Bilgi İletişim Teknolojilerindeki Gelişmenin İhracata Etkisi: Türkiye İçin Ampirik Bir Analiz

Transkript

1 Bilgi İletişim Teknolojilerindeki Gelişmenin İhracata Etkisi: Türkiye İçin Ampirik Bir Analiz Kadir KARAGÖZ * ÖZET Bu çalışmanın başlıca amacı, Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) nin gelişmesi ve yayılmasının Türkiye nin ihracatı üzerinde artırıcı bir etkide bulunup bulunmadığını araştırmaktır. Söz konusu ilişkiyi test etmek üzere ihracat, telekomünikasyon yatırımları, gayrisafi yurtiçi hâsıla ve döviz kuru değişkenlerinin kullanıldığı zaman serileri ve regresyon analizi sonuçları Türkiye de telekomünikasyon yatırımlarının genel ihracat performansı üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmadığı, diğer taraftan ekonomik büyüme ve dolar kurundaki değerlenmenin ihracatı artırıcı etkide bulunduğunu göstermektedir. Anahtar kelimeler: Bilgi iletişim teknolojileri (BİT), İhracat, Türkiye, Birim-kök testi, Eşbütünleşme, Regresyon analizi. JEL Kodu: C10, C22, D80, D83 The Impact of Development of Icts on Export: An Empirical Analysıs For Turkey ABSTRACT The main purpose of this paper is to investigate whether the development and expansion of Information and Communication Technologies (ICTs) have a boosting impact on export in Turkey. In order to test the relation at issue, exports, telecommunication investments, gross domestic product and foreign exchange variables have been used. Results of time series and regression analyses reveal that telecommunication investments have no meaningful impact on export performance, while economic growth and appreciation of US dolar have booster effect on exports. * Dr. İnönü Üniversitesi, İİBF, 44280, Malatya, kkaragoz@inonu.edu.tr 214 Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık 2007

2 K. KARAGÖZ Keywords: Information and communication technologies (ICTs), Export, Turkey, Unit-root test, Cointegration, Regression analysis. JEL Classification Code: C10, C22, D80, D83 1. Giriş Bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT), özellikle son yıllarda yaygınlaşan internet kullanımı uluslararası ticarette sınırların önemini yitirmesine ve piyasanın dünyanın en uzak köşesindeki üreticilere kadar açılmasına imkân vermiştir. Bu sayede, örneğin, Guyana nın ücra bir köyündeki bir kadının el emeği hamakları internet üzerinden pazarlaması da, Dominik Cumhuriyeti nden bir ithalatçının Bolivya dan soya yağı, Çin den dikiş makinesi ithal etmesi de kolaylaşmıştır (Freund ve Weinhold, 2004; 172). Böylece üretici ile yan sanayi imalatçısı veya üretici ile hammaddeci ya da yan sanayi imalatçısı internetin sunduğu sanal ortamda karşı karşıya gelip mal ve hizmet alış verişinde bulunabilmektedir. Bu açıdan son yirmi yılda dünyanın yaşadığı en büyük değişimlerden ikisi, yabancı sermaye akımları ve uluslararası ticaretteki olağanüstü artışta ifadesini bulan küreselleşme ve bilgiiletişim teknolojilerindeki baş döndürücü hızlı gelişmedir. Dünyadaki toplam mal ihracatı 1993 de 3.7 trilyon $ iken, on yıl sonra 2003 de 7.4, 2006 yılında ise 11.8 trilyon $ a yükselmiştir (WTO, 2007). Doğal