SAKARYA HAVZASINDA KATI MADDE TAŞINIM DENGESİ VE HAVZANIN KUM-ÇAKIL SEKTÖRÜNDEKİ YERİ ÖZET

Transkript

1 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 115 SAKARYA HAVZASINDA KATI MADDE TAŞINIM DENGESİ VE HAVZANIN KUM-ÇAKIL SEKTÖRÜNDEKİ YERİ İbrahim YÜKSEL Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Teknik Eğitim Fak. Yapı Böl. Mehmet SANDALCI Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi Mühendislik Fak. İnşaat Müh. Böl. ÖZET Türkiye de yer alan 26 ana havzadan 12. incisi olan Sakarya Havzası, gerek Sakarya Nehri nin ana kolunda gerekse bu havzadaki tali kollarda ve küçük akarsularda önemli miktarda katı madde taşınımına sahiptir. Her ne kadarda Sakarya Nehri ana kolu üzerinde yapılmış olan üç adet baraj (Gökçekaya, Sarıyar ve Yenice Barajları) ana kol üzerindeki katı madde taşınımını memba taraflarında tutarak mansaba ilerleyişini adeta bir kum çakıl kapanı şeklinde engelleseler de Sakarya Havzasındaki yıllık katı madde taşınımı yine de oldukça önemli miktarlara ulaşmaktadır. Bunun, Sakarya Havzasına düşen yıllık ortalama yağış miktarı, ana kol haricindeki tali kolların ve küçük akarsuların çokluğu, jeolojik yapı gibi birçok sebebinin olduğu söylenebilir. Bu çalışmada, yapı ve inşaat sektöründe oldukça önemli bir yere sahip olan kum çakıl malzemesinin Sakarya Havzasındaki taşınım miktarı (potansiyeli) ile bu potansiyelin ihtiyaca göre dengesi araştırılmakta ve bu dengenin kum-çakıl sektöründeki yeri analiz edilmektedir. Anahtar Kelimeler: Katı Madde Taşınımı, Sakarya Havzası, Kum-Çakıl Dengesi ve Analizi GİRİŞ Özet kısmında da belirtildiği gibi bu çalışmanın amacı, genelde Sakarya Havzasındaki katı madde taşınım miktarından faydalanılarak havzadaki kum çakılın yıllık taşınım dengesi araştırılması özelde ise Sakarya Havzasının bu taşınım dengesi ile kum-çakıl sektöründeki yerinin analiz edilmesidir. Çalışmanın kapsamı ise öncelikle; Sakarya Nehri ana kolu üzerinde gerçekleşen katı madde taşınımının araştırılmasını içermekle birlikte daha sonra bu araştırmanın Sakarya Havzasındaki tali kollara ve küçük akarsu veya derelere de yaygınlaştırılarak çıkan taşınım dengesinin ve analiz sonuçlarının bütün Sakarya Havzasına genelleştirilmesidir. Bu çalışma gerçekleştirilirken, daha önce bu konuda yapılmış olan benzer çalışmalar irdelenerek gözden geçirilmekte olup kapsamlıca bir literatür taraması yapılmaktadır. Daha sonra çalışmaya konu olan Sakarya Havzasının kum çakıl potansiyeli; başta Sakarya Nehri olmak üzere havzadaki diğer akarsu ve derelerin taşımış oldukları kum çakıl miktarları değişik istatistiksel yöntem ve bağıntılarla tahmin edilmekte olup daha sonra bu potansiyele kırma-eleme usulü ile elde edilen miktarlar da eklenerek havzanın toplam potansiyeli yıllık bazda yaklaşık olarak tahmin edilmektedir. Daha sonra bölgedeki kum çakıl ihtiyacı da yine benzer yöntemlerle tahmin edilerek sonuçta bir ihtiyaç-potansiyel dengesi oluşturulmaktadır. Sonuçta ise Sakarya Havzasındaki bu potansiyel ve ihtiyacın kum çakıl sektöründeki yeri analiz edilmektedir.

