UMU ETKİLEYEN ETKİLEYEN ETMENLER ETMENL

Transkript

1 Kurum ve kuruluşlarla ilişki bulunmamaktadır

2 CEZA SORUMLULUĞU KALDIRILAN OLGULARDA ZORUNLU AYAKTAN TEDAVİYE UYUMU ETKİLEYEN ETMENLER Dr.Sena Yenel Özbay

3 CEZA SORUMLULUĞUNUN KALDIRILMASI Suç eyleminin gerçekleştiği s rada ay rt etme gücü nü etkileyen psikiyatrik bir hastal ğ bulunan ve bu nedenle, işlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlar n alg layamayan veya bu fiille ilgili olarak davran şlar n yönlendirme yeteneği önemli derecede azalm ş olan kişiye T.C.K. nun 32/1 madde hükmüne göre ceza verilmez.

4 ZORUNLU KLİNİK TEDAVİ Ceza sorumluluğu kald r lan bu kişiler hakk nda güvenlik tedbirini uygulan r. Yarg karar yla yüksek güvenlikli sağl k kurumlar nda zorunlu klinik tedavi (koruma ve tedavi) alt na al n rlar (TCK 57/1).

5 Zorunlu klinik tedavi sürecinin sona ermesi ve zorunlu ayaktan kontroller Temel koşul kişinin toplum için tehlikeliliğinin önemli ölçüde azalm ş olmas d r. Ak l hastal ğ n n ve suçun niteliğine göre, güvenlik bak m ndan bu kişilerin t bbî kontrol ve takibi gerekiyorsa; Kişilerin yarg karar yla belirtilen süre boyunca belli aral klarla, yaşad ğ yere en yak n psikiyatri kliniği bulunan resmi kurumda t bbi kontrol muayenelerine gönderilmeleri sağlan r.

6 Hastalar n ayaktan kontrol programlar Cumhuriyet Başsavc l ğ denetimi alt ndad r. Tedaviye uyumsuzluk ya da hastal ğ n gidişinin kötüleşmesi halinde yani ak l hastal ğ itibar yla toplum aç s ndan tehlikeliliğinin artt ğ tespit edilirse hastalar yeniden hastaneye gönderilirler.

7 ZORUNLU AYAKTAN TEDAVİ (ZAT) SÜRECİ Bu sürecin adli sistemdeki amac hastalar n tehlikeli olabilecek davran şlar n n önlemesiyle toplumu olas tehlikelerden korumakt r Başar l bir zorunlu ayaktan tedavi program n n hastalar n sald rgan davran şlar n ve suç tekrar n önlediği bilinmektedir.

8 Zorunlu klinik tedavi sonras düzenli ayaktan tedavi ile; 1 Yineleyici suç davran ş n n başar l bir şekilde önlenebildiği, 2 Yineleyici suç davran ş olsa bile bu suçlar n şiddet derecesinin daha düşük olduğu 3 Hastalar n işlevselliğinin ve tedaviye uyumunun bu süreçte artt ğ, 4 Hastaneye yeniden yat ş say s n n dolay s yla ekonomik yükün azald ğ saptanm şt r.

9 BRSHH den ZAT örneği Ceza sorumluluğu kald ran ve 2005 y l nda ZAT program na al nan hastalar n, sonraki 4 y ll k süreçte ZAT kontrollerine geliş düzenlerine göre durumlar n tespit etmek amac yla BRSHH de yapt ğ m z çal şmada ele al nan 162 olgudan ulaşabildiğimiz 115 olguyu değerlendirmeye ald k. Olgular; ZAT kontrolleri tam ve düzenli yap lan (34, %29,5), ZATK düzensiz yap lan (40, %35) ZATK yap lmayan(41, %35.5) Olmak üzere üç grupta incelendi.

10 Olgular n,% 87 si erkek, yaş ortalamas 42, öğrenim süresinin ortalama 6 y l, %55.7 sinin bekard.

11 ZATK Yok ZATK Düzensiz ZATK Düzenli Halen İşi Var mı? Yok Var ,2% 35 87,5% 28 82,4% 9,8% 5 12,5% 6 17,6% p=0,596 İş sahibi olma aç s ndan bak ld ğ nda, ZAT kontrolleri tam ve düzenli yap lanlar n diğer iki gruba oranla daha fazla iş sahibi olduklar saptanm şt r.

