya çıkıyor. İstihbarat örgütünün temel görevinin kamu çıkarlarının korunması olması gerektiği; ancak Türkiye de istihbarattan anlaşılanın kamunun fişlenmesi olduğu açıkça ifade edilmiş. Yine JİTEM ve MİT in kamuoyuna yansıyan hukuksuz ve kayıtdışı tutulan pratikleri de (faili meçhuller, 6-7 Eylül gibi) sıklıkla dile getirilmiş. Yine bu başlıkta, darbe girişimlerinin hükümete, meclise rapor edilmemesinin, MİT kimin için çalışıyor? sorusunu gündeme getirdiğini ve bunun da kuruma olan güveni azalttığını ifade eden katılımcılar var. MİT nın dış istihbaratta zayıf olduğu algısının yaygın olduğu ise konuşmalarda açıkça görünüyor. 8

9 Gizli faaliyetler nasıl denetlenecek? Bu konudaki temel tartışmalardan birini ise, katılımcılarımızdan birinin ifadesi ile istihbarat örgütünün varlığı değil, denetimi oluşturuyor. Ortak paydaya da yansıdığı üzere, tüm katılımcılar kuvvetler ayrılığı ilkesinin bir esası olarak, yürütmeye bağlı bir devlet kurumunun yargı denetimi dışında tutulamayacağında görüş birliğindeler. Birden fazla konuşmacı Anayasanın 2. ve 5. maddelerine atıfta bulunarak, yargı denetiminin anayasal güvenceye tabi olduğunu ifade etmişler. Ancak bu denetimin, kurumun ve çalışma alanının öznelliği içerisinde nasıl yapılabileceğine ilişkin net bir öneri yok. Somut ifadeler içermese de, MİT mevzuatının elden geçirilmesini, Ankara Anlaşması ile taahhüt ettiğimiz AB mevzuatıyla uyumlu hale getirilmesini öneren katılımcılarımız da var. Savcılık- MİT Krizi ve yasal düzenleme Gündeme damgasını vuran Özel Yetkili Savcılık- MİT krizinde temel iki görüş var. Birinci görüş, yargının her şart altında, herkesi ifadeye çağırabileceğini belirtiyor. Bu görüşteki katılımcılarımız, PKK ile yürütülen görüşmelerin hukuk dışı olduğunu belirtirken, bu görüşmelerin talimatının Başbakan tarafından verildiğinin ortaya çıkmasının krizin temelini oluşturduğunu belirtiyorlar. Bir katılımcının ifadesi ile bu kriz, MİT nezdinde soruşturulacak olan kişi Başbakan olduğu için çıkmıştır. Bu görüşteki katılımcılarımız, TCK 250.Md de yapılan 9

10 düzenleme ile MİT in doğrudan başbakanın hizmerinde ve denetlenemez bir kurum haline geldiğini ifade ediyorlar. İkinci görüş ise, savcılığın bu örnekteki eyleminin hukuki değil, siyasi olduğunu, birinci görüştekilerin gerekçesi ile ifade ediyor. Ayrıca, Oslo görüşmelerinin çok daha önce kamuoyuna yansımış olmasına rağmen, savcılığın bu çağrısının zamanlamasına dikkat çekiyorlar. Yargının siyaset kurumunu, Türkiye nin en temel sorunlarından biri olan Kürt sorununun çözümü için attığı adımlardan dolayı, soruşturmaya kalkmasının yerindeklik denetimi anlamına geldiğini, yani olamayacağı belirtiyorlar. PKK ile Oslo da yapılan görüşmeleri desteklemekle birlikte, yasada yapılan yeni düzenlemenin istismara açık bir durum yarattığını düşünen katılımcılarımız da var. Özel yetkili mahkemelerin varlığını korumasını savunan kimse çıkmamış. Çok sayıda katılımcı bunların kaldırılmasından yana olduğunu belirtiyor. PKK ile yapılan görüşmeleri katılımcılarımızın neredeyse tamamı yerinde ve doğru buluyor. Görüşmelerin yeniden başlamsı gerektiğini ifade eden katılımcılarımız da var. Yalnızca iki katılımcı, bu görüşmeleri yapan MİT in ve bu talimatı veren Başbakan ın hukuk dışına çıktığını ve terör örgütü ile görüşmenin doğru olmadığını belirtiyor. Bir katılımcı ise her iki görüşün de dışında, görüşmeler yapılaması gerektiğini; ancak bunun denetlenemez iki kurum ararsında değil, siyaset kurumları üzerinden yapılması gerektiğini ifade ediyor. 10

11 11

12 Sayılarla TkMM MART 2012 Toplantıları Gerçekleşme sayı ve oranları: Yapılması gereken toplantı sayısı: 17 İptal edilen toplantı: (Elazığ) Yapılan toplantı sayısı: 16, Toplantı gerçekleşme oranı: %94,11 Sivil Toplum katılımı: Olması gereken sivil toplum katılımcı sayısı: 320 Toplam sivil toplum katılımcı sayısı: 179, %55,93 Seçilmişlerin katılımı: Katılması gereken milletvekili sayısı: 107 Katılan toplam milletvekili sayısı ve oranı: 9, %8,41 Katılması gereken belediye başkanı sayısı: 16 Katılan toplam belediye başkanı sayısı ve oranı: 0, %0 Kolaylaştırıcı ağırlayan belediye sayısı ve oranı: 1, %6,25 Medya ilgisi: Toplantılara katılan medya muhabiri sayısı toplam: 47 Toplantı başına düşen medya muhabiri sayısı: 2 Toplantılara kim ev sahipliği yaptı? Ev sahipliği yapan belediyeler ve oranı: 12, % 75 Ev sahipliği yapan meslek odaları ve oranı: 4, %25 Ev sahipliği yapan STÖ sayısı ve oranı: 0, %0 Ev sahipliği yapan sendika sayısı ve oranı: 0, %0 Sivil toplum bileşenlerinin katılım oranları: Katılımcı meslek odaları sayısı: 14, %7,82 Katılımcı sendika sayısı: 23, %12,84 Katılımcı dernek/vakıf/girişim sayısı: 142, %79,32 İzleyiciler: İzleyici olarak katılanlar: