ÜÇ FARKLI LİSE ÖĞRENCİLERİNİN MESLEKİ OLGUNLUK SEVİYELERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER YARDIMIYLA KARŞILAŞTIRILMASI

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 46, p , Spring IV 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date ÜÇ FARKLI LİSE ÖĞRENCİLERİNİN MESLEKİ OLGUNLUK SEVİYELERİNİN ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER YARDIMIYLA KARŞILAŞTIRILMASI COMPARISON ON VOCATIONAL MATURITY LEVEL OF STUDENTS FROM THREE DIFFERENT HIGH SCHOOLS ACCORDING TO VARIOUS VARIABLES Doç. Dr. Mehmet Kayhan KURTULDU Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Müzik Öğretmenliği ABD Öğr. Gör. Çağlar BAKIOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi Fatih Eğitim Fakültesi Müzik Öğretmenliği ABD Öz Lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri, gelecekte tercih edecekleri mesleği seçme sürecinde ne kadar sağlıklı kararlar verebilecekleri açısından önemlidir. Bu çalışmada üç farklı lisede öğrenim gören öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin karşılaştırılması amaçlanmıştır. Çalışma çerçevesinde Güzel Sanatlar Lisesi, Turizm Meslek Lisesi ve Anadolu Lisesi öğrencilerinin mesleki olgunluk seviyeleri sınıf ve cinsiyet değişkeni de dâhil edilerek karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmada ilgili liselerin 11. ve 12. sınıflarında okumakta olan toplam 600 öğrenciye Kuzgun ve Bacanlı (2005) tarafından geliştirilmiş olan Mesleki Olgunluk Ölçeği uygulanmıştır. Uygulamadan elde edilen veriler ilgili ölçeğin uygulama esaslarına göre puanlanmış ve karşılaştırmalar için istatistikî işleme tabi tutulmuştur. Ölçüm sürecinde verilerin normal dağılım göstermemesi sebebiyle karşılaştırmalı ölçümlerde U testi ve H testi tercih edilmiştir. Karşılaştırma sonuçlarına göre Güzel Sanatlar Lisesi öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin diğerlerine göre daha iyi olduğu anlaşılmıştır. Diğer yandan sınıf düzeyine göre yapılan ölçümlerde anlamlı fark oluşmamış, cinsiyet düzeyinde ise kız öğrencilerden yana fark oluşmuştur. Anahtar Kelimeler: Mesleki Olgunluk, Lise, Öğrenciler, Karşılaştırma Abstract Vocational maturity level of the high school students is important in terms of deciding healthy about a job in future. In this study it is aimed to compare vocational maturity level of the students educating in three different high school. Within the framework of the study vocational maturity level of the students in Fine Arts High School, Tourism Vocational High School and Anatolian High School has been compared by including class and sex variables. In this comparing process Vocational Maturity Scale developed by Kuzgun and Bacanlı (2005) has been applied to 600 students totally in 11th and 12th levels. Data obtained from the application process has been graded according to the implementing rules of the scale and statistically reviewed for comparisons. In statistical process nonparametric H and U tests has been preferred because of non-normally range of

2 22 Mehmet Kayhan KURTULDU & Çağlar BAKIOĞLU the data. According to the comparison results it can be seen that vocational maturity level of the students in Fine Arts High School is better than the others. On the other hand while comparison result is not significant according to the class level, comparison on sex level has been founded significant for female students. Keywords: Vocational Maturity, High School, Students, Comparison 1. Giriş Günümüz gelişmiş toplumlarında meslekler, bireylere toplum içinde yer edinmelerini ve statü kazanmalarını sağlayan, ekonomik özgürlük kazandıran, kendilerini gerçekleştirmelerine yardımcı olan, hayatlarına anlam kazandıran en önemli faaliyetlerdir. Mesleklerin seçimi bireylerin sağlıklı kararlar vermelerini gerektiren bir süreçtir. Meslek seçiminin öncelikli amacı kişinin kendinde bulunan yetenekler yoluyla benliğini ortaya koyması, geliştirmesi ve bu yolla mutlu bir yaşantıya ulaşmasını sağlamaktır (Gülbahçe, 2009). Yeterli bir kişiliğe sahip, verimli, kim olduğunu ve kim olabileceğini gerçekçi ve tutarlı bir şekilde algılayabilen, kendine ve başkalarına saygı