EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ

Transkript

1 EĞİTİM BİLİMİNE GİRİŞ EBG DERSİNİN HEDEFİ EBG HAFTALIK KONU DAĞILIMI ünite 1 EĞİTİM İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR EĞİTİM NEDİR? Eğitim bütün disiplinleri etkileyen bir olgudur. Bu yüzden çok değişik tanımları yapılmıştır. EĞİTİM NEDİR? Eğitim, bedene ve ruha, yetenekli olduğu (yetkinliği) mükemmelliği vermektir ( Platon) Eğitim, Çocuğu insan haline getirmek sanatıdır (Çiçeron). Eğitim, doğaya göre insan yetiştirmektir (J.J. Rousseu). Eğitim, yetileri, hep birden ve uyumlu olarak geliştirmektir (Stein). EĞİTİM NEDİR? Selahattin Ertürk e göre eğitim, bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik yönde değişme meydana getirme sürecidir. Eğitimin Özellikleri Eğitim bir süreçtir, Eğitim sonunda bireyin davranışında bir değişme olmalıdır, Bu değişme istendik yönde olmalıdır, Eğitimde bir amaç ya da kazanım vardır, Eğitim bireyi geliştirir, Eğitim bireyi hayata hazırlar, İçsel ya da dışsal bir yaşantı sonucu oluşur 1 FORMAL EĞİTİM Formal eğitim, planlı ve programlı olarak bir amaç doğrultusunda, belirli bir mekanda uzman bazı kişilerin rehberliğinde düzenlenen bir etkinliktir. Formal Eğitimin Özellikleri a) Amaçlıdır. 1

2 b) Planlı ve programlıdır. c) Süreç profesyonel eğiticiler tarafından yürütülür. d) Süreç sonucunda olumlu davranışların kazanılması beklenir. e) Eğitim belirli bir mekanda sürdürülür. f) Amaçlı ( kasıtlı ) olarak hazırlanmış araç- gereç kullanılır. g) Süresi sınırlıdır. 2. İNFORMAL EĞİTİM Plansız ve programsız, hayatın içerisinde kendiliğinden oluşan eğitimdir. Diğer bir değişle bireyin sosyalleşme ve kültürlenme sürecidir. Bu süreç sistemsiz ve denetimsiz bir şekilde doğuştan ölünceye kadar devam eder. ÖRGÜN EĞİTİM Okullarda verilen eğitimdir; Yaş grupları yakındır Zaman bellidir Sonunda diploma vardır Usta öğreticileri verdır Resmidir YAYGIN EĞİTİM Okullarda yeterli eğitimi alamamış,ya da sonradan ihtiyaç hasıl olmuş yeterliliklerin verildiği eğitimdir Planlıdır, programlıdır Zaman bellidir Usta öğreticileri vardır Yaş grupları değişkendir Sonunda bir sertifika verilir Yaygın Eğitim Kurumlarından bazıları Şunlardır Halk eğitimi merkezleri, Çıraklık eğitimi merkezleri, Pratik kız sanat okulları, Olgunlaşma enstitüleri, 2

3 Endüstri pratik sanat okulları, Mesleki eğitim merkezi, Yetişkinler teknik eğitim merkezleri, Özel kurslar, Özel dershaneler, Uzaktan Eğitim DİĞER BAZI KAVRAMLAR a) Amaç / Hedef : Amaçlar, eğitim sürecine giren bireyin davranışlarında ve kişiliğinde meydana gelmesi istenilen farklılaşmaları belirtir. Amaçlar, formal eğitimin temel taşlarıdır. b) Davranış / Kazanım: Bireyin göstermiş olduğu ölçülebilir eylem ve etkinliklerine davranış denir. Ancak bu eylemlerin birey tarafından bilinçli ve kasıtlı yapılması gerekmektedir Öğrenilmeyen şey davranış değildir programında davranış yerine kazanım ifadesi kullanılmıştır f) Öğrenme: Bireyin çevresiyle geçirdiği etkileşimler sonucunda davranışlarında meydana gelen nispeten kalıcı izli değişikliklerdir Öğrenmeler bilişsel, duyuşsal ve psiko- motor olabilir. g) Öğretme: Öğrenmenin gerçekleşmesi için ortamın düzenlenmesidir. Öğrenmenin kılavuzlanmasıdır Öğretme bilinçli ve amaçlı bir çabadır. Öğretim Eğitimin planlı bir şekilde belirli bir zaman da, belirli bir mekanda gerçekleştirilen dilimine denir. Daha çok okullarda yapılmaktadır. Eğitim Teknolojisi Teknolojinin ürünü olarak ortaya çıkan yeni araç ve eğitim kurumlarına sokulması ve bunların öğretmenler tarafından, eğitim ve öğretimde kullanılmasını ifade etmektedir ZORUNLU EĞİTİM Bir ülkede tüm yurttaşların alması gerekli olan mecburi eğitimdir. Yasalarla düzenlenir. Ülkemizde zorunlu eğitim 12 yıldır. Temel Eğitim 3

4 Bir ülkede yurttaşların kendilerini ifade ve idame edebilmeleri için almaları gerekli eğitimdir. Gerekli bilgi ve becerileri kazanmalarıdır. Zorunlu ya da isteğe bağlı olabilir HİZMET ÖNCESİ EĞİTİM Herhangi bir mesleğe başlamadan önce alınması gerekli eğitimdir. Eğitim fakültelerinde öğretmenlik mesleği için hizmet öncesi eğitim verilir HİZMET İÇİ EĞİTİM Bireylerin hizmet yürütürken, çalıştıkları kurum tarafından niteliklerinin arttırılması için verilen eğitimdir. Ör: Bir okuldaki öğretmenlere Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından akıllı tahta kullanım kursunun verilmesi Sistem Olarak Eğitim Sistem: Bir bütünün parçaları arasındaki düzenli ve sürekli ilişkiler düzenidir. Sistemin girdi, işlem, çıktı ve geri bildirim (dönüt) öğeleri vardır. SİSTEM OLARAK EĞİTİM SİSTEM ÇEŞİTLERİ PROGRAM NEDİR? Hedeflere ulaşmak için yapılacak etkinlikler dizgesidir. Eğitimde dört çeşit programdan söz edilebilir. Bunlar ; Eğitim Programı, Öğretim Programı, Ders Programı Örtük ( gizil ) Program dır. EĞİTİM PROGRAMININ YARARLARI 1. Eğitim faaliyetlerine yön verir. 2. Aynı eğitim basamaklarındaki okullarda amaçların aynı yönde gerçekleşmesini sağlar. 3. Eğitimde verimi arttırır. 4. Öğretmenlere rehberlik eder. 5. Zamandan tasarruf sağlar 4

5 6. Öğrenmeyi kolaylaştırır. Soru KÜLTÜR Bir toplumun üzerinde taşıdığı ve nesilden nesile aktarılan maddi ve manevi ögelerdir. KÜLTÜR ÇEŞİTLERİ SORU ÖRNEKLERİ 4. Usta çırak ilişkisi sonucu kazanılan davranışlar hangi eğitimin kapsamında yer alır? a. formal eğitim. b. örgün eğitim c. yaygın eğitim d. informal eğitim. e. görsel eğitim Eğitim Bilimlerine Giriş Ders İçeriği Bu dersin amacı; eğitimle ilgili temel kavramlar, eğitimin psikolojik, toplumsal, felsefi, ekonomik, tarihi, hukuki temelleri, Türk Eğitim Sisteminin Yapısı ve Sorunları, eğitimde yeni anlayış ve radikal görüşler konularında giriş niteliğinde bilgi kazandırmaktır. Başka? Artık büyüyünce ne olacağınız sorusu sizin için tarih olmuştur. Nasıl bir öğretmen olacaksınız? Sorusuyla zihninizi meşgul etme ve ona göre adım atma vaktidir. Bu ders ilk adımlarınıza hazırlık olacak emekleme ve ayakta durabilme çalışmalarını yapacağınız alandır. Daha Başka? Neye talipsiniz? 3 kalem= 1 TL 2 Defter= 8 TL Ders kitabı=15tl İyi yetişmiş bir öğrenci= Paha biçilemez!!! EĞİTİMDE TEMEL KAVRAMLAR 5

