KAYALARIN ÜZERİNDE OTURAN İSKİT KRALI TASVİRLİ KERKİNİTİS BRONZ ŞEHİR SİKKESİ. Hamza ŞEKER

Transkript

1 Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Eylül 2016 September 2016 Yıl 9, Sayı XXVII, ss Year 9, Issue XXVII, pp DOI No: KAYALARIN ÜZERİNDE OTURAN İSKİT KRALI TASVİRLİ KERKİNİTİS BRONZ ŞEHİR SİKKESİ Hamza ŞEKER Özet Dünya ve Türk Tarihi için en önemli birincil kaynaklardan birisi konumundaki antik sikkelerin önemi tartışılmaz boyuttadır. Eskiçağ'da kendisine müstesna bir yer edinmiş bulunan Turanî kavimlerden olan İskitler'in sikkeleri de Türk Eskiçağı için çok büyük bir öneme sahiptir. İskit sanat eserleri üzerinde görülen pantolonlu İskit savaşçı tipinin bire bir nümismatik eşleşmesi durumundaki çok nadir sikke tipleri bahsettiğim bu önemi daha da arttırmaktadır. Bu çalışmanın konusu İskit nümismatiği içinde sadece dört adet örnekle temsil edilen pantolonlu İskit kralı tasvirli bronz sikkelerden birisi ve kayaların üzerinde oturan İskit kralı tasvirli yegâne bronz sikke durumundaki Kerkinitis bronz şehir sikkesini yeniden teşhis edip değerlendirmektir. Bu yeni bakış ışığında şimdiye kadar yapılan teşhis ve isimlendirmelerin yanlışlığı ortaya konulup Türk Eskiçağı=İskit nümismatiği için çok büyük öneme sahip bulunan bu sikke tipi ayrıntılı olarak tanıtılmıştır. Anahtar Kelimeler: Türk Eskiçağı, İskit nümismatiği, pantolon, Ataias, Kerkinitis, bronz sikke, kayalar, balta, sadak. Cercinitis Bronze City Coin With Scythian King Portrayed Sitting On Rocks Abstract Ancient coins have great significance which are on of the most prominent records for both World and Turkic History. Coins of Scythians that are one of the Araştırmacı, İçişleri Bakanlığı

2 Hamza Şeker Turanic/Turkic people which made a distinctive place in ancient ages have great importance. Rare coin types which are the numismatic match of trousered Scythian warrior type that is seen on Scythian artwork increase the significance that I mentioned before. The theme of this work is to reevaluate one of the trousered Scythian king portrayed bronze coins that are only four samples in Scythian numismatic and Cercinitis bronze city coin that is the only bronze coin with Scythian king portrayed sitting on rocks. In the light of this new perspective the inaccuracy have been presented of the findings and designations which are introduced so far. The coin type that has great prominence for Turkic Ancient Age=Scythian numismatic has been introduced in detail. Key Words: Turkic Ancient Age, numismatics the Scythians, trousers, Ataias, Cercinitis, bronze coin, rocks, axe, gorytos. GİRİŞ Eskiçağ Tarihi için birinci elden kaynak konumunda bulunan ve "Ticarî kaygılar, kâr dürtüsü, devlet harcamalarını karşılama gereksinimi, prestij ve propaganda" (Morkholm 2000: 26) gibi çeşitli sebeplerle bastırılan antik sikkeler; sikkeyi bastıran şehir/kişi, şehrin o dönemdeki adı, tapındığı ilâhlar, tapınakları... vb. birçok konuda eksiksiz; çoğu zaman da başka bir şekilde bilinemeyecek olan eşsiz bilgiler sunarlar. En erken tarihte basılmış figürlü elektron sikkelerden başlayan ve sayılamayacak kadar çok ilginç tip içeren on binlerce sikkenin her biri için sayfalar dolusu metin yazılsa yeridir. Kadim Türk Tarihi'nin nümismatik malzemeleri ise hem sayıca az olmaları hem de çok ilginç tipolojiye sahip bulunmaları hasebiyle son derece önemlidir. Türk Eskiçağı'nın en erken tarihli sikkeleri Turanî 1 bir kavim 1 "Turanlılar; oturgan toplum ve medeniyetlere karşılık, sürekli hareket halinde bulunan, özünde yüksek teşkilatçılık becerisini barındıran kendine has bir medeniyeti olan, gerektiğinde cengaver olarak en önde bulunan celalli, gerekmediğinde de yeryüzünde düzen sağlamayı umde edinmiş cemalli bir insan kesimidir." (Karatay 2003: 26) "Son dönem hariç, tüm zamanlarda iki Turan'ın var olduğunu söyleyebiliriz: Birincisi, Ceyhun'un ötesinde, İran (Horasan) ile doğrudan temasta olan halk ve hükümetlerin ülkesi. bunların sınırı arka tarafta, bozkıra girildiği bir yerde biter (Massaget, Kang-kü, Asi, Eftalit, Akhun, Harezmşahlar ve Timurlu devletleri, Özbek hanlıkları). Dolayısıyla bu Turan'ın sınırları az biraz bellidir. İkincisi ise, ırmağın ötesinde yaşayan, birbirinden farkı olmayan (Saka, Hun/Hona, Türk, genel olarak da göçebe) herkesin ülkesi. Bunun hududu belli değildir; zaman olur, Tuna boylarından Kore önlerine kadar uzanabilir." (Karatay 2003: 27-28) Turan kavramının kökeni [2]

