YÜKSEKÖĞRETİM YASA TASARISINA DAİR. Yönetici Özeti 1

Transkript

1 YÜKSEKÖĞRETİM YASA TASARISINA DAİR Yönetici Özeti 1 Türkiye nin 2023 hedefleri, milli gelirin önümüzdeki on yıl içinde asgari üç kat bir artışla yükselerek 2 trilyon dolara ulaşmasını, Türkiye ekonomisinin dünyanın en büyük on ekonomisi arasına girmesini ve aynı yıllarda 82 milyon civarında olacağı tahmin edilen nüfusun ortaöğretim okullaşma oranının yüzde yüze çıkarılmasını öngörmektedir. Sayın Başbakan tarafından bizzat dillendirilen bu hedeflere ulaşılmasının olmazsa olmaz koşulu sürdürülebilir ve kapsayıcı büyümeyi gerçekleştirebilecek beceri ve nitelikleri haiz işgücüdür. Ancak beşeri sermayemiz hedeflediğimiz seviyedeki ülkelerin işgücü niteliğinin çok altındadır. Yapılan çalışmalar Türkiye de meslek ve beceri uyumsuzluğunun %50 civarında olduğunu göstermektedir. OECD verilerine göre işgücü piyasalarında yaptığı işin üstünde beceriye sahip çalışan oranı %35, altında beceriye sahip çalışan oranı ise %15 civarındadır. İŞKUR (2011) verilerine göre gerekli mesleki beceri ve niteliğe sahip eleman bulunamadığı için eleman temininde güçlük çeken işveren oranı %54 civarındadır. Dünya Bankası (2008) gençlerimizin %43 ünün eğitim yetersizliği ve iş piyasasının ihtiyaçlarına uyumsuzluğu nedeniyle iş bulmakta güçlük çektiğini belirtmektedir. Ulusal eğitim sistemimizin hedeflerimiz doğrultusunda, ivedilikle, yeniden yapılandırılması gerekmektedir. Bu çerçevede, yükseköğretimin yeniden yapılanması amacıyla hazırlanan reform taslaklarının mevcut sistemin yönetsel sorunlarını öncelemeleri durumunda kendilerinden beklenen atılımı sağlayamayacakları kanaatındayız. Nitekim, mezkur taslaklarda önplana çıktığı gözlemlenen hassasiyetler, rektörlük seçimi gibi unsurların reformu dizginledikleri bir vakıadır. Bu metnin müelliflerine göre, eğitim sisteminde yeniden yapılanma bugünkü sorunlardan ziyade yükseköğretim alanında dünyadaki muhtemel gelişmeler ile Türkiye toplumunun ve ekonomisinin yarına dair taleplerini gözönüne alarak gerçekleştirilmelidir. Ulusal eğitim sisteminin felsefi temeli, metodolojisi ve bilimselliği yeniden kurgulanmalı; sistem hem kendi içinde, hem de uluslararası sistemler ile entegre çalışabilmelidir. Özgürlük, farklılık, çeşitlilik, esneklik, şeffaflık, demokratiklik ve talebe duyarlık ile çıktı kontrollülük, sistemi şekillendiren temel referanslar olmalı; eğitimin amacı, misyonu ve vizyonu dâhil, örgütsel ve bilimsel tasarımı, içeriği, kalitesi, uluslararasılaşması, üretim kabiliyeti, rekabet gücü, şeffaflığı, hesap verebilirlik ve demokratikleşme gibi çağdaş kriterleri kapsamalıdır. İzleyen yükseköğretim reformuna dair metnin hazırlamasında gözetilen temel ilkeler aşağıda sıralandığı gibidir: 1 Sayın Bakan ın teveccüh göstermeleri halinde bu özet rapor detaylandırılabilecektir. 1