6 İyi ve kötü öğretmen sizce nedir? Şimdiye kadar karşılaştığınız iyi öğretmeni karakterize eden 5 er özellik yazınız? İyi ve kötü özelliklere göre, bir öğretmende genel olarak bulunması gereken dört önemli özellik bulunmaktadır. Bunlar; Alan Bilgisi Alan Eğitim Bilgisi Genel Eğitim Bilgisi Genel Kültür Bilgisi Özellikle son yıllarda bir öğretmende genel olarak bulunması gereken özellikler üç başlıkta ifade edilir: Alan Bilgisi Öğretmenlik Meslek Bilgisi Genel Kültür Bilgisi Eğitimle ilgili temel kavramlar? Eğitim Öğretim Öğretme Öğrenme Öğretmen Öğreten Program Eğitim Eğitim Hedef Kazanım İçerik Öğrenme-Öğretme süreci Değerlendirme Çocukların ve gençlerin toplum yaşamındaki yerlerini almaları için gerekli bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine, kişiliklerini geliştirmelerine yardım etme işidir. (Terbiye) Eğitim Bilimi 6

7 Belirli amaçlara ulaşmak üzere insanların davranışlarının planlı olarak değiştirilmesi ve geliştirilmesinin yasa ve ilkelerini bulmaya ve bu amaçla teknikler geliştirmeye çalışır. Eğitim? Pedagojik yönden eğitim? Sosyolojik yönden eğitim? Psikolojik yönden eğitim? Felsefik yönden eğitim? Pedagojik Yönden Eğitim Kişinin toplumsal yeteneklerinin ve optimum kişisel gelişiminin sağlanması için, seçkin ve kontrollü bir çevreyi ve okul etkinliklerini içine alan sosyal bir süreçtir. Sosyolojik Yönden Eğitim Psikolojik Yönden Eğitim Felsefik Yönden Eğitim Eğitim bireyin sosyal ve fiziksel çevresinde gerçekleşen olay ve olgulara anlamlı, sistematik ve eleştirel yaklaşmasını sağlayan bir süreçtir. O halde, Eğitim Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istenilen yönde (eğitimin amaçlarına uygun) değişme meydana getirme sürecidir. Ancak, eğitim sadece bireyin davranışlarında değişme meydana getirmek değil, davranış değişiklikleri yoluyla hem bireyin yaşantısında hem de toplumun yaşantısında kalite katma sürecidir. EĞİTİMİN TEMEL ÖZELLİKLERİ Eğitim bir süreçtir, Eğitim sonunda bireyde bir değişme olmalıdır, Bu değişme istendik yönde olmalıdır, Eğitimde bir amaç ya da kazanım vardır, Eğitim bireyi geliştirir, Eğitim bireyi hayata hazırlar, ve Eğitim kalıcı olmalıdır. Özetle, Eğitimin Temel Özellikleri Süreç Eğitim bir süreçtir. 7

8 Süreç, belli bir sonuca ulaşmak veya bir oluşumu gerçekleştirmek için birbirini izleyen olayları ya da durumların akışıdır. Süreç içeriğinde belirli bir hedef, bu hedefi gerçekleştirmek için birbirini izleyen bir dizi işlem ve etkinlik ve son olarak da ürünün amaca uygunluğunu ortaya koyan değerlendirme yer alır. Eğitim sürecini birbirini izleyen ve birbiri üzerine biriken öğrenme ve öğretme olayları oluşturur. Davranış Psikologlara göre; organizmanın etkiye karşı gösterdiği tepki veya tepkiye karşı gösterdiği etkidir. Eğitimcilere göre; organizmanın gözlenebilir, ölçülebilir ve istendik olan hareketleridir. Eğitim tanımında sözü edilen davranış, sonradan öğrenilen, yani bir öğrenme ürünü olan davranışlardır. YAŞANTI Davranış değişikliği bireyin yaşantıları sonucu oluşur. Bireyin diğer bireylerle ve çevresiyle etkileşiminin bireyde bıraktığı izlenimdir. Bireyin gün içerisinde yaptığı her şey yaşantı olarak tanımlanabilir. Yaşantının ortaya çıkması için bireyin çevreden uyarıları alması ve işlemesi ve tepkide bulunması gerekir. ÖĞRENME Günümüzde psikolog ve eğitimcilerin büyük bir bölümü öğrenmeyi yaşantı ürünü olan, kalıcı izli davranış değişikliği olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre öğrenmenin üç temel özelliği vardır: Bunlar; Öğrenme sonucu mutlaka bir davranış değişikliği meydana gelir. Birey yeni bir davranış göstermeye başlar. Var olan davranışı değiştirir ya da geliştirir. Yanlış geliştirdiği davranışını düzeltir. Öğrenme yaşantı ürünüdür. Öğrenme kalıcı izlidir. Öğrenme-2 Bir davranışın öğrenme ürünü sayılabilmesi için gerekli şartlar: Yaşantı ürünü olması gerekir. 8

9 Öğrenmenin davranışta ya da potansiyel davranışta değişikliğe yol açması gerekir. Kalıcı-izli olması gerekir. Öğrenme ya Kendiliğinden ya da Yönlendirilmiş olarak gerçekleşebilir. Öğrenmenin özellikleri Değişme, Bireysellik, Yaşantı ve Kalıcılık Öğrenme Alanları Bilişsel (Hücrenin tanımını yapabilme) Duyuşsal (İnsana saygı, hoşgörülü olma,...), Psiko-motor (Mikroskop kullanabilme, kesit alabilme, titrasyon yapabilme). Öğrenmeyi Etkileyen Faktörler Öğrencinin kalıtım ile getirdikleri, Öğrencinin hazır bulunuşluk düzeyi, Öğrencinin alışkanlıkları, Öğrencinin tutumu, Öğrencinin kişisel özellikleri, Öğretmenin kullanacağı strateji, yöntem, teknik, araç-gereç ve materyaller ve kaynaklar, Öğrenme süreci, Kazanım (amaç ve davranışlar), Süre, Konunun özelliği, Değerlendirme biçimi ve Fiziki çevre. Öğretme Öğrenmeyi sağlama etkinliklerine öğretme denir. Öğrenmenin sağlanması ya da davranış değişikliği meydana getirmek amacıyla çevrenin düzenlenmesidir. Herhangi bir öğrenmeyi kılavuzlama faaliyetidir 9

10 Öğrenmenin etkililiğini arttıracak yolların tümüdür. Öğretim Öğretim Öğretme ve Öğretim Eğitim ve Öğretim Arasındaki Farklılıklar Öğretmen - Öğreten Program nedir? Eğitim programı (Sınıf içi ve sınıf dışındaki tüm eğitim-öğretim faaliyetlerini içeren yazılı dokümandır) Öğretim programı (Eğitim programı içerisindedir. Bir konu alanına ilişkin hedefleri, içeriği, öğrenme,-öğretme etkinliklerini ve değerlendirme çalışmalarını içeren yazılı dokümandır) Ders programı (Bir ders saati içerisinde işlenecek olan konunun hedeflerini (ve kazanımlarını, içeriğini, öğrenme,-öğretme etkinliklerini ve değerlendirme sürecini içeren yazılı dokümandır. Öğretim programı içerisindedir). Hedefler Yetiştirilecek bireylerde bulunması istenilen, eğitim yoluyla kazandırılabilir nitelikli istendik özelliklere (bilgiler, yetenekler, beceriler, tutumlar, ilgiler, alışkanlıklar, vb.,) hedef denir. Öğrenme süreci içerisinde planlanmış ve düzenlenmiş yaşantılar sayesinde öğrencide görülmesi beklenen bilgi, beceri, tutum ve değerlere kazanım denir. Öğrenme alanlarına uygun olarak üç grup hedef bulunur: Bilişsel hedefler Duyuşsal hedefler Psikomotor hedefler Davranışlar/Kazanımlar Bireyin gözlenebilir veya ölçülebilir hareketlerinde davranış denir. Bir hedefin oluşturulmasına yönelik birbirini izleyen davranışlara hedef davranış denir. Örnek: Dişleri uygun şekilde fırçalayabilme hedefini gerçekleştirecek davranışlar: Diş fırçasına mercimek büyüklüğünde diş macunu koyma Diş fırçasını dişler üzerinde yukarıdan aşağıya ve aşağıdan yukarıya doğru hareket ettirme, 10