3 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi olduğu tarihî (Herodotos: IV, 11; Tarhan 2002: 904; Karatay 2003: ; Karatay 2013: 32-34) ve arkeolojik delillerle 2 sabit bulunan İskitler'in Batı koluna aittir. Bu medeniyetin en ayırt edici vasfı olan pantolonlu İskit=Türk savaşçı tipini içeren sikkeleri ise sınırlı sayıdadır 3 (Şeker : 55). Çeşitli vesilelerle gün yüzüne çıkan birçok sanat eseri üzerinde resmedildiği görülen pantolonlu İskit=Türk savaşçı tasvirinin bire bir nümismatik eşleşmesi durumundaki bu benzersiz sikke tipleri İskit savaşçılarının en belirgin özelliği olan kaftanvari ceket, pantolon ve çizme üçlüsünü (fig ) çok iyi yansıtırlar (Şeker : 55). KERKİNİTİS ŞEHRİ Kerkinitis=Karkinitis, bu günkü Kırım Özerk Cumhuriyeti'ndeki Evpatoria (Gözleve) şehriyle eşleştirilmektedir (Grakov 2008: 36). Herodotos'taki kayıtlardan (Herodotos: IV, 55; IV, 99) açıkça anlaşılacağı gibi eski İskitya'nın sınırları içinde yer almaktadır (Şehirle ilgili özet bilgi için bkz. Smith 1854: 516, Carcinitis md. Şehrin coğrafî konumu için bu makalenin sonundaki haritaya bakılabilir.). SİKKE TİPİNİN TANITIMI Çalışmama konu olan Kerkinitis bronz 4 şehir sikkesi, pantolonlu İskit=Türk savaşçı tipinin tasvir edildiği son derece nadir sikkeler arasında yer alması hasebiyle büyük bir öneme sahiptir. Çeşitli varsayımlara konu olan ön yüz tipi (fig. 1-4) bu makalenin levhalar bölümünde en seçme örneklerinin görülebileceği İskit sanat eserleriyle karşılaştırmalı olarak incelendiğinde (fig ) bahse konu sikkenin Türk Eskiçağı ve İskitler için önemi daha iyi anlaşılacaktır. İnceleyeceğim bronz sikke tipinin Eskiçağ Nümismatiği'ne onlarca ayrı tip kazandıran İskit, Sarmat ve Pontus sikkeleri içinde benzer bir örneği yoktur. ve içerdiği anlamlarla ilgili ayrıntılı bilgi için Prof. Osman Karatay'ın 'İran ile Turan' kitabının 3. bölümü olan 'Turan'ın Kısa Tarihi' isimli çalışmasına bakılabilir (Karatay 2003: 23-30). 2 Ukrayna ve Tuna arasındaki devasa coğrafyada yer alan kurganlardan çıkan sanat eserleri karşılaştırmalı olarak incelendiğinde birçoğunun aynı sanat tarzını yansıttığı dolayısıyla da tek bir milletin sanat üslûbuna ait olduğu açıkça görülecektir. 3 Bu sikkelerin güncel bir listesi için bkz. Şeker : 3 numaralı dipnot. 4 Benzer durumlardan hareketle aynı tipte altın ve gümüş sikkenin basılmış olması ihtimal dâhilindedir. [3]

4 Hamza Şeker Kayaların üzerinde oturan İskit kralı tasvirli eşsiz bir tipe sahip olan bu sikkenin örnekleri SNG BM Black Sea ( ), SNG Stancomb ( ), SNG Puskhin Museum ( ) gibi kataloglarda yer almaktadır. Ancak yayınlanan sikkeler içinde nisbeten en iyi durumdaki ön yüz örneği 5 SNG Stancomb kataloğundaki 453 numaralı sikkeye aittir. İnternet ortamında ulaştığım 6 Berlin, Hermitage ve Evpatoria Müzeleri'nin koleksiyonlarında yer alan otuza yakın örnek, Classic Numismatic Group müzayede şirketinin satışa sunduğu dört adet örnekten iki tanesi (CNG 257: lot 108; CNG 266: lot 135) ve Gorny müzayede şirketinin satışa sunduğu bir adet örnek (Gorny 229: lot 1120) aşırı yıpranmış olmaları sebebiyle konuya dair yeni fikir vermekten uzaktır. Rusça yayınlanmış bazı kataloglardaki ve diğer bazı kitaplardaki sikkeler ise kötü kaliteli fotoğraflarından veya alelâde çizimlerinden dolayı kullanıma elverişli değildir. Bu sebeple SNG Stancomb kataloğundaki (453, 451) numaralı (fig. 1-2) ve Classic Numismatic Group müzayede şirketinin 76. müzayedesindeki (189) ile 88. müzayedesindeki (274) lot numaralı (fig. 3-4) sikkeler tanıtacağım örnekler olarak seçilmiştir. Fig. 1, Ön yüz: İskit kralı 7, kayaların üzerinde 8 (İskit sanat eserlerinde görülen benzer tasvirler için bkz. fig , 16-18) sola dönük olarak oturmakta, sağ elinde Kerkinitis'e yakın bir şehir olan Olbia bronz şehir 5 Maalesef bahse konu bu sikke tipinin yayınlanmış örnekleri arasında tüm ayrıntıların etraflıca gözlemlenebileceği çok iyi durumda bir sikke mevcut değildir. 6 Link: ( ) 7 Sikke basımının genel olarak yöneticilere has bir imtiyaz olduğu bilindiğine göre sikkeyi bastıran kişinin de -ben burada "kral" ünvanını kullandım- sikke üzerine kendi tasvirini koydurması gayet normal bir davranıştır. Kayaların üzerinde oturan İskit savaşçı tasvirlerinin yer aldığı sanat eserlerinin (fig , 16-20, 22) tamamının yönetici sınıfa ait kurganlarda bulunduğu bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla bu eserlerin üzerindeki tasvirlerin yönetici konumundaki kişilere ait olması kuvvetle muhtemel olduğuna göre bu tasvirlerin bire bir aynısı durumunda olan tanıttığım sikkedeki (fig. 1-4) tasvir de bir İskit kral tasviri olmalıdır. Eskiçağ'da en tabiî propaganda malzemesi olan ve halkın günlük alışverişlerinde sıklıkla kullandığı bronz bir sikkede bizzat o dönemki kralın yerine sıradan bir İskit savaşçının resmedilmesi epey uzak bir ihtimaldir. 8 Barclay V. Head, Vladimir F. Stolba ve Sergei A. Kovalenko, sikkedeki İskit savaşçının "kaya" üzerinde oturduğunu ileri sürmektedirler (Head 1887: 237; Stolba 2007: 91; SNG Puskhin Museum: ). Ancak sikke dikkatle incelendiğinde savaşçının tek bir kaya değil; en az dört ayrı kayadan oluşan bir yerde (muhtemelen deniz veya ırmak kıyısında yahut kırsal bir alanda rastgele bir arada duran kaya topluluğu üzerinde) oturduğu net olarak görülecektir. Çok ince ve önemsiz bir ayrıntı gibi gözüken bu durum sikkedeki tasvirle benzer tasvire sahip İskit sanat eserlerinin eşleşmesi konusunda mihenk taşı işlevi görecektir. [4]