duyan, yaratıcı, yeni yaşantılara açık bir insan olabilmenin önemi her geçen gün biraz daha artmaktadır. Bu nedenle, bireylerde sağlıklı ve yeterli düzeyde bir benlik gelişiminin sağlanması, çağdaş toplumların ve eğitim sistemlerinin en önemli amaçlarından birisi haline gelmiştir (Ürün, 2010). Kişilerin kendini gerçekleştirmesi ve bu anlamda sağlıklı bireyler olarak toplumda kendine yer edinmesinde önemli etkenlerden biri kişinin mesleği ve mesleğindeki başarısıdır. Bu durum meslek kavramını ve buna bağlı meslek seçimi hususunu öne çıkartmaktadır. Meslek kavramı en kısa biçimde uğraş olarak tanımlanmıştır. Diğer tanımlarda meslek kavramı, insanın bilgi ve becerisi doğrultusunda öğrenme yoluyla veya ustalıkla kazandığı, bir ödül (kazanç) karşılığı yaptığı faaliyetler toplamı olarak tanımlanmaktadır (Telman, 2006: 23; Akt; Canal, 2013). Kuzgun (2011: 3) a göre ise; meslek, insanlara yararlı mal ya da hizmet üretmek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenmiş etkinlikler bütünüdür (Akt; Canal, 2013). Teknoloji ve bilimin hızla geliştiği dünyamızda; ekonomik değişim de beraberinde gelmektedir. Var olan mesleklerin tarihe karışması ve yeni yeni mesleklerin ortaya çıkması bu değişim ve gelişim etkisidir. Bu sebeple bireyin kendi ilgi, yetenek, başarı ve mesleki değerlerine uygun bir meslek seçmesi oldukça önemlidir. Bunun sağlanması ancak bireyin mesleki olgunluk düzeyine ulaşmasıyla mümkün olabilir. Kişi meslek edinmeden çok önce seçecek olduğu iş hayatına uygun ilgi ve yeteneklerinin farkında olmasını sağlayan süreçlere girmelidir (Kutlu, 2012) Meslek Seçimi Bireyin kişilik gelişimini; bedensel özellikleri, gizilgüçleri gibi kalıtımsal etkenler ile hayatı süresince ilişkide bulunduğu doğal, ekonomik ve kültürel etkenler sağlamaktadır. Kişilik gelişimi sürecinde, bireyin değersizlik ve umutsuzluk gibi duyguları yaşamaması için, kendi istek ve eğilimleri doğrultusunda yönelmesinin, bunları yaşama geçirebilmesini büyük önemi vardır. Buna bağlı olarak günümüzde, mesleki gelişim ve mesleki karar verme gibi kavramlar üzerinde sıklıkla durulmaktadır (Ürün, 2010). Küçük yaşlarda başlayıp ergenlik çağı ve daha sonraki yaşlarda iyice şekil kazanan meslek seçimi ve mesleğe girme, genel hatları ile insan hayatında psikolojik bir gelişmenin sonucudur. Büyüyüp gelişen ve ilgi alanı artan insanın meslek seçimi yönünden gelişmesi; bedensel, zihinsel, sosyal, duygusal ve bilişsel gelişmelerle yakından ilgilidir. Bu süreçte bazı alanlardaki ilgileri de derinleşir. Yaşadıkça, öğrendikçe yeni tecrübe ve beceriler elde eder. Etrafındaki diğer insanların çalışmalarını izler. Kazandığı yeni bedensel ve bilişsel becerilerden nasıl faydalanıldığını görür, öğrenir. Elde edilen bu kazanımlar meslek kavramının ve ihtiyacının gelişmesinin başlangıcı ve meslek gelişiminin temelini oluşturur (Tan, 1992, s.123; Akt: Gülbahçe, 2009). Buradan hareketle meslek seçimi, bireylerin seçmek için sıraladığı mesleklerden birine karar vermesi ve verdiği karar doğrultusunda o mesleği elde edebilmek için çalışması, hazırlanması biçiminde tanımlanabilir. Seçim aşamasında önemli olan unsurlardan biri ise seçilecek meslek ya da seçim öncesi aday meslekler hakkında bilgi sahibi olabilmektir. Toplumların gelişmesi, bireylerin varlığına ve sağlıklı karar verebilme becerisine bağlı bir unsurdur. Bireylerin mesleki tercihlerini sağlıklı bir şekilde yapabilmeleri ise seçilecek alana yönelik iyi bir bilgi birikimi ve çözümleme gerektirir. Diğer bir deyişle sağlıklı karar verebilmek için kendileri ve seçecekleri meslekler hakkında yeterli bilgiye sahip olmaları gereklidir. Ayrıca kendi özellikleri ile seçecekleri mesleklerin özellikleri arasında da