2 Temel İlkeler 1. Eğitim sistemi, okul öncesi öğretimden doktoraya kadar bir bütün olarak ele alınmalıdır; 2. Girdilerin değil, çıktıların denetlenmesi; girişte azami serbestlik, çıkışta uluslararası ölçekte yeterlik denetimi esas olmalıdır; 3. Yükseköğretimde kalite güvence sistemi kurulmalı, yükseköğretim kurumlarımız kalite değerlendirmesinin karşılaştırılabilir avantajını kullanarak, uluslararası yükseköğretim pazarına taşınmalıdır. 4. Hedeflenen kaliteye ulaşmayı mümkün kılacak kurumsal özerklik, akademik özgürlük, hesap verebilirlik ve bilimsel rekabet ortamı yaratılmalı, ancak akademik özgürlüğü hiçe sayan bir özerklik anlayışı olamayacağı gibi, hesap verebilir mekanizmalarla bütünleşmemiş özerklik anlayışının da kabul edilemeyeceği unutulmamalıdır. 5. Bireysel başarı mutlaka teşvik edilmeli ve onurlandırılmalı, olanakları kısıtlı bölgelerdeki başarılı öğrencilerin de önü açılmalı, varsıl öğrencilerle rekabet etmelerine fırsat tanınmalıdır. 6. Sektör uzmanlarıyla birlikte belirlenecek orta ve uzun vadeli büyüme için beceri ihtiyaçları nın teknik ve mesleki eğitim programlarına dönüştürülerek giderilmeleri, böylece yükseltilecek beceri ve nitelikleri haiz bireylerin istihdam edilebilirliği arttırılmalıdır. 7. Temel esasları belirleyecek şekilde sadeleştirilmiş bütüncül bir eğitim yasası ile sisteme esneklik sağlanmalı, dinamiklerin yavaşlatılması engellenmeli, reform niteliğindeki uygulamalara ilişkin hususlar, çerçeve yönetmeliklerle belirlenmelidir. Bu bağlamda, reform tasarısının mali düzenlemelerinin ayrı bir yasa ile saptanmasının tartışılmasında da yarar görmekteyiz. Önerilen Yeni Üst Yapı A - Eğitim ve Öğretim Üst Kurulu BİR BÜTÜN OLARAK EĞİTİM SİSTEMİ Eğitim sistemindeki iyileştirmenin, okul öncesi öğretimden doktoraya kadar bir bütün olarak ele alınmasını öneriyoruz. Gelecekteki toplumun tasarımının yapıldığı faaliyetler bütünü olarak ele alındığında, temel, orta ve yüksek kademelerine ait eğitim strateji ve politikalarını geliştirme görevinin tek kurulda toplanması gereği ortaya çıkmaktadır. Eğitim ve Öğretim Üst Kurulu olarak adlandırabileceğimiz bu en üst kurulun başkanlığını Milli Eğitim Bakanı yapmalıdır. Temel ve orta öğretimden sorumlu Talim ve Terbiye Kurulu ile yükseköğretimden sorumlu halihazır Yükseköğretim Kurulunun strateji geliştirme ve planlamaya ilişkin unsurları tek çatı altında toplanmalı; 2

3 Eğitim ve Öğretim Üst Kurulu, Millî Eğitim Bakanlığı, Yükseköğretim Ulusal Kalite Güvence Kurulu (aşağıda açıklanacaktır) ile Yeterlilikler Kurulu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Çalışma Bakanlığı, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, eğitim sendikaları, TÜBİTAK, Savunma Sanayi Müsteşarlığı, devlet ve vakıf üniversitelerinden rektör temsilcileri, üniversiteleri temsilen öğretim üyeleri, ÖSYM, eğitim ve öğretim sisteminin güvenilir veri tabanını oluşturmak amacıyla TÜİK ve öğrenci temsilcilerinden oluşmalıdır. Eğitim ve Öğretim Üst Kurulu, bütünsel bir bakış tarzıyla eğitim ile ilgili strateji ve politikaları belirleyecek, bu strateji ve politikalar doğrultusunda esnek makro planlama ile koordinasyon yapacak, yapılan esnek planlama doğrultusunda