2 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu KUM ÇAKIL SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ Kum-Çakıl sektörü yıllık minimum ton gibi yüksek üretim kapasitesi, yaklaşık milyon $ yıl gibi bir değerle küçümsenmeyecek bir piyasa değeri ve minimum kişilik doğrudan istihdam imkânları ile giderek önem kazanan bir madencilik kolu haline gelmiştir. Bu konuda tam anlamıyla bir istatistikî bilgi olmamakla beraber tutulmuş olan bazı istatistikî bilgilere ulaşmak ise neredeyse imkânsız gibidir. Farklı yasal mevzuatlara göre çalışan işletmelerde kesin rakamlara ulaşmak, yıllık üretim, kapasitesi ve işgücü verileri özellikle özel idare ruhsatı ile çalışan işletmelerin beyana dayalı çalışmaları nedeniyle elde edilememektedir. Bu konuda yapılan istatistik çalışmalar tamamlanmadığından dolayı sektöre ait bilgileri yaklaşık tahmini rakamlar olarak verilmiştir. Sanayileşme, planlı veya plansız kentleşme sonucu giderek artan konut ihtiyacı, buna bağlı olarak altyapı eksiliği ile en önemlisi ülkemiz gerçeği olan deprem faktörü; Kum-Çakıl üretiminin ve standartlarının önemini bir kez daha ortaya koymaktır. Ülkemizde kişi başına yıllık yaklaşık 3 ton olan Kum-Çakıl ihtiyacının, gelecek yıllarda gelişmiş ülkeler düzeyi olan 7 10 ton/yıl miktarlarına çıkacağı düşünülerse, sektörle ilgili çalışmaların ve düzenlemelerin yapılmasının önemini ortaya koymaktadır DİE., 1996). Kum-Çakıl sektöründeki işletmeler genelde faaliyetlerini planlamadan, projeden ve mühendislik disiplininden yoksun olarak sürdürmekte olduklarından üretim maliyetlerinde optimizasyona gidilememekte bunun sonucunda ise kalite sürekliliği sağlanamamakta, işçi sağlığı ve iş güvenliği hükümlerine dikkat edilmemekte, çevresel etkiler göz ardı edilmekte ve kısacası işletme teknikleri gereken düzeylerin çok altında kalmaktadır. TÜRKİYE DE KUM-ÇAKIL SEKTÖRÜ Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığının Türkiye genelinde 1996 yılında yaptığı araştırmaya göre (DİE., 1996) Sakarya İli kum-çakıl sektöründe %9 la Türkiye genelinde en çok faaliyet gösteren il konumundadır yılında Sakarya da 8 adet ruhsatlı ocak bulunmakta iken bu sayı 2004 yılında 25 e 2006 yılında ise 40 cıvalarına ulaşmış bulunmaktadır. Sakarya ili kum çakıl sektöründe Türkiye genelinde %18 gibi büyük bir dilime sahip olup bu oran her geçen gün daha da artmaktadır. Sektördeki bu artış ise ülke ekonomisine önemli katkılar sağlamaktadır. Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığının bu konu ile ilgili olarak Türkiye genelindeki ruhsatlı maden ocakları üzerinde yapmış olduğu çalışma sonuçlarına göre çıkan istatistiksi veriler sektörün katma değer payları ile birlikte Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1 Kum Çakılın Türkiye Ekonomisine Sağladığı Katma Değerin Payı Taşocakçılığı Nizamnamesi kapsamına giren kum, kil ve taşocakları sektörünün alt maden grupları itibariyle katma değer payları ve kum-çakıl sektörünün bu guruplar içerisindeki oranı ise Şekil 1 de verilmektedir.