3 Üç Farklı Lise Öğrencilerinin Mesleki Olgunluk Seviyelerinin Çeşitli Değişkenler Yardımıyla Karşılaştırılması 23 bağlantı kurmaları beklenmektedir (Akıntuğ, Birol, 2011). Mesleğin tüm yaşamımızdaki yeri düşünüldüğünde çalışma hayatımızın kalitesinin ve meslek adına yaptığımız faaliyetlerin bireysel mutluluğumuza doğrudan etkisi olduğunu görürüz. Dolayısıyla kişiliğimize uygun bir meslek seçimi çalışma hayatında ve özel hayatımızda mutlu olmanın, iyi bir kariyer elde etmenin ilk adımıdır. Sevmediği bir işte çalışıp da başarı elde eden kişileri bulmak pek mümkün değildir. Hem iş hem de özel yaşantıda mutlu olabilmek için kişinin kendine uygun mesleği seçebilmesi yanında işini severek yapması ve mesleğinde ilerleyerek daha verimli, başarılı bir yaşam elde etmesi sağlıklı meslek seçimi kararıyla mümkündür (Gülbahçe, 2009). Gençlerin lise yılları kendilerini tanımaları, potansiyellerini keşfetme ve kendilerine uygun mesleği bulma ve karar vermeleri açısından uygun bir dönemidir. Kişinin seçtiği meslek, aynı zamanda onun nasıl bir yaşam süreceğini, nasıl bir ortamda ve kimlerle iletişim kuracağını da etkileyen kritik bir öneme sahiptir. Mesleki olgunluk düzeyi kişinin meslek seçimi ve gelişiminde mesleki gelişim görevlerini elde edebilmelerine bağlıdır. Gençlerin mesleki olgunluk düzeylerini geliştirmede psikolojik danışmanlar birçok mesleki rehberlik etkinlikleri, programları ve uygulamaları yaparak bireylere bu aşamada olumlu katkılar sağlayabilirler (Kutlu, 2012) Mesleki Rehberlik Her insanın geçimini sağlayabilmek için yapacağı düzenli ve sürekli bir işinin olması o kişinin mesleğini gösterir. Meslek seçimi ise insanın yaşamında verebileceği en önemli kararlardan biridir. Çünkü ben şu mesleği seçiyorum derken, ya da hayır ben bu mesleği değil, şu mesleği istiyorum derken aslında mesleği seçmekle birlikte, o mesleğin getirdiği yaşam tarzı da seçilmiş olunmaktadır. Bir mesleği seçmekle, hayat çizgisinde pek çok konu da bu seçime bağlı olarak etkilenmektedir. Örneğin gelir düzeyi, yaşanılacak olan çevre, toplumsal ilişkiler, eş seçimi, çalışma koşulları, saygınlık, statü vb. Öyleyse meslek seçimi iyi düşünülüp, gerekli analizler yapıldıktan sonra alınması gereken önemli bir karardır. Bu karardan geri dönmek bazen çok yorucu ve zaman alıcı bazen de imkânsızdır. Böyle bir duruma düşmemek için meslek seçiminin öncesinde önce kişinin kendini tanıması ve şu sorulara doğru cevaplar verebilmesi gerekmektedir (Vurucu, 2010): Benim seçtiğim bu mesleğe karşı yeteneklerim uygun mu? Yeteneklerim bu mesleğin gerektirdiği yeteneklerle benzerlik gösteriyor mu? İlgi alanlarım bu mesleğin gerektirdiği ilgi alanlarıyla çakışıyor mu? Seçtiğim mesleğin çalışma koşulları nasıl? Kapalı bir mekânda mı yoksa açık havada mı çalışma gerekiyor. Çalışma koşulları neler? Büyük bir şehirde mi, küçük bir şehirde mi yaşamak istiyorum? Emin bir iş mi istiyorum, yoksa risk almaya hazır mıyım? Ücret durumu nasıl? İlerleme olanakları mevcut mu? Seçim yapılmış olan meslekte yetişmiş elemana olan ihtiyaç ne kadar? Mesleğin gerektirdiği eğitimi aldıktan sonra iş bulmak kolay mı? (Vurucu, 2010). Mesleki rehberlik çalışmalarının genel amacı, öğrencinin ilgi, yetenek, değer, tutum, beklenti ve kişilik özelliklerine göre meslek seçmelerine yardımcı olmaktır. Bu amaçla yapılan mesleki rehberlik çalışmalarında öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin ve mesleki olgunlukla ilişkili olduğu düşünülen çeşitli değişkenlerin göz önünde bulundurularak programlar hazırlanması ve uygulanması, meslek seçiminin daha etkili yapılmasına yardımcı olmaktadır (Çoban, 2005) Mesleki Olgunluk Her gencin bir meslek edinme, o meslekte sahip olunması gereken bilgi ve beceriyi kazanma, seçtiği mesleği uygulayabilir yeterliliğe gelme hakkı bulunmaktadır. Bir gencin meslek edinme ve kendini gerçekleştirme hakkı, kendine uygun bir meslek alanına yönelme ve o mesleği seçme ile başlar. Bu noktada bir meslek sahibi olmak kadar önemli olan bir başka hususta, gencin bireysel özelliğine (kişiliğine) uygun bir meslek seçmesidir. Yani mesleki olgunluğa ulaşıldıktan sonra yapılan meslek seçiminde kişilik özelliklerini de dikkate almak gerekir (Öncül, 1972, s:12-13; Akt: Çakar, Kulaksızoğlu, 1997). King (1989) mesleki olgunluğu yeteneğe benzetmiş ve bireyin kendisine uygun ve gerçekçi meslek seçebilme yeteneği olarak tanımlanmıştır. Diğer bir tanım ise, bireyin akılcı ve gerçekçi meslek seçimi için gereken bilgi ve beceriyi kazanması mesleki olgunluk olarak tanımlanmıştır (Levinson, Ohler, Caswell ve Kiewra, 1998; Akt: İşgör, Sezer, 2008).