11 Kapsam Dişlerin iç kısımlarını da aynı şekilde temizleme, Ağzı biraz su ile çalkalama, ve Diş fırçasını temizleyerek yerine yerleştirme. Öğrencilere kazandırılması düşünülen bilgiler Öğrencilerin önceden belirlenmiş olan davranışları kazanmaları için verilmesi gereken içerik (konular, kavramlar, yasalar, vs..) Eğitim Durumları (Öğrenme Öğretme Etkinlikleri) öğrenme yaşantıları, öğretim yöntem ve teknikleri Hedef olarak ifade edilen özelliklerin bireyde oluşabilmesi için gerekli öğrenme yaşantılarını oluşturacak ortamın düzenlenmesi, bu amaçla geçerli öğretim yöntem ve teknikleri ile eğiti araç-gereç ve materyallerinin belirlenmesi ve bunlardan yararlanılmasıdır. Değerlendirme Ölçme sonuçlarını bir ölçüte vurarak, ölçülen nitelik hakkında bir değer yargısına varma sürecidir. Ölçme, herhangi bir niteliği gözlemek ve gözlem sonucunu sayılarla ya da başka sembollerle ifade etmektir. Değerlendirmenin güvenilir ölçme sonuçlarına dayanması, geçerli bir ölçütle yapılması, değer yargısına ulaşma işlemlerinde yanlışlık bulunmaması doğru bir değer yargısına ulaşmak için gereklidir. EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ NELER ÖĞRENECEKSİNİZ? Eğitim Sosyolojisinin Tanımı, Amacı ve Diğer Alanlarla İlişkisi Eğitim Sosyolojisinin Tarihçesi Eğitimin İşlevleri Eğitimin Toplumsal Süreçlerle İlişkisi Sosyalleşme ve Eğitim Toplumsal Değişme ve Eğitim Toplumsal Hareketlilik ve Eğitim Toplumsal Kontrol (Denetim) ve Eğitim Sosyoloji 11

12 Sosyoloji = + Sosyolojinin amacı; toplumsal olayları ortaya çıkarmak, açıklamak, ilişkileri belirlemek ve bunlara bağlı olarak ilgili kuramlar üretmektir Sosyolojİ... Toplum bilimi... Toplumun yapısını ve özelliklerini inceleyen bilim olarak nitelendirilir. Toplumsal problemleri ve bunların çözüm yollarını araştırır li yıllarda doğduğu kabul edilir. Auguste Comte ( ). 20. yy başlarından itibaren bağımsızlaşmaya başlamıştır. Sosyolojinin AlanI Sosyoloji toplum bilimi olduğuna göre toplum içinde yer alan her kurum, her çeşit toplumsal ilişki ve toplumsal olaylar sosyolojinin alanı içerisindedir. Sosyoloji toplumu hem statik (toplumsal yapı) hem de dinamik (toplumsal değişme) özellikleri bakımından incelemektedir. Sosyolojide çalışılan alan insan ve toplum olduğundan, son dönemlerde kendine ait alt çalışma dallarını oluşturmuştur. Bilgi sosyolojisi, din sosyolojisi, ahlak sosyolojisi, hukuk sosyolojisi, siyaset sosyolojisi, ekonomi sosyolojisi, kent sosyolojisi, köy sosyolojisi ve eğitim sosyolojisi bu alt çalışma alanlarına örnek olarak verilebilir. Bunlar içerisinde eğitim sosyolojisi eğitim toplum ilişkilerini irdelemesi açısından önem taşımaktadır. Eğitİm sosyolojisi Eğitim Sosyolojisi Eğitim sosyolojisi; toplum ve eğitsel yetiştirme arasındaki karşılıklı ilişkileri, bağlantıları ve etkilenmeyi inceleyen sosyolojinin alt bir bilim dalı olarak tanımlanabilir. Eğitim Sosyolojisinin Çalışma Alanı Toplumsal yapı içerisinde eğitim sorunlarına ilişkin araştırma yapan bir disiplindir. Toplumun kültürüne uygun bir eğitim çalışmaların temelini oluşturur. politikasının belirlenmesi ile ilgili Eğitim ve öğretim faaliyetleri aracılığı ile var olan birikimin gelecek kuşaklara nasıl aktarılacağı ve toplumun ihtiyaç duyduğu bireylerin nasıl yetiştirilmesi gerektiği de eğitim sosyolojisinin çalışma alanındadır. 12

13 Eğitim Sosyolojisinin Çalışma Alanı Toplumsallaşma ve toplumsallaşmaya eğitim kurumları ve diğer kurumların etkileri Toplumsal değişme, toplumsal hareketlilik, toplumsal ilişkiler ve toplumsal tabakalaşmada eğitimin rolü Toplumda rol ve statü kazanmada eğitimin etkisi Sosyal adalet ve eğitimde fırsat eşitliği Eğitim Sosyolojisinin Çalışma Alanı Eğİtİm sosyolojisi, Eğitim antropolojisi, Eğitim psikolojisi, Klinik ve medikal psikoloji, Genel sosyoloji, Kültürel antropoloji, Toplumsal psikoloji, Tarih, Ekonomi Siyaset bilimi ile işbirliği yapar. Eğİtİm Sosyolojİsİnİn Tarİhçesİ Eğitim sosyolojisinden, sosyolojinin bir dalı olarak ilk kez A.B.D. de 1907 yılında bahsedildi yılında ilk kez eğitim sosyolojisi kitabı yazıldı. Eğitim sosyolojisinin A.B.D. de ortaya çıkış nedeni; A.B.D nin sosyal yapısıdır. Çok farklı din, dil, ırk ve milletlere mensup insanların yaşadığı bir ülkede bu yapı sorunların kaynağını oluşturmuştur. Bu sorunların aşılmasında eğitimin etkili olabilmesi için eğitimcilerin bireylerin içinden geldiği yapıyı tanımaları ve onların değer yargılarını ve tavırlarını bilmeleri gerektiği düşünülmüştür. İşte bu yaklaşım eğitim sosyolojisini doğurmuştur. Eğİtİm Sosyolojİsİnİn Tarİhçesİ Ülkemizde eğitim sosyolojisinin tarihi 1915 li yıllara dayanır. Eğitim sosyolojisinin doğmasına katkı sağlayanlar; Ziya Gökalp, Prens Sebahattin, 13

14 İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Ethem Nejat, Satı Bey, Abdullah Cevdet. Eğİtİm Sosyolojİsİnİn Tarİhçesİ Üniversite düzeyinde, Darülfünunda eğitim sosyolojisi dersi 1917 yılından itibaren verilmeye başlanmıştır te ise Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi programdan bağımsız olarak bir Eğitim Sosyolojisi dersi koymuştur. İlköğretmen okullarında eğitim sosyolojisi dersinin ilk okutulmaya başlanması 1953 te olmuştur öğretim yılından itibaren Eğitim Enstitüleri programlarına eğitim sosyolojisi dersi alınmıştır. Eğİtİmİn İşlevlerİ 1. TOPLUMSALLAŞTIRMA Buradaki hedef bireyin toplumun bir üyesi olarak içinde bulunduğu toplumun kurallarını, normlarını (yapılması istenen ve istenmeyen) bireye öğretmektir. 2. kültürel mirasi aktarma Geçmişle bağlantıları güçlü olan milletler hedeflerine daha sağlıklı ve güvenli olarak ulaşırlar. Bu nedenle kültürel mirasın yeni nesillere aktarılması görevi okullara verilmiştir. Okullar, toplumdaki yenilikleri başlatarak, geliştirerek, yenilikçi ve yaratıcı bireyler yetiştirip kültürel birikimi sağlarlar. 3. siyasal İşlevİ Toplumların siyasal rejimlerini koruma ve devam ettirme istekleri vardır. Eğitim kurumları bireyleri toplumların sahip oldukları ideolojiye, değerlere ve hedeflere ulaştırabilecek mevcut siyasi düzene bağlı vatandaşlar olarak yetiştirirler. Okullarda üzerinde yaşanılan vatanın bayrağını, devletin dayandığı temel felsefi değerler ve ideoloji, ilkeler, bayramlar ve kutlamalar öğrenilir. Ülkemizin bütün eğitim kurumlarında Atatürk İlke İnkılâplarına bağlı, devletine karşı görev ve sorumluluklarını bilen, bayrağını seven, vatanı ve milletini seven, bu uğurda gerektiğinde canını verebilecek bireylerin yetiştirilmesi hedeflenir. 4. seçme ve yöneltme İşlevİ 14

