Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri 1 Byzantine Gold Coins in Tarsus Museum

Transkript

1 ISSN: (Online) (Print),, p , March Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri 1 Gold Coins in Tarsus Museum Yrd. Doç. Dr. Hasan BUYRUK Ordu Üniversitesi - Ordu Öz: Bu çalışmada Tarsus Müzesi envanterine kayıtlı sikkeden, Bizans Dönemi ne ait 24 altın sikke incelenerek, bu sikkelerin 10 adedinin Solidus, 2 adedinin Semissis, 6 adedinin Tremessis, 1 adedinin Histamenon, 4 adedinin Histamenon Nomisma (Çukur), 1 adedinin de Elektron Aspron Trachy olduğu saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Bizans, Altın, Sikke, Solidus, Tarsus, İmparator Abstract: This study examines 24 gold coins out of the 16,637 coins recorded in the inventory of Tarsus Museum, and presents that 10 of these coins were Solidus, 2 coins were Semissis, 6 coins were Tremessis, 1 was Histamenon and 4 were Histamenon (concave), and 1 was Aspron Trachy. Keywords: Empire, Gold, Coin, Solidus, Tarsus, Emperor Bizans Dönemi nde Altın Sikke Bin yıldan fazla hüküm sürmüş olan Bizans İmparatorluğu sikke geleneği, devamı olduğu Roma dan gelmektedir. 2 Bizans İmparatorluğuna gelinceye kadar metalin bir değişim aracı olarak kullanılmaya başlanmasıyla, altın sikkenin icadına giden yolda ilk dönemlerde kullanılmaya başlanan küçük altın parçalar, Asurlular tarafından M.Ö. 8. yüzyılda biraz daha geliştirilerek, disk biçimine sokulmuştur. Daha sonra sistemli bir şekilde uygulanıp geliştirilmiş ve Lidya da sikkeye dönüşmüştür. 3 Altın sikke, öncelikle devletin ekonomik çarklarını döndürmek için var olmasına karşılık, günümüze ulaşan örneklerinde görülen tahribatlar gündelik yaşamda da kullanıldığına dair önemli bulgular içermektedir. Bizans İmparatorluğu nda altın sikkeler; solidus, semissis, tremissis, nomisma, 4 histamenon, tetarteron ve hyperpyron isimleriyle tanımlanan birimlerle basılmışlardır. Bizans İmparatorluğunun ekonomisinin temelini solidus olarak adlandırılan altın sikke birimi oluşturmaktadır. 5 Solidus, Roma altın sikkesi Aureus tan daha hafiftir. Aureus, 7.50 gr. 1 Tarsus Müzesinde çalışmamıza izin veren ve her türlü kolaylığı sağlayan müze müdürü Mehmet ÇAVUŞ A, Uzman Doğukan Bekir ALPER e, seksiyon sorumlusu uzman Fırat GÜNGÖR e ve müze personeline teşekkür ederim. Tarsus Müzesinde yapılan katalog ve fotoğraflama çalışması Tarsus Müze Müdürlüğü nün izinleriyle gerçekleşmiştir. 2 Hasan Buyruk, Adana Arkeoloji Müzesinde Bulunan Bizans Dönemi Altın Sikkeleri, Ordu Üniversitesi, Ordu 2014, s Oğuz Tekin, Lidya Krallığından Osmanlı İmparatorluğu na Anadolu da Sikke Darbı, (Edit. Bülent Arı), Anadolu da Paranın Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Ankara 2011, s Solidus/Solidi birimi, 717 den sonra Nomisma olarak adlandırılmakta ve çoğuluna da Nomismata denilmektedir K. W. Harl, Kazılarda Bulunan Sikkelerin Tanımlanması İçin Rehber Bizans (M.S ), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2002, s John F. Chown, A History of Money From AD 800, Routledge, London 1994, s.34.

2 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri ile tedavüle girmiş ve sonraları I. Constantinus dönemine gelinceye kadar 5.50 hatta 5.00 gr. ağırlığına kadar düşmüştür. 6 I. Constantinus, yaptığı para reformundan sonra yeni ve oldukça kuvvetli bir para sistemi oluşturmayı başarmıştır. Bizans ta Aureus in yerini alan Solidus para biriminin ağırlığı da 4.55 gr. ile 4.40 gr. civarına sabitlenmiştir. 7 Solidus un yarısı değerinde olan Semissis, I. Constantinus döneminde tedavüle sokulmuştur. Solidus un yarı ağırlığında, 2.25 gram, olan Semissis in ön yüzünde daha çok profilden olmak üzere imparator büstü bulunurken, arka yüzünde Viktoria tasvir edilmiştir. 8 Bizans ın diğer bir altın sikke birimi de Solidus un üçte bir değerindeki Tremissis tir. Ağırlığı da yine üçte bire denk gelen 1.25 gr. olarak belirlenmiştir. Bu sikke birimi I. Theodosius tarafından tedavüle sokulmuş ve Semissis gibi Tremissis birimi de 9. yüzyılın ikinci yarısına kadar kullanılmış ve bu tarihten sonra tedavülden kaldırılmıştır. 9 Bizans altın sikke birimlerinden olan Tetarteron, II. Nikephoros ( ) zamanında basılarak kullanılmaya başlanmıştır. Hafif Nomisma olarak adlandırılan Tetarteron, yılları arasında 127 yıl tedavülde kalmıştır. Başlangıçta görünüş olarak Histamenon ile büyük benzerlik gösteren Tetarteron un, II. Basileios ( ) döneminde formu değişerek daha küçük ve kalın biçimde basılmıştır. 10 Histamenon, II. Nikephoros ( ) zamanında Tetarteron a alternatif olarak tedavüle sokulmuştur. Histamenon; görünüşte Tetarteron a çok benzese de ağırlığı tam altın olarak darp ediliyordu. II. Basileios ( ) döneminde her iki sikke de farklı şekillerde basılıyordu. Bu sikkelerden Tetarteron, küçük ve kalın olarak darp edilirken, Histamenon büyük ve ince olarak darp ediliyordu. 11 I. Aleksios Kommenos ( ) 1092 yılında para reformu yaparak Hyperpyron adıyla yeni bir altın sikkeyi Nomisma nın yerine tedavüle sokmuştur. Hyperpyron, Nomisma dan farklı olarak çukur olarak tasarlanmış, altının saflık oranı da 24 karat yerine 20 ½ karata düşürülmüştür. İçbükey şekilde darp edilen bu sikkeler nümismatik literatürüne Skyphate (çukur) sikke olarak girmiştir. 12 Bundan daha önce ilk çukur sikke, IX. Konstantinos ( ) döneminde çukur histamenon olarak basılmıştır. 13 Yine I. Aleksios ( ) döneminde tedavüle sokulan Hyperpyron un üçte biri değerindeki Elektron Aspyron Trachy ve kırk sekizde biri Billon Trachy dir. Bu birimlerdeki değerli metal oranı Hyperpyron için %87 altın, Elektron Aspyron Trachy için % altın, Billon Trachy için % 6-2 gümüştür. 11. yüzyıldan itibaren başlayan ekonomik krizin etkisiyle 14 6 Ceren Ünal, İzmir İli ve İlçeleri (Bergama, Efes, Ödemiş Müzeleri) Örnekleri ile I. Dönem Bizans Sikkeleri 5. Yüzyıl Sonu- 8. Yüzyıl Ortası, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir s Chown, age, s Ceren Ünal, Bizans Sikkelerinde Kutsal Kişi Tasvirleri, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2010, s Zeliha D. Gökalp, Yalvaç Müzesi Bizans Sikkeleri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara 2009, s Philip Grierson, Coinage, Dumbarton Oaks Collection Publications, Washington D.C. 1999, s Philip Grierson, Age, s Oğuz Tekin, Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri / The Yapı Kredi Collection Coins, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, s Oğuz Tekin, age, s

3 Hasan BUYRUK 15 ayarı düşük altın (Elektron) ve ayarı düşük gümüş olan (Billon) gümüş sikkelerde görülmektedir. 14 Sonuç Tarsus Müzesi envanterine kayıtlı sikkeden altın olan 24 adet sikkenin detaylı incelenmesi sonucunda dönemleri tespit edilerek tanımlamaları yapılmıştır. Bu sikkelerin 10 adedinin Solidus, 2 adedinin Semissis, 6 adedinin Tremessis, 1 adedinin Histamenon, 4 adedinin Histamenon Nomisma (Çukur), 1 adedinin de Elektron Aspron Trachy olduğu saptanmıştır. Katalog yapılırken DOC esas alındığından I. Anastasios ( ) dönemi öncesi değerlendirmeye alınmamıştır. Bu nedenle söz konusu dönem öncesi bir Solidus değerlendirilmemiştir. Altın sikkelerin sayı olarak azlığına rağmen ait oldukları dönemlerin çeşitliliği dikkat çekicidir. 23 adet sikkede 15 İmparatorluk dönemi tespit edilmiştir. I. Iustinos ( ) dönemine ait olan 3 sikkeden, biri Tremessis (Katalog No:1), diğer ikisi ise Semisis tir. Her iki Semissis de altın kaplama olup taklittir. I. Iustinianus ( ) dönemine ait 3 Solidus tan (Katalog No:2-3) bir tanesi kaplama taklittir. II. Iustinios ( ) (Katalog No:4), II. Tiberios ( ) (Katalog No:5), Mavricus Tiberius ( ) (Katalog No:6) dönemlerine ait sikkeler birer adet olup Tremissis tir. Focas ( ) dönemi (Katalog No:7-8) sikkeleri 2 adet olup Solidus tur. II. Konstans ( ) dönemine ait 3 adet sikkeden 1 adedi Solidus (Katalog No:9) 2 adedi ise Tremessis tir (Katalog No:10-11). I. Nikephoros ( ) dönemi (Katalog No:12), III. Mikhael ( ) dönemi (Katalog No:13). I. Basileios ( ) dönemi (Katalog No:14). Sikkeleri de birer adet ve Solidus tur. Müzedeki tek Histamenon sikke III. Romanos Argyros ( ) dönemine aittir (Katalog No:15). Müzedeki 4 adet Histamenon Nomisma dan (Çukur) 2 adedi X. Konstantinos ( ) dönemine (Katalog No:16-17), diğer 2 adetten biri IV. Romanos ( ) dönemine (Katalog No:18), diğeri VII. Mikhael Dukas ( ) dönemine (Katalog No:19) aittir. Müzedeki altın sikkeler içerisinde Elektron Aspron Trachy sikke de 1 adet olup, oda II. Ioannes Komnenos ( ) dönemine aittir (Katalog No:20). Sikkelerin tamamı Konstantinopolis darbıdır. Ağırlık ve çapları kendi aralarında değişmektedir. Ağırlıkları Solidus larda 4.46 gr. ile 3.96 gr. arasında, Tremisiss lerde, 1.43 gr. ile 1.21 gr. arasında, Histamenon Nomisma larda (Çukur) 4.06 gr. ile 4.31 gr arasında değişmektedir. Çapları ise Solidus larda 23 mm. ile 19 mm., Tremisiss lerde, 15 mm. ile 17 mm. arasında, Histamenon Nomisma larda (Çukur) ise 30 mm. ile 26 mm. arasında değişmektedir. Ağırlık ve çapların ortaya çıkardığı değişik rakamlardan da anlaşılacağı üzere sikke çap ve ağırlıklarında çekiç ile darp yönteminin yanı sıra zamanın meydana getirdiği tahribatın da rolü büyüktür. Müzedeki sikkelerin hemen hemen tamamında görülen tahribat, geçirdikleri hızlı dönüşüm yanında zaman ve muhafazanın da önemini göstermektedir. Müzede bulunan altın sikkeler yılları arasında satın alma yoluyla elde edilmiştir. Envanterde altın sikkeleri müzeye satan şahısların isimleri ve nerden getirdikleri kayıtlı olmasına rağmen özellikle buluntu yerleri bilgisi tam anlamıyla sağlıklı görülmemektedir. Hedef saptırmak amacıyla buluntu yeri olarak genelde farklı yerler verilmektedir. 14 Oğuz Tekin, age, s

4 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri Katalog 15 I. IUSTINUS (10 Temmuz Ağustos 527) Tremissis Öy. : DNVISTI NVSPPAVC Büst sağa, diademli, zırhlı ve omuzda fibula ile bağlı paludamentumlu. Ay. : VICTORIAAVCVSTORVM Viktoria sağa yürüyor, sağ elinde çelenk, sol elinde haç globus tutuyor, Sağ boşlukta yıldız. CONOB M.S. 518/ gr., mm. ky. 6. Ref.: DOC I, s. 37, No. 4.1 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma. I. IUSTINIANUS (1 Ağustos Kasım 565) Solidus Öy. : DNIVISTINI ANVSPPAVC İmparatorun, diadem ve cuirass giymiş cepheden büstü, zırhı üç nokta bezemeli, Miğferin her iki yanında iki sıra inci sarkacı yer almaktadır. İmparator, sağ eliyle haçlı globus tutarken, sol eliyle de üzerinde süvari figürü bulunan bir kalkan taşımaktadır. Ay. : VICTORI AAVCCCB Ayakta duran melek cepheden verilmiş, Tunik ve pallium giyimli melek, sağ elinde ucunda Ք olan asa, sol elinde ise haçlı globus tutuyor. Sağ alt boşlukta bir yıldız motifi yer almaktadır. CONOB M.S gr., 21 mm. ky. 6. Ref.: DOC I, s.70, No. 9b Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma Solidus Öy. : DNIVISTINI ANVSPPAVI Sikkelerin ebatları küçük olduğundan katalog resimleri 2x olarak büyütülmüştür.

5 Hasan BUYRUK 17 İmparatorun, diadem ve cuirass giymiş cepheden büstü. Miğferin her iki yanında iki sıra inci sarkacı yer almaktadır. İmparator, sağ eliyle haçlı globus tutarken, sol eliyle de üzerinde süvari figürü bulunan bir kalkan taşımaktadır. Ay. : VICTORI AAVCCCƟ Ayakta duran melek cepheden verilmiş. Tunik ve pallium giyimli melek, sağ elinde ucunda Ք olan asa, sol elinde ise haçlı globus tutuyor. Sağ alt boşlukta bir yıldız motifi yer almaktadır. CONOB M.S gr., 21 mm. ky. 6. Ref.: DOC I, s.71, No. 9i. 1-2 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma II. IUSTINUS (15 Kasım Ekim 578) Tremissis Öy. : DNVISTI NVSPPAVC Büst sağa, diademli, zırhlı ve paludamentumlu. Paludamentum broşunda bir nokta var. Ay. : VICTORIAAVCVSTORVH Viktoria sağa yürüyor, sağ elinde çelenk, sol elinde haçlı globus tutuyor. Sağ boşlukta yıldız. CONOB M.S. 565/ gr., 15 mm. ky. 6. Ref.: DOC I, s. 201, No. 13 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma. II. TIBERIUS (26 Eylül Ağustos 582) Tremissis Öy. : mcostan TINVSPPAC İmparatorun başı diademli büstü yandan sağa doğru bakıyor. Ay. : ЧICTORTIbЄRIAЧS Etrafı lejantlı, merkeze yerleştirilmiş potent haç bulunmaktadır.

6 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri CONOB M.S gr. 15 mm. ky. 6. Ref.: DOC I, s. 269, No. 7.1 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma MAURICIUS TIBERIUS (13 Ağustos Kasım 602) Tremissis Öy. : ONTIbЄ [.] Cuirass ve paludamentum giyimli imparator diadem taçlı. Sağa doğru bakan büst profilden verilmiş. Ay. : ЧICTORImAVRIAVS Potent haç CONOB M.S gr. 17 mm. ky. 6. Ref.: DOC I, s. 300, No Env.no.: 19579, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma FOCAS (23 Kasım Ekim 610) Solidus Class IV Öy. : [ ]FOCAS PЄRPAVI İmparatorun zırh ve paludemantum giyimli büstü cepheden, sakallı olarak verilmiş. Başında pendiliasız taç var. Tacın ortasındaki kürenin üzerinde haç motifi işlenmiş. Her iki yanda da kısa saçları görülüyor. Sağ elinde haç globus tutuyor. Ay. : VICTORI AVςЧ CB Cepheden melek figürü, sağ elinde uzun bir asa taşımaktadır. Ucu Hıristiyanlık amblemini oluşturan Ք şeklinde bitmektedir. Sol elinde ise haçlı globus taşımaktadır. CONOB M.S gr. 21 mm. ky. 7. Ref.: DOC II/1, s. 156, No. 10b

7 Hasan BUYRUK 19 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma Solidus Class IV Öy. : NFOCAS PЄRPAVI İmparatorun zırh ve paludemantum giyimli büstü cepheden, sakallı olarak verilmiş. Başında pendiliasız taç var. Tacın ortasındaki kürenin üzerinde haç motifi işlenmiş. Her iki yanda da kısa saçları görülüyor. Sağ elinde haçlı globus tutuyor. Ay. : VICTORIA AVςЧ I Cepheden melek figürü, sağ elinde uzun bir istavroz asa taşımaktadır. Ucu Hıristiyanlık amblemini oluşturan Ք şeklinde bitmektedir. Sol elinde ise haçlı globus taşımaktadır. CONOB M.S gr. 22 mm. ky. 7. Ref.: DOC II/1, s. 157, No. 10j.1-5 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma II. KONSTANS (Eylül 641- Temmuz 668) Solidus Class IV Öy. : NCONSτANτINЧS-CONS[.] II. Costans oğlu IV. Constantinus ile birlikte her iki büste cepheden verilmiş. II. Costans uzun bıyıklı ve sakallı, sakal yarı göğsüne kadar uzanıyor. Yanında oğlu Constantinos. Her ikisinin de başında diademli taç. Taç istavrozlu. İki başın ortasında bir istavroz daha var. Ay. :VIKTORIA [ ] ЧЄ Üç basamak üzerinde yükselen potent haç var. CONOB. M.S. 654/ gr. 20 mm. ky. 7. Ref.: DOC II/2, s. 427, No. 25e Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma Tremissis Öy.: NCONSτAN τinчsppav İmparatorun sakalsız büstü sağa bakıyor. Başında didem taç, üzerinde cuirass ve paludamentum giysi bulunmaktadır.

8 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri Ay. : VIKTORIAAVςЧS Dairesel lejantın çevrelediği merkezde potent haç CONOB M.S. 641/ gr. 17 mm. ky. 6. Ref.: DOC II/2, s. 436, No Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma Tremissis Öy.: NCONSτAN [ ] İmparatorun sakalsız büstü sağa bakıyor. Başında didem taç, üzerinde cuirass ve paludamentum giysi bulunmaktadır. Ay. : VIKTORIAAV [ ]S Dairesel lejantın çevrelediği merkezde potent haç CONOB. M.S. 641/ gr.16 mm. ky. 6. Ref.: DOC II/2, s. 436, No Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma I. NIKEPHORUS 16 ( ) Solidus Class I Öy. : hici FOROSBASILЄ Nikephorus un büstü cepheden, başında istavrozlu taç. Khlamys giyimli, sağ eliyle uzunca bir istavroz tutuyor. Sol elinde ise mappa var. Sakallı ve uzun saçlı. Ay. : IhSЧSXRIS τчsnicax Ortada üç basamak üzerinde yükselen potent haç. Etrafında ön yüzde olduğu gibi nokta bezemeli ince dairevi bordür. M.S. 802/ gr. 23 mm. ky. 6. Ref.: DOC III/1, s. 355, No. 1b Bir benzeri de Adana Arkeoloji Müzesi nde bulunan sikkenin, metal, ağırlık ve ölçülerinde bir sorun görülmemesine karşılık, (ağırlık ve ölçü Adana Arkeoloji Müzesi örneğinden farklılık gösteriyor) figürler DOC daki örneklerle birebir eşleşmemektedir. Sikkenin farklı bir kalıpta darp edildiği anlaşılmaktadır. Sikke bu haliyle bazı tereddütler uyandırmaktadır.