4 24 Mehmet Kayhan KURTULDU & Çağlar BAKIOĞLU Mesleki olgunluk bireylerin en doğru meslek tercihini yapabilmek için kapasitesini devamlı arttırmasına yardımcı olan gelişim süreçlerini yansıtmaktadır. Aynı zamanda mesleki olgunluk, teori ve uygulamada her yaş grubundaki bireylerin hayatlarındaki kariyer gelişiminde de merkezi bir role sahiptir (Borges, Richard, Duffy, 2007). Super e göre (1953) bireyin mesleki gelişim süreciyle başa çıkma düzeyi aynı zamanda o bireyin kendisinden beklenilen mesleki olgunluk düzeyinin de bir göstergesidir. Bireyin mesleki tutum ve davranışları, mesleki gelişim açısından olgunlaştıkça gelişir. Bir başka ifadeyle birey, hayatının belli bir döneminde mesleki gelişime yönelik sorumluluklarla başa çıkabildiği ölçüde mesleki olgunluğa ulaşmış sayılır (Akt: Bozgeyikli, vd. 2010). Gelecek planlaması başarı için önemli olmakla birlikte ergenlik çağındaki bireyler gelecekleri hakkında karar vermekte zorlanırlar. Pek çok ergen eğer mesleki olgunluğu zayıf ise kendi kariyer planlaması esnasında zorluk yaşamaktadır. Ergenlik çağındaki bireyler olumlu kararlar verebilmek için, mesleki beklentileri ve planlarına yönelik olumlu tutumlar geliştirmeyi, kendini nasıl yeterli düzeye getirebileceğini, istediği meslekle ilgili nasıl bilgi sahibi olabileceğini ve nasıl kariyer planlaması yapılacağını bilmek durumundadırlar (Niles & Harris-Bowlsbey, 2009; Nota & Soresi, 2004; Akt: Allen ve Bradley, 2015). Bireyin mesleki olgunluğa erişebilmesi için okul öncesinden başlayarak edinmesi gereken mesleki gelişim evrelerini başarı ile tamamlaması ve zaman içerisinde kendisinden beklenen mesleki gelişim görevlerin üstlenerek yerine getirmesiyle mümkündür. Dolayısıyla mesleki olgunluk süreci ve meslek tercihinde bireyin benlik ve kişilik gelişiminin etkili olduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır (Ürün, 2010). Farklı çalışmalarda mesleki olgunluğun birçok değişken ile ilişkisi incelenmiştir. Bunlar yaş, cinsiyet, kişilik özellikleri, ailenin desteği, model alınan kişinin etkisi (Perrone, Zanardelli, Everett ve Chartrand, 2002), anne ve baba eğitim durumu (Kağnıcı, 1999), kardeş sayısı ve akademik başarı algısı (Sahranç, 2000) gibi değişkenlerdir (Akt: Çoban, 2005). Öğrenciler eğitimleri ya da sahip oldukları mesleki becerileri yönünde bir meslek tercihinde bulundukları zaman, çeşitli çevresel faktörler içinde yer alan ailelerinin sosyoekonomik düzeyi ile kişisel özellikleri ve motivasyonları gibi psikolojik unsurlardan etkilenmektedir (Naidoo 1998; Akt: Kim, Oh, 2013). Bireylerin mesleki olgunluklarının ölçülmesi ve öğrenilmesi kariyer geliştirmek için önemli bir adımdır. Mesleki olgunluğu bireyleri kariyerlerinin başından sonuna kadar takip eden bir olgu olarak tanımlamak mümkündür. Ergenlik çağındaki bireylerin mesleki olgunlukları ise aile, arkadaş ve öğretmen ile olan yakın bağları ve öz yeterlik gibi pek çok değişkenle karmaşık ilişki içindedir (Lee, vd. 2015). Kuzguna göre (2003, s.91) zekâ ile mesleki olgunluk arasındaki bulunan yüksek ilişki gibi insanların mesleki olgunluk düzeylerine etki eden birçok etmen olması doğaldır. Zeki bireylerin meslek seçimi konusunda yaşayacakları güçlük birden fazla üstün yetenek alanlarından birine dayalı tek bir mesleğe karar verme konusunda olacaktır (Akt: Kutlu, 2012). Yetenekleri belirgin olan öğrencilerin mesleki bilgi edinme çabalarını daha belirgin olarak ortaya koydukları görülmektedir. Bu sebeple yetenekli öğrencilerin meslek arayışları ve kaygılarını dikkate alıp onların ilgi ve yetenekleri doğrultusunda yönlendirilmeleri çok önemlidir. (Wu, 2000; Akt: Kutlu, 2012). Asıl amacın kişiye uygun mesleğin belirlenmesi olduğu düşünülürse, mesleki olgunluk seviyesinin yüksek olması her birey için büyük bir önem taşımaktadır. Zekâ düzeyi, aile yapısı, yaşadığı çevre, aldığı eğitim gibi iç ve dış faktörlere göre birçok alanda birçok değişik birey yetişmektedir. Her bireyin mesleki olgunluk seviyesi yükseltilerek kişilere en uygun mesleklerin belirlenmesi ve insanların o alanda yetiştirilmesi, bireyin mutlu bir yaşam sürmesinin yanı sıra kişilerin kendilerini daha verimli ve yararlı hale getirmeleri açısından da oldukça kritik bir öneme sahiptir. 