15 Eğitim kurumları çeşitli yeteneklerdeki öğrencileri yetenekleri doğrultusunda seçer ve yönlendirirler. Bu sorumluluk yerine getirilirken ilk önce ilgi ve yetenekler tespit edilir, daha sonra da yönlendirme yapılır. Bu sayede mesleğini seven, işini yapmaktan haz duyan mutlu insanlar ve mutlu bir toplum meydana gelir. 5. bireyi geliştirme İşlevİ İnsanlar genellikle para kazanıp yaşamlarını sürdürebilecekleri bir işi daha kolay bulabilmek veya daha çok kazandıran bir meslek sahibi olabilmek için eğitim almaktadırlar. Bu nedenle birçok insan nitelikli, aranan ve kendini geliştirmiş eleman olabilmek için eğitim olanaklarından yoğun şekilde yararlanmaktadır. Bu anlamda eğitim bireyi, yeteneklerini ve bilgisini geliştirmekte ve onu aranan eleman haline dönüştürmeye yardımcı olmaktadır. 6. ekonomik İşlevİ Ülkelerin gelişmişlik ve geri kalmışlıklarında önemli bir kriter ekonomileridir. Ekonomik hedeflere ulaşabilmek için bilinçli, alanında uzman teknik elemanlara ve üreticilere ihtiyaç vardır. Eğitimin en önemli özelliklerinden birisi de hem devletin hem de özel sektörün ihtiyaç duyduğu nitelikli elemanları yeterli sayıda yetiştirmek ve bu sektörlerin hizmetine sunmaktır. Eğİtİmİn gizli İşlevlerİ Eğİtİmİn toplumsal kurum ve süreçlerle İlİşkİsİ Eğitim, işlevlerini yerine getirirken bir yandan bir takım toplumsal kurumlarla (aile, ekonomi, politika, din, hukuk gibi) etkileşim halindedir. Diğer yandan da eğitim, toplumsal yaşamda önemli rol oynayan bazı toplumsal süreçlerle de ilişkilidir. Eğİtİmİn toplumsal kurum ve süreçlerle İlİşkİsİ Ekonomİ ve Eğİtİm Ekonomik faaliyetlerin gelişmesi ve giderek çeşitlenmesi bu faaliyetleri gerçekleştirecek nitelikli insan gücü ve teknolojinin de gelişmesine dolayısıyla eğitim kurumlarının değişme ve gelişmesine neden olmaktadır. Ekonominin ihtiyaç duyduğu yetişmiş insan gücünü nicelik ve nitelik yönünden planlanması gerekmektedir. Bu planlamada serbest piyasa ekonomisinin kuralları benimsemektedir. 15

16 Sonuç olarak eğitim ve ekonomi birbirlerini karşılıklı etkilemektedir. Sİyaset ve Eğİtİm Siyasi partiler, hükümet, belli başlı siyasi kurumlar eğitimin gelişme ve değişmesine etkide bulunurlar. Her toplumda devlet yönetimini üstlenen siyasi kurumlar, eğitim yoluyla bireylere kendi siyasi düşüncelerini aktarmaya çalışırlar. Gelişmekte olan ülkelerde eğitim kurumlarındaki köklü değişiklikler ve hızlı gelişmeler politik kurumların etkisiyle olur. Ülkemizde de cumhuriyetin getirdiği yenilikler ve temel ilkeler eğitim kurumlarının sayesinde toplumun her kesimine yayılmış ve bunlar benimsetilmiştir. Dİn ve Eğİtİm Tarih boyunca tüm toplumlarda görülen din, toplumun yapılanmasında, ekonomik, politik etkinliklerin düzenlenmesinde önemli rol oynamıştır. İlk zamanlar eğitim kurumları ile dini ibadet yerleri iç içedir. Daha sonra laik eğitim kurumları açılmıştır. Gelişen ekonominin nitelikli insan gücüne ihtiyaç duyması sonucu dini kurumlardan ayrı eğitim kurumları kurulmaya başlanmıştır. Aİle ve Eğİtİm İlk toplumlarda çocuk bütün eğitimini ailede almaktaydı. Üretim ve tüketim aile içindeydi. Gelişen teknoloji ve ekonomiler sonucunda eğitim kurumları eğitim işlevini büyük ölçüde aileden devralmışlardır. Ailenin kazandırdığı değer yargıları çocuğun okul başarısını etkilemektedir. Bunun için çocuk eğitiminde aile okul işbirliği şarttır. Eğİtİmİn toplumsal süreçlerle İlİşkİsİ a. Sosyalleşme ve Eğİtİm Sosyalleşme, bireyle toplum arasındaki karşılıklı etkileşime dayanan bireyin doğumundan ölümüne kadar devam eden bir süreçtir. İnsanoğlu doğumuyla birlikte aile denilen kurumda yaşama ait öğrenmelerle büyümektedir. O halde bireyin sosyalleşme süreci doğar doğmaz aile kurumu içerisinde başlamaktadır. Bireyin sosyalleşmesinde; aile, akraba, arkadaş grubu, komşular, okul, sivil toplum örgütleri, sanatsal faaliyetler, iletişim araçları vb rol oynar. a. Sosyalleşme ve Eğİtİm 16

17 Eğitim kurumlarında sosyalleşme süreci amaçlı, planlı, kontrollü ve denetimli bir temelde yürütülür. Bu nedenle okullar bireyin sosyalleşmesinde en fazla etkili olan kurumlardır. Bu bakımdan sosyalleşme süreci bir tür kültürlenme olarak da düşünülebilir. b. Toplumsal Değİşme ve Eğİtİm İnsanlığın başlangıcından günümüze kadar sosyal yaşamda sürekli bir gelişme ve değişim olmuştur ve bu sosyal değişim zorunludur. Değişimin olumlu yönde olması için eğitim kurumlarına önemli görevler düşmektedir. İnternet ve televizyonlar sayesinde meydana gelen her değişimden anında haberdar olunmaktadır. Bu durumda yapılması gereken değişimin karşısında olmak değil, eğitim kurumlarımız aracılığı ile değişimi kontrol altına almak, olumlu bir şekilde yönlendirmek, zararlı olabilecek etkilerinden özellikle genç kuşakları korumaktır. c. Toplumsal Hareketlİlİk ve Eğİtİm Toplumsal hareketlilik, toplumun değişik kurumlarındaki insanların ya da grupların toplumsal hiyerarşi içerisinde yer, meslek, statü veya sınıf değiştirmesi olarak tanımlanmaktadır. Toplumsal hareketlilik; Yatay hareketlilik (aynı ya da benzer statüler arasında) Dikey hareketlilik (farklı statüler arasında) Toplumsal Hareketlİlİk Yatay hareketlilik; hem coğrafi, hem de belirgin bir gelir ve saygınlık farkı yaratmayan hareketliliği kapsar. Örnek; eşit saygınlık ve gelir düzeyinde meslekten mesleğe geçiş Toplumsal Hareketlİlİk Dikey hareketlilik; sosyo-ekonomik kategoriler ve toplumsal sınıflar arası hareketlilik. Yukarı doğru olduğu gibi aşağı doğru geçişlerde mümkün. Dikey hareketlilik kuşaklar arası olabileceği gibi (bir kız veya oğul babasını sınıfından yukarı çıkarıyor/indiriyor,.. ) aynı kuşakta da ( bir fabrika işçisinin işini bırakıp kendi başına çalışmaya başlayarak zengin olması, ) cereyan edebilir. Toplumsal Hareketlİlİkte Eğİtİmİn Rolü Eğitim yoluyla yukarı doğru toplumsal hareketlilik, söz konusu toplumda eğitiminde fırsat eşitliği sağlandığı ölçüde gerçekleşir. 17