mevcut eğitim ve öğretim sistemini izleyecek ve değerlendirmesini yaparak, yıllık eğitim ve öğretimin performans/durum raporlamasını gerçekleştirecek şekilde örgütlenmelidir. Devlet üniversitelerine verilen bütçeler de bu raporlarla ilişkilendirilmelidir. Eğitim ve Öğretim Üst Kurulu tarafından belirlenecek politikalar, temel ve ortaöğretim kademesinde Milli Eğitim Bakanlığı teşkilatı tarafından, yükseköğretimde Yükseköğretim Ulusal Kalite Güvence Kurulu ve yükseköğretim kurumlarının kendileri tarafından yürütülecektir. (bkz.şema) 3

4 EĞİTİM ve ÖĞRETİM ÜST KURULU Eğitimin temel, orta ve yüksek kademelerinde bütünsel bir bakış tarzıyla eğitim ile ilgili politika ve stratejileri belirlemek. Bu strateji ve politikalar doğrultusunda esnek makro planlama ile koordinasyon yapmak. Yapılan esnek planlama doğrultusunda mevcut eğitim ve öğretim sisteminin izlemesini ve değerlendirmesini yapmak. Kurumsal Özerklik Karar alma özerkliği - Bilgi ve bilim üretme - Kimlerin öğrenim göreceği - Kimlerin öğreteceği - Nelerin öğretileceği - Kimlerin mezun olacağı - Nelerin araştırılacağı YÜKSEKÖĞRETİM KALİTE ÜST KURULU Eğitim ve Öğretimin şeffaflığını, ekonominin ve toplumun hedefleri doğrultusunda eğitim sistemine ait süreçlerin daha verimli çalışmasını, türler arasındaki insicamını, karşılaştırılabilirliğini, tamlık ve doğruluk standartlarını, kıstaslarını belirlemek ve onları izleyip değerlendirmek ve raporlamaktır. YETERLİLİKLER KURULU Ulusal ve uluslar arası meslek standartlarını temel alarak, akademik, teknik ve mesleki alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek; denetim, ölçme ve değerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandırmaya ilişkin faaliyetleri yürütmek için gerekli ulusal yeterlilik sistemini kurmak, işletmek ve ulusal yeterlilik çerçevesiyle ilgili hususların düzenlenmesini sağlamak TEMEL VE ORTAÖĞRETİM 1. Kalite Çerçevesi 2. Yeterlilik Çerçevesi 3. Her Seviyede Bilgi, Beceri ve Yetkinlikler Ölçülebilir Bir Şekilde Tanımlanmalı. 4. Kalite Güvence Sistemi Oluşturulmalı 5. Objektif Bir Ölçme ve Değerlendirme Sistemi Oluşturulmalı. 6. Temel Beceriler ve Temel Değerler Kazandırılmalı. 7. Matematik, Fen, Anadilde Okula Ve Anlama Konusunda Ulusal Strateji Oluşturulmalı. 8. Mesleki Eğitim Orta ve Uzun Vadede Yükseköğretime Ötelenmeli. 9. Eğitim Sistemi Belli Periyotlarla Hem Kurumsal Kapasite Hem de Kazanımlar Bazında Ölçülmeli. 10. Erişim ve Fırsat Eşitliği Sağlanmalı. 11. Eğitim ve Yönetim Konusunda Okula Daha Fazla Özerklik Verilmeli. 12. MEB de denklik birimi ihdas edilmelidir. 13. Yabancı Dil Sorunu Çözülmeli 1. ÇIKTI KONTROLÜ 2. Anadilde Okuma ve Anlama, Matematik, Fen Ölçülmeli %40(MEB) 3. Öğrencinin Diploma Notu %20 (OKUL) 4. Öğrencinin Türk Dili ve Edebiyatı, Matematik, Fen, Yabancı Dil Not Ortalamaları %10 5. Üniversite veya ÖSYM Tarafından Yapılacak Sınav %30 ÜNİVERSİTE (MESLEK YÜKSEKOKULLARI) 1. Kurumsal Özerklik 2. Akademik Özgürlük 3. Esneklik 4. Çeşitlilik 5. Demokratiklik 6. Hesap Verebilirlik 7. Rekabet Gücünü Artırıcı Yönetsel ve Finansal Özerklik 8. Kamu, Özel, Vakıf 9. Kendi Finansal Kaynağını yaratabilmeli, Finansal Çeşitliliğe Sahip Olmalı. 10. Yönetiminde, Akademik, İdari, Öğrenci, STK, Siyaset Kurumu, Devlet Temsilcisi Olmalı YETERLİLİK/ 2.ÇIKTI KONTROLÜ 1. Mesleki Ehliyet/Belge Vermeli 2. Mesleki Yeterlilikleri Belirlemeli 3. Meslek Standartlarını Belirlemeli