1.4.Amaç Bu çalışmada üç farklı lisede öğrenim gören öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin karşılaştırılması ve bu yolla lise türüne göre çalışma grubu düzeyinde çeşitli yargılara varılması amaçlanmıştır. 1.5.Problem Çalışma grubunu oluşturan üç farklı lise türündeki öğrencilerin mesleki olgunluk seviyeleri arasındaki ilişki ne düzeydedir? 1.6.Alt Problemler Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin mesleki olgunlukları sınıf seviyesine göre farklılık göstermekte midir? Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin mesleki olgunlukları cinsiyete göre farklılık gös-

5 Üç Farklı Lise Öğrencilerinin Mesleki Olgunluk Seviyelerinin Çeşitli Değişkenler Yardımıyla Karşılaştırılması 25 termekte midir? Çalışma grubunu oluşturan öğrencilerin mesleki olgunlukları lise türüne göre farklılık göstermekte midir? 2. YÖNTEM Yapılan çalışmada tarama modeli tercih edilmiş ve bu kapsamda çalışma grubuna mesleki olgunluk ölçeği uygulanmıştır. Tarana modelleri, geçmişte olmuş ya da halen var olan bir durumu olduğu şekli ile ortaya koymayı amaçlayan araştırma yaklaşımıdır. Araştırmaya konu olan birey, bireyler, olgu ve/veya olaylar kendi koşulları içinde olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Karasar, 2002, s 77) Çalışma Grubu Araştırmada kullanılan çalışma grubu, Trabzon un Akçaabat ilçesinde faaliyet veren Akçaabat Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi, Akçaabat Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi ve Akçaabat İMKB Anadolu Lisesi öğrencilerinden toplam 600 kişiden oluşmaktadır. Çalışmada iki farklı meslek lisesinin bir Anadolu Lisesi ile karşılaştırılması, bu meslek liselerinden en az birinin daha özellikli bir alanda hizmet veriyor olması ve okulların yakın eğitim çevresinde yer alması gerekçeleriyle bu okullar seçilmiştir. Seçilen okullar içerisinde mezuniyete ve meslek seçimi fikrine en yakın olduğu düşünülen 11. ve 12. sınıflar uygulamaya katılmıştır. Tablo 1 Çalışma Grubu Tanımlayıcı Veriler f % AGSL 99 16,5 Anadolu Lisesi ,8 Meslek Lisesi ,6 11. sınıf ,1 12. sınıf , Verilerin Toplanması Çalışma verilerinin toplanmasında çalışma grubuna mesleki olgunluk düzeylerini belirlemek üzere ölçek uygulanmıştır. Kullanılan ölçek Kuzgun ve Bacanlı (2005) tarafından geliştirilmiş olan Mesleki Olgunluk Ölçeği dir. Ölçek toplam 40 maddeden oluşmaktadır. Bu maddeler için Bana Hiç Uygun Değil, Bana Pek Uygun Değil, Bana Biraz Uygun, Bana Uygun ve Bana Çok Uygun biçiminde 1 den 5 e doğru puanlanan cevap seçenekleri kullanılmıştır. Ölçekten elde edilen puanlar arttıkça mesleki olgunluk düzeyi yükselmekte azaldıkça ise düşmektedir. Ölçekte Kuzgun ve Bacanlı (2005) 143 ve 155 puanlık alt ve üst sınırlar belirlemişlerdir. 143 puanın altında kalan öğrencileri için düşük, 143 ile 155 puan arasında kalan öğrenciler için orta, 155 puanın üstünde kalan öğrenciler için yüksek düzeyli mesleki olgunluk seviyesi tanımlamak mümkündür. Akıntuğ ve Birol (2011) bu dağılıma yönelik; 143 puandan aşağı alan öğrenciler için mesleki olgunluk düzeyine ulaşmamış, 144 ile 155 puan arası alan öğrenciler için mesleki olgunluk düzeyini geliştirilmeye ihtiyaç olan, 155 puandan fazla alan öğrenciler için mesleki olgunluk düzeyine ulaşmış öğrenciler biçiminde bir açıklama yapmıştır. Ölçeğin güvenirliği için ölçeği geliştiren araştırmacılar tarafından iç tutarlık ve kararlılık katsayıları hesaplanmıştır. İç tutarlık için güvenirlik katsayısı ve tekrar test güvenirlik katsayıları hesaplanmış ilk ölçümde Alpha 0,89, ikinci ölçümde ise 0,82 olarak bulunmuştur. Bu sonuç ölçeğin ölçülmek istenilen kavram ile kararlı bir ilişki içerisinde olduğunu göstermektedir. Yürütülen