5 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi sikkelerinde (fig. 5) örneği bolca görülebilecek olan bir savaş baltası 9 (baltanın İskit sanat eserlerindeki benzer örnekleri için bkz. fig ) tutmaktadır. Sağ el hizasından itibaren aşağıya doğru Kerkinitis isminin Grekçe kısaltması olan KEPKI lejandı 10 bulunmaktadır. Sol eli geriye doğru taşa tutunmuş olup muhtemelen vücuda destek vazifesi görmektedir (Sikkedeki bu tasvirin İskit sanat eserlerindeki diğer bir örneği için bkz. fig. 22). Kralın belinin sol tarafında -aşağıda örneklerini göstereceğim birçok İskit sanat eserinde resmedildiği şekliyle- sadak'ın 11 tamamı ve yay'ın bir kısmı gözükmektedir (İskit sanat eserlerindeki bazı sadaklı savaşçı tasvirleri için bkz. fig. 6-6A, 14, 16, 18-22). Kral benzer tasvirlerde olduğu gibi (fig , 14, 16-20, 22) profilden resmedilmiş olup uzun saçlı, sakallı ve yaşlı birisidir. Kralın kafasında miğfer ya da İskit başlığı (=Türk keçe külâhı) bulunduğu ileri sürülebilir. Ancak yayınlanmış sikkelerin durumlarının iyi olmaması bu konuyu kesinliğe kavuşturmayı -şimdilik- güçleştirmektedir. Kralın üzerine giydiği kaftanvari kıyafet baldırlarına kadar inmekte olup bacaklarındaki pantolon rahatlıkla seçilebilmektedir. Ayakların olduğu kısım sikke kalıbının dışına taştığı için görülememektedir. Ancak benzer İskit savaşçı tasvirlerine nazaran (fig , 16-18) çizme giydiği söylenebilir. Arka yüz: Sağ ön ayağını havaya kaldırmış, yavaş adımlarla sola doğru yürür şekilde profilden resmedilmiş at 12. Atın başı kalıp kayması sonucu sikke yuvarlağına sığdırılamamış olup sikkenin kötü durumda olması sebebiyle atın genel görünümü de epey belirsizdir. Bronzdan basılmış olan bu sikke 5.54 gr ağırlıktadır (SNG Stancomb: 453). Fig. 2, Ön yüz: Üsttekiyle aynı tipe sahip olup İskit kralı burada fig. 1'dekine nazaran biraz eğreti oturmakta olup sol elini taşlara dayayarak vücuduna destek olarak kullandığı, bu sikkede önceki sikkeye göre çok daha belirgindir. Lejant (K)EPKI şeklindedir. Sikkenin epey kullanılmış bir örnek 9 "Bozkır insanının en eski savaş aletlerinden biridir. Küçük altın baltaların soyluluk, hanlık, beylik sembolü olduğu bilinmektedir." (Tarhan 2002: 910) Olbia şehrinin balta tasvirli sikkeleri için bkz. SNG BM Black Sea: Şehrin bastırdığı sikkelerin üzerinde bulunan lejantlarda Kerkinitis isminin Grekçe kısaltması durumundaki KEPKI ve KAPKI şeklindeki iki ayrı yazım ve bu konudaki bilgilerin genel bir değerlendirmesi için bkz. Stolba 2004: 48 vd. 11 İskitler'de sadak kullanımı için özet bir bilgi olarak bkz. Grakov 2008: Atın Eskiçağ'da İskitler için bilinen önemi arka yüzde niye bu figürün kullanılmış olduğu sorusunun da en kesin cevabıdır. [5]

6 Hamza Şeker olması sebebiyle kralın elinde tuttuğu baltanın sap kısmı silik, baş kısmı ise tamamen belirsiz durumdadır. Arka yüz: Sağ ön ayağını havaya kaldırmış, yavaş adımlarla yürür şekilde profilden sola doğru resmedilmiş at. Sikkenin kötü durumda olmasının bir sonucu olarak atın başı silik görünümdedir. Atın alt kısmında magistrat adının kısaltması olan ΣPMA şeklindeki lejant yer almaktadır. Alt kısmında kırıklık bulunan bu bronz sikke 5.41 gr ağırlığa sahiptir (SNG Stancomb: 451). Fig. 3, Ön yüz: Üsttekiyle aynı tipe sahip bu sikkenin sol alt kısmı çatlamış durumdadır. Bu sikkede de lejant yine aynı şekilde KEPKI olarak yazılmış olup sikkenin alt kısmının darbe görmüş olması yüzünden (I) harfinin büyük kısmı tahrip olmuştur. İskit kralının sağ elindeki balta aşağıda örneğini sunacağım (fig. 5) Olbia bronz şehir sikkelerinde ve bazı İskit sanat eserlerinde görülen balta figürleriyle (fig. 11, 13-15) büyük benzerlik göstermekte olup SNG BM Black Sea ve CNG müzayede kataloglarındaki "yunus balıklı asa" ibaresiyle uzaktan yakından ilgisi bulunmadığı net olarak görülmektedir. Kralın ayakları fig. 1'deki örneğin aksine burada sikke yuvarlağına sığdırılmış olup sağ ayak net olarak gözükürken, sol ayak sikkenin gördüğü tahribat nedeniyle silinmiştir. Yukarıda ileri sürdüğüm şekilde sağ ayakta çizme olduğu rahatlıkla seçilebilmektedir. Aynı şekilde kralın kaftanvari üst giysisi ve bacaklarındaki pantolon da görülebilmektedir. Sol belde asılı duran sadak ve yay da aşınmaya rağmen gözlemlenmektedir. Kralın sol elini vücuduna dayanak olarak kullanıp kayalara yasladığı burada da görülmektedir. Arka yüz: Sağ ön ayağını havaya kaldırmış, yavaş adımlarla sola doğru yürür şekilde profilden resmedilmiş at. Görülen örnekler içinde en iyi arka yüz tasvirine sahip olanı bu sikkedir gr ağırlığa sahip olup 19 mm ölçüsündedir (CNG 76: lot 189). Fig. 4, Ön yüz: Üstteki sikkelerle aynı tipe sahiptir. Lejant KEPKI şeklindedir. Figürün ön kısmında zamanın getirdiği tahribata bağlı olarak biraz kırılmış bir çatlak mevcuttur. Arka yüz: Üsttekilerle aynı tasvire sahiptir. Sikkedeki kırılma sebebiyle atın kuyruğunun yarıya yakını tahrip olmuştur. Atın alt kısmında magistrat adının kısaltması olan ΚΑΛΛΙΠΠ(Ο) şeklindeki lejant yer almaktadır. Sikke, 5.25 gr ağırlığa ve 20 mm ölçüye sahiptir (CNG 88: lot 274). [6]

7 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi Sikkeyle İlgili Şimdiye Kadar Yapılan Yanlış ya da Eksik Teşhis ve Değerlendirmeler: 1. Nümismat Barclay V. Head, çok iyi bir başvuru kitabı durumundaki devasa eserinde bu makalenin konusu olan sikkedeki İskit tasvirinin tek bir kaya üzerinde oturduğunu ileri sürmüştür (Head 1887: 237). Sikkedeki tasviri sıradan bir İskit olarak görmek konuyu basitleştirmekle aynı anlama gelmektedir. Ayrıca İskit kralının tek bir kayanın üstünde değil bir kaya topluluğunun üzerinde oturduğu benzer örneklerden anlaşılmaktadır. 2. Bu benzersiz sikke tipi için SNG BM Black Sea kataloğunda yazılan iki cümlelik açıklamanın çevirisi şu şekildedir: "Balta ya da yunus balıklı asa tutan sakallı adam kayaların üzerinde sola doğru oturuyor." 13 (SNG BM Black Sea: ) Tabiî ki "yunus balıklı asa" kısmı çok yanlış, "sakallı adam" kısmı ise eksik bir değerlendirmedir. Yayınlara geçmiş tüm örneklerdeki tasvirler detaylıca incelenince görülecek olan husus, buradaki balta tasvirinin "yunus balıklı asa" ile görsel bir benzerliğinin kurulamayacağı gerçeğidir. Tasviri, "sakallı adam" diye isimlendirmek ise konuyu basite indirgemekle ve kolaya kaçmakla eş değerdir. 3. Classic Numismatic Group müzayede firmasının sikke uzmanları yılları arasında satışa sundukları dört adet sikke için yazdıkları bilgi notlarında çok sayıda yanlış teşhise ve isimlendirmeye imza atmışlardır: 3a yılında satışa sundukları sikkede (CNG 76: lot 189; bu makalede fig. 3) ön yüzde bulunan sakallı, yaşlı İskit kralını "Poseidon"; Gören gözler için Türk Eskiçağı'na ve İskitler'e dair bir çok fikir verebilecek bu benzersiz sikke tipinin hak ettiği açıklama bu olmasa gerektir. 14 Sikke müzayedesi yapan firmaların katalogları olmadan sağlıklı bir nümismatik yayına imza atmak mümkün değildir. Özellikle Spink, Classic Numismatic Group gibi müzayede firmalarının hem kataloglarında hem de düzenli olarak yayınladıkları bültenlerde nümismatik ilmine ciddi katkı sağlayan ünik sikkeler, bilgi notları ve makaleler olduğu bilinen bir gerçektir. İlgili müzayede kataloglarının hazırlanması esnasında büyük nümismatlardan yardım alındığı da görülmektedir. Dolayısıyla bahse konu katalogları sadece sikke satışı için düzenlenmiş alelâde metinlerin yer aldığı kaynaklar olarak düşünmek büyük bir yanılgıya sebebiyet verecektir. 15 Poseidon tasvirli sikkeler elimde mevcut olan kataloglarda ve "pro.coinarchives.com" isimli internet sitesinde tarafımca ayrıntılı olarak incelenmiş olup "Yunus balıklı asa" tutan bir Poseidon tasvirine rastlanılmamıştır. Poseidon tasvirli sikkelerde "Poseidon, ayakta üç çatallı mızrağıyla veya ayakta üç çatallı mızrağı ve sağ/sol elinde yunus balığı tutuyor." şekilde gösterilmektedir. Dolayısıyla müzayede firmasının sikke uzmanlarınca ileri sürülen böyle yanlış bir ifade sonucu literatürde olmayan hatalı bir isimlendirmeyle karşılaşıldığı aşikârdır. Bu olay sikke ve müzayede kataloglarında yer alan sikke tanıtım yazılarının enine boyuna incelenmesi gerektiğini bize bir kere daha hatırlatmaktadır. [7]

8 Hamza Şeker elinde tuttuğu baltayı ise "yunus balıklı asa" olarak teşhis etmişlerdir. Bu son derece yanlış bir değerlendirmedir. Fig. 1A-4A ile yayınlanmış Poseidon tasvirli sikkeler karşılaştırmalı olarak incelendiğinde bu figür ve elinde tuttuğu baltayla "Poseidon/yunus balıklı asa" arasında görsel bir benzerlik kurmanın imkânsızlığı açıkça görülecektir. 3b yılı temmuz ayı müzayedesinde satışa sundukları sikkede ise (CNG 257: lot 108) Poseidon olarak teşhis ettikleri yanlış isimlendirmeden vazgeçip figürün "sakallı adam" olduğunu belirtmekle yetinmişlerdir. Baltayı ise "balta ya da yunus balıklı asa" şeklinde değerlendirmişlerdir. 3c. Aynı yılın eylül ayında satışa çıkardıkları sikke için yazdıkları açıklama notunda (CNG 88: lot 274; bu makalede fig. 4) "sakallı adam" tabirini yine kullanırken balta için daha önce iddia ettikleri "yunus balıklı" kısmını yok sayıp "balta ya da asa" ibaresini tercih etmişlerdir. 3d. Bahse konu yılın ekim ayı müzayedesinde (CNG 266: lot 135) "sakallı adam" ifadesini kullanmaya devam edip bir önceki müzayedenin ilgili sikkesinin bilgi notunda vazgeçtikleri "yunus balıklı asa" ibaresine geri dönüş yapmışlardır. 3e yılı ocak ayı müzayedesinde (CNG-Triton XVI: lot 165), 2007 yılı eylül ayı müzayedesinde sattıkları sikkeyi yeniden satışa sunup çok isabetli bir kararla aynı sikke için 2007 yılındaki 76. müzayede de kaleme alınan yanlış açıklama metnini yazmayıp, ön yüz tarifini "Sakallı İskit kayaların üstünde sola doğru oturuyor, sağ elinde balta tutuyor (sol yanında sadak ve yay)" şeklinde düzeltmişlerdir. Bu isabetli metin değişikliğinde şirketin sikke uzmanlarının 2007 yılındaki 76. müzayede de 189 lot numaralı sikke açıklamasının referans bölümünde zikretmedikleri için görmediklerini/gözden kaçırdıklarını düşündüğüm SNG Stancomb kataloğunun ilgili sikke açıklamasını görmeleri etkin olmuşa benzemektedir. 4. William Stancomb koleksiyonunun yayın hali olan SNG Stancomb kataloğunda çalışmamın konusu olan sikke tipi için yazılan bilgi notunda "Elinde baltalı asa tutan sakallı İskit sola dönük şekilde oturuyor." şeklinde bir teşhis yapılmıştır (SNG Stancomb: ). Çok ilginçtir ki metinde "sakallı İskit'in kayaların üzerinde oturduğu" belirtilmemiştir. Ayrıca önceden de belirttiğim gibi "baltalı asa" çok yanlış bir isimlendirme olup kralın elindeki nesnenin bir "asa" değil, "balta" olduğu açıktır. 5. SNG Puskhin Museum kataloğunda ise (SNG Puskhin Museum: ) "İskit, kayanın üzerinde elinde baltalı asa tutarak oturuyor." [8]

9 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi değerlendirmesinde bulunulmuştur. Görüldüğü üzere İskit'in sakallı olduğu zikredilmemiştir. Bir kaya topluluğu üzerinde oturduğu çok belli olan İskit'in bu durumu da gözden kaçırılıp tek bir kaya üzerinde oturduğu iddia edilmiştir. Üstelik SNG Stancomb kataloğunda ileri sürülen "baltalı asa" tabiri de maalesef aynen tekrar edilmiştir. Tüm bu kaynaklar bahse konu sikke benzer sanat eserleri ışığında değerlendirilirken çok gerekli bir husus olan sikkedeki figürün çok yaşlı birisine ait bir tasvir olduğu konusuna ise hiç değinmemişlerdir. Sikkenin Tarihlemesi: Barclay V. Head'a göre, MÖ. 300 yıllarına ya da daha geç bir tarihe (Head 1887: 237), SNG BM Black Sea kataloğuna göre MÖ. 3. yy.ın ilk yarısına/mö yıllarına (SNG BM Black Sea: ), SNG Stancomb kataloğuna göre MÖ. 3. yy.ın başı-2. yy.ın sonuna/mö (SNG Stancomb: ), Sergei A. Kovalenko (SNG Puskhin Museum: ) ve Vladimir F. Stolba'ya göre ise (Stolba 2007: 91) MÖ. 4. yy.ın sonuna tarihlenir. Bu sikke tipine dair ileri sürülen bu tarihlemeler ihtiyatla ve şüpheyle karşılanması gereken bir durumdur. Çünkü ilgili kataloglar ve makaleler incelendiğinde bu tarihlemeye gerekçe oluşturabilecek geçerli bir sebep bulmak mümkün olmamaktadır. Kerkinitis şehrinin mızrak atan İskit kralı tasvirli diğer bir bronz şehir sikkesinin (SNG BM Black Sea: 694, SNG Stancomb: 450, SNG Puskhin Museum: 595, Şeker : fig. 1-2) 16 tarihlemesinin bu sikkeye de aynen uygulanması gerektiğini düşünmekteyim. Çünkü pantolonlu, yaşlı, sakallı İskit kralı tasvirli bronz sikkeler tip olarak çok nadir basımlardır. İskit şehirlerinin sonraki zamanlarda bastırdığı sikkeler içinde bu tip, bir istisna haricinde 17 (bu istisnaî durumdaki örnekte yer alan figür de yaşlı değil; genç birisine aittir) hiç kullanılmamıştır. Bu sebeple de yaşlı, sakallı, pantolonlu İskit savaşçı tasvirli tüm bu sikkeler aynı zaman dilimine ait olmalıdır. Zaten bu sikkelerdeki tasvirler karşılaştırmalı olarak incelendiğinde hepsinin benzer üslûba sahip olduğu ve aynı sanat dönemine aidiyeti açıkça görülecektir. 16 Bahse konu sikkeyi yeniden teşhis edip ayrıntılı olarak değerlendirdiğim çalışmam için bkz. Mızrak Atan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi, Tarih Okulu Dergisi, XXIV, Bu istisna örnek Olbia şehir darbı pantolonlu İskit okçu tasvirli gümüş ve bronz sikkelerdir (SNG BM Black Sea: ). Bahse konu sikkeleri ayrıntılı olarak ele alan bir çalışmam yayına hazırlanmaktadır. [9]

10 Hamza Şeker Bahsettiğim sikke MÖ. 4. yy.ın ilk yarısına=mö yıllarına tarihlenmektedir. Bu sikke tipinin tarihlendiği dönemde tüm İskitya kral Ataias'ın (ölümü: MÖ. 339) hâkimiyeti altında bulunuyordu (Grakov 2008: 82, 87). Ataias'ın MÖ. 4. yy. da İstros'tan (Tuna Nehri) Maiotis'e (Azak Denizi) kadar uzanan tüm İskitya'yı tek kral olarak yönettiği bilindiğine göre (Grakov 2008: 82) makalenin konusu olan sikkenin bu hâkimiyet esnasında bastırılmış olabileceği mesnetsiz bir iddia olarak görülmemelidir. Çünkü bahse konu sikkeyi bastıran Kerkinitis şehri tam olarak tarihî İskitya sınırları içinde yer almaktadır. Çalışmama konu olan ve bahsettiğim Kerkinitis sikke tipleri ile benzerlik kurduğum tüm pantolonlu İskit savaşçı tasvirli sanat eserleri (fig ) Ataias'ın tek adam dönemine tarihlenir (Grakov 2008: 162). Dolayısıyla sanat eserlerindeki bu tipler nasıl tesadüf eseri değilse bu sikke tipleri üzerindeki tasvirler de sistemli bir propagandanın 18 eseri olmalıdır. Ataias bu propagandayı yapabilecek tek kral durumundadır (Türk Eskiçağı=İskit Tarihi'nin en ilginç figürlerinden birisi olan bu kralın gerçekçi bir portresi için Justinus'a 19 ve Grakov'un kitabında Ataias'la ilgili bölümlere bakılabilir.). Kendi adına bastırdığı didrahmi (fig. 6) ve drahmi (SNG BM Black Sea: 200) üzerinde bahse konu propagandaya uygun pantolonlu İskit savaşçı tipini resmettirmiş bulunan bu büyük kralın, halkın günlük kullanımındaki yoğunluğu sebebiyle daha kolay propaganda malzemesi olan bronz sikkelerde de bunu yapmamış olması mümkün değildir. Adı geçen kralın hâkimiyeti altındaki tüm şehirlerde bu tipte bronzdan ve başka madenlerden sikke darbettirdiğini kuvvetli bir ihtimal olarak düşünmekte fayda vardır. Ağırlık: Yayınlanmış örneklerdeki sikkelerin ağırlıkları (kırık olan, bu sebeple ağırlıkları epey azalmış bulunan örnekleri hariç tutarsak) 4 ile 7 gr arasında değişmektedir. Bu örneklerin epey silik olmasını hesaba katınca sikkelerin normal basım ağırlıklarının 6-9 gr arasında değiştiğini ileri sürebilirim. Sikkelerin aşırı yıpranmış olmaları piyasada uzun bir süre dolaşımda kaldıklarının da açık bir göstergesidir. 18 Eskiçağ'da yöneticiler için en kolay propaganda aracı toplumun tamamına ulaşabilme kapasitesi en yüksek olan "sikke"dir. Özellikle büyük iddia sahibi krallar ya da krallık iddiasıyla ortaya çıkanlar seçtikleri ön/arka yüz tipleri ve propagandalarına uygun lejantlarla bu aracı çok iyi kullanmışlardır. 19 Link: ( ) [10]

11 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi Kalıplar: Bu makalenin levhalar bölümü ile konuyla ilgili kataloglarda yer alan sikke örnekleri incelenince bir çok ön ve arka yüz kalıbı olduğu anlaşılmaktadır. Bahse konu durum ise bu tipte çok fazla sayıda sikke basıldığını ortaya koymaktadır. Çeşitli kaynaklarda yer alan tüm örnekleri bir araya getirip kalıp ilişkisi kurmak fotoğraf kalitelerinin kötülüğü ve bazılarının da fotoğraf yerine çizime yer vermeleri sebebiyle teknik olarak mümkün değildir. Sikkenin Arkeolojik ve Nümismatik Buluntularla Karşılaştırılması: Fig. 9'da görülen altın ve demirden mamul balta, Kerkinitis sikkesindeki (fig. 1-4) baltayla bire bir benzemese de törenlerde kullanıldığı ya da "soyluluk, hanlık, beylik sembolü olduğu" (Tarhan 2002: 910) aşikâr olan bu ünik balta önemli bir İskit liderinin mezarına konulması hasebiyle burada zikredilmiştir. Bahse konu durumdan ve örneklerini sunacağım diğer İskit sanat eserlerinin tamamının İskit yönetici mezarlarından çıkmış olduğu gerçeğinden hareketle Kerkinitis sikkesindeki savaşçının "bir İskit kral tasviri" olduğu söylenebilir. Sonuçta Eskiçağ'da balta taşımanın sembolik bir anlamı bulunmaktadır. Bu konuda Varna'daki Kalkolitik Çağ Mezarlığı'nda in-situ durumda elinde altın saplı baltayla gömülmüş bir yönetici mezarının bulunmuş olduğunu hatırlamakta fayda vardır (fig. 10). Kerkinitis sikke tipindeki kayaların üzerinde oturan İskit savaşçının bir kral tasviri olduğuna dair kanaatim İskit kralı Ataias tarafından bastırılan didrahmi (fig. 6) üzerindeki muhteşem işçiliğe sahip Ataias tasviri 20 üzerinden de kanıtlanabilir. Bu şekilde sikkeyi tarihlediğim döneme ait en kesin bir delille mevzu daha da anlaşılır hale gelecektir. Fig. 6, Arka yüz: Sola doğru koşan at üzerinde İskit kralı Ataias profilden sola dönük olarak resmedilmiştir. Sol eliyle yayını gerip sağ eliyle de okunu atmaya hazırlanmaktadır. Omuzlarından aşağıya kadar uzanan taranmış saçları net olarak seçilmektedir. Çok yaşlı 21 bir yüze sahiptir. Vücudunun üst kısmına baldırlarına kadar uzanan kaftanvari bir ceket giymiş olup ceketin beli bir kemerle sıkılaştırılmıştır. Kemere takılmış şekilde sadak görülmektedir. Bacaklarında -ata binmeyi kolaylaştırmak için hiç şüphesiz Turanî kavimlerce icat edilmiş olan- pantolon seçilmektedir. Her iki ayağında 20 Bu sikkedeki süvarinin kral Ataias'ın kendi tasviri olduğunu ortaya koyan ve bahsi geçen sikkeye dair birçok yeni değerlendirmeleri de içeren bir çalışmam yayın aşamasındadır. 21 Kral Ataias'ın MÖ. 339 yılında öldürüldüğünde 90 yaşını aşmış olduğu belirtilmektedir (Grakov 2008: 87). [11]

12 Hamza Şeker da çizme olduğu görülmektedir. Başının arka kısmından atın sağrısına kadar uzanan ΑΤΑΙΛΣ lejandı net olarak okunmaktadır. Atın eyerli olduğuna dair hiç bir iz mevcut değildir. 22 Atın eyersiz olmasının tabiî bir sonucu da üzenginin olmayışıdır. Erbabının malûmudur ki bu sikkedeki İskit süvari tipi; kâse, çanak, amphora gibi eşyaların üzerindeki tasvirlerden başlayıp sadak, yüzük, gerdanlık ve diademlerdeki figürlere varıncaya kadar tüm İskit savaşçı tasvirli sanat eserlerinde karşımıza çıkan pantolonlu İskit savaşçı tipinin bire bir aynısıdır. Bu tip; İskit sanatının en belirgin özelliğidir. Dolayısıyla çalışmamın ana konusunu teşkil eden kayaların üzerinde oturan İskit kralı tasvirli Kerkinitis bronz şehir sikkesindeki figüre benzerlik aranacaksa en başta gelen delil Ataias didrahmisindeki kral Ataias tasviri olmalıdır. İskit kral lejantlarının ve portrelerinin birlikte görüldüğü son derece nadir bazı sikkelerdeki tasvirlerin "yaşlı ve sakallı" olmaları da (fig. 6-8) çok dikkat çekici bir durumdur. Bu sikkelerde yer alan her üç kral portresinin yaşlı birer kişiye ait olması, İskitler'de "krallık" yapabilmek için gerekli olan şartlardan birisinin de "yaş bakımından kemâle erişmişlik" olduğunu düşündürmektedir. Bu takdirde bahse konu sikkeler güçlü bir ihtimal olarak ileri sürdüğüm bu durumun birer nümismatik kanıtı olmaktadır. Buradan ve Ataias didrahmisinden hareketle Kerkinitis bronz şehir sikkesindeki figür hem tasvirin yaşlı birisine ait olması hem de Ataias ile onun dönemine ait sanat eserlerindeki yaşlı kral/yönetici tasvirleriyle bire bir paralellik içermesi bakımından bir İskit kralının=sikkenin tarihlemesine nazaran o tarihlerde İskitler üzerinde tek kral olarak hüküm süren Ataias'ın kendi tasviri olmalıdır (Ayrıca bkz. Bu makalede 7 numaralı dipnot). "Poseidon, sakallı adam ve sakallı İskit" denilerek yanlış ya da eksik olarak isimlendirilen bu tasvire "Poseidon" denilmesinin zaten hiç bir ilmî yanı yoktur (Bkz. Bu makalede 15 numaralı dipnot). "Sakallı adam" ve "sakallı İskit" tanımlamalarının ise konuyu basite indirgeyerek kolaya kaçmak olduğu açıktır. 22 Türk süvarilerinin eyeri olmayan ata maharetle binebildikleri tarih kitaplarından seyahatnamelere kadar uzanan bir çizgide sıklıkla dile getirilen bir husustur. Dolayısıyla bu tasvir de bahse konu hususun göz önüne serildiği en erken birincil kaynaklardan birisi durumundadır. Maalesef bu sikke ile üzerindeki tasvirin Türk Eskiçağı ve İskitler için önemini ele alan Türkçe bir çalışma şimdiye kadar yayınlanmamıştır. [12]

13 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi İskit yönetici kurganlarında ele geçmiş sanat şaheseri buluntularda yer alan İskit savaşçı tasvirleri (fig ) ve Kerkinitis bronz şehir sikkesinde resmedilen İskit kralı (fig. 1A-4A) karşılaştırmalı olarak incelenince İskitler'e ait sanat eserlerindeki tasvirlerde mükemmel örneklerinin görülebileceği tipik İskit giyim tarzı olan kaftanvari ceket, pantolon ve çizme üçlüsünün bu sikkedeki tasvirde de aynı şekilde yer aldığı anlaşılacaktır. Görebildiğim İskit sanat eserleri içerisinde bu sikkedeki tipe en çok benzeyen tasvirler fig. 14 (Her iki tasvirin de baltayı tutuş şekli bire bir aynı olup yegâne fark kralın kayaların üzerinde değil; bir taht ya da tabure üzerinde oturuyor oluşudur.) ve fig 'de (Savaşçıların baltayı tutuş şekli sikkedeki tasvirle farklılık içermekte olup burada baltanın baş kısmı aşağıya doğrudur.) yer alan örneklerdir. Bu sebeple nümismatlarca farklı isimlendirmelere konu olan bu sikkedeki tipin bir İskit kral tasviri (yukarıda belirttiğim gerekçelerin ışığında bu kral, Ataias olmalıdır.) olduğu ve fig. 1A-4A'daki tasvirlerle fig ve 16'daki tasvirlerin bire bir karşılaştırılması sonucu rahatlıkla görüleceği üzere kralın tek bir kaya üzerinde değil; en az dört ayrı kayadan oluşan bir kaya topluluğunun üzerinde oturduğu çok açık bir gerçektir. Sonuç İskit sanatının en seçme tasvirleriyle (fig ) karşılaştırmalı olarak açıklamaya çalıştığım benzersiz niteliğe sahip olan Kerkinitis bronz şehir sikkesinde yer alan ve nümismatlar tarafından yanlış ya da eksik olarak isimlendirilen bu tasvir İskit sanatının ayırt edici özelliği olan "pantolonlu İskit savaşçı tipi"nin en özel örneklerinden birisi durumundadır. Bu sikke tipi zikrettiğim özelliğinin bir sonucu olarak pantolonlu İskit savaşçı/kral tasvirinin resmedildiği çok ender sikkeler arasında yer almakta olup aynı zamanda bahse konu tipe sahip dört ayrı bronz sikkeden bir tanesidir. 23 Sanat eserlerinde bir çok örneği görülen "kayaların üzerinde sola/sağa dönük olarak oturan pantolonlu İskit savaşçı/kral tasviri"nin (fig , 16, 22) sikkeler üzerindeki ilk ve tek örneğidir. 23 Bakınız: Bu makalede 3 numaralı dipnot. Yukarıda zikredilen diğer üç bronz sikke ise şunlardır: Mızrak atan İskit kralı tasvirli Kerkinitis bronz şehir sikkesi (Şeker ), at üzerinde selamlama ya da ileri işareti yapan İskit kralı tasvirli Dionysopolis bronz şehir sikkesi (Draganov 2010: 33, fig. 9-10) ve ok atan İskit savaşçı tasvirli Olbia bronz şehir sikkesi (SNG BM Black Sea: ). [13]

14 Hamza Şeker Pantolon giymiş, yaşlı, sakallı, İskit kralı Ataias tasvirli son derece nadir üç bronz sikkeden birisidir. 24 Arka yüz tipi olarak kullanılan "at" tasvirini de Türk Eskiçağı ve İskitler'de atın önemine dair yazılı kaynaklardaki bilgilerin (Herodotos: IV, 62; Tarhan 2002: 907; Grakov 2008: 76, 90, 97) nümismatik bir eşleşmesi olarak düşünmek gerekmektedir. Çalışmamın konusu olan kayaların üzerinde oturan İskit kralı tasvirli benzersiz sikke tipi yukarıda belirttiğim özelliklerinin gereği olarak Türk Eskiçağı=İskit nümismatiği için son derece önemli olup bu sebeple de emsalsiz bir kıymete sahiptir. KAYNAKLAR Anfimov, N. V The Kuban's Ancient Gold, Krasnodar: Krasnodar Book Publishers. Draganov, D "The Coinage of the Scythian Kings in the West Pontic Area: Iconography", Archaeologica Bulgarica, XIV, 3, Getty, Greeks on the Black Sea-Ancient Art from the Hermitage, Los Angeles: J. Paul Getty Museum. Grakov, B. N İskitler, İstanbul: Selenge Yayınları. Head, Barclay V Historia Numorum, A Manual of Greek Numismatics, Oxford: The Clarendon Press. Hermitage, The Hermitage Selected Treasures from a Great Museum, Leningrad: The State Hermitage Museum. Herodotos, Herodotus, cilt II, kitap III-IV, The Loeb Classical Library, Çev. A. D. Godley, London: William Heinemann. Herodotos, Tarih, Çev. Müntekim Ökmen, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Karatay, O İran ile Turan: Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu, Ankara: KaraM Yayınları. Karatay, O Türklerin Kökeni, Ankara: Kripto Basım Yayım. Mancevic, A. P Kurgan Solokha, Leningrad. Metropolitan, From the Lands of Scythians. Ancient Treasures from the Museums of the U.S.S.R B.C B.C., New York: The Metropolitan Museum of Art. 24 Diğer ikisi için bkz. Üstteki dipnotta künyeleri verilen Kerkinitis ve Dionysopolis bronz şehir sikkeleri. [14]

15 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi Morkholm, O Erken Hellenistik Çağ Sikkeleri, Çev: Oğuz Tekin, İstanbul: Homer Kitabevi. Smith, W Dictionary of Greek and Roman Geography, 1, London: Walton and Maberly. SNG BM Black Sea, Sylloge Nummorum Graecorum, Great Britain, IX, The British Museum, 1: The Black Sea, London: British Museum Press. SNG Puskhin Museum, Sylloge Nummorum Graecorum, State Puskhin Museum of Fine Arts Coins of the Black Sea Region, Part 1: Ancient Coins from the Northern Black Sea Littoral, Paris. SNG Stancomb, Sylloge Nummorum Graecorum, Great Britain, XI, The William Stancomb Collection of Coins of the Black Sea Region, London: Oxford University Press. Stolba, V. F "The Karkinitis and the Bay of Karkinitis: Towards on Evaluation of Classical Literary Tradition", Ancient Civilizations from Scythia to Siberia: An International Journal of Comparative Studies in History and Archaeology (ACSS), 10, 1-2, Stolba, V. F "The Numismatics of Chersonesos and Kerkinitis as Evidence of Greek and Barbarian Interrelations in Western Tauris", Une Koine Pontique Cites Grecgues, Societes Indigenes et Empires Mondiaux sur le Littoral Nord de la Mer Noire, Şeker, H "İskit Süvari Tasvirli Ünik Drahmi", Art-Sanat, 4, Şeker, H "Mızrak Atan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi", Tarih Okulu Dergisi, 8, XXIV, Tarhan, M. T "Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler", Türkler, cilt 1, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, İNTERNET KAYNAKLARI CNG 76. Classical Numismatic Group, Auction 76, 12 September CNG 257. Classical Numismatic Group, Electronic Auction 257, 8 June CNG 88. Classical Numismatic Group, Auction 88, 14 September CNG 266. Classical Numismatic Group, Electronic Auction October [15]

16 Hamza Şeker CNG-Triton XVI. Classical Numismatic Group-Triton, Auction XVI, 8 January Gemini II. Gemini-LLC, Auction II, 11 January Gorny 229. Gorny&Mosch Giessener Münzhandlung, Auction 229, 10 March Pecunem 13. Pecunem-Solidus Numismatik, Auction 13, 16 February Tkalec A Tkalec AG., Auction May 2005, 9 May pro.coinarchives.com ( ) ( ) FİGÜR AÇIKLAMALARI Fig. 1: Kerkinitis bronz şehir sikkesi (SNG Stancomb: 453; Stolba 2007: 91) Fig. 2: Kerkinitis bronz şehir sikkesi (SNG Stancomb: 451) Fig. 3: Kerkinitis bronz şehir sikkesi (CNG 76: lot 189) Fig. 4: Kerkinitis bronz şehir sikkesi (CNG 88: lot 274) Fig. 5: Olbia bronz şehir sikkesinin arka yüzünde balta ve sadak tasviri. ( ) Aynı tipe sahip sikkeler için bkz. SNG BM Black Sea: levha XX, Fig. 6: İskit kralı Ataias adına Kallatis şehrinde basılmış didrahminin arka yüzünde ok atan pantolonlu Ataias tasviri (Tkalec 2005: lot 54; Draganov 2010: 32, fig. 1-2; Şeker : 62-63, fig. 19) Fig. 7: İskit kralı Kanites (MÖ ) adına basılmış bronz sikkenin ön yüzünde yaşlı, sakallı kral Kanites tasviri (Pecunem 13: lot 11) ( ) Fig. 8: İskit kralı Skilouros (MÖ /3) adına basılmış bronz sikkenin ön yüzünde yaşlı, sakallı kral Skilouros tasviri (CNG-Triton XVI: lot 106). ( ) Fig. 9: Kelermes Kurganı'nda bulunmuş altın ve demirden mamul balta; Hermitage Müzesi koleksiyonu (Metropolitan 1975: 20, levha 7; Anfimov 1987: 74). [16]

17 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi ( ) Fig. 10: Varna'daki Kalkolitik Çağ Mezarlığı'nda bulunmuş yönetici mezarından detay; sapı altından yapılmış balta (Varna Arkeoloji Müzesi). ( ) Fig. 11: Chastye Kurganı buluntusu (Voronezh/Rusya) gümüş İskit çanağından detay; kayaların üzerinde baltasına yaslanarak oturan İskit savaşçı tasviri; Hermitage Müzesi koleksiyonu (Grakov 2008: 271). ( ) Fig : Chastye Kurganı buluntusu gümüş İskit çanağından detay; kayaların üzerinde oturan baltalı İskit savaşçı tasviri (Üsttekiyle aynı kaynak ve link). Fig. 14: Altın levha üzerinde taht ya da taburede oturan baltalı İskit kral tasviri; Aksjutincy Köyü buluntusu-poltava Bölgesi/Ukrayna; Moskova Devlet Tarih Müzesi koleksiyonu (Stolba 2007: 91, fig. 10). ( ) Fig. 15: Solokha Kurganı buluntusu gümüş sadak parçası üzerinde baltalı İskit savaşçı (Mancevic 1987: 74, levha 53). ( ) Fig. 16: Chastye Kurganı buluntusu gümüş İskit çanağından detay; kayaların üzerinde oturan sadaklı İskit savaşçı tasviri (Fig 'le aynı kaynak ve link). Fig : Kul Oba Kurganı buluntusu altın vazodan detay; kayaların üzerinde oturan İskit savaşçı tasviri (Metropolitan 1975: 27, levha 17, kat. 81; Hermitage 1990: 26; Getty 2007: 239, fig. 138 A-D). ( ) Fig. 19: Kul Oba buluntusu altın vazodan detay; sadaklı İskit savaşçı tasviri (Üsttekiyle aynı kaynaklar). Fig. 20: Solokha Kurganı buluntusu ünik altın taraktan detay; sadaklı İskit savaşçı tasviri, Hermitage Müzesi koleksiyonu (Metropolitan 1975: 30, levha 12-13, kat. 71; Mancevic 1987: 59, kat. 34; Hermitage 1990: 24) [17]

18 Hamza Şeker ( ) ( ) Fig. 21: Chertomlyk Kurganı buluntusu, altın kaplama gümüş amphoradan detay; sadaklı İskit savaşçı, Hermitage Müzesi koleksiyonu (Hermitage 1990: 27). ( ) Fig. 22: Gaimanova Kurganı buluntusu altın kaplama gümüş kâseden detay; kayaların üzerinde oturan İskit savaşçı, Kiev Tarih Müzesi koleksiyonu (Metropolitan 1975: 30, levha 29, kat. 172). ( ) ury_bce_3_century_ce.html ( ) LEVHALAR 25 Fig. 1 Fig. 2 Fig. 3 Fig Sikke üzerindeki tasvirlerin daha net görülebilmesi için sikke fotoğrafları büyütülmüştür. [18]

19 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi Fig. 1A Fig. 2A Fig. 3A Fig. 4A Fig. 5 Fig. 6 Fig. 6A [19]

20 Hamza Şeker Fig. 7 Fig. 8 Fig. 9 Fig. 10 [20]

21 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi Fig. 11 Fig. 12 Fig. 13 Fig. 14 [21]

22 Hamza Şeker Fig. 15 Fig. 16 Fig. 17 Fig. 18 [22]

23 Kayaların Üzerinde Oturan İskit Kralı Tasvirli Kerkinitis Bronz Şehir Sikkesi Fig. 19 Fig. 20 Fig. 21 Fig. 22 [23]

24 Hamza Şeker Harita 1: Karadeniz havzasında sikke basmış antik şehirler içinde Kerkinitis şehrinin konumu (SNG BM Black Sea). [24]