5 II - Yükseköğretim Ulusal Kalite Güvence Kurulu Yükseköğretim Ulusal Kalite Güvence Kurulu üniversitelerden öğretim üyeleri, Milli Eğitim Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, Çalışma Bakanlığı, Ticaret ve Sanayi Odaları, TÜRKAK, Yeterlilik Kurulu, TSE, TÜBİTAK ve öğrenci temsilcilerinden oluşacak; Eğitim ve Öğretim Üst Kuruluna bağlı bir alt-kurul niteliğinde, kalite güvence sistemlerinin geliştirilmesi görevini üstlenecek, üye ve paydaşları arasında kalite güvence konusunda deneyim ve bilgi paylaşımını sağlamakla yükümlü düşünce ve iletişim platformu işlevi görecek şeklinde yapılandırılacaktır. Yükseköğretim Ulusal Kalite Güvence Kurulunun kuruluş amacı, eğitim ve öğretimin şeffaflığını, eğitim sistemine ait süreçlerin ekonominin ve toplumun hedefleri doğrultusunda daha verimli çalışmasını; eğitim birimleri arasındaki insicamı, karşılaştırılabilirliği, tamlık ve doğruluk standartlarını, kriterlerini belirlemek ve onları izleyip değerlendirerek raporlamak olacak; alanlar ile ilgili kalite ve akreditasyon ajansları, Yükseköğretim Ulusal Kalite Güvence Kurulu içinde oluşturulabilecek bir icra kurulunun altında da yer alabilecektir. Kalite ve akreditasyon, yükseköğretim reformunun temel itici güçleri arasında yer almalıdır. Nitekim, Bologna sürecinin başlamasından itibaren Avrupa Yükseköğretim Alanında (AYA) kalite güvence sistemlerinin oluşturulmasına yönelik bir dizi gelişme yaşanmış, AYA da çok sayıda yeni kalite güvence ajansı kurulmuştur. 22 ülke ulusal kalite güvence ajanslarını Bologna süreci başladıktan sonra kurmuş olup bunların yarısının kurulma sürecinin de 2005 yılında başlamıştır. Kalite güvence ajanslarının altı farklı fonksiyonu bulunmaktadır: a) Kalite güvencesi; Kalite artırma/iyileştirme; Programların dış kalite güvencesi; Kurumların dış kalite güvencesi; Yükseköğretimin kalitesi üzerine bilgi toplama ve yayma: Ajansların fonksiyonları arasında en yüksek etkiye sahip olan fonksiyonlar olup ajansların %77 si bunların beşini de fonksiyonu olarak içermektedir. b) Diplomaların denkliği: Ajansların %50 si diplomaların denkliğini fonksiyonu olarak tanımlamaktadır. c) Yükseköğretim kurumlarının tanınması ve yetkilendirilmesi: Bu fonksiyon ajansların %68 i tarafından gerçekleştirilmektedir. d) Disiplin standartlarının geliştirilmesi ve sürdürülmesi: Bu fonksiyon ajansların %68 i tarafından gerçekleştirilmektedir. e) Yeterlilikler çerçevelerinin geliştirilmesi ve sürdürülmesi: Bu fonksiyon ajansların %68 i tarafından gerçekleştirilmektedir. f) Yükseköğretimin fonlanmasına karar verme: Bu fonksiyon ajansların %48 i tarafından gerçekleştirilmekte olup en düşük etkiye sahip fonksiyon olarak tanımlanmaktadır. AYA da faaliyet gösteren kalite güvence ajansları veya ilgili yapıların gerçekleştirdikleri yukarda değinilen fonksiyonlara bakıldığında, bu fonksiyonların sadece kalite ile ilgili fonksiyonlar olmadıkları, kalite ajanslarının ilave olarak bir çok farklı işleve 5