3 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 117 Şekil 1 Kum-Çakılın Maden Sektöründeki Yeri Şekil 1 de de görüldüğü gibi, bu sektördeki en büyük katma değeri % 45 oranla kum ve çakıl oluşturmaktadır. Bunu sırasıyla, % 19 payla mermer haricindeki taşların granül parça ve tozları, % 15 payla kireçtaşı, % 11 payla yapıtaşı, % 8 payla diğer madenler, % 2 payla kil izlemektedir (DİE., 1996). SAKARYA DA KUM ÇAKIL SEKTÖRÜ Günümüzde Madencilik sektörü yılların ihmal edilmişliğinin sıkıntısını yaşamaktadır. Bu konuda Devletin yeni stratejiler geliştirerek hem bugünü hem de geleceği planlamasına ihtiyaç olduğu bir gerçektir. Bu kapsamda, madencilik ve kum-çakıl sektörüne ilişkin tüm yasa ve yönetmelikler ile kamu ve kuruluşları ile mühendislerin durumu AB mevzuatına göre karşılaştırılarak gerekli stratejilerin oluşturulması gerekmektedir. Sakarya il genelinde ruhsatlı çalışır durumda toplam hektar alanda bulunan kum çakıl işletmelerinin ile ve dolayısıyla ülke ekonomisine sağladığı katma değer YTL (Bir Trilyon Dört Yüz On Beş Milyar Sekiz Yüz Altmış Sekiz Milyon Türk Lirası) yani yaklaşık 1 milyon dolardır. İşletmelerin yan sektörlerini, istihdamını, vergilerini, çalışma maliyetlerini ve diğer katma değerleri de dikkate alındığında bu rakam yaklaşık 3 milyon dolara çıkabilmektedir. Bu para ise il ve ülke ekonomisinin canlanması için önemli bir değerdir. Sakarya ilinin hali hazır durumdaki toplam kum-çakıl potansiyeli yaklaşık m3 olarak tespit edilmiş olup bu tespit; il genelinde kum çakıl ve yan ürünü olan elek üstü oturtulmuş malzemelerin muhtemel rezervleri göz önüne alınarak ve kullanım olmadığı kabul edilerek köprülerden, yollardan, yerleşim birimlerinden 1000 uzaklıktaki mesafeleri dikkate alınarak tahmini olarak hesaplanmıştır. Bu potansiyelin kurulu bulunan kum çakıl ocağı işletmeleri tarafından % 20 sinin kullanıldığı düşünüldüğünde mevcut potansiyel rezerv miktarının yaklaşık m3 e tekabül ettiği tahmin edilmektedir. Buda gösteriyor ki Sakarya nın en önemli maden işletmeciliği kum-çakıl sektörüdür (DİE.,1996, ATSO., 1994). Bu potansiyel ve coğrafi konum itibari ile Sakarya ilindeki kum-çakıl sektörü Marmara Bölgesinin ihtiyaçlarına cevap verir durumdadır. Kum çakıl işletmelerinin Türkiye genelinde %18 gibi büyük bir diliminin Sakarya İlinde toplanmış olması ilin bu sektördeki ülkemizdeki önemini açıkça ortaya koymaktadır. Sakarya da faaliyet gösteren kum-çakıl işletmelerinin çalışma sistemleri genelde sallama kepçe yöntemine dayanmaktadır. Ortalama olarak bir kum ocağında yan sektörleri ile birlikte 60 kişi istihdam edilmekte ve il genelinde bu sektörde 1500 kişi istihdam edilmektedir.

4 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Ancak ne yazık ki, il genelinde ruhsatsız olarak çalıştırılan kum-çakıl ocaklarının da sayıları oldukça (tahmini olarak 60 adet) fazladır. Kaçak olarak çalıştırılan bu işletmeler de hesaba katıldığında ildeki bu sektörün istihdam ettiği kişi sayısı 5100 e çıkmaktadır. Aile reisi durumunda olan birinin ortalama dört kişilik aileye baktığı kabul edilirse Sakarya ilinde kumçakıl sektöründen geçinen kişi sayısı toplam olarak 5100*4=20400 tahmin edilmektedir. SAKARYA KUMUNUN ÖZELLİLERİ Sakarya ili zengin yatakları sebebiyle kum çakıl işletmeleri için gözde bir yerdir. Ayrıca kumun özellikleri de TS EN standartlarının sağlanmasında en kullanışlı hammaddedir. Çıkarılacak malzeme ince kum özelliğindedir. Yoğunluğu 1,4 gr/cm 3 tür. Çakıl boyutlu elemanlarının oranı % 40 oranındadır. Orta küresel, iyi yuvarlaklaşmamış taneler halinde ve çeşitli kaya kökenlidirler. Bunlar başlıca kireçtaşı, metamorfik kaya ve kuvarsittir. Kum boyutlu elemanların yuvarlaklığı ve küreselliği orta