olarak benzer bir trend ithalat içinde geçerlidir. Dünya ticaretinin son altmış yıllık sürecinde en göze çarpan değişim zengin kuzey Amerika nın gerilemesi, yoksul Asya nın yükselmesidir. Tablo 1: Dünya mal ihracatının gelişimi Değer Dünya Pay Dünya Kuzey Amerika 28,1 24,8 19,9 17,3 16,8 18,0 15,8 14,2 Orta ve Güney Amerika 11,3 9,7 6,4 4,3 4,4 3,0 3,0 3,6 Avrupa 35,1 39,4 47,8 50,9 43,5 45,4 45,9 42,1 Afrika 7,3 6,5 5,7 4,8 4,5 2,5 2,4 3,1 Orta Doğu 2,0 2,7 3,2 4,1 6,8 3,5 4,1 5,5 Asya-Pasifik 14,0 13,4 12,5 14,9 19,1 26,1 26,2 27,8 Kaynak: WTO, (trilyon ABD $) Diğer taraftan, son yıllarda yaşanan toplumsal, siyasal ve ekonomik gelişmeler nedeniyle hem ulusal hem de uluslararası alanda bir dinamizm gözlenmektedir. Bütün bu hareketliliğin altında yatan unsur (leitmotif) ise teknolojik gelişmedir. Teknolojik gelişme bir yandan üretim ve rekabet yapısını, bir yandan toplumsal Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık

3 Bilgi İletişim Teknolojilerindeki Gelişmenin İhracata Etkisi: Türkiye İçin Ampirik Bir Analiz yapıyı, hatta küresel siyaseti dahi etkileyebilen güçlü bir aktördür. Teknolojinin bu çarpıcı gücü bilginin ve hızın önemini artırmıştır. Aynı zamanda teknolojik gelişme, diğer bazı faktörlerle koordinasyon içinde, ekonomik büyüme ve kalkınma açısından da kilit unsurlardan biridir (Kibritçioğlu, 1998). Bu nedenle 21. yüzyıl bilgi çağı olarak nitelendirilmekte, bunun ekonomik anlayışa getirdiği yeni açılımlar ise yeni ekonomi olarak adlandırılmaktadır. Teknolojik gelişme, üretim ve ticareti hem doğrudan hem de BİT nde gelişmeye neden olarak dolaylı yoldan artırma potansiyeline sahiptir (Şekil 1). Teknolojik gelişme bir yandan üretim bilgisini (verimlilik artışı, üretim biçiminde değişim, Ar- Ge) diğer taraftan üretim konusunu (yeni mal ve hizmetler) artırarak üretimi etkileme potansiyeline sahiptir. Diğer taraftan teknolojik gelişme sayesinde özellikle depolama ve ulaştırmada sağlanan yeniliklerin ticaret hacminde artışa yol açması mümkündür. Teknolojik gelişmenin doğrudan etkilediği BİT ndeki gelişmeler ise rekabet, tanıtım, daha etkin ve yaygın iletişim imkânları sayesinde hem üretimi hem de ticareti artırma kabiliyetine sahiptir. Şekil 1. Bilgi ve teknolojiye dayanan yeni ekonominin koşulları günlük yaşamı da etkilemektedir. Her türlü iletişimin dijital yollarla yapılabilmesi, ticaretin sanal bir ortama taşınması, devletle olan ilişkilerin dahi elektronik kanallar üzerinden yürütülmesi noktasına varmıştır (Yeloğlu, 2004). Teknolojinin önce sesli, sonra görüntülü iletişimi mümkün kılması, son olarak da her türlü bilgi ve belgenin transferine imkan veren internetin yaygınlaşması ile birlikte ulusal ve uluslararası ticaret bambaşka bir görünüm kazanmıştır. Bugün artık sınırların kalktığı, rekabetin mikro düzeye indiği, internet üzerinden yürüyen bir uluslar arası ticaretten bahsetmek mümkündür. Doğal olarak bu durum, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmenin ülkeler için dış ticareti artırıcı bir unsur olduğunu akla getirmektedir. Bilimsel ve teknolojik seviyede gösterilen yüksek performansın başlıca sonuçları; yaşam standartlarının yükselmesi, verimlilikte artış, yeni enerji kaynaklarına yönelim, ekonomik büyümenin sürekliliğinin sağlanması ve ihracat sektörlerinin rekabet güçlerinin artmasıdır (Fisunoğlu, 1993: 196). 216 Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık 2007