9 Hasan BUYRUK 21 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma III. MIKHAEL 17 ( ) Solidus Class III Öy. : IhSЧSX RISτOS Bir istavroz önünde Hz. İsa nın sakallı, bıyıklı, uzun saçlı ve yaşlı görünümlü büstü cepheden verilmiş. Sol elinde kutsal kitap incil tutuyor. Etrafında ön yüzde olduğu gibi nokta bezemeli ince dairevi bordür. Ay. : +mixahlbαsιle Sakalı ve uzun saçlı olarak cepheden verilen III. Mikhael in başı istavroz taçlı. Üzeri loroslu. Sağ eilyle Labrum tutarken, sol eliyle de mappa tutuyor. M.S. 856/ gr. 21 mm. ky. 6. Ref.: DOC III/1, s. 464, No Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma I.BASILEIOS (24 Eylül Ağustos 886) Solidus Class II Öy. : IhSXPSRЄX-RЄʕNANTIЧM* Cepheden gösterilen tunik ve himation giysili İsa, lir arkalıklı bir tahtta oturmaktadır. Sağ eli tahttan dışarı çıkacak şekilde yana açılmış, takdis pozisyonunda. Sol dizi üzerinde kutsal kitap İncil bulunmaktadır. Ay. : +bαsιliosєtconsτanτaчʕʕb Sakallı Basileios solda büyük, sakalsız Konstantinos sağda daha küçük cepheden büst olarak verilmiş. Basileios, loros ve haç süslü taç giyimli, Konstantinos, khlamys ve haç süslü taç giyimli. Her ikisi de sağ eliyle ortalarında bulunan patrik haçını tutuyorlar. M.S. 868/ gr. 19 mm. ky Bir benzeri de Adana Arkeoloji Müzesi nde bulunan sikkenin, metal, ağırlık ve ölçülerinde bir sorun görülmemesine karşılık, (ağırlık ve ölçü Adana Arkeoloji Müzesi örneğinden farklılık gösteriyor) figürler DOC daki örneklerle birebir eşleşmemektedir. Sikkenin farklı bir kalıpta darp edildiği anlaşılmaktadır. Sikke bu haliyle bazı tereddütler uyandırmaktadır.

10 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri Ref.: DOC III/2, s. 488, No. 2a.1-2c.4 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma III. ROMANOS ARGYROS (12 Kasım Nisan 1034) Histamenon Öy. : IhSXISRЄX RЄʕNѦ NTıhm Cepheden gösterilen İsa sakallı, arkalıklı bir tahtta oturuyor. Başının arkası haçlı ve haleli, tunik ve manto giyimli. Sağ eli takdis pozisyonunda. Sol eliyle de İncil taşımakta. Arka yüzde olduğu gibi etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili. Ay. : ƟCЄbOHƟ RωmѦnω Hz. Meryem, Loros giyimli imparatorun başına tacını giydirerek onu şereflendirmekte. Hz. Meryem ve III. Romanos ayakta ve cepheden gösterilmiş. Sol eliyle haç globus taşırken, sağ eli kalbinin üzerinde. Sağ eliyle taç giydiren Hz. Meryem in Başı haleli, üzeri örtülü tunik ve mantolu. M.S.1028/ gr. 25 mm. ky. 7. Ref.: DOC III/2, s. 717, No. 1d.1-6 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma X. KONSTANTINOS (23 Kasım Mayıs 1067) Histamenon (Çukur) Class I Öy. : [..]CX RCʕNΛNTIhm Cepheden tasvir edilen sakallı İsa, tunik ve himation giyimli olarak incilerle süslü bir tahtta oturmaktadır. Sağ eli takdis pozisyonundayken, sol eliyle sol dizinin üstünde bir İncil taşıyor. Başının arkası haçlı ve haleli, Etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili. Ay. :K [ ] [..]KΔC X. Konstantinos un ayakta duran figürü cepheden verilmiş. Üzerinde müceferlerle süslü loros var. Başına istavroz haçlı, pandilalı taç giymiş. Sağ eliyle Labrum, sol eliyle haç globus taşımaktadır. Etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili. M.S.1059/ gr. 26 mm. ky. 6. Ref.: DOC III/2, s.767, No. 1a.1-1a.2 Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma 22

11 Hasan BUYRUK 23 Histamenon (Çukur) Class I Öy. : +IhIXISRCX RCʕNΛNTIhm Cepheden tasvir edilen sakallı İsa, tunik ve himation giyimli olarak incilerle süslü bir tahtta oturmaktadır. Sağ eli takdis pozisyonundayken, sol eliyle sol dizinin üstünde bir İncil taşıyor. Başının arkası haçlı ve haleli, Etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili. Ay. : +KωNRΛCΛ OΔOUKΔC X. Konstantinos un ayakta duran figürü cepheden verilmiş. Üzerinde müceferlerle süslü loros var. Başına istavroz haçlı, pandilalı taç giymiş. Sağ eliyle Labrum, sol eliyle haç globus taşımaktadır. Etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili. M.S.1059/ gr. 26 mm. ky. 6. Ref.: DOC III/2, s.768, No. 1b.1. Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma IV. ROMANOS (1 Ocak Ağustos 1071) Histamenon (Çukur) Class I Öy. : ΚΨΝ-ΜΧ-ΑΝΔ Cepheden ayakta verilen üç figür birbirinden bağımsız olarak yastık üzerinde duruyor. Ortada ve daha büyük gösterilen VIII. Mikhael loros giyimli ve pendilialı, istavrozlu taç giyiyor. Sağ elinde labarum, sol elinde ise Mappa tutuyor. Daha küçük olarak solda yer alan figür Konstantinos, sağ elinde üç noktalı haçlı globus ve sol elinde Mappa tutuyor. Sağdaki figür de, Andronikos dur. Konstantinos ile benzer olarak verilmiştir. Oda Sağ elinde Mappa ve sol elinde haçlı globus tutmaktadır. Etrafları noktalı çift bordür ile çevrilidir. Ay. : +PΨΜΑΝS-CVΔUΚΙΑ Ortada cepheden İsa figürü olmak üzere toplamda ayakta üç figür yer almaktadır. İsa kare bir tabure üzerinde durmaktadır. Nimbuslu İsa tunik ve himation giyimlidir. Merkezdeki İsa solda Romanos u, sağda da Eudokia yı taçlandırmaktadır. Romanos loros giyimlidir. Başında pendilialı, istavrozlu tacı, sol elinde haçlı globus tutmaktadır. Sağ eli ise, göğsündedir. Sağda yer alan Eudokia da loros giyimlidir. Başında sivri tepelikli ve pendilialı taçı var. Sağ elinde haçlı globus tutuyor. Sol eli göğsünde. Üst tarafta İsa nın başının iki yanında zeminde İsa yazısı yer alır. Etrafları noktalı çift bordür ile çevrilidir. M.S.1059/ gr.30 mm. ky. 6. Ref.: DOC III/2, s.789, No. 1.1

12 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri Env.no.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma VII. MIKHAEL DUKAS (24 Ekim Mart 1078) Histamenon (Çukur) Class II Öy. : Lejantsız. İsa nın cepheden uzun sakallı ve haç nimbuslu büstü. Haç kolları bezemeli. İsa Tunik ve himation giyimli. Sağ eli takdis pozisyonunda göğsüne doğru yukarıda. Sol elinde İncil tutuyor. Kitabın üzerinde ::: şeklinde dokuz nokta bezeme var. Etrafı çift noktalı dairesel bir bordürle çevrili. Ay. : +MIX AHΛ RACIΛΟΔ Sakallı ve yakalı loros giyimli İmparator, cepheden verilmiş. Başında pendilialı ve istavrozlu tacı var. Sağ elinde nokta bezemesi olmayan labarum tutuyor. Sol elinde ise haçlı globus taşıyor. Etrafı çift noktalı dairesel bir bordürle çevrili. M.S.1071/ gr. 29 mm. ky. 6. Ref.: DOC III/2, s. 805, No. 2c.1-2 Env.No.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma II. IOANNES KOMNENOS (15 Ağustos Nisan 1143) Elektron Aspron Trachy Var. I Öy. : Bir taht üzerinde oturmakta olan Hz. İsa cepheden verilmiş. Başının çevresi haleli. Sağ eli takdis durumunda. Sol eliyle İncil taşımaktadır. Zeminde İsa isminin mongramı yer almaktadır. Sakallı Hz: İsa nın etrafı noktalı çift yuvarlak bordürle çevrilidir. Ay. : Başı taçlı chlamys giyimli imparator ayakta tasvir edilmiş. İmparatorun solunda Aziz George yer almaktadır. Askeri giysiler içinde tasvir edilen George kılıç kuşanmıştır. İkisinin ortasında İmparatorun sol eliyle George un sağ eliyle tuttuğu bir patrik istavrozu taşımaktadırlar. M.S.1118/ gr. 31 mm. ky. 6. Ref.: DOC IV/1, s. 261, No.8b.1 Env.No.: , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: Satın alma 24 Kısaltmalar Ay. : Arka yüz DOC : Dumbarton Oaks Collection