düzeydedir. Taneler bazında beyaz, renksiz, sarı, kahve, siyah, yeşilimsi, bordo tonlarda elemanlar bulunur (TMMOB., 2004). Harç, duvarlar ile iç ve dış sıvaların yapımında kullanılan ve mineral esaslı bir bağlayıcı; harç kumu, su ve gerektiğinde ilave edilen katkı maddelerinin uygun oranlardaki karışımları ile oluşturulan bir yapı malzemesidir. Harç kumları ise harç yapımında kullanılan ve 8 mm lik elekten tamamı geçen ince Kum-Çakıldır. Harç kumları oluşma şekillerine göre doğal kumlar ve suni (yapma) kumlar olmak üzere 2 sınıfa ayrılırlar (TMMOB., 1991). Doğal kum, doğadaki taş ve çakılları atmosfer, su ve diğer çeşitli dış etkiler ile fiziksel ve kimyasal olarak ayrışıp ufalanması yoluyla oluşan kumdur. Kum doğal taş veya çakılların kırılmasıyla elde edilir, yüksek fırın cürufunun granüle edilmesi ile oluşturulan kuma ise kum denilmektedir. Kumlar en büyük tane çaplarına göre ince kum (0,12 mm), orta kum (0,14mm) ve kalın kum (0,18 mm) olmak üzere üçe ayrılır (TMMOB., 2004). SAKARYA HAVZASINDAKİ KUM-ÇAKIL POTANSİYELİ Bu çalışmada, Sakarya Havzasının kum-çakıl potansiyeli; bu havzada yer alan Sakarya Nehrinin gerek ana kolları ve gerekse tali kolları ile havzadaki diğer akarsu ve yan derelerde mevcut olan kum-çakıl yatakları ve rezervlerinden faydalanılarak elde edilmiş olup ve bulunan yaklaşık yıllık potansiyel kum çakıl malzemesinin kalitesi ile birlikte aşağıda verilmektedir (ATSO., 1994). Sakarya Nehri Yatağı Stabilize ve beton Kum-Çakılı olarak kullanılabilir Rezerv: m 3 Sakarya Nehri Terki Alanlar Stabilize ve beton Kum-Çakılı olarak kullanılabilir, kum oranı yüksektir. Rezerv: m 3 Adapazarı-Karasu Eski Sakarya Yatağı Stabilize ve beton Kum-Çakılı olarak kullanılabilir, kum oranı yüksektir. Rezerv: m 3

5 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 119 Akyazı-Mudurnu Çayı Yatağı Stabilize ve beton agregası olarak kullanılabilir, stabilize oranı yüksektir. Rezerv: m 3 SAKARYA DA KUM ÇAKIL OCAKLARININ EKONOMİK KATMA DEĞERLERİ Yukarıda verilen değerlerden de anlaşılacağı üzere ilimiz kum-çakıl sektörünün gelişimde önemli rol oynamış ve sektör il için tamamen geçim kaynağı haline gelmiştir. Sakarya il genelindeki kum-çakıl sektörünün ekonomiye kattıkları değerle Tablo 2 de verilmiştir (DİE., 1996, ATSO., 1997, 1999). Tablo 2 Sakarya kum-çakıl sektörünün ekonomiye katkı değerleri Mevkii Ocak veya Tesis Adı Ürettiği Malzeme Alan m 2 Mülkiyeti Türü Ruhsat Süresi Ekonomik Katkısı (YTL/ Yıl) Hendek A.Sıtkı Güngör Kum 920 Tapulu 3 Yıllık Mollaköy Ağataş Kum Ocakları Kum 3800 Tapulu 3 Yıllık Karasu Aziz Petekkaya Kum 4897 Tapulu 3 Yıllık Taşkısığı Belpaş A.Ş. Kum Tapulu 3 Yıllık Geyve Ergün Demircioğlu Kum 1670,6 Tapulu 3 Yıllık 5000 Hendek Hendek Hazır Beton Kum Tapulu 3 Yıllık Kumbaşı Kardeşler Ltd. Şti. Kum 4621 Tapulu 3 Yıllık Karasu M.Taner Basmacı Kum 2000 Tapulu 3 Yıllık Söğütlü Mehmet Demircioğlu Kum 2300 Tapulu 3 Yıllık Ferizli Mehmet Uluğ Kum Tapulu 3 Yıllık Merkez Orhan Çiftçi Kum 7500 Tapulu 3 Yıllık Pamukova Pamukova Kum Tic. Kum 5480 Tapulu 3 Yıllık Adliye Sezerler Ltd. Şti. Kum 6463 Tapulu 5 Yıllık Merkez Taner Tömekçe Kum 8257,8 Tapulu 3 Yıllık Mollaköy Yazıcılar Ltd. Şti. Kum 3000 Tapulu 3 Yıllık Kumbaşı Yılmazlar Tarım Ürünleri Kum 4000 Tapulu 3 Yıllık TOPLAM Geyve Ağaoğulları Ltd Kum 1003 Hazine 3 Yıllık Geyve Gençler A.Ş. Stabilize 9998 Hazine 2 Yıllık Adliye Hikmet Yapı Malz. Kum Hazine 10 Yıllık Geyve Gürdürama Stabilize 5900 Hazine 3 Yıllık Pamukova Yılmaz İri Kum 3362,51 Hazine 2 Yıllık Karasu Beta Ltd. Şti. Kum 8882,97 Hazine 1 Yıllık Ferizli Temiş İş A.Ş. Kum 1500 Hazine 1 Yıllık Geyve Sakkum Ltd. Şti. Kum Hazine 1 Yıllık Karasu Cevat Soykan Kum 2190 Hazine 1 Yıllık TOPLAM GENELTOPLAM