4 K. KARAGÖZ Son yirmibeş yıldır dışa açık bir sosyoekonomik kalkınma politikası benimseyen Türkiye nin BİT ndeki ve ekonomideki küresel gelişmelerden de etkilenmesi beklenir. Dolayısıyla bu etkileşimin varlığının araştırılması ve eğer varsa olumlu yönde olması için uygun politikaların belirlenmesi gerekir. Bu çalışmada, zaman serileri analizi yöntemleri yardımıyla, Türkiye de BİT ndeki gelişmenin ihracat üzerinde etkisinin bulunup bulunmadığı istatistiksel olarak test edilmektedir. Çalışmanın plânı şöyledir; Giriş i takip eden ikinci bölümde dünyada ve Türkiye de BİT nin gelişimi, üçüncü bölümde ise Türkiye nin ihracat yapısı hakkında bilgi verilmektedir. Konu ile ilgili diğer ülke örneklerine ilişkin çalışmaların ele alındığı dördüncü bölümü analizde kullanılan değişkenler, veri kaynakları ve yöntemin tanıtıldığı bölüm izlemektedir. Ampirik bulguların sunulduğu ve yorumlandığı altıncı bölümü izleyen Sonuç kısmı ile çalışma son bulmaktadır. 2. BİT nin Gelişimi Dünyadaki gelişmelere paralel olarak Türkiye de de bilgi ve iletişim teknolojileri bilinci ve kullanımı giderek yaygınlaşmakta, özellikle ekonomik ve toplumsal yaşamda değişim süreci giderek hız kazanmaktadır ların başlarında kurulan internet altyapısı yıldan yıla büyük gelişme göstermiştir de 50 bin olan internet abone sayısı on yıl sonra 11 milyonu geçmiştir. Diğer taraftan Türkiye nin, telekomünikasyon yatırımları açısından 2000 de dünyada 13. sırada iken, 2002 yılında 43. sıraya gerilemesi olumsuz bir gelişmedir. Birinci sırada yer alan Çin 2002 de milli gelirinin yüzde 2 ye yakınını telekomünikasyon yatırımlarına harcamıştır. OECD ülkelerinin çoğunda olduğu gibi Türkiye de de BİT yatırım oranı tüketim oranından yüksektir. Ancak 1999 yılı itibariyle BİT yatırımlarının GSYİH ya oranı (% 3,1) 15 OECD ülkesinin altındadır. En yüksek oran ABD ve İsveç tedir (5,3). Tüketim oranı ise Türkiye de milli gelirin % 1,9 u düzeyinde iken OECD ortalamasının (% 2,2) yine altındadır. Bununla birlikte bu oran G. Kore de yüzde 3,4 e çıkmaktadır (TİSK, 2003) dönemi içerisinde telekomünikasyon yatırımlarının en yüksek olduğu 1998 yılında milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı yıl kişi başına telekomünikasyon yatırımları 65,02 dolardır yılından itibaren düşmeye başlayan telekomünikasyon yatırımları 2003 yılında milyon dolar olarak gerçekleşmiştir (OECD, 2005). Tablo 2: Türkiye de çeşitli iletişim kanallarındaki gelişme Telefon abonesi İnternet kullanıcısı Uluslararası telefon görüşmesi Telekomünikasyon yatırımları 5 165,1 451,1 614,6 445, ,7 Not: 1) Rakamlar 1000 ile çarpılmalıdır (Kaynak: TÜİK), 2) Otomatik ve manuel kullanıcı, 3) Bireysel ve kurumsal kullanıcı, 2) Dakika olarak verilmiştir, 5) Milyon ABD $ olarak (Kaynak: OECD, 2005). Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık

5 Bilgi İletişim Teknolojilerindeki Gelişmenin İhracata Etkisi: Türkiye İçin Ampirik Bir Analiz 3. Türkiye nin İhracatı Türkiye 1930 lardan 1980 lere kadar içe kapalı, ithal ikameci bir sanayileşme politikası izlemiştir. Bu strateji özellikle planlı ekonomiye geçişin ilk yıllarında ( ) belirgindir. Bu içe kapalı politika ilk dönemlerde başarı ile uygulanmış ve tüketim mallarında ithal ikamesi sağlanmıştır. Ancak 1970 li yıllarda ekonomi iç ve dış şoklarla sarsılınca ithalat hızla artma trendine girmiş, dış ticaret ve cari işlemler açığı yükselmeye başlamıştır. Buna paralel olarak dış borç stoku hızla artmış ve ekonomi ciddi bir ödemeler dengesi krizi ile karşı karşıya kalmıştır. Ekonomik krizi atlatmak için alınan önlemler başarısız olmuş ve 1980 başında hükümet bir dizi kararlar alarak ekonomide köklü bir düzenlemeye gitmiştir. Buna göre kamu kesiminin ekonomi içindeki ağırlığının azaltılması ve serbest piyasa mekanizmasının koşullarının yerleştirilmesi benimsenmiştir. Bu düzenlemelerin önemli bir ayağını da ihracatın teşvik edilmesi ve ithalatın liberalleştirilmesi oluşturmuştur (Şahinbeyoğlu ve Ulaşan, 1999:2). 80 li yıllar boyunca Türkiye ekonomisinin ihracat öncülüğünde büyüdüğü söylenebilir. Dış ticaret rejiminin liberalleştirilmesi 1983 yılından sonra artan bir hızla sürdürülmüş, miktar kısıtlamaları yerine tarife uygulaması ön plana çıkarılmış, koruma oranları düşürülerek, dış ticarete liberal bir yapı kazandırılmaya çalışılmıştır (Aren, 1986: 31). 80 lerin sonundan itibaren ise özellikle finansal piyasalardaki spekülatif hareketler ve enflasyonist politikalar sonucu TL aşırı değerli hale gelmiştir. İç talepteki artışın da etkisiyle ihracatta yavaşlama meydana gelmiştir. Cari açığın artmasını Türkiye nin uluslar arası kredi notunun indirilmesi izleyince ekonomiyi bir panik havası sarmış ve Merkez Bankası döviz piyasasına müdahale etmek zorunda kalmıştır yılında uygulamaya konulan istikrar programı, 24 Ocak Kararları nda olduğu gibi, TL yi değersizleştirerek iç talebi baskı altına almayı ve ihracatı teşvik etmeyi hedeflemiştir. Ancak izlenen sabit döviz kuru politikası ithalatın patlamasına neden olmuştur (Şahinbeyoğlu ve Ulaşan, 1999:7). İhracatın artırılması istihdamdan büyümeye, ödemeler dengesinden finansal piyasalara kadar ekonomik ve sosyal yapının birçok cephesi ile yakından ilişkilidir. İhracat öncülüğünde büyüme (export-led growth) hipotezi bağlamında ihracat ile ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisi birçok ülke için araştırılmış ve farklı sonuçlar elde edilmiştir. Türkiye örneğinde ise ihracattan büyümeye (?), büyümeden ihracata (Karagöl ve Serel, 2005) nedensellik, iki yönlü nedensellik (Bahmani-Oskooee ve Domaç, 1995) ve nedensellik bulunmadığı (Sharma ve Dhakal, 1994) şeklinde değişik sonuçlar elde edilmiştir. 4. Literatüre Bakış Clarke (2007), Orta ve Doğu Avrupa (ODA) daki düşük ve orta gelirli ekonomilerde faaliyet gösteren işletmeler örneğinde internet girişi ile ihracat performansı arasında ilişki olup olmadığını araştırmıştır. Çalışmanın bulgularına göre işletme düzeyinde internet girişi ile ihracat düzeyi arasında çok güçlü bir ilişki mevcuttur. Her iki faktörü etkileyen değişkenlerin etkisi ve örneklem sapması hesaba katıldığında dahi bu ilişki geçerli görünmektedir. Freund ve Weinhold (2004), yürüttükleri zaman serileri ve yatay kesit regresyon analizleri ile son yıllarda yaygınlaşan internet erişiminin ticaret üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğunu ortaya koymuşlardır. Bulgularına göre, bir ülkede web adresi 218 Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık 2007

6 K. KARAGÖZ sayısındaki % 10 luk bir artış ihracatı % 0,2 artırmaktadır. Örneklemdeki ortalama bir ülke için, arasında, internet yıllık ihracat artışına % 1 dolayında bir katkı sağlamış görünmektedir. Genel olarak, ticaret hacmi uzaklığa bağlı olarak azalmaktadır. Freund ve Weinhold (2004) un ulaştıkları sonuç bu hipotezi doğruluyorsa da, internetin bu olguyu doğrudan etkilediğine dair bir kanıt elde edememişlerdir. Diğer taraftan bulgular, internetin belirli piyasalarda ticarette sabit maliyeti düşürdüğü model yapısı ile uyumludur ve sabit maliyetlerin düşmesinin ihracat artışını desteklemesi kuvvetle muhtemeldir. Chowdhury ve Wolf (2003) ise, BİT kullanımının ekonomik performans üzerindeki etkilerini Kenya, Tanzanya ve Uganda daki KOBİ ler örneğinde araştırmışlar, ülkeye ve endüstri koluna göre farklılıklar olmakla birlikte, BİT yatırımlarının emeğin verimliliği üzerinde negatif, genel piyasa genişlemesi üzerinde ise pozitif etkide bulunduğu sonucuna ulaşmışlardır. Bulgulara göre, bu tür yatırımların ne işletmenin kârlılığı ve ne de ihracatçı olup olmaması üzerinde anlamlı bir etkisi yoktur. Lal (1999) ise, Hindistan konfeksiyon sektöründe faaliyet gösteren firmaların ihracat performanslarını etkileyen faktörleri analiz ettiği çalışmada, BİT ni benimseme yoğunluğunun ihracat performansını etkileyen en anlamlı değişken olduğu sonucuna ulaşmaktadır. İhracat hacmini artıran diğer önemli değişkenler olarak da hammadde kalitesi ve ücret oranı bulgusu elde edilmektedir. 5. Değişkenler, Veriler ve Yöntem Analizde, ihracatı temsilen ihracat değeri (İHRAC), BİT ndeki gelişmeyi temsilen telekomünikasyon yatırımlarının değeri (TELYAT), ekonomik büyüme (GSYH) ve döviz kuru (DKUR) değişkenleri kullanılmıştır. İlk üç değişken ABD doları cinsinden ölçülmüştür, DKUR ise TL/ABD $ oranıdır. BİT ndeki gelişmeyi temsil edecek değişkenin seçimi konusu pek açık değildir. Özdemir ve Öksüzler (2006), panel verilere dayalı çalışmalarında BİT ni temsilen birkaç farklı değişken kullanmışlardır. Bunlar, internet kullanıcılarının sayısındaki artış, uluslar arası telefon konuşmalarındaki artış, uluslar arası seyahatlerdeki artış, bilgisayar ihracat/ithalatının toplam hizmet ihracat/ithalatına oranındaki artış şeklindedir. Yumuşak ve Erarslan (2004) ise BİT ni otomatik vezne makine (ATM), satış noktası terminali (POS) ve kredi kartı sayısı ile temsil etmişlerdir. Bozkurt ve Dursun (2006), BİT ile yabancı doğrudan yatırımlar arasındaki ilişkiyi araştırdıkları çalışmada BİT i temsilen telekomünikasyon yatırımları miktarını kullanmışlardır. Bu çalışmada da Bozkurt ve Dursun (2006) un