13 Hasan BUYRUK Env. No: Müze envanter numarası ky. : Kalıp yönü Öy. : Ön yüz Ref. : Referans 25 KAYNAKÇA BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Volume One Anastasius I to Maurice (Second Impression), Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection Phocas to Theodosius III , Phocas and Heraclius, ( ) Volume 2-Part 1-2 (First Impression), Dumbarton Oaks Center for Studies, Washington BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Leo III to Nicephorus III , Leo III to Michael III ( ), Volume 3-Part 1-2 (First Impressıon), Dumbarton Oaks Center for Studies, Washington BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Alexius I to Michael VIII , Alexius I to Alexius V( ) Volume 4-Part 1-2 (First Impression), Dumbarton Oaks Center for Studies, Washington BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Michael VIII to Constantine XI , Volume 5-Part 1-2 (First Impression), Dumbarton Oaks Center for Studies, Washington 1999 BUYRUK, H., Adana Arkeoloji Müzesinde Bulunan Bizans Dönemi Altın Sikkeleri, Ordu Üniversitesi, Ordu CHOWN, J. F., A History of Money From AD 800, Routledge, London DEMİREL GÖKALP, Z., Yalvaç Müzesi Bizans Sikkeleri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara GRIERSON, P., Coinage, Dumbarton Oaks Collection Publications, Washington D.C HARL, K. W., Kazılarda Bulunan Sikkelerin Tanımlanması İçin Rehber Bizans (M.S ), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul TEKİN, O., Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri / The Yapı Kredi Collection Coins, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.

14 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri TEKİN, O.,, Lidya Krallığından Osmanlı İmparatorluğu na Anadolu da Sikke Darbı, (Edit. Bülent Arı), Anadolu da Paranın Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Ankara 2011, s ÜNAL, C. Manisa Müzesi Bizans Sikkeleri, Celal Bayar Üniversitesi Yayınları, Manisa ÜNAL, C. İzmir İli ve İlçeleri (Bergama, Efes, Ödemiş Müzeleri) Örnekleri ile I. Dönem Bizans Sikkeleri 5. Yüzyıl Sonu- 8. Yüzyıl Ortası, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir ÜNAL, C. Bizans Sikkelerinde Kutsal Kişi Tasvirleri, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir FİGÜR LİSTESİ Fig. 1, I. IUSTINUS Fig. 2, I. IUSTINIANUS Fig. 3, I. IUSTINIANUS Fig. 4, II. IUSTINUS Fig. 5, II. TIBERIUS Fig. 6, MAURICIUS TIBERIUS Fig. 7, FOCAS Fig. 8, FOCAS Fig. 9, II. KONSTANS Fig. 10, II. KONSTANS Fig. 11, II. KONSTANS Fig. 12, I. NIKEPHORUS Fig. 13, III. MIKHAEL Fig. 14, I.BASILEIOS Fig. 15, III. ROMANOS ARGYROS Fig. 16, X. KONSTANTINOS Fig. 17, X. KONSTANTINOS Fig. IV. ROMANOS Fig. 19, VII. MIKHAEL DUKAS Fig. 20, II. IOANNES KOMNENOS 26

15 Hasan BUYRUK FİGÜRLER Fig. 1, Kat. No.: 1 27 Fig. 2, Kat. No.: 2 Fig. 3, Kat. No.: 3 Fig. 4, Kat. No.: 4

16 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri Fig. 5, Kat. No.: 5 Fig. 6, Kat. No.: 6 28 Fig. 7, Kat. No.: 7 Fig. 8, Kat. No.:8

17 Hasan BUYRUK Fig. 9, Kat. No.:9 Fig. 10, Kat. No.:10 29 Fig. 11, Kat. No.:11 Fig. 12, Kat. No.:12

18 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri Fig. 13, Kat. No.:13 Fig. 14, Kat. No.:14 30 Fig. 15, Kat. No.:15 Fig. 16, Kat. No.:16

19 Hasan BUYRUK Fig. 17, Kat. No.:17 31 Fig. 18, Kat. No.:18 Fig. 19, Kat. No.:19

20 Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri Fig. 20, Kat. No.:20 32