18 Günümüzde ortaya çıkan yeni mesleklerin gerektirdiği bilgi ve beceriler eğitim yolu ile elde edilir. Bu yönüyle eğitim dikey toplumsal hareketliliğin hem nedeni hem de aracı olmaktadır. Toplumsal Hareketlİlİkte Eğİtİmİn Rolü Sanayileşmiş toplumlarının temel özelliklerinden biri olarak bireylerin artan hareketliliği gösterilmektedir. Ekonomik büyümeye paralel olarak artan bir hareketlilik söz konusudur. Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, gelişmiş ülkelere oranla sınıflar arasında hareketlilik daha azdır. d.toplumsal Kontrol (Denetim) ve Eğİtİm Toplumsal kontrol, bireylerin toplumda genel geçer olan kuralları benimsemeye ve bunlara uygun olarak davranmaya zorlanmasıdır. Toplumdaki huzur ve istikrarın sağlanması açısından toplumsal kontrol oldukça önemlidir. Bu kontrol çoğu zaman yazılı olmayan kurallarla sağlanmaktadır ve formal veya informal eğitim yoluyla bireylere öğretilmektedir. Toplumda birbirinden çok farklı kişilik ve özelliklere sahip olan insanlar olmasına rağmen, bu insanlar belli olaylar karşısında ortak tepkide bulunmaktadırlar. d.toplumsal Kontrol (Denetİm) ve Eğİtİm Sıradan birçok olayla ilgili olarak insanların ortak tepkide bulunmasını sağlamak çoğu zaman zor olsa da, toplumun genelini ilgilendiren birçok olayda insanlar hiçbir yönlendirmeye ihtiyaç duymadan ortak tepkilerde bulunabilmektedirler. Örneğin, bireysel olarak herkes farklı bir takımı desteklese de, milli takımın maçlarında herkes milli takımı desteklemektedir. Bu ortak tepkiler sayesinde toplumsal kontrol sağlanması kolaylaşmaktadır. Özetlemek gerekirse Eğİtİm ; Sosyal sınıf farklılıklarının azaltılmasında, Toplumsal hareketliliğin gerçekleşmesinde, Sosyo-kültürel bütünleşmenin sağlanmasında etkili bir araçtır. Eğİtİm KurumlarInIn Toplumsal İşlevlerİ Eğitim; Bireyin bireysel yeteneklerini geliştirmek Bireyin içinde yaşadığı topluma uyum sağlaması şeklinde iki noktaya vurgu yapmaktadır. 18

19 Eğİtİm KurumlarInIn Toplumsal İşlevlerİ Öyleyse eğitim bireyi hem bireyselleştirmekte hem de toplumsallaştırmaktadır. Eğitim bireye toplum değerlerini, toplumsal kuralları, normları çeşitli yollarla öğreterek onu toplumsallaştırır. Eğİtİm KurumlarInIn Toplumsal İşlevlerİ Eğitimin ana görevlerinden birisi kültürel mirası kuşaktan kuşağa aktarmaktır. Okullar ve diğer eğitim kurumları kültürü tanıtmak yoluyla öğrencilerin topluma uyum sağlamalarını ve değişmekte olan dünyaya ayak uydurmak için kültürü geliştirme yollarını öğretmek amacı gütmelidir. Eğİtİmde firsat eşitliği... Herkese eşit miktarda öğrenim imkanı, Asgari ölçüde öğrenim görme hakkı, Sahip olunan yeteneklerin ve zihinsel potansiyelin tamamından yararlanılacak bir eğitim-öğretim Eğitimin en üst seviyelerine çıkabilme hakkının sağlanması, Eğİtİmde firsat eşitliğini engelleyen faktörler; Ekonomik faktörler, Coğrafi faktörler, Toplumsal faktörler, Siyasal faktörler, Biyolojik faktörler Eğitimin Psikolojik Temelleri Psikoloji nedir? Psikoloji; nasıl düşündüğümüz, nasıl hissettiğimiz, nasıl davrandığımız hakkındaki tüm soruları cevaplamaya çalışan bir bilimdir. Psikoloji; insan ve hayvan davranışlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Psikoloji; davranış ve zihinsel süreçlerin bilimidir (Morris 2002). İlk psikoloji laboratuvarını 1879 da Almanya da Leipzig Üniversitesinde Wilhelm Wundt kurmuştur lere kadar zihinsel yaşamın bilimi olarak tanımlanmıştır lerden 1960 lara kadar psikoloji, Amerikan psikologları tarafından gözlenebilir davranışların bilimi olarak yeniden tanımlanmıştır. 19

20 1960 larda ise psikoloji başlangıçtaki ilgisi olan zihinsel süreçlere yeniden yönelmiş ve psikoloji, davranış ve zihinsel süreçlerin bilimi haline gelmiştir. Psikolojinin Bireylere Faydaları Psikoloji bireye kendini daha iyi tanıma ve davranışlarının nedenlerini anlama fırsatı vermektedir. Psikoloji bireyin diğer bireyleri, hayvanları daha iyi anlamasını ve onlarla empati kurabilmesini sağlamaktadır. Psikolojinin Bireylere Faydaları Psikoloji bireyin anne babadan başlayarak çevredeki insanları, çevredeki grupları, toplumu daha iyi anlayarak çevreyle uyum kurmasını sağlamaktadır. Uyum ise psikolojik dengenin temelini oluşturmaktadır. Eğitim ve Psikoloji İnsanı konu alan tüm bilimler birbirleriyle mutlaka etkileşim içerisindedir. Eğitim ile psikolojide çalışma alanları açısından etkileşim halindedir. Eğitim: Bireyde istendik davranışları geliştirme sürecidir. Psikoloji: Zihinsel süreçler ve davranışları inceleyen bilim dalıdır. Eğitim ve Psikoloji Eğitim bilimi öğrencilerin davranışlarını istendik yönde değiştirebilmek için psikolojiyle işbirliği yapmaktadır. Psikoloji biliminin ortaya koyduğu bulgular eğitimin daha da geliştirilmesi için kullanılmaktadır. Eğitim ve Psikoloji Eğitim kurumlarında öğrencilerin psikolojik sağlıklarının korunmasında da psikolojiden yararlanılmaktadır. Ders anlatırken öğrenci psikolojisinin bilinmesi öğretmenlere büyük avantajlar sağlamaktadır. Eğitim ve Psikoloji Öğretmenlerin kişilerarası iletişim becerilerine sahip olmaları, öğrencilerle, diğer öğretmenlerle ve velilerle iyi iletişim kurabilmelerinde ve karşılaştıkları sorunları kolayca aşmalarında yardımcı olmaktadır. Öğrencilerin derse karşı tutumları, motivasyonları, kaygıları ve dikkatlerinin derse çekilmesi dersin işlenmesine etki eden önemli psikolojik faktörlerdir. EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Psikolojinin eğitim ile kesiştiği nokta eğitim psikolojisinin konu alanını oluşturmaktadır. 20

21 Eğitim psikolojisi; bireyin davranışları ve bu davranışları oluşturan nedenleri incelemekte ve elde ettiği verileri eğitim alanında kullanmaktadır. Eğitim Psikolojisi Uygulamalı psikolojinin alt dallarından eğitim psikolojisi genel olarak gelişim psikolojisi ve öğrenme psikolojisini kapsamaktadır. Bunun yanı sıra eğitim psikolojisinden özürlü ve üstün zekâlı çocukların eğitimlerinde, sivil savunma birimleri ve ordu için, güvenlik, arama, kurtarma amaçlı, ayrıca sirkler için gösteri amaçlı olarak hayvanların eğitilmesinde de yararlanılmaktadır. Gelişim Psikolojisi Gelişim psikolojisinin kapsamında embriyodan başlayarak ölüme kadar geçen süreç içerisindeki fiziksel, zihinsel, ahlaki vb. her türlü gelişim alanındaki değişiklikler incelenmektedir. Gelişim psikolojisi, biyolojik, psikolojik ve davranışsal yeteneklerin basitten karmaşık sistemlere doğru değişiminin incelenmesi olarak da tanımlanmaktadır. Gelişim Psikolojisi ve Eğitim Eğitimin esas hedefi insandır. Gelişim psikolojisinin ortaya koyduğu; insanoğlunun çeşitli gelişim alanları ve dönemlerinin özellikleri dikkate alınarak öğretme-öğrenme düzenlendiği takdirde eğitimde istendik davranış değişmeleri gerçekleşebilir. Gelişim psikolojisinin sunduğu bilgilerden eğitimde yararlanıldığının bir örneği olarak, ilköğretime başlama yaşının 7 yaş olması verilebilir. Gelişim Psikolojisinin Temel Kavramları Büyüme: Fiziksel alanda niceliksel değişim. Tüm vücudun, iç ve dış organlarının ağırlık, hacim, boy, ve genişlik açısından sayısal artışıdır. Boyun uzaması, dişin çıkması, bir çocuğun ağırlığının artması büyümeye örnektir. Niceliksel olan bu değişikler metabolik süreçler yoluyla gerçekleşebilmektedir. Büyüme olarak nitelendirilen bu değişiklikler; yaşamın son yıllarında, vücut organlarındaki, dokulardaki ve duyulardaki kademeli bozulmaları içeren değişmelerden ayrılmaktadır. Olgunlaşma: Fiziksel alanda niteliksel değişme. Vücut organlarının kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye gelmesi için, öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değişmedir. Olgunlaşma büyümeyi içine alan daha geniş bir kavramdır. Büyüme olmadan olgunlaşma olmamaktadır. 21