yaklaşımı izlenmiştir. Ekonomik büyümeye yer verilmesinin nedeni, ihracat hacminde ekonomik büyümeden kaynaklanan olası değişimlerin etkisini ayrıştırmaktır. Türkiye de ihracat hacmi ile ekonomik büyüme (GSYH) arasında tek-yönlü (Karagöl ve Serel, 2005) veya iki-yönlü (Bahmani-Oskooee ve Domaç, 1995) nedensellik ilişkisi olduğuna ilişkin bulgular mevcuttur. Yerli paranın yabancı para/lar karşısında değer yitirmesi ihracatı kazancını artıracağından önemli bir motivasyon unsurudur. Bu nedenle döviz kurunun ihracattaki değişimi açıklayıcı bir faktör olarak modelde yer alması uygun görünmektedir. Her ne kadar AB ülkelerinin Türkiye için önemli ihraç pazarı olmaları nedeniyle TL/Avro kurunu da hesaba katmak isabetliyse de Avro ya geçiş örneklem döneminin küçük bir kısmına rastladığı için bu mümkün olmamaktadır. Bu nedenle kur değişkeni olarak sadece ABD $ kuru alınmıştır. Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık

7 Bilgi İletişim Teknolojilerindeki Gelişmenin İhracata Etkisi: Türkiye İçin Ampirik Bir Analiz İhracat, büyüme ve dolar kuru değişkenlerine ait veriler TÜİK ten, telekomünikasyon yatırımlarına ilişkin veriler ise OECD veri tabanından elde edilmiştir. OECD verileri dönemini kapsadığından diğer değişkenler için de örneklem dönemi zorunlu olarak aynı yıllarla sınırlanmıştır. Standart uygulamaya uyularak değişkenlerin logaritmik değerleri kullanılmıştır. Araştırmanın hipotezi, bilgi-iletişim teknolojilerindeki gelişmenin sağlayacağı çeşitli avantajlar nedeniyle ihracat üzerinde artış yönünde etkide bulunacağı şeklindedir. İhracat ile BİT nin gelişimi arasındaki ilişki eşbütünleşme ve nedensellik analizi ile incelenmiştir. Değişkenler arasında uzun dönemde anlamlı bir ilişki bulunup bulunmadığını belirlemek için öncelikle değişkenlerin durağan olup olmadıklarının araştırılması gerekmektedir. Bu amaçla kullanılan en popüler yöntem genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) birim-kök testidir. Düzey değerlerine göre durağan olan değişkenler arasında kurulacak bir regresyon denklemi anlamlıdır. Ancak seriler durağan değilse, kurulacak regresyon denklemi anlamlı değildir (sahte regresyon tuzağı) ve hatalı tahminler verir. Bunun istisnası ise durağan olmayan değişkenlerin doğrusal kombinasyonlarının durağan olması (eşbütünleşme) durumudur. Eşbütünleşmenin varlığını araştırmak için literatürde değişik yöntemler mevcutsa da bunlar arasında en yaygın kullanıma sahip olan Johansen yöntemidir. Değişkenlerin aynı dereceden durağan olması halinde düzey değerleri arasında kurulacak bir regresyon denklemi anlamlıdır ve doğru tahminler verebilir (Gujarati, 1999;726). 6. Ampirik Bulgular Değişkenlerin durağanlıkları ADF testi yardımıyla, düzey değerleri ve birinci farkları itibariyle, sabit ve hem sabit hem sabit ve trend terimi içeren modellerde 0, 1 ve 2 dönem gecikmeli değerleri kullanılarak araştırılmıştır. Tablo-3 te verilen birimkök testinin sonuçları her dört değişkenin de düzey değerleri itibariyle durağan olmadıklarını, ancak birinci farkları alındığında durağanlaştıklarını, yani birinci dereceden homojen, I(1), olduklarını göstermektedir. 220 Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık 2007