6 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu KUM ÇAKIL SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI Devlet İstatistik Enstitüsünün verilerine göre maden gruplarında en büyük payı %45 ile kum çakıl sektörü oluşturmaktadır. Bu payda en büyük söz sahibi olan il ise yaklaşık %18 lik bir dilimle Sakarya dır. Sakarya Kum Çakıl sektöründe ülkemizde yapı taşı durumuna gelmiştir. Sektörün başta gelen sıkıntıları, kaçak olarak işletilen ocaklar ile ruhsat alma işlemindeki bürokratik işlemler ve yavaş işleyen süreçtir. Sakarya da yaklaşık 25 adet ruhsatlı ocak bulunurken 60 adet ise ruhsatsız kaçak ocak bulunmaktadır. Bir kum ocağının ruhsat işlemi ortalama olarak 6 ay sürmektedir. İşletmeler ruhsat talebinde bulundukları sahalar yaklaşık devletin 14 kurumu tarafından incelenerek görüşlerin olumlu olması koşulu ile ruhsat alabilmektir. Genel durum itibariyle kum çakıl sektörü ülkemizin makinist ekonomilerinden biri olan inşaat sektörünün temel yapı taşıdır. Bu temel yapı taşının da temeli muhtemel rezervleri ve coğrafi konumu itibariyle Sakarya ilidir. Sakarya ilinde sektörün sıkıntıları Türkiye genelindeki sektörün sıkıntılarını da yansıtır duruma gelmiştir. Bu sektörün sorunları çok önemli konuma gelmiştir. Ama sektörün gelişmesinin yanı sıra zararları da bu il açısından çok önemlidir. Sürdürülebilir gelişme kavramı çerçevesinde sektörün çevreyle uyum içersinde gelişmesini sağlamak ilin bu sektördeki geleceğini daha parlak zemine oturtacaktır (ATSO., 1997, 1999). SAKARYA DA KUM-ÇAKIL SEKTÖRÜNÜN ÇEVRESEL ETKİLERİ Kum-Çakıl madenciliği, genel anlamda madencilik sektörünün tüm özelliklerini taşır. Madencilik sektörünü diğer sektörlerden ayıran en önemli özelliği, bulundukları yerde işletilme zorunluluğu olmasıdır. Elbette ki, geniş alana yayılan çalışma alanlarının çevresel etkileri de olmaktadır. Çevre faktörü göz ardı edilerek çalışmak, diğer tüm sektörlerde olduğu gibi bu sektörde de mümkün değildir. Ancak, bu sektörde çevre dostu teknoloji ve yöntemlerin kullanılması, madencilik süreçlerinde ya da sonrasında çevrenin korunmasına veya yenilenmesine yönelik önlemlerin alınması; sektörün gelişimini engellemeyecek, aksine genel anlamda sektörün gelişimine yönelik katkıyı yapacaktır. Yeraltı kaynaklarının ülke kalkınmasındaki önemi inkâr edilemez. Bu bağlamda, yasal düzenlemeler yapılırken, getirilen değişikliklerin, çevre, ekonomi ve doğal kaynaklar üçlü dengesini koruması sağlamak zorundadır. Sektörün en büyük zararı tarım arazilerinden kum alınması esnasında yaşanmaktadır. Faaliyet sahipleri tarafından tarıma müsait olmayan alanlarda ruhsata mukabil çalışma yapılması durumunda etrafında bulunan tarım arazilerine ister istemez zarar verilmektedir. Bu sorun Sakarya da oldukça sık görülmektedir. Özellikle eski Sakarya Nehri yatağı olan Beşköprü- Karasu hattında açılan kum çakıl ocaklarının arazi kot seviyesini düşürmesinden dolayı taban suyunun açılan çukurlarda toplanması etrafındaki tarım alanlarında ürün alma kabiliyetini de düşürmektedir. İşletmecilerin kendilerine tahsis edilen koruma bandına riayet etmemeleri ve hazırlattıkları ÇED ön araştırma raporlarındaki taahhütlerini yerine getirmemeleri bu alanların küçük göletlere dönüşmesine sebep olmuştur. Bunun yanı sıra ocaktan çıkan malzemenin nakliyesi de etrafında bulunan tarım arazilerine büyük zararlar vermektedir (Uslu, 1993, DİE., 1996). Nehir yataklarından kum alımı esnasında 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları içersinde bulunan bazı alanlar kendi saha alanı içersinde bulunan alanlara da zarar vermektedirler. Sakarya nehrinden kum alımı esnasında yaşanmakta olan başlıca sıkıntıları aşağıda sıralanmaktadır (Uslu, 1993, DİE., 1996).

7 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 121 -Nehre kıyılarını koruma amaçlı yapılan mahmuzlar, seddeler, tahkimatlar ile tali veya ana ulaşım için yapılan yol vb. yapıların bir kısmı mühendislik kaidelerine uygun olarak projelendirilmedikleri için kıyı oyulmalarına sebep olmaktadırlar ve bunun sonucunda bu yapılar, kıyıyı koruması gerekirken tam tersine bir nevi yapay erozyon etkisi oluşturmaktadırlar. -Nehir yatağında D.S.İ işlerinin belirttiği üzere 2-2,5 m derinliğe kadar inilmesi gerekirken işletmecilerin 8-9 m lik hendekler açmaları, etrafındaki tarım arazilerinin taban suyunun azalmasına sebep olmakta ve bunun sonucunda tarım arazilerinin verimi düşürmektedir. -Nehir yatağından sallama kepçe ile 50 m çapına sahip bir dairesel alanda bulunabilecek olan faunanın kum ile birlikte alınarak yok edilmektedirler. -Gerek bazı kum-çakıl ve gerekse bazı su ürünleri işletmecilerinin dikkatsizce ve kuralsızca çalışma yöntemleri neticesinde nehir içinde yaşayan canlı varlıkların doğal dengelerine büyük zararlar vermektedirler. -Gerek kum-çakıl ve gerekse su ürünleri işletmecilerinin kimi zaman talepte bulundukları sahanın dışına çıkmaları yukarıda sayılan sorunların ortaya çıkmasına sebep olmaktadırlar. -Meskûn mahalle çok yakın olan kum çakıl ocakları, gürültü ve toz kirliliği bakımından insan sağlığını tehdit edici zararlar vermektedir. -Ayrıca işletmecilerin nehir, göl veya gölet haline çevirdikleri alanlarda kullandıkları işletme yöntemi olan sallama kepçe yöntemi yerine duba, vakum veya dip pompaları kullanmaları faaliyet sahasında oluşan hendeğin daha derinleşmesine çevreye verilen zararın daha da artmasına sebep olmaktadır. Kum-çakılın yapılaşma, inşaat sektörü ve teknolojik gelişim için temel bir malzeme olduğunu unutmamak gerekir. Sakarya da Mollaköy, Kumbaşı, Adiye ve Boğazköy bölgeleri tamamen istila edilmiş ve buralar adeta büyük bir gölet haline gelmiştir. Bölgenin bu konuma gelmesindeki en büyük etkenlerden biri de devletin bazı kurumları (Karayolları, Köy Hizmetleri, DSİ vb.) ile Belediyelerdir. Çünkü devlete ait bazı kurumlar ile Belediyeler kendi yönetiminde veya kontrolündeki işlerde kullandıkları kum-çakılı çoğu zaman istedikleri veya kendilerince uygun gördükleri yerlerden kontrolsüz ve kuralsızca almaktadırlar. SONUÇ ve ÖNERİLER Sürdürülebilir kalkınma gereği işletmelerin gerek kurulum gerek kurulum öncesi ve işletilmesi esnasında çevreyle uyum içersinde olması şarttır. Çevre globalleşen dünyada olmazsa olmazlar arasında yer alan unsur haline gelmiştir. Hızlı nüfus artışı buna paralel olarak doğal kaynakların düzensiz ve kontrolsüz olarak harcanması beraberinde gelecek nesiller için sıkıntılar doğuracaktır. Bu sorunların önüne geçmek ancak gerek işletme sahiplerine gerekse topluma çevre bilincini aşılamakta mümkündür. Sürdürülebilir kalkınma kavramı içersinde yenilenmemiş ve günün şartlarına göre uyarlanmamış yetersiz ve katı kurallar içeren madencilik ya da çevre dayatmaları yerine bu sektörde çevre dostu teknoloji ve yöntemlerin kullanılması, madencilik süreçlerinde yada sonrasında çevrenin korunmasına yada yenilenmesine yönelik önlemlerin alınması; sektörün gelişimini engellemeyecek, aksine genel anlamda sektörün gelişimine yönelik katkıyı yapacaktır.