çalışmada ise Alpha düzeyi 0,78 olarak bulunmuş ve bu çalışmada da toplanan verilerin güvenilir düzeyde olduğu anlaşılmıştır Verilerin Çözümlenmesi Çalışma sürecinde toplanan veriler SPSS 13,0 paket programı yardımıyla çözümlenmeye çalışılmıştır. Çözümleme sürecinde ilk olarak, ilgili ölçeğin puanlanmasına ilişkin yönerge yardımıyla her katılımcı için ölçekten alınan ham puan hesaplanmıştır. Toplam 600 katılımcının bireysel anlamda mesleki olgunluk düzeyini veren bu toplam değerler üzerinden karşılaştırmalı ölçümler yapılmıştır. Elde edilen verilere yönelik normallik dağılımı testi yapılmış ve verilerin normallik varsayı-

6 26 Mehmet Kayhan KURTULDU & Çağlar BAKIOĞLU mını karşılamadığı tespit edilmiştir. Bu sebeple karşılaştırmalı ölçümlerde parametrik olmayan testler tercih edilmiş, takiben Mann Whitney U testi ile Kruskal Wallis H testi uygulanarak karşılaştırmalar yapılmıştır. Yapılan ölçümlerde anlamlılık düzeyi p<,05 olarak kabul edilmiştir. Tablo 2 Normallik Dağılım Testi Sonuçları Kolmogorov-Smirnov Shapiro-Wilk İst. Sd p İst. Sd p Olgunluk, ,000, ,000 Tablo incelendiğinde verilerin (p>,001) normallik dağılım varsayımını karşılamadığı anlaşılmaktadır. 3. BULGULAR Bu bölümde çalışma grubundan elde edilen mesleki olgunluk puanları, çalışmanın ana noktası olan lise türüne göre sınıflandırılmış ve aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bunun yanında elde edilen veriler, çalışmanın değişkenleri olan lise türü, sınıf ve cinsiyet değişkenlerine göre karşılaştırmalı ölçümler biçiminde sunulmuştur. Tablo 3 Çalışma Grubuna Ait Mesleki Olgunluk Ortalama Puanları Ölçümler Lise Türü Cinsiyet Sınıf AGSL Anadolu Turizm Kız Erkek 11. Sınıf 12. Sınıf Düşük Orta Yüksek %31,4 %24,2 %44,4 %44,9 %32 %23,2 %58,8 %26,9 %14,4 %39,3 %31,3 %29,4 %56,6 %27 %16,4 %40,7 %28,8 %30,5 %41,7 %29,9 %28,4 Ortalama 150,84 144,89 104,03 149,54 140,32 144,79 143,78 SS 17,08 15,34 15,35 15,57 15,36 15,64 16,06 Tablo 3 incelendiğinde öğrencilerin genel olarak mesleki olgunluk düzeylerinin geliştirilmeye müsait durumda olduğu, Güzel Sanatlar Lisesi sonucu dikkate alınmazsa yüksek düzeyli eğilimin orta düzeyde etkin olduğu, bazı değişkenlerde ise mesleki olgunluk düzeyine ulaşılmamış olduğu görülebilmektedir. Sınıf düzeyinde yakın yüzdelik dağılımlar gözlenirken, cinsiyet ve lise türü değişkenlerinde belli oranda orta ve yüksek düzeyli eğilim yüzdelik sonuçlara yansımıştır. 143 ile 155 puanlık sınırlar da düşünüldüğünde (ortalama) lise türünde ve cinsiyette Güzel Sanatlar Lisesi öğrencileri ve kız öğrenciler düzeyinde kısmen geliştirilmeye uygun bir mesleki olgunluğun varlığından söz edilebilir. Tablo 4 Sınıf Düzeyine Yönelik Karşılaştırmalı U Testi Ölçüm Sonuçları Sınıf N Ort. SS U p 11. Sınıf ,5 0, ,5, Sınıf ,6 Tablo 1 incelendiğinde sınıf düzeyine ilişkin p<,05 düzeyine göre anlamlı bir fark olmadığı anlaşılmaktadır. Ortalama değerleri incelendiğinde yakın bir dağılım gerçekleştiği ve sınıf düzeyinde mesleki olgunluk seviyesinin fark göstermediği görülmektedir. Tablo 5 Cinsiyet Düzeyine Yönelik Karşılaştırmalı U Testi Ölçüm Sonuçları Cinsiyet N Ort. SS U p Kız ,9 0, ,5,000 Erkek ,4 Cinsiyet düzeyine yönelik karşılaştırmada p<,05 düzeyi dikkate alındığında (U=33426,5 p=,000) anlamlı bir fark oluştuğu görülmektedir. Sıra ortalaması değerleri incelendiğinde oluşan anlamlı

7 Üç Farklı Lise Öğrencilerinin Mesleki Olgunluk Seviyelerinin Çeşitli Değişkenler Yardımıyla Karşılaştırılması 27 farkın kız öğrencilerden yana olduğunu (Ort. = 334,9) görmek mümkündür. Bu sonuca göre kız öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyleri erkek öğrencilerden daha iyi durumda gerçekleşmiştir. Tablo 6 Okul Düzeyine Yönelik Karşılaştırmalı H Testi Ölçüm Sonuçları Okul N Ort. SS X² p AGSL ,8 0,64 19,4,000 Anadolu L ,8 Meslek L ,8 Tablo 3 e göre okul düzeyi karşılaştırmasında p<,05 e göre (p=,000) anlamlı fark bulunmuştur. Üç lise arasında yapılan karşılaştırmada Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi (AGSL) öğrencilerinin diğer iki lise öğrencilerine göre mesleki olgunluk düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Sıra ortalaması değerleri incelendiğinde AGSL öğrencilerinin 348,8, Anadolu Lisesi öğrencilerinin 307,8, Turizm Meslek Lisesi öğrencilerinin ise 254,8 puanlık bir yüke sahip olduğu anlaşılmaktadır. 