22 Vücudun doğuştan genetik olarak sahip olduğu fonksiyonları zamanla yerine getirebilme yetkinliğine sahip olmasıdır. Olgunlaşma; düzenli bir sıra içersinde birbirini izleyen biyolojik temelli değişikliklere karşılık gelmektedir. Olgunlaşma, çevresel koşullar normal kaldığı sürece çevresel olaylardan oldukça bağımsızdır. Örneğin, bir çocuğun yürüyebilmesi için bacak kaslarının gelişmesi olgunlaşmayı ifade eder. Yürüme, koşma, atlama, tutma, atma, kalkma olgunlaşma ürünü davranışlardır. Öğrenme: Bireyin çevresiyle belli bir düzeydeki etkileşimleri sonucunda meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış değişimleridir. Büyüme ve olgunlaşma sonucu yapılan davranışlar öğrenilmiş davranışlar değildir. Olgunlaşma sonucu yapılan yürüme, zıplama, koşma gibi hareketler öğrenilmiş davranışlar değildir. Öğrenme çevreyle olur, çevre şarttır. Yeterli büyüme olmadan olgunlaşma olmaz, yeterli olgunlaşma olmadan da öğrenme gerçekleşemez. Öğrenilmiş davranışlar yaşantı sonucu oluşurlar, kalıcıdırlar, önceki davranışlardan farklı olur ve sürekli olurlar. Örneğin; vatan sevgisi, araba kullanmayı öğrenme, küresel ısınmanın etkilerini bilme öğrenilmiş davranışlardır. Hazırbulunuşluk: Bir işlevi (gelişim görevini/yeni bir öğrenme) yerine getirmeye hazır olmak. Büyüme ve olgunlaşmayı içine alan bir kavramdır. Yeni bir öğrenme durumu için her türlü gelişim alanının hazır hale gelmesini ifade etmektedir Bireyin belli bir davranışı (örneğin; bisiklet kullanabilme) olgunlaşma ve öğrenme yoluyla yapabilecek düzeye gelmesidir. Örneğin; bir öğrenciye okuma yazma öğretebilmek için öncelikle bu çocuğun okula gelebilecek ve okuldaki sırasında oturacak kadar bacaklarının büyümesi 5. Davranış: Organizmanın gözlenebilen ya da gözlenemeyen, açık ya da örtük etkinliklerinin tümüdür. Örneğin; konuşma, yazma, düşünme, kalbin çalışması, v.b Davranış çeşitleri Doğuştan gelen davranışlar: Kalıtımla birlikte getirilen ve belirli bir türün bütün fertlerinde aynı şekilde yapılan hareketlerdir. İçgüdüsel ve refleks davranışlar. Öğrenme sonucu kazanılan davranışlar değildir. 22

23 Refleks: Doğuştan getirilen, belli bir uyarıcıya karşı organizmanın belli ve basit bir davranış gösterme eğilimidir. Örnek olarak; eli sobaya değen birinin yanan elini aniden çekmesi. İçgüdü: Doğuştan getirdiğimiz diğer bir davranış grubudur. Daha kompleks öğrenilmemiş davranışlardır. Örnek olarak; deniz kaplumbağalarının yumurtadan çıkar çıkmaz denize doğru koşmaları, göçmen kuşların her yıl kilometrelerce yol aşarak aynı yere gitmeleri, arıların hep aynı şekilde peteklerini yapması, bebeklerin annelerini emmesi. Geçici davranışlar: Alkol, ilaç, hastalık ve yorgunluk sonucu ortaya çıkan davranışlardır. Öğrenme sonucu kazanılan davranışlar değildir. Uykusuzluk, yorgunluk, hastalık, ve ilaç, uyuşturucu ve alkol etkisiyle yapılan sürekli olmayan davranışlardır. Sonradan kazanılan davranışlar: Öğrenilmiş davranışlardır. Bireyin kendi yaşantıları yoluyla kazandığı kalıcı izli davranışlardır. İstendik ve istenmedik davranışlar olarak ikiye ayrılır: İstendik davranışlar (Sokaklara çöp atmamak, yere tükürmemek, düzenli olarak zamanında derse gitmek) İstenmedik davranışlar (Sigara içmek, derste cep telefonuyla konuşmak gibi kötü alışkanlıklar edinmek) 6. Gelişim Dönemleri Belirli özelliklerin ön plana çıktığı gelişim aşamalarına dönem denilmektedir. En basit dönem sınıflaması yaşa göre yapılandır. Örneğin; Piaget nin zihinsel gelişim dönemleri Ancak yaşlar sadece bir fikir vermekte, kesinlik ifade etmemektedir. 7. Kritik Dönem Çocukların bazı gelişim dönemlerinde ve yaşlarda belli tür öğrenmelere karşı yüksek duyarlılık gösterdikleri dönemlere kritik gelişim dönemi denmektedir. Kritik Dönem, ilgili davranışların kazanılması gereken, kazanılmadığında telafisi çok zor ya da imkansız olan gelişim dönemidir. Kritik dönemde çevresel uyarıcı ve olayların çocuğun gelişim ve öğrenme süreci üzerinde etkisi büyüktür. Bu dönemlerde çocuklar çevrede düzenlenen belli öğrenme yaşantılarını diğer dönemlerden daha hızlı kazanmaktadırlar. Kritik dönem kavramı anne babalara ve öğretmenlere belli öğrenmeler için belirli yaşların uygunluğunu ifade etmektedir. Örneğin; dil gelişim açısından kritik dönem 2-4 yaş arasıdır. 23

24 8. Gelişim Görevleri İnsanın bir gelişim evresinde gerçekleştirmesi beklenen büyüme, olgunlaşma düzeyi ve davranışlardır. Kritik Dönem kavramına benzeyen bir kavramdır ve özellikle karıştırılmaması gerekir. Gelişim görevi, kişinin içinde bulunduğu yaşam döneminde başarması gereken görevleri, kazanması gereken bazı özellikleri, geliştirmesi gereken davranışları ifade eder. Bireyin yaşamındaki belli bir dönemde ortaya çıkan, başarıyla elde edildiğinde, daha sonraki görevlerde (yaşantılarda) başarıya ve mutluluğa götüren, başarılmadığı durumlarda ise mutsuzluğa ve toplumun hoş görmemesine ve sonraki görevlerde (yaşantılarda) zorluklara neden olan görevdir. Yetişkinlikte Gelişim Görevleri Genç Yetişkinlik; Eş seçimi. Eşle birlikte yaşamayı öğrenme. Bir aile kurma. Çocuk yetiştirme. Bir evin işlerini yürütme. Bir uğraş başlatma. Yurttaşlık sorumluluğunu üstlenme. Uygun bir toplumsal gruba katılma. 9. Gelişme ve Gelişim Gelişme organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimiyle sürekli ilerleme kaydeden değişmesidir. Gelişme ürün olarak ele alındığında, gelişim bu ürünün süreç yönü olarak tanımlanabilmektedir. Kalıtım, çevre ve hormonlar gelişimi etkileyen etmenlerdir. Gelişim öğrenme, yaşantı ve olgunlaşma sonucu bireyde görülen düzenli ve sürekli değişikliklerdir. Gelişimin Temel İlkeleri Gelişim, genetik ve çevresel değişkenlerin karşılıklı etkileşiminin ürünüdür. Gelişim yordanabilir (bilinen, gözlenenden-bilinmeyene,gözlenemeyene) belli bir sıra izlemektedir. Gelişim süreklidir, belirli aşamalar halinde gerçekleşmektedir. 24