8 K. KARAGÖZ Tablo 3: ADF birim-kök testi sonuçları. Düzey 1. Farklar Değişken Gecikme Sabit Sabit+Trend Sabit Sabit+Trend 0-0,611-2,728-5,337* * İHRAC 1 0,856-1,381-4,125* - 4,254** 2 1,156-0,778-1,524-1, ,614-2,600-4,739* - 4,627* TELYAT 1-1,525-2,772-3,499** - 3,407*** 2-1,457-2,805-2,987*** - 2, ,671-2,549-6,233* - 6,123* GSYH 1-0,727-2,095-3,439** - 3,382** 2-0,821-2,317-2,476-2, ,434-1,506-3,823* - 4,171** DKUR 1 1,281-1,493-2,190-2, ,827-1,709-1,462-1,302 Not: (*) % 1, (**) % 5, (***) % 10 düzeyinde anlamlı değerleri göstermektedir. Eşbütünleşme testi sonuçları, değişkenler arasında en az bir eşbütünleşme ilişkisi bulunduğu hipotezinin % 1 anlamlılık düzeyinde reddedilemediğini göstermektedir (Tablo 4). Buna göre her dört değişken, düzey değerleri itibariyle durağan olmamakla birlikte uzun dönemde anlamlı bir ilişki içindedirler. Bu nedenle düzey değerleri arasında kurulacak bir regresyon denklemi anlamlıdır. Tablo 4: Johansen eşbütünleşme testi sonuçları Değişkenler vektörü Hipotezler Test İstatistikleri H 0 H 1 Özdeğer Olabilirlik Oranı İHRAC, TELYAT, GSYH, DKUR r = 0 r > 0 0, ,0610* r 1 r > 2 0, ,1379 r 2 r > 3 0,2829 7,9544 r 3 r > 4 0,0286 0,6386 Not: (*) işareti, sıfır hipotezinin % 1 anlamlılık düzeyinde reddedildiğini göstermektedir. Regresyon denkleminin katsayı tahminleri aşağıda verilmiştir. İHRAC t = 1,8711 0,0403 TELYAT t + 1,7419 GSYH t + 0,0745 DKUR t + e t Sh. (0,0498) (0,3583) (0,0327) t (-0,8027) (4,8617) (2,2786) R 2 = 973 d = 1,702 F-değeri= 243,222 Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık

9 Bilgi İletişim Teknolojilerindeki Gelişmenin İhracata Etkisi: Türkiye İçin Ampirik Bir Analiz Bu sonuçlara göre, ihracat hacmi BİT yatırımlarını temsilen modele dâhil edilen telekomünikasyon yatırımlarından (TELYAT) anlamlı bir şekilde etkilenmemektedir. Değişkenin katsayı tahmini işaret olarak beklenene zıt olduğu gibi istatistiksel olarak da anlamlı değildir. Diğer taraftan ihracat performansı ekonomik büyümeden ve döviz kurundaki hareketlerden olumlu yönde etkilenmektedir. Büyüme ve kur değişkenlerinin işaretleri beklendiği gibi pozitiftir ve katsayılar istatistiksel olarak anlamlıdır (GSYH % 1, DKUR % 5 düzeyinde). Değişkenlerin logaritmik değerleri kullanıldığından katsayı tahminleri doğrudan esneklikleri vermektedir. Buna göre, ihracattaki değişimin büyüme karşısında esnek olduğu, döviz kuruna göre ise esnek olmadığı söylenebilir. 7. Sonuç Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmenin firmalar açısından, başta verimlilik ve üretim bilgisi olmak üzere, firmanın rekabet ve ihracat performansı üzerinde de etkili olması öngörülebilir. Değişik ülkeler için mikro ve makro ölçekli analizler bu beklentiyi doğrulamaktadır. Türkiye örneğinde de, son yıllarda yaygınlaşan internet kullanımı ve daha öncesinde gelişen BİT altyapısının firmaların ihracat beceri ve performansları üzerinde olumlu etkide bulunması akla uygundur. Söz konusu ilişkiyi test etmek üzere ihracat, telekomünikasyon yatırımları, gayrisafi yurtiçi hâsıla ve döviz kuru değişkenlerinin kullanıldığı zaman serileri ve regresyon analizi sonuçları Türkiye de telekomünikasyon yatırımlarının genel ihracat performansı üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmadığı, diğer taraftan ekonomik büyüme ve dolar kurundaki değerlenmenin ihracatı artırıcı etkide bulunduğunu göstermektedir. Kaynaklar Bahmani-Oskooee, M. ve I. Domaç (1995), Export Growth and Economic Growth in Turkey: Evidence from Cointegration Analysis, Middle East Technical University in Development, 22, Bozkurt, H. ve G. Dursun (2006), Bilgi İletişim Teknolojileri ile Yabancı Doğrudan Yatırım Akımları Arasındaki Etkileşim: Türkiye İçin Bir Kointegrasyon Analizi, , Bilgi Ekonomisi ve Bilgi Yönetimi Dergisi, Cilt: 1-2, Özel Sayı, Chowdhury, S.K. ve S. Wolf (2003), Use of ICTs and the Economic Performance of SMEs in East Africa, WIDER, United Nations University, Discussion Paper, No. 2003/06. Clarke, G.R.G. (2007), Has the Internet Increased Exports for Firms from Low and Middle income Countries?, Information Economics and Policy, doi: / j.infoecopol Fisunoğlu, M. (1993), Sanayileşme ve Teknoloji Politikaları, Türkiye Kalkınma Bankası Sanayi Yıllığı, Ankara. Freund, C.L. ve D. Weinhold (2004), The Effect of the Internet on International Trade, Journal of International Economics, 62, Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık 2007

10 K. KARAGÖZ Gujarati, D.N. (1999), Temel Ekonometri, Çev.: Ü. Şenesen-G.G. Şenesen, Literatür Yayıncılık, İstanbul. Karagöl, E. ve A. Serel (2005), Türkiye de İhracat ve GSMH Arasındaki İlişkinin Kointegrasyon Yöntemiyle İncelenmesi, İ.Ü., İktisat Fakültesi, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Cilt: 50, Kibritçioğlu, A. (1998), İktisadî Büyümenin Belirleyicileri ve Yeni Büyüme Modellerinde Beşerî Sermayenin Yeri, Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 53, No: 1-4, Lal, K. (1999), Information Technology and Exports: A Case Study of Indian Garments Manufacturing Enterprises, Discussion Papers on Development Policy, CDR, Center for Development Research, Bonn. OECD (2005), Telecommunications Database 2005, Paris. Özdemir, A.R. ve O. Öksüzler (2006), Bilişim Teknolojileri Kamu Sektöründeki Hantallaşmayı Önler mi? Bir Panel Veri Analizi, Maliye Dergisi, Sayı:151, Şahinbeyoğlu, G. ve B. Ulaşan (1999) An Empirical Examination of the Structural Stability of Export Function: The Case of Turkey, CBRT, Discussion Paper, No Sharma, S.C. ve D. Dhakal (1994), Casual Analysis Between Exports and Economic Growth in Developing Countries, Applied Economics, 26, TİSK (2003), Türkiye nin Bilgi ve İletişim Yarışındaki Yeri, TİSK Yayınları, Yayın No.230, Ankara. World Trade Organization (WTO), Factbook 2007, Geneva. Yeloğlu, H.O. (2004), Bilgi Ekonomisi ve Değişkenleri: Türkiye ve OECD Karşılaştırmaları, 3. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi Bildiriler Kitabı, Eskişehir, Yumuşak, İ.G. ve C. Erarslan (2004), Yeni Ekonominin Para Politikaları Üzerindeki Etkisi, 3. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi Bildiriler Kitabı, Maliye Dergisi Sayı 153 Temmuz-Aralık