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Yapılan çalışmada üç farklı lise türünde öğrenim gören öğrencilerin mesleki olgunlukları karşılaştırılmaya çalışılmıştır. Bu süreçte elde edilen bulgularda mesleki olgunluk düzeyinin sınıf düzeyinde fark oluşturmadığı, 11. ve 12. sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluklarının yaklaşık olarak aynı eğilimi yansıttığı görülmüştür. Cinsiyete yönelik karşılaştırmalarda ise kız öğrenciler yönünde bir eğilim gerçekleşmiş, kız öğrencilerin mesleki olgunluklarının erkek öğrencilere göre daha iyi olduğu anlaşılmıştır. Çalışmanın ana fikri doğrultusunda yapılan lise türü karşılaştırmasında ise mesleki anlamda daha özellikli olan bir lise olan Güzel Sanatlar Lisesi öğrencilerinin mesleki olgunlukları öne çıkmıştır. Bu ölçümde anlamlı eğilim Güzel Sanatlar Lisesi öğrencileri yönünde kendini göstermiştir. Gülbahçe (2009) tarafından yapılan çalışmada lise öğrencilerinin mesleki olgunlukları karşılaştırılmış ve merkezi yerleştirme sınavı ile öğrenci alan okullarda öğrenim gören öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyleri, diğer liselere göre daha yüksek çıkmıştır. Bu bulgu araştırmacılar tarafından yapılan çalışma ile örtüşmektedir ve her iki çalışmada da farklı yapıda veya kabul türünde olan bir lise yönünde anlamlı eğilim gerçekleşmiştir. Ulaş ve Yıldırım (2015) tarafından mesleki olgunluğun yordayıcıları üzerine yapılan çalışmada aile desteği, öğretmen desteği, cinsiyet gibi belirleyiciler olduğu vurgulanırken bu çalışmanın tersine lise türünün mesleki olgunluk düzeyinde belirleyici olmadığı tespit edilmiştir. Lise türü ve mesleki olgunluk düzeyinde bir ilişkinin bulunmadığı diğer bir çalışmada da Kutlu (2012), yaş, sınıf düzeyi, sosyo ekonomik seviye gibi değişkenler açısından manidar ilişki bulmuştur. Bu yönüyle çalışma bu makalenin verileri ile zıtlık göstermektedir. Orhan ve Ültanır (2014) tarafından yapılan çalışmada mesleki olgunluk ve karar verme stratejileri karşılaştırılmış, bu karşılaştırmalarda lise türü ile mesleki olgunluk ilişkisine de bakılmış ve bu çalışmadakine benzer biçimde bir lise türüne yönelik anlamlı eğilim olduğu saptanmıştır. Diğer bir çalışmada da Altuntaş (2013) lise son sınıf öğrencilerinin çocukluk çağı örselenme yaşantıları ile mesleki olgunluklarını incelemiş, çalışmanın mesleki olgunluk boyutunda lise türüne göre yaptığı karşılaştırmada anlamlı fark bulamamıştır. Bu bulgu da çalışma ile ters yönde sonuçlanmıştır. Lise öğrencilerinin mesleki olgunluklarını izleyen yapılmış farklı çalışmalar literatürde kendine yer bulmuştur, fakat bu çalışmadaki ana amaç gibi lise türüne göre karşılaştırma yapan çalışmalar kısmen daha az görülmektedir. Amacı lise türü karşılaştırması olmayıp lise veya ortaokul öğrencileri ile mesleki olgunluk başlığı altında farklı değişkenler çerçevesinde incelemelerin yapıldığı bazı çalışmalarda da (Sayın, 2001; Çoban, 2005; Saya, Kazak, Doğan, 2009; Altuntaş, 2013) cinsiyet ve sınıf düzeyi gibi değişkenler incelenmiş ve bu çalışmadakine benzer biçimde anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Mesleki olgunluk düzeyine yönelik ölçümde meslek seçimi açısından genel anlamda tercihini yapmış olan Güzel Sanatlar Lisesi öğrencilerinin, diğer lise türlerine göre daha özel bir öğretim programı ile öğrenim görmeleri bu sonuçta etken olan unsurlardan biridir. Öğrencilerini yetenek sınavı ile alıyor olması ve tercih eden öğrenci-