25 Gelişim ileriye doğrudur ve birikimli bir süreçtir. Gelişimde belirli yönelimler vardır: baştan ayağa doğrudur, b) içten dışa doğrudur. Gelişim genelden özele doğrudur. Çocuklar önce tüm vücuduyla hareket etmekte, büyük kaslarını kullanmakta daha sonra küçük kas koordinasyonunu sağlamaktadırlar. Gelişimin Temel İlkeleri Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır. Gelişimde kritik dönemler vardır. Örneğin; ergenlik dönemi kimlik kazanılması için kritik dönemdir. Gelişim bir bütündür. Gelişim alanları birbiriyle etkileşim halindedir. Örneğin; fiziksel gelişim, zihinsel gelişimi etkilemektedir, zihinsel gelişim ise kavram gelişimini, dil gelişimini, oyun gelişimini ve ahlâk gelişimini etkilemektedir. Gelişim Dönemleri ve Başlıca Gelişim Görevleri Gelişim Dönemleri Doğum öncesi gelişim Doğum sonrası gelişim Doğum öncesi dönem, dölüt, embriyo, fetüs olmak üzere üç evrede incelenmektedir. Doğum sonrası gelişim ise genelde; bebeklik dönemi, ilk çocukluk dönemi, ikinci (son) çocukluk dönemi, ergenlik dönemi, genç yetişkinlik dönemi, yetişkinlik dönemi ve yaşlılık dönemi şeklinde kazanılan özellikler açısından belirli sınıflama yapılarak incelenmektedir. Doğum Sonrası Gelişim Dönemleri ve Kazanılması Gereken Görevler Bebeklik ve İlk Çocukluk Dönemi (0-6): Yürümeyi öğrenme, dışkı kontrolünü öğrenme, cinsel kimlik kazanma, dili öğrenme, vicdan gelişiminin başlaması, öz bakım becerilerinin kazanılması İkinci (Son) Çocukluk Dönemi (6-12): Sosyalleşme, toplumsal cinsiyet rollerini üstlenme, okuma-yazmayı öğrenme, kişisel bağımsızlık, kendine karşı olumlu tutum geliştirme, hemcinsleriyle arkadaşlıklar kurma Doğum Sonrası Gelişim Dönemleri ve Kazanılması Gereken Görevler Ergenlik Dönemi (12-18): Kimlik kazanma, karşıt cins arkadaşlıkları da kurma, ailesinden duygusal bağımsızlığını kazanma, evlilik ve aile hayatına hazırlık, 25

26 toplumsal rollerini üstlenmeye başlama, kendine özgü ahlak ve değerler sistemi geliştirme Genç Yetişkinlik Dönemi (18/22-30/35): Eş seçme ve evlenme, evlilik yaşamının sorumluluklarını üstlenme, işini seçme, toplumsal sorumluluklarının tümünü üstlenme, topluma uyum sağlama Doğum Sonrası Gelişim Dönemleri ve Kazanılması Gereken Görevler Yetişkinlik Dönemi (30/35-45/50): Ekonomik olarak yaşamında gelebileceği en üst seviyeye gelme, ailedeki küçüklere sorumlu yetişkinlik örneği sunma, boş zaman etkinlikleriyle uğraşma, eşiyle bütünleşme, yaşla birlikte gelen fizyolojik değişiklikleri kabul etme, ebeveynlerin sorumluluklarını üstlenme Yaşlılık Dönemi (45/50->): Fiziksel güçte azalmaya ve sağlıkla ilgili sorunlara uyum sağlama, azalan gelire uyum sağlama, eşin kaybına uyum sağlama, yaş grubu ile yakınlık kurma Belli Başlı Gelişim Kuramları: Psiko-analitik Gelişim Kuramı (S.Freud) Psiko-sosyal Gelişim Kuramı (E.Erikson) Zihinsel Gelişim Kuramı (J.Piaget) Psiko-analitik Gelişim Kuramı (S.Freud) Freud birey davranışlarının altında yatan nedenleri ve kişiliği oluşumunu birtakım kavramlara göre açıklamıştır. Freud kişiliğin gelişiminde cinselliği ve bilinçaltını temel almıştır. Birçok psikoloji yaklaşımı kişiliği bilinç ve bilinçaltı süreçlerle açıklarken; Freud, bilinçaltı süreçleri, cinselliği ve içgüdüleri ön planda tutmuştur. Psiko-analitik Gelişim Dönemleri: Freud yaşamın ilk 6 yılının kişiliğin gelişiminde büyük rol oynadığını ifade etmiştir. Freud kuramında cinsel gelişimin kişiliğin gelişimindeki önemini vurgulamaktadır. Psiko-analitik Gelişim Dönemleri beş tanedir: Oral Dönem (0-1/1.5 yaş) Oral dönemde temel haz kaynağı emmedir. Bebeğin sütten çok erken ya da geç ayrılması oral döneme saplanma geliştirmesine neden olabilmektedir. Yetişkinlikte bu saplanma sonucu sigara içme, fazlaca sakız çiğneme, aşırı yemek yeme gibi davranışlar görülebilmektedir. Anal Dönem (1/1.5-3 yaş) Fiziksel haz olarak tuvaletini tutmak ya da bırakmak çocuk için çok önem taşımaktadır. 26

27 Bu dönemde olumlu tuvalet eğitimi yaşantısı önemlidir. Baskıcı, hoşgörüsüz, cezalandırıcı tuvalet eğitimi çocukların bu döneme bağımlı kalmasına neden olabilmektedir. Freud a göre çocukken titiz bir tuvalet eğitimi gören bir çocuk sıkı, cimri, inatçı, sürekli kendini denetim altında tutan bir birey olarak gelişebilmektedir. Tuvalet eğitimi son derece gevşek olan bir bireyde aldırmaz, vurdumduymaz, dağınık, düzensiz bir birey olarak yetişebilmektedir. Fallik Dönem (3-6 yaş) Bu dönemde çocuklar cinsel organlarına, cinsel farklılıklara ve onların anlamlarına yönelir. Bu davranışın engellenmesi çocukta suçluluk duygularının ve cinselliğe karşı olumsuz bir tutumun kaynağı olabilmektedir. Cinsel kimliğin kazanılmaya başlandığı bu dönemde, çocuk cinsiyet farklılıklarını fark etmeye başlamakta sorular sormaktadır. Merakı nedeniyle azarlanan çocukla yetişkinlikte cinsel kimliği benimsemede sorunlar yaşamaktadır. Gizil (Latens) Dönem (6-12 yaş) Bu dönemde çocuğun cinsel dürtüsü gizlidir. Çocuk daha çok oyunla ilgilenmektedir. Dönem boyunca çocuklar aynı cinsiyetten arkadaşlarla oynama eğilimindedirler. Genital dönem (12-18 yaş) Sonuncu dönemdir. Hızlı fiziksel büyüme ve buluğa erme ile içsel dürtüler artmaktadır. İlk dört psiko-seksüel dönemi başarı ile geçiren bireyler bu dönemi de sağlıklı bir şekilde geçirirler. Bu dönemde kişilik, çocuk kişiliğinden yetişkin kişiliğe dönüşmektedir. Psiko-sosyal Gelişim Kuramı (E.Erikson) Erikson, psikososyal gelişmeyi insan yaşamının tümünü kapsayan bir süreç olarak görmüştür. Erikson un İnsanın Sekiz Evresi başlığı ile geliştirdiği dönemler kuramı, normal ve normal olmayan kişilik gelişmesini açıklamaktadır. Her evrede birey, ya belli psikososyal gelişmeleri tamamlamakta ve bulunduğu evreye özgü psikososyal bunalımı atlatmakta ya da atlatamayarak bundan sonraki evrelere taşımaktadır. 1.Temel Güvene Karşı Güvensizlik (0-2 yaş) Bebekte güven duygusunun gelişimini beslenme, uyku gibi ihtiyaçların giderilmesinde bir düzen ve rahatlığın bulunuşu ile mümkündür. Düzenli olarak anne ya da bakımı sağlayan kişinin her ihtiyaç hissettiğinde sürekli temel ihtiyaçlarını karşılaması tutarlı bir davranıştır ve güveni geliştirmektedir. İhtiyaçların giderilmemesi ise güvensizlik duygularının gelişmesine neden olmaktadır. 27

28 2.Bağımsızlığa Karşı Kuşku ve Utanç (2-3.5) Çocukların bu dönemde istekleri ile büyüklerinin istekler çatışabilmektedir. Çocuklar ne yiyeceklerine veya ne giyeceklerine kendileri karar vermek istemektedirler. Eğer anne babalar çocuklarına kendi yetenek çerçevesinde kendi davranışlarını yönetme olanağı verir ve rehberlik yaparsa çocuklar sağlıklı bir özerklik duygusu geliştirirler. Eğer anne babalar sürekli onları utandırarak itaate zorlarsa çocuklar kendilerin sürekli engelleyecek utanç duygusu geliştirirler. 3. Girişkenliğe Karşı Suçluluk (4-6) Etkinlik alanları ve dilleri oldukça gelişmiştir. Merak ve enerji doludurlar. Sorgulamaları için deneme-yanılma yapmalarına izin verilirse girişkenlik duyguları gelişir. Kısıtlayıcı veya denetleyici olurlarsa suçluluk duyguları gelişir. 4. Başarıya Karşı Aşağılık Duygusu (6-12) Okul yıllarını kapsayan bu dönem çocuğun bilişsel ve fiziksel becerilerini ortaya koyarak geliştirmeye çalıştığı dönemdir. Okula başlama ile birlikte arkadaş ve öğretmenleriyle sosyal ilişkilerini geliştirdiği dönemdir. Bu çabaları sonucunda başarı duygusu gelişerek kendine karşı olumlu bir tutum kazanmaktadır. Bu dönemde öğretmen tutumları çok önemlidir. 5. Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası (12-18) Bu dönemde genç kim olduğuna, ne olacağına ilişkin sorulara yanıt aramaktadır. Kendi cinsel gelişimini, artan gücünü ve değişen vücut yapısını başkaları ile karşılaştırmaktadır. Her ergen bu dönemde belirli ölçülerde kimlik bocalaması yaşamaktadır. 6. Yakınlığa Karşı Uzaklık Ergenlik döneminin başarılı olarak geçirilmesi bu dönemde genç evlenme arzusu ile karşı cinsle yakın ilişkiler kurma çabası içerisine girmektedir. Uzun süreli ilişki kurmakta başarısız genç ise kendini soyutlamaya ve içine kapanmaya başlamaktadır. 7. Üretkenliğe Karşı Durgunluk Orta yaşları kapsayan bu dönemde hem bilgi hem deneyim açısından üst seviyelere ulaşmış bir kişiden, yeni kuşakları geliştirilmesi yanında kendinden 28