6 sahip oldukları ve bu görevlerin kabaca hepsinin de mevcut YÖK tarafından icra edildikleri görülecektir. YÖK, önlisans, lisans ve lisansüstü programların açılabilmesi için kaliteyle ilişkili minimum eşikler belirlenmiş olup, bu kriterleri sağlayan programların açılmasına izin veren bir kuruluştur. Bu çerçevede, esasen bir çok kalite mekanizmasına sahip olan YÖK, de facto olarak ulusal kalite güvence ajansı olarak işlev görmektedir. Görev portföyüne kalite ile ilgili fonksiyonların daha ayrıntılı olarak eklenmesi, ulusal kalite güvence ajansı olarak tanımlanması, halinde, Yükseköğretim Ulusal Kalite Güvence Kurulu olarak yeniden yapılandırılması makul ve başta yıpranan şöhreti olmak üzere pek çok açıdan fevkalâde yararlı olacaktır. Ülkemizde kurulması çok gecikmiş olan ulusal kalite güvence ajanslığını YÖK ün üslenmesi halinde, yükseköğretim kurumlarının yabancı kalite güvence ajansları tarafından dış değerlendirmeye tabi tutulmasından doğan insicamsızlıkların ve diğer olumsuzlukların önüne geçilecek, daha da önemlisi kalite ve akredistasyon gibi çağdaş eğitimin iki hayati standardını yakalamak mümkün olacaktır. Bu bağlamda, YÖK ün kalite ajansı olarak düzenlenmesinde gelebilecek en önemli eleştirilerden birisinin bağımsızlık konusu olacağı beklenir. Oysa, ülkemizde genellikle fonlanma ile ilişkili olarak değerlendirilen bağımsızlık şiarına karşın, ENQA (European Association For Quality Assurance in Higher Education) tarafından yapılan taramada, ajansların fonlanması ile bağımsızlığının ayrı kategorilerde değerlendirildiği görülmektedir. Hemen hemen tüm ülkelerde kalite ajanslarının kurulmasındaki inisiyatif hükümetler tarafından alınmakta ya da desteklenmekte olduğundan, bu durum doğallıkla ajansların fonlanmasına da yansımakta, kalite ajanslarının hükümetlerden ekonomik destek almalarının bağımsızlıklarına halel getirmediği değerlendirilmektedir. III - Yeterlilikler Kurulu Sistemin üçüncü tamamlayıcısı, Yeterlilikler Kurulu veya Mesleki Yeterlilik Kurumu dur. Bu kurulun görevi, ulusal ve uluslararası meslek standartlarını temel alarak, akademik, teknik ve meslekî alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek; denetim, ölçme ve değerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandırmaya ilişkin faaliyetleri yürütmek için gerekli ulusal yeterlilik sistemini kurmak, işletmek ve ulusal yeterlilik çerçevesiyle ilgili hususların düzenlenmesini sağlamak şeklinde belirlenebilecektir. Genel kurul ve yönetim yapısı, Mesleki Yeterlilik Kurumu nun mevcut yapısı korunarak devam ettirilebilir. Ortaöğretimin çıktısı yükseköğretimin girdisidir. Yükseköğretim reformunun yukarıda yer aