MIZRAK ATAN İSKİT KRALI TASVİRLİ KERKİNİTİS BRONZ ŞEHİR SİKKESİ. Hamza ŞEKER

Transkript

1 Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Aralık 2015 December 2015 Yıl 8, Sayı XXIV, ss Year 8, Issue XXIV, pp DOI No: MIZRAK ATAN İSKİT KRALI TASVİRLİ KERKİNİTİS BRONZ ŞEHİR SİKKESİ Hamza ŞEKER Özet Bu çalışmanın konusu şimdiye kadar yanlış ya da eksik biçimde teşhis edilen bu sikke tipini nümismatik ve arkeolojik kanıtların ışığında yeniden teşhis edip değerlendirmektir. Bahse konu sikke tipinin at üzerinde mızrak atan İskit süvari tasvirlerinin yegâne nümismatik eşleşmesi, sikke üzerinde resmedilen pantolonlu süvarinin İskit kralı Ataias'ın kendi tasviri ve bu sikkenin pantolonlu İskit süvari tasvirli iki bronz sikkeden biri olduğu gibi hususlar ortaya konulmuştur. Belirttiğim özellikleri sebebiyle bu sikkenin Türk Eskiçağı=İskit nümismatiği için benzersiz bir öneme sahip bulunduğu açıktır. Anahtar Kelimeler: Türk Eskiçağı, İskit, Ataias, Kerkinitis, bronz sikke, mızraklı süvari, sadak. Cercinitis Bronze City Coin With Spear-Throwing Scythian King Depiction Abstract The point of this work is the revaluation of this coin, whose examination was to this point incorrect or incomplete, in the light of current evidence in archeology and numismatics. Kerkinitis ya da Karkinitis: Bu günkü Kırım Özerk Cumhuriyeti'ndeki Evpatoria=Gözleve şehri. Kentin bastırdığı sikkelerde yer alan lejandlardaki KAPKI ve KEPKI şeklindeki iki ayrı yazım ve bu konudaki bilgilerin genel bir değerlendirmesi için bakınız: Stolba, V. F. The Karkinitis and the Bay of Karkinitis: Towards on Evaluation of Classical Literary Tradition, ACSS, 10, 1-2, sayfa 48 vd. Şehrin konumu için bakınız: Harita 1. Memur, İçişleri Bakanlığı.

2 Hamza Şeker Point such as its being the only numismatical match of spear-throwing Scythian horsemen, the horseman in trousers being King Ataias own depiction and its being one of two coins bearing this depiction have been made. Because of the features mentioned above, it is clear that this coin is of vital importance to Turkic Ancient period and Scythian numismatics. Key Words: Turkic Ancient Age, Scythian, Ataias, Cercinitis, bronze coin, spear horseman, gorytos. Tarih ilmi için sikkelerin önemi tartışılmaz boyuttadır. Arkeolojik ve diğer kaynakların yetersiz olduğu konularda tek bir sikke tipi bile araştırmacılara emsalsiz bilgiler sağlar. Türk Eskiçağı'na dair sikke örnekleri ise çok az sayıda olmaları hasebiyle kadim Türk tarihi için bütün diğer vesikalardan çok daha önemlidir. Bahsettiğim konuya dair sikke tiplerinin en büyük özelliği antik kaynaklarda dile getirilen (Herodotos 2011: 540) ve benzersiz nitelikteki İskit sanat eserlerinde (bazı seçme örnekler için bkz. fig. 4-6) en güzel örneklerinin görülebileceği "pantolonlu İskit=Türk savaşçı tipi"ne dair benzersiz nitelikte nümismatik malzeme oluşlarıdır (Şeker 2015: 55). Turanî kavimlerden oldukları tarihî 1 (Herodotos 2011: 298; Tarhan 2002: 904) ve arkeolojik delillerle sabit bulunan İskitler'in en ayırt edici özellikleri olan "pantolonlu İskit=Türk savaşçı tipi"ne ait literatürde mevcut bulunan sikke örnekleri maalesef çok sınırlı sayıdadır. Yayınlanmış örnekler içindeki en erken tarihli İskit savaşçı tasvirli sikke olan Kyzikos elektron hektesinden 2 başlayan bu eşsiz sikke tiplerinin farklı sürümlerinin toplam sayısı sadece dokuz adettir (Şeker 2015: 55, dipnot 3). Bu sebeple bu önemli sikke tiplerinin her bir örneğinin detaylıca incelenip tanıtılması gerekirken Türkiye'de İskitler üzerine çalışmaları bulunan araştırmacıların hiçbirisi bu konuya eğilmemiştir. Üstelik ülkemizde İskitler'e dair birçok çalışmaya imza atmış isimlerden olan bir araştırmacı antik literatürde isimleri zikredilen Skyles, Eminakos, Ataias, Kanites, Sariakus, Skilouros vs. gibi İskit krallarının isimlerini taşıyan gümüş ve bronz sikke örneklerinden bile habersiz olup İskitler'e ait olduğu kesin olan yayınlanmış bir İskit sikkesinin bulunmadığını ileri sürebilmektedir. 3 1 Gören gözler için açık bir hakikat olan bu durumun ilmî tartışmalarına burada girmek gereksizdir. Horoz resminin altına horoz yazılmayacağının en iyi izahlarından biri de bu konuda gizlidir. 2 Şeker 2015: 60, fig Gömeç, Saadettin, Çar İskitler Üstüne, Tarihin Peşinde, 2/3, [608]

3 Mızrak Atan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi Türkiye dışında bu sikke tiplerine ait örneklerin tanıtımında ise Dimitar Draganov ve Vladimir Stolba'yı istisna tutarsak 4 konunun önemiyle eş değer bir açıklama bulunmamaktadır. Üstelik konuya dair sikke örneklerini içeren kataloglarda bu tipler "Herakles, Poseidon, sakallı adam, atlı-savaşçı, süvari" gibi çok yanlış ve eksik olarak isimlendirilmiştir (Bu yanlış teşhis ve isimlendirmelerin künyeleri için bakınız: Şeker 2015: 55, dipnot 3). Tesbit edebildiğim kadarıyla pantolonlu İskit süvari tasvirli dört adet sikke tipi mevcuttur: Bunlardan birincisi Makedonya-Trakya bölgesinde basılmış olabileceği ileri sürülen İskit süvari tasvirli ünik nitelikteki drahmi (Ayrıntılı malûmat ve sikkenin yeniden teşhis edilip değerlendirilmesi için bakınız: Şeker 2015: 53-65), ikincisi Kallatis şehrinde İskit kralı Ataias adına basılmış olan ok atan süvari tasvirli didrahmi (fig. 3) ve drahmiler 5, üçüncüsü at üzerinde selamlama ya da ileri işareti yapan İskit kralı tasvirli Dionysopolis bronz şehir sikkesi 6, dördüncüsü de bu makalenin konusu olan at üstünde mızrak atan İskit kralı tasvirli Kerkinitis bronz şehir sikkesidir. Tanıtacağım sikke benzer tasvire sahip İskit sanat eserleriyle karşılaştırmalı olarak değerlendirilip yeniden teşhis edilecektir. Bu teşhisin sonucu olarak da sikkenin Türk Eskiçağı=İskit nümismatiği için önemi ortaya konulacaktır. Fig Ön yüz: Dairesel bordür içinde kula başlıklı şehir ilâhesinin sola dönük başı. Arka yüz: Arka ayaklarıyla bir çizgi üzerinde durarak şaha kalkmış eyersiz at üzerinde İskit kralı 8 sağ eliyle tuttuğu mızrağıyla 9 karşıya doğru 4 Draganov ve Stolba bu figürlerin İskit savaşçı tasvirleri olduğunu konuya dair kaleme aldıkları makalelerinde belirtirler. İlgili makalelerin künyeleri için bu çalışmanın kaynakça bölümüne bakınız. 5 Bakınız: Bu makalede dipnot Bakınız: Bu makalede dipnot Görebildiğim örnekler arasında en iyi durumda olanı bu sikkedir. 8 Sikke basımının genel olarak yöneticilere has bir imtiyaz olduğu bilindiğine göre sikkeyi bastıran kişinin -ben burada "kral" ünvanını kullanmayı tercih ettim- sikke üzerine kendi tasvirini koydurması gayet normal ve çokça rastlanan bir hakikattir. Bu çalışmanın levhalar bölümünde en seçme örneklerini verdiğim "pantolonlu İskit süvari" tasvirli tüm sanat şaheserlerinin yönetici sınıfa ait kurganlardan çıktığı bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla bu eserlerin üzerinde yer alan tasvirlerin yönetici konumundaki kişilere ait bulunduğu kuvvetle muhtemel olduğuna göre (Bu konuya dair daha detaylı bir yorum için bu çalışmanın sonuç bölümüne bakınız.) bu tasvirlerin bire bir benzeri durumundaki fig. 1 ve 2'de yer alan bronz sikkelerde resmedilen "pantolonlu İskit süvari"de bir İskit kralının=sikke tarihlendirmesine nazaran o tarihlerde İskitler üzerinde tek kral olarak hüküm süren Ataias'ın bizzat kendi tasviri olmalıdır. [609]

4 Hamza Şeker hamle yapar şekilde tasvir edilmiştir. Yaşlı, sakallı ve uzun saçlı olduğu görülen kral; "İskit savaşçılarının tipik giyim tarzı olan kaftanvari ceket, pantolon ve çizme" giymiş olup kralın belinin sol kısmında yay'ının bir bölümü görülmektedir. Kralın muhtemelen keçe külâh şeklinde bir başlık takmış olduğu da anlaşılmaktadır. Atın alt kısmında KAPK(I); kuyruğunun üstünde de magistirat adının kısaltması olan HPON lejandı seçilebilmektedir. MÖ yıllarına tarihlenen (SNG BM Black Sea 1993: fig. 694, SNG Puskhin Museum 2011: fig. 595, Stolba : 89) bu bronz 10 sikke 6.03 gr ağırlığa sahip olup 22 mm ölçüsündedir (CNG-Triton XI: lot 81). Fig. 2. Ön yüz: Dairesel bordür içerisinde kula başlıklı şehir ilâhesinin sola dönük başı. Arka yüz: Önceki örnektekiyle aynı tasvire sahip olan bu sikkede mızrak ve yay biraz daha net olarak görülmektedir. Şehir adının kısaltması olan KAPKI lejandı sikke yuvarlağına sığdırılmış olup magistirat adının kısaltması atın sağrısının üst kısmına HPA(K) şeklinde yazılmıştır. Üstteki sikkeyle aynı tarihlemeye sahip bulunan bu sikke 5.82 gr ağırlığa ve 21 mm ölçüye sahiptir (CNG, 76: lot 187). Bu sikke tipine dair diğer bazı örnekler için şu kaynaklara bakılabilir: Oreshnikov 1892: 6, levha I, fig. 1-2; Minns 1993: levha IX, 1; SNG BM Black Sea 1993: levha XXVIII, fig. 694; SNG Stancomb 2000: levha XXI, fig. 450; SNG Puskhin Museum 2011: levha XXXIV, fig. 595; Stolba 1996: , levha 10, fig. 1-5; Stolba : 89. Antik sikke müzayedelerinde satılan örnekler için yıllık üyelik gerektiren şu internet sitesine bakılabilir: "pro.coinarchives.com" Buraya erişilemediği takdirde bu sikkelere kaynakça bölümünde künyelerini verdiğim müzayede firmalarının ilgili lot numaralarıyla da ulaşılabilir: CNG 76: lot 187; CNG 88: lot 273; CNG 257: lot 107; CNG-Triton XI: lot 81; CNG-Triton XIII: lot 82; CNG-Triton XVI: lot 164. Evpatoria ve Berlin Müzeleri'nde yer alan örnekler için ise şu linke bakılabilir: ( ) Çalışmama konu olan sikke tipini içeren örnekler ilgili kaynaklarda teşhis edilirken "süvari" (SNG BM Black Sea 1993: fig. 694; CNG 76: lot 187), "atlı- 9 İskitler'de mızrak kullanımı için bkz. Grakov 2008: Nümismatik literatüründe benzer durumlarda görüldüğü üzere aynı tipte altın ve gümüş sikkenin basılmış olması hiç de uzak bir ihtimal değildir. [610]

5 Mızrak Atan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi savaşçı" (CNG-Triton XI: lot 81), "savaşçı" (CNG-Triton XVI: lot 164) gibi basit tanımlamalar yapılarak sikke üzerindeki tasvir layıkıyla değerlendirilmemiştir. Sikke üzerindeki tasvirin "İskit süvari" olarak teşhis edilmesi (SNG Stancomb 2000: fig. 450; SNG Puskhin Museum 2011: fig. 595; Stolba : 89) doğru olmakla birlikte eksiktir. Böyle bir yaklaşım bu tasvirin bir krala değil de sıradan bir İskit savaşçıya ait olduğunu düşündürüp böylelikle sikkenin Türk Eskiçağı=İskit nümismatiği için önemini gözlerden uzak tutmaktadır. Kalıplar: SNG BM Black Sea, SNG Stancomb, SNG Puskhin Museum, diğer kataloglar ve müzayedelerde satılan aynı tipte basılmış sikkelerden de anlaşılacağı üzere "çok değişik ön-arka yüz kalıpları" mevcuttur. Sikke fotoğraflarının kalitesizliği ve bazı kataloglarda (özellikle Rusya'da yayınlanmış olanlar) fotoğraf yerine çizime yer verilmiş olması sebebiyle sağlıklı bir kalıp ilişkisi kurmak imkân dışıdır. Bu kataloglarda yer alan sikkeler piyasada uzun süre kullanılmış olmalarından dolayı aşırı yıpranmış örneklerden oluşur. Bu sebeple yayınlanmış olan sikkeler içinde pantolonlu İskit kral tasvirinin tüm detaylarını ayrıntılı olarak değerlendirmeye yarayacak bir örnek bulunmamaktadır. Ağırlık: Bu sikke tipine dair örnekler 4-6 gr arasında değişmektedir. Sikkelerin epey yıpranmış olmaları göz önüne alınınca basıldığı dönemdeki muhtemel ağırlıklarının 6-8 gr arasında değiştiği ileri sürülebilir. Mızrak atan pantolonlu İskit kralı tasvirli bu Kerkinitis bronz şehir sikkesi, kayaların üzerinde oturan İskit kralı tasvirli diğer bir Kerkinitis bronz şehir sikkesine 11 nazaran çok daha nadirdir (Karşılaştırma için bakınız: SNG BM Black Sea 1993: fig. 694, fig ; SNG Stancomb 2000: fig. 450, fig ; SNG Puskhin Museum 2011: fig. 595, fig ) Fig. 1 ve 2'de yer alan, arka yüzlerinde mızrak atmaya hazırlanan İskit kral tasviri bulunan bronz sikkeler levhalar bölümünde en seçme örneklerini verdiğim İskit sanat şaheserlerindeki at üzerinde mızrak atan pantolonlu süvari tasvirleriyle (fig. 4-6) bire bir benzerlik içermektedir. "Aynı sanat ekolünün eseri olduğu, aynı dönemin sanat ruhunu ve üslûbunu yansıttığı" açıktır. Zaten çalışmamın konusu olan sikkeler bu sanat şaheserlerinin üretildiği MÖ. 4. yy.a 11 SNG BM Black Sea 1993: fig. 496; SNG Stancomb 2000: 450; SNG Puskhin Museum 2011: fig Bu sikke tipine dair daha ayrıntılı bilgi için şu an yayın aşamasında olan çalışmama bakılabilir. [611]

6 Hamza Şeker yani tüm İskitya'nın kral Ataias tarafından tek bayrak altında birleştirildiği zaman dilimine (Grakov 2011: 162) tarihlenir. Bu makalenin levhalar bölümünde üç ayrı örneğini verdiğim benzersiz sanat eserleri Solokha ve Kul Oba gibi çok tanınan İskit yönetici kurganlarında yapılan kazılarda bulunmuştur. Adı geçen bu kurganların "kralî" oluşu ve bu kurganlarda ele geçen sanat eserlerinin -zamana yenik düşerek uğradıkları bazı aşınma ve tahribatları yok sayarsak- hemen hemen hiç kullanılmamış veya çok az kullanılmış oldukları gören gözler için uzak bir hakikat değildir. Erbabının malûmu olduğu üzere bu eserler ya belli törenler için kullanılmak üzere ya da mezar sahiplerinin vefatlarını takip eden zaman diliminde vefat etmiş olan kralların/yöneticilerin uhrevî âlemde kullanmaları için üretilmiş benzersiz sanat şaheserleridir. Üzerlerindeki tasvirlerin de konuya dair fikir yürüten hemen tüm kaynaklarda iddia olunduğunun aksine sıradan İskit savaşçı tasvirleri değil kral veya yönetici konumundaki kişilerin bire bir kendi tasvirleri olması kuvvetle muhtemeldir. Çünkü bu tür tasvirlere sıradan halka ait İskit kurganlarında çokça örneği görülen bronz eşyalar üzerinde hiç rastlanılmamıştır. Pantolonlu İskit savaşçı tasvirli sanat şaheserleri çoğunlukla altın, az sayıda elektron ve gümüş örnekle temsil edilmektedir. Mantık ilmi tek ve benzersiz nitelikte üretilmiş sanat eserleri üzerinde resmedilen savaşçı tasvirlerinin sıradan kişiler değil kral/yönetici konumundaki kişilere ait olması gerektiğini bize açıkça bildirir. Eskiçağ'da sikke basımı yönetici konumundaki kişilerin elinde bulunan bir ayrıcalıktır. Bu sebeple yeniden teşhis edip değerlendirdiğim bronz sikke tipi üzerinde resmedilen savaşçı da bir İskit kralının; dolayısıyla da sikkenin tarihlendiği dönemde İskitler üzerinde tek kral olarak hüküm sürdüğü tarihî bilgilerle (Grakov 2011: 82,87) ve adına bastırdığı sikkeyle (fig. 3) sabit olan İskit kralı Ataias'ın (Ölümü: MÖ. 339 yılı) bizzat kendi tasviri olmalıdır. Çünkü sikke bastırma hakkı bulunan bir kralın Eskiçağ'da en iyi propaganda vasıtalarından biri durumundaki sikkeler üzerinde yer alan tasvirlerde kendi figürü yerine sıradan bir savaşçıyı resmettirmesi çok uzak bir ihtimaldir. Özellikle Ataias gibi iddialı 12 bir kralın bunu yaptığını düşünmek zorlama bir yorum olur. İskit kralı Ataias tarafından bastırılmış olan didrahmi (Tkalec 2005: lot 54; Draganov 2010: 32, fig. 1-2; Şeker 2015: 62-63, fig. 19) üzerindeki ok 12 Ataias'ın gerçekçi bir portresi için bakınız: Grakov 2008: ilgili bölümler. [612]

7 Mızrak Atan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi atmaya hazırlanan süvari tasviri bu konuya verilebilecek en iyi örnektir. 13 Şimdiye kadar yayınlanan çok az sayıdaki örneğin en az yıpranmış olanında (fig. 3) tasvir edilen ok atmaya hazırlanan pantolonlu süvarinin çok yaşlı bir kişi olduğu (fig. 3A) net olarak bellidir. Atais'tan bahseden metinlerde Ataias'ın Makedonyalı II. Philip'le giriştiği savaşta öldürüldüğünde (MÖ. 339 yılı) doksan yaşını aşmış olduğu belirtilmektedir (Grakov 2011: 64, 87). Ayrıca bu sikkedeki tasvirde süvarinin belinde takılı olduğu görülen sadağın (=ok kutusu) (fig. 3, 3B) İskit kralî kurganlarındaki sadaklarla 14 ve II. Philip'in mezar odasında bulunan sadakla (Andronicos 1993: 76-77, ) bire bir aynı olduğu da anlaşılmaktadır. Bu tür altın sadaklar sadece İskitler'in hâkim olduğu coğrafyada ve İskit kralî kurganlarında ele geçmiştir (Karşılaştırma için bkz. Bu makalede dipnot 11). Dolayısıyla bu tür eşsiz bir eşyayı sadece İskit kralları ya da yöneticilerinin asalet işareti olarak taşımış olduğunu ileri sürebilirim. Şahsî kanaatim II. Philip'in mezar odasında ele geçen sadağın Ataias'la yaptığı savaşın sonunda elde ettiği ganimetlerden biri ve Ataias'ın kendi taşıdığı altın sadak olduğudur. Bahse konu sikkede yer alan çok yaşlı süvarinin Ataias'tan bahseden metinlerle paralelliği ve altın sadağın şimdiye kadar ele geçtiği mezarların bir istisna haricindeki 15 tüm örneklerinin İskitya'da bulunması hususunu yan yana koyunca varacağım netice bahsettiğim didrahmi üzerindeki tip seçimin basit bir tercih olmayıp Ataias'ın bu süvari tasvirinde kendisini resmettirdiği gerçeğidir. 16 Bu sebeple nasıl ki Ataias didrahmisindeki ok atan yaşlı süvari Ataias'ın kendi tasviri ise çalışmama konu olan Kerkinitis bronz şehir sikkesinde 13 Türk Eskiçağı ve İskit nümismatiği için taşıdığı benzersiz hususiyetin bir gereği olarak bahse konu didrahmi ve benzer arka yüz tipine sahip olan drahmileri yakında yayınlanacak olan bir çalışmamda müstakil olarak ele alıp ayrıntılı değerlendirdim. 14 Hermitage 1990: 26; Scythian Gold 1992: 54, fig. 39. Chertomlyk Kurganı buluntusu altın sadak için: collection/25.+archaeological+artifacts/879736/?lng=tr ( ) Melitopol Kurganı buluntusu altın sadak için: tml ( ) 15 Bu istisna örnek II. Philip'in Vergina'da bulunan mezar odasındaki altın sadaktır. Yukarıda da belirttiğim üzere bu sadak da İskitya'da üretilmiş ve II. Philip tarafından Ataias'la yaptığı savaşta ganimet olarak ele geçirilerek onun ölümünü müteakip mezarına konulmuş olmalıdır. 16 Konuya dair daha ayrıntılı malûmat ve değerlendirme için yakında yayınlanacak olan çalışmama bakılabilir. [613]

8 Hamza Şeker resmedilen mızrak atmaya hazırlanan yaşlı süvari de bir İskit kralının=sikkenin tarihlemesi dikkate alınınca Ataias'ın bizzat kendi tasviri olmalıdır. Bu sikke tipi, İskit sanat şaheserleri üzerinde görülen mızrak atan İskit süvari tasvirlerinin yegâne nümismatik eşleşmesidir. Pantolonlu İskit süvari tipli iki bronz sikkeden birisi ve İskit kralı Ataias'ın çok nadir bronz sikkelerinden bir tanesi 17 olup aynı zamanda İskit kralı Ataias'ın mızrak atar şekilde resmedilmiş tek tasvirini içerir. Bu sikkenin zikrettiğim hususiyetleri onu Türk Eskiçağı=İskit tarihi ve nümismatiği için son derece önemli hâle getirmektedir. KAYNAKLAR Andronicos, M Vergina-The Royal Tombs, Atina: Ekdotike Athenon S.A. Draganov, D "The Coinage of the Scythian Kings in the West Pontic Area: Iconography", Archaeologia Bulgarica, XIV, 3, Grakov, B. N İskitler, İstanbul: Selenge Yayınları. Hermitage, The Hermitage-Selected Treasures from a Great Museum, Leningrad: The State Hermitage Museum. Herodotos, Tarih, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Mancevic, A. P Kurgan Solokha, Leningrad. Minns, E. H Scythians the Greeks, A Survey of Ancient History and Archaelogy on the North Coast of the Exuine from the Danube to the Caucaus, Cambridge. Oreshnikov, A. V The Materials on Ancients Numismatics of Black Sea Coast, Moscow. Scythians, From the Lands of Scythians. Ancient Treasures from the Museums of the U.S.S.R B.C B.C., New York: The Metropolitan Museum. Scythian Gold, Scythian Gold-Museum of Historic Treasures of Ukraine, Japan: Japan Broadcasting Corporation. 17 Tarihlemesinin sorunlu olduğunu düşündüğüm kayaların üzerinde oturan İskit kralı tasvirli Kerkinitis ve at üzerinde selamlama ya da ileri işareti yapan Dionysopolis bronz şehir sikkelerinin Ataias'a ait olduğunu ispat etmeye yönelik çalışmalarımın birincisi yayın aşamasında olup ikincisi ise yayına hazırlanmaktadır. [614]

9 Mızrak Atan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi SNG BM Black Sea, Sylloge Nummorum Graecorum, Great Britain, IX, The British Museum, 1: The Black Sea, London: British Museum Press. SNG Puskhin Museum, Sylloge Nummorum Graecorum, State Puskhin Museum of Fine Arts Coins of the Black Sea Region, Part 1: Ancient Coins from the Northern Black Sea Littoral, Paris. SNG Stancomb, Sylloge Nummorum Graecorum, Great Britain, XI, The William Stancomb Collection of Coins of the Black Sea Region, London: Oxford University Press. Stolba, V. F "Ein Münzfund aus Eupotaria von 1917 und der Beginn der Pragung von Kerkinitis", Hellas und der Griechische Osten. Studien zur Geschichte und Numismatik der Griechischen Welt. Festschrift für Peter Rober Franke zum 70, Saarbrücken. Stolba, V. F "The Karkinitis and the Bay of Karkinitis: Towards on Evaluation of Classical Literary Tradition", Ancient Civilizations from Scythia to Siberia: An International Journal of Comparative Studies in History and Archaeology (ACSS), 10, 1-2, Stolba, V. F "An old Acquisition of the Royal Collection of Coins and Medals in Copenhagen: 'Unique' Variety or Counterfeit", Magister Monetae, Studies in Honour of Jorgen Steen Jensen, 13, Stolba, V. F "The Numismatics of Chersonesos and Kerkinitis as Evidence of Greek and Barbarian Interrelations in Western Tauris", Une Koine Pontique Cites Grecques, Societes Indigenes et Empires Mondiaux sur le Littoral Nord de la Mer Noire, Şeker, H "İskit Süvari Tasvirli Ünik Drahmi", Art-Sanat, 4, Tarhan, M. T "Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler", Türkler, cilt 1, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, İNTERNET KAYNAKLARI CNG 76. Classical Numismatic Group, Mail Bid Sale 76, 8 June CNG-Triton XI. Classical Numismatic Group-Triton XI, 8 January CNG 82. Classical Numismatic Group, Mail Bid Sale 82, 16 September CNG-Triton XIII. Classical Numismatic Group-Triton XIII, 5 January [615]

10 Hamza Şeker CNG 257. Classical Numismatic Group, Electronic Auction 257, 8 June CNG 88. Classical Numismatic Group, Auction 88, 14 September CNG-Triton XVI. Classical Numismatic Group-Triton XVI, Sessions 1&2, 8 January Tkalec A Tkalec AG., Auction May 2005, 9 May pro.coinarchives.com (Son Erişim: ) [616]

11 Mızrak Atan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi LEVHALAR 18 Fig. 1 Fig. 2 Fig. 1A Fig. 2A Fig. 3 Fig. 3A Fig. 3B 18 Sikkelerin fotoğrafları büyütülmüş olup orijinal büyüklükleriyle ciddi farklar içermektedir. [617]

12 Hamza Şeker Fig. 4 Kul Oba buluntusu altın levha: at üstünde mızraklı İskit savaşçı/kral tasviri (Minns 1913: 197). ( ) Fig. 5 Solokha Kurganı buluntusu ünik altın taraktan detay; at üstünde mızraklı İskit savaşçı/kral tasviri, Hermitage Museum koleksiyonu (Scythians 1975: 30, fig , kat. 71; Hermitage 1990: 24) ( ) [618]

13 Mızrak Atan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi Fig. 6 Solokha Kurganı buluntusu altın kaplama gümüş çanaktan detay; at üstünde mızraklı İskit savaşçı, Hermitage Museum koleksiyonu (Mancevic 1987: 89, kat. 61) ( ) [619]

14 Hamza Şeker Harita 1: Karadeniz havzasında sikke basmış antik şehirler içinde Kerkinitis şehrinin konumu (SNG BM Black Sea). [620]