8 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Kum-Çakıl genelde inşaat ve altyapı sektörlerinde ana hammadde olarak kullanılmaktadır. Hazır beton sektöründe kullanılan Kum-Çakıl oranı yüzde civarındadır. Elbette ki hazır betonda kaliteden ve standarttan söz edilirken Kum-Çakıl kalitesi göz ardı edilemez. Özellikle deprem kuşağında bulunan ve acı tecrübeler yaşayan ülkemizde standart dışı beton ve inşaat malzemesi ile yapılan yapıların sonuçları, toplum olarak her konuda ciddi yaralar almamıza neden olmuştur. Bu sebeple yapılaşmada kullanılan kum-çakılın kalitesi her geçen gün daha da arttırılmalıdır bu konuda gerekirse çok sayıda yeni doktora tezleri bilimsel makaleler yapılmalı ve bu çalışmalar desteklenmelidir. Ruhsat verilecek sahaların önceden belirlenen alanlar çerçevesinde olması, ruhsatlı sahaların işletilmesi esnasında faaliyet sahiplerinin sık, sık denetime tabi tutarak Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporlarında verdikleri taahhütleri yerine getirip getirmedikleri kontrol edilmelidir. Böylece sektörün çevre etkileşim problemleri en aza indirilmiş veya ortadan kaldırılmış olacaktır. Sektöre ruhsat verilirken işletmelerden güvence payı adı altında belli miktar para alınmalı ve bu para ruhsat süresi sonunda taahhütnamedeki şartlar yerine getirilmemişse geriye ödenmemeli ki, işletmenin çevreye vereceği olumsuz etkiler en aza indirilebilsin. İşletmelerin çevreye verdikleri zararları en aza indirmek için kurum ve kuruluşular tarafında bu işletmelere hem ruhsat verilmeden önce ve hem de ruhsat verildikten sonra iyi bir denetim mekanizmasının oluşturması şarttır. TEŞEKKÜR 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumunu düzenleyen TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Ankara Şubesine ve İzmir Şubesine, sempozyuma sunulan bildirilerin seçilmesinde ve sempozyumu teknik düzeyinin arttırılmasında emekleri geçen Bilim ve Danışma Kurulu ile bu kurullara yardımcı olan Sekretaryaya, sempozyuma katkıda bulunan ve emekleri geçen tüm kurum ve kuruluş ve şahıslara, araştırmalarımızda ve bilimsel çalışmalarımızda bizlere her türlü desteği sağlayan Sakarya Üniversitesi Rektörlüğüne, Dekanlıklarımıza ve Bölüm Başkanlıklarımıza teşekkürlerimizi sunarız. KAYNAKLAR ATSO, Adapazarı Sanayi ve Ticaret Odası, Sakarya İli İktisadi Raporu, 1994, 1997, 1999, Adapazarı. DİE Devlet İstatistik Enstitüsü, Çevre İstatistikleri,1996. TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, Türkiye Jeoloji Araştırmaları Raporu Özetleri,1991, Ankara. TMMOB Maden Mühendisleri Odası Madencilik Sektöründe Çevre Uygulamaları Seminer Kitapçığı, 2004, Ankara. Uslu O., Çevresel Etki Değerlendirmesi, Türkiye Çevre Vakfı Yayını, Ankara, 1993.