29 sonraki kuşaklara bilim, sanat, fikir, teknoloji alanlarında da üretimler yaparak bırakması beklenmektedir. Eğer kişi bir şey öğretemez, yeni kuşaklara rehberlik edemezse bir durağanlık içerisinde kendisini bularak kendisine ihtiyaç duyulmadığına inanmakta, verimsiz olduğu duygusuna kapılmaktadır. 8. Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk Yaşlılık dönemini kapsayan evredir. Kişi bu evrede yaşamının muhasebesini yapmaktadır. Eğer keşkelerle, pişmanlıklar dolu bir tablo varsa ve artık bunları değiştirebilecek zamanının kalmadığını düşünüyorsa umutsuzluğa kapılarak, yaşamdan kaygı duymakta ve ölüm korkusu yaşamaktadır. Zihinsel Gelişim Kuramı (J.Piaget) Piaget zekâyı çevreye uyum yapabilme yeteneği olarak tanımlamaktadır. Piaget bilişsel yapılardaki değişimle öğrenmeyi açıklamıştır. Şema zihnimizde oluşturduğumuz bilişsel dosyalardır. Şemalar içlerinde her türlü bilişsel (renk şeması), duyuşsal (inanç şeması), davranışsal (araba kullanma şeması) bilgiyi barındırmaktadırlar. Bilgiler çevreye uyum sağlamamızı ve davranışlarımızı gerçekleştirmemizi sağlamaktadır. Piaget insanların doğuştan üç temel bilişsel şema ile dünyaya geldiklerini ifade etmektedir. Bunlar emme, yakalama-kavrama, ağlama şemalarıdır. Bu üç şema bebeğin dünyaya uyum sağlayarak hayatını devam ettirmesine yetmektedir. Piaget in Bilişsel Gelişim Dönemleri I. Duyusal - Motor Dönem (0-2) II. İşlem Öncesi Dönem (2-7) III. Somut İşlemler Dönemi (7-11) IV. Soyut İşlemler Dönemi (11-Ergenliğin sonu) 1. Duyusal Motor (Sensory-motor) Dönemi (0-2 yaş) Dönem içinde ilerledikçe çevresinde olanları ve kendisinin çevresinden farklı olduğunu keşfetmeye başlar. Çocuk ancak dönemin sonuna doğru çevresindeki bildik eşya ve kişileri adlandırmaya başlar; eşya, uzay ve zamanla ilgili koordinasyonunu devimsel davranışlarla sağlar ve işlem öncesi döneme geçer. 1. Duyusal Motor (Sensory-motor) Dönemi (0-2 yaş) 29

30 Dönemin belirgin özelliklerinden birisi çocuğun eşya sürekliliği (object permanence) denilen yeteneği geliştirmesidir. Dönemin ortalarında çocuk gözü önündeki bir eşyayı, örneğin oynadığı topu, gösterebilir. Onunla ilgili davranışlar sergileyebilir. Top saklandığında, örneğin iki kapaktan birinin altına konulduğunda, ve çocuğa Top nerede? diye sorulduğunda, kapağı açıp topu bulur ve gösterebilir. Eşyanın fiziksel yokluğunda çocuğun zihninde var olan bu düşünceye eşya sürekliliği denilmiştir. 2. İşlem Öncesi (Pre-operational) Dönem (2-7) Dil hızla gelişir. Bu dönemde birey sözcük dağarcığını zenginleştirerek dilini geliştirir Ben merkezci düşünür. Bu yaşlardaki çocuklar kendi görüşlerinin olabilecek tek görüş olduğuna inanırlar, çevrelerindekilerin kendilerininkinden daha farklı bakış açılarına sahip olabileceklerini anlayamazlar. Animizm (canlandırmacılık) vardır. Tersine çevirememe. Özelden özele akıl yürütme Korunum kazanamama Odaklama Tek özelliğe göre sıralama ve sınıflama Hayal gücünü kullanarak oyun oynama İşlem Öncesi (Pre-operational) Dönem Çocuk bu dönemde çevresindeki eşya ve kişileri kendinden ayrı varlıklar olarak görmeye, eşya ve olaylara nesnel (objective) bakmaya başlar. (Böylece, çocuk deneyim kazandıkça ben merkezli düşünüşleri bırakır.) Bu dönemdeki çocuklarda korunum fikri gelişmemiştir. Dönemin sonuna doğru ilerledikçe ben merkezli düşünce gittikçe azalmaya ve yerini mantıklı düşünceye bırakmaya başlar. Böylece somut işlemler dönemine geçilir. 3. Somut İşlemler (Concrete Operational) Dönemi (7-11) 7-11 yaş arası dönem olup, ilköğretimin ilk beş yılına denk gelir. Bu dönemde bireyin sınıflama, sınıflandırma, karşılaştırma, dört işlem yapma ve dönüştürme gibi becerileri gelişerek, çocuğun işlemleri muhakeme edişi mantıklı bir hale gelir. İşlem öncesi dönemde çözülemeyen korunum problemleri bu dönemde çözülür. 30

31 3. Somut İşlemler (Concrete Operational) Dönemi (7-11) Tersine döndürme düşünce yapısı gelişir. Birkaç boyutu ele alarak sınıflama yapar. Ben merkezci düşünceden uzaklaşmaya başlar ve ikinci bir kişinin yerine kendilerini koyabilirler. Somut problemleri çözer. Odaktan kurtulma 3. Somut İşlemler (Concrete Operational) Dönemi (7-11) Somut işlemler döneminde çocukların bilişsel yapıları bazı problemleri zihinsel olarak çözebilecek düzeye gelmiş olmakla birlikte, bu dönemde bir problemin çözülmesi somut nesnelerle bağlantılı olmasına bağlıdır. Somut işlemler dönemi, zihinsel işlem yapma yeteneğinin henüz gelişmediği işlem öncesi düşünce ile mantık işletme yoluyla muhakeme yapabilen soyut düşünce arasında bir geçiş dönemi olarak kabul edilebilir. 4. Soyut İşlemler (Formal Operational) Dönemi (11- ) 11 yaş ve sonrası dönemi kapsar. Bu dönemde bireyin ayırt etme, değişkenleri belirleme ve kontrol etme, hayal kurma, soyut kavramları algılayabilme gibi becerileri gelişir. Genelleme, tümdengelim, tümevarım gibi zihinsel işlemler yapılabilir. Soyut İşlemler (Formal Operational) Dönemi (11- ) Birey artık kendi düşünce süreçlerinin farkındadır, kendi düşüncelerini eleştirir, diğer bilinen gerçekleri ölçüt alarak kendi yargılarının doğruluğunu yoklayabilir. Son dönem olan bu dönemden sonra bilişsel yapıda nitel bir gelişme ortaya çıkmaz. Ancak, geliştirilen yaşantılara bağlı olarak nicel gelişmeler her zaman mümkündür. Öğrenme Psikolojisi Öğrenme psikolojisiyle ilgili temel kavramlar: Öğrenme Öğrenme, Motivasyon ve Öğrenmenin transferi Günümüzde birçok öğrenme tanımı yapılmış olmakla beraber psikolog ve eğitimcilerin hemen hemen hepsi öğrenmeyi, yaşantı ürünü kalıcı izli davranış değişikliği olarak tanımlamaktadırlar. 31