8 28 Mehmet Kayhan KURTULDU & Çağlar BAKIOĞLU lerin kazandıkları takdirde doğrudan bir meslek türü ile ilişkili olmaları, mesleki olgunluk düzeyinin bu liseden yana olmasına etki eden ana unsurlar içerisinde düşünülebilir. Diğer yandan bu sonucun, lise düzeyinde meslek seçimine yönelik çalışmalara ihtiyaç olduğuna işaret eden bir yönü olduğunu savunmak da mümkündür. Meslek başarısının oluşmasında doğru meslek seçiminin önemli etkisinin olduğu düşünülürse, çalışmadan elde edilen sonucun da bu etkiyi işaret ettiği ve bu doğrultuda lise düzeyinde nitelikli branşlaşmanın gelecek açısından önemli bir husus olduğu sonuçları ortaya çıkmaktadır. KAYNAKÇA Akıntuğ, Y., Birol, C. (2011). Lise öğrencilerinin mesleki olgunluk ve karar verme stratejilerine yönelik karşılaştırmalı analiz. Hacettepe Üniv. Eğitim Fak. Dergisi, 41, Allen, K. R., Bradley, L. (2015). Career counseling with juvenile offenders: effects on selfefficacy and career maturity. Journal of Addictions & Offender Counseling, 36, Altuntaş, S. (2013). Lise son sınıf öğrencilerinin çocukluk çağı örselenme yaşantıları ile mesleki olgunluk düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enst. Borges, N. J., Richard, G. V., Duffy, R. D. (2007). Career maturity of students in accelerated versus traditional programs. The Career Development Quarterly, 56, Bozgeyikli, H., Doğan, H., Işıklar, A. (2010). Üstün yetenekli öğrencilerin mesleki olgunluk düzeyleri ile algıladıkları sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(1), Canal, M. (2013). Ortaokul sosyal bilgiler dersinde mesleklerle ilgili yapılan etkinliklerin öğrencilerin meslek seçimine etkisinin analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enst. Çakar, M., Kulaksızoğlu, A. (1997). Lise son sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile denetim odağı düzeylerinin karşılaştırılması. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, (9), Çoban, A. E. (2005). Lise son sınıf öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeylerinin yordayıcı bazı değişkenlere göre incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6 ( 10), Gülbahçe, A. (2009). Farklı liselerde öğrenim gören öğrencilerin mesleki olgunluk düzeylerinin incelenmesi. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1), İşgör, İ. Y., Sezer, F. (2008). Mesleki olgunluk anlayışı kazandırmaya yönelik sınıf içi rehberlik etkinlikleri program denemesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2), Karasar, N. (2002). Bilimsel araştırma yöntemi. (11. Baskı), Ankara: Nobel Yayın Kim, K. N., Oh, S. H. (2013). Effects of social constraints on career maturity: the mediating effect of the time perspective. Asia Pacific Educational Review, 14, Kutlu, M. (2012). Anadolu ve genel lise öğrencilerinin çeşitli değişkenlere göre mesleki olgunluk düzeylerinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (1), Kuzgun, Y., Bacanlı, F. (2005). Lise öğrencileri için mesleki olgunluk ölçeği el kitabı. Y. Kuzgun, F. Bacanlı (Ed.) Rehberlik ve Psikolojik Danışmada Kullanılan Ölçme Araçları ve Programlar Dizisi: PDR de Kullanılan Ölçekler (1),s: Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Orhan, A. A., Ültanır, E. (2014). Lise öğrencilerinin mesleki olgunluk düzeyleri ile karar verme düzeyleri. Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(5), Saya, P, Kazak, M., Doğan, T. (2009). Mesleki olgunluk düzeyinin cinsiyet, yaş ve Aileden algılanan sosyal destek düzeyine göre incelenmesi. 1. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi, 1 3 Mayıs, Çanakkale. Ulaş, Ö., Yıldırım, İ. (2015). Lise öğrencilerinde mesleki olgunluğun yordayıcıları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30(2), Ürün, A. E. (2010). Lise öğrencilerinin kendine saygı düzeyleri ile mesleki olgunlukları arasındaki ilişki. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. Vurucu, F. (2010). Meslek lisesi öğrencilerinin meslek seçimi yeterliliği ve meslek seçimini etkileyen faktörler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniv. Sosyal Bilimler Enst.