12 Aileleriyle beraber veya tek baş na yar bağ ms z halde yaşayan hastalar ve zorunlu klinik tedavi öncesi suç işlemeyen hastalar n zorunlu ayaktan tedaviyi sürdürmekte daha başar l olduklar belirlenmiştir (Monson ve ark.2001). ZATK gelmeyenler ZATK Düzensiz ZATK Düzenli Evsiz, Yalnız 5 12,2% 6 15,0% 3 8,8% Kiminle Yaşadığı Yakınları 29 70,7% 34 85,0% 31 91,2% Kurum 7 17,1% 0 0,0% 0 0,0% p=0,007

13 Tüm olgular tan aç s ndan değerlendirildiğinde; %37,4 ile şizofreni tan s n n en yüksek oranda görüldüğü, bunu %13 ile BTA psikoz ve %11,3 ile duygudurum bozukluğu tan lar n n izlediği tespit edildi. Tan aç s ndan ZAT kontrollerine uyum durumlar na göre incelendiğinde tan aç s ndan anlaml bir fark saptanmad.

14 Hastalık öncesi suç Olgular n bütünü ele al nd ğ nda %2,6 oran nda hastal k öncesi suç işlendiği, ZAT kontrolleri düzenli yap lanlar n hastal k öncesinde suçlar olmad ğ saptanm şt r. Yap lan çal şmalarda da özgeçmişlerinde bir veya daha fazla suç bulunan hastalar n, ilk suçlar olan hastalara göre daha uyumsuz bulunmuşlard r (Callahan ve Silver 1998, Monson ve ark.2001). ZATK Yapılmayan ZATK Düzensiz ZATK Düzenli Hast.Öncesi Suç Yok Var 39 95,1% 2 4,9% 39 97,5% ,0% χ²:1,74 1 2,5% 0 0,0% p=0,418

15 ZKT de söz konusu suç özellikleri Olgular n tümü ele al nd ğ nda; Cinayet (%13) Yaralama (%11,3) Yaralanma oluşturmayan sald r (%12,2) Yang n ç karma (%12,2) suçlar n n birbirlerine yak n oranlarda görüldüğü saptanm şt r.

16 cinayet öldürmeye teşebbüs yaralama yaralanma oluşturmayan saldırı tehdit gasp mala zarar verme yangın çıkarma hırsızlık mütecaviz sarhoşluk uyuşturucu kullanmak cinsel saldırı kamu suçları ruhsatsız silah kullanma başka 13,0 % 7,8% 11,3 % 12,2 % 9,6% 0,9% 0,9% 12,2 % 8,7% 1,7% 0,9% 6,1% 1,7% 0,9% 12,2 %

17 Hastanede yatış süresi ZAT kontrollerine gelmeyenlerin ortalama 17 ay, kontrolleri düzensiz olanlar n ortalama 23 ay kontrolleri düzenli yap lanlar n ise ortalama 13 ay süre ile hastaneye yatt ğ belirlendi. Bu sonuçlar, kontrolleri düzensiz olanlar n, daha uzun süre hastanede kald klar n göstermektedir

18 Tedaviye uyum ZAT ye uyumu izlemek adli olgularda oldukça önemlidir çünkü tedaviye uyumsuz olan hastalar n toplum güvenliği için daha yüksek bir risk oluşturduğu düşünülmektedir. Tedaviye uyumsuzluk çoğunlukla yineleyen suç veya yeniden hastaneye yat şla sonuçlanabilir.

19 Tedaviye uyum 2 Adli Hastalar n ZAT program na al nmadan önce de yüksek oranda tedaviye uyumsuz olduklar bilinmektedir. Çal şmam zda da olgular n büyük çoğunluğu (%96,5) zorunlu klinik tedavide söz konusu suç öncesinde psikiyatrik tedavi için ya hiç başvurmam ş ya da tedaviye uyumsuz olduklar saptand.

20 Tedaviye uyum 3 Tedavi sürecinin yarg karar gereği olmas da tedaviye uyumu garantiye almaz. Hastaneden ç k ş sonras nda çal şmam zda %35,7 olgunun hiçbir şekilde kontrollerinin yap lmad ğ tespit edildi. ZATK muayeneleri yapılmamış 41 35,7% savcılık/kolluk kuv. tarafından düzenli yapılmış 10 8,7% ZATK nasıl yapıldığı savcılık/kolluk kuv.tarafından düzensiz yapılmış kendi veya yakınları ile düzenli kendi veya yakınları ile düzensiz 23 20,0% 24 20,9% 17 14,8%

21 Tedaviye uyum 4 Çal şmam zda Kontrollerini düzenli yapt ran olgular n büyük bir k sm n n yaln z ya da ailesi eşliğinde kontrollerini yapt rd ğ, Kontrolleri düzensiz olan grubun yaklaş k yar s n n (%57,5) kontrollerinin savc l k ya da kolluk kuvvetleri taraf ndan yapt r ld ğ tespit edildi ZATK Düzensiz ZATK Düzenli ZATK nasıl yapıldığı Savcılık/Kolluk Kuv.Tarafından Düzensiz Yapılmış Kendi Veya Yakınları İle Düzensiz 23 57,5% 10 29,4% 17 42,5% 24 70,6%

22 ZAT sürecinde kontrollere daha düzenli gelindikçe, ayaktan tedaviye ve ilaç tedavisine uyum da artmaktad r. ZATK Yapılmayan ZATK Düzensiz ZATK Düzenli Ayaktan Tedaviye Uyum Uyumsuz Kısmen Uyumlu Ara Ara İlaç Kullanıyor 57,5% 10,3% 2,9% 30,0% 69,2% 32,4% Uyumlu 12,5% 20,5% 64,7% p=0,0001

23 ZAT sürecinde suç tekrarı Hastalar n toplumda yaşad klar süre içinde hastal klar n n kötüleşebildiği, bu nedenle yineleyici suç davran ş gösterebildikleri belirlenmiştir. Ancak iyi yap land r lm ş bir adli psikiyatrik izleme ile sald rgan davran şlar n ve yineleyici suç davran ş n n önlenebildiği bildirilmektedir.

24 Çal şmam zda ise ZAT sürecindeki olgular n, %8,7 sinin en az bir kez yeniden suç işlediği saptanm şt r. Yineleyici suç işleme oran zorunlu ayaktan t bbi kontrollere hiç gelmeyenlerde %17,1 kontrollere düzensiz gelenlerde %7,5 olarak saptan rken, düzenli kontrollere gelenlerde yineleyici suç saptanmam şt r.

25 ZAT sürecinde suç tekrarı 2 Ülkemizde yap lan benzer bir çal şmada zorunlu ayaktan t bbi kontrollere hiç gelmeyenlerde %12,8, kontrollere düzensiz gelenlerde %10,8 olarak saptan rken, düzenli kontrollere gelenlerde yineleyici suç %1,5 olarak saptanm şt r (Öncü 2002). Araşt rmalarda 1 5 y ll k izlem sürecinde, tüm suç türleri için yineleyici suç prevalans n n % 11 %16 aras nda olduğu belirtilmiştir (Coid ve ark 2007). Uzun süreli takiplerde bu oran n %42 56 ya yükseldiği belirtilmiştir (Lymburner ve Roesch 1999). İngiltere de orta güvenlikli ak l hastanesinden ç k ş yap lan hastalar n verilerinin izlendiği bir çal şmada hastalar n % 48 inin yineleyici suç işledikleri, hastaneden ç k ş sonras ilk suça kadar geçen sürenin ortalama 3,2 y l olduğu tespit edilmiştir (Davies 2007).

26 Sosyal Destek Sosyal destek toplumdaki tedavinin en önemli unsurlarından biridir. ZAT sürecindeki hastaların yaşam kalitesinin arttırılmasının tedavilerinin önemli bir parçasıdır. Sosyal desteklerden yoksun olmanın da tedavi uyumunu azaltmaktadır Yeniden hastaneye yatışı olan ve yineleyici suçu olan hastaların sosyal destek sistemlerinin daha kötü olduğu saptanmıştır (Kravizt ve Kelly 1999).

27 Sosyal Destek 2 Hastaneden ç k ş sonras nda hastalar n yaşam koşullar n n ve sosyal destek sistemlerinin düzenlenmesi önemlidir. Hastalar n zorunlu ayaktan tedaviyi sürdürmeleri ile ç k ş sonras bak mlar yla ilgili özellikleri aras nda önemli bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. (Monson ve ark. 2001, Kravizt ve Kelly 1999)

28 ZATK Yapılma yan ZATK Düzensi z ZATK Düzenli Temel İhtiyaçların Ailece Kar. Karşılanmıyor Kısmen Karşılanıyor 2 4,9% 1 2,5% 0 0,0% 12 29,3% 4 10,0% 2 5,9% χ²:11,5 Yeterince Karşılanıyor 27 65,9% 35 87,5% 32 94,1% P=0,021 Çal şmam zda Hastalar n temel ihtiyaçlar n n karş lanma düzeyi yükseldikçe zorunlu ayaktan kontrollere daha düzenli gelindiğini saptad k.

29 ZATK Yapılmay an ZATK Düzensiz ZATK Düzenli Yok 9 22,0% 3 7,5% 0 0,0% χ²:10,1 Sosyal Güvence Var 32 78,0% 37 92,5% ,0% p=0,006 Çal şmam zda ZAT kontrollerine tam olarak gelen hastalar n tümünün resmi sosyal güvencesi olduğu saptand.

30 Yasal Temsilci (Vasi) Ak l hastal ğ veya ak l zay fl ğ sebebiyle işlerini göremeyen veya korunmas ve bak m için kendisine sürekli yard m gereken ya da başkalar n n güvenliğini tehlikeye sokan her ergin k s tlan r (TMK 405). Hastalar n, hastaneden ç k şlar n takip eden süreçte kendilerine yeterli sosyal desteğin oluşturulmas, yard m, bak m ve tedavilerinin sürekliliğinin sağlanmas n n yan s ra bu hastalar n ayn zamanda hukuki haklar n n korunmas için bir yasal temsilciye ihtiyaçlar bulunmaktad r. Tedavi ekibine düşen görev gerektiği durumlarda hastaya yasal bir temsilci atanmas n sağlamakt r.

31 Yasal Temsilci (Vasi) 2 Yasal olarak k s tlanm ş (yasal temsilcilik vesayet veya denetmen uygulamas ile) hastalar n ZAT sürecine daha uyumlu olduğu tespit edilmiştir (Coid ve ark 2007). Zorunlu klinik tedavi sonras k s tlanma tedbirleri uygulanmas n n yineleyici ağ r suç işleme riskini de azaltt ğ belirtilmiştir (Coid ve ark 2007).

32 Yasal Temsilci (Vasi) 3 Çal şmam zda ZAT kontrollerine gelmeyen grubun daha düşük oranda yasal temsilcisi olduğu saptanm şt r. ZAT kontrollerine düzensiz olarak gelen grubun hastan n yasal temsilcisi varl ğ kontrollerine tam gelen gruptan yüksek bulunmuştur.

33 ZATK Yapılm ayan ZATK Düzen siz ZATK Düzenli Hastanın Yasal Temsilcisi Yok ,1% ,5% 15 44,1% χ²:6,81 Var ,9% ,5% 19 55,9% P=0,033

34 Yasal Temsilci 4 Hastalar n vesayet alt nda bulunmalar n n zorunlu ayaktan tedavi sürecine uyumu sağl yor ancak garantilemiyor. ZAT sürecine uyum için hastalar n yasal temsilcileriyle daha çok işbirliği sağlanmas gerekmektedir.

35 SONUÇ Ceza sorumluluğu kald r lan olgular n zorunlu klinik tedavileri sonras nda, tedaviye uyumlar n sağlamaya yönelik, Hastalar n sosyal güvence ve destek sistemlerinin güçlendirilmesini, Adli sistem ile ak l sağl ğ sistemleri aras nda eşgüdümlü çal şmay Toplum içinde psikiyatrik bak m ve tedavi koordinasyonunu sağlayabilecek sosyal çal şma birimlerini içeren üst düzey yap land r lm ş bir sistemin gerekliliği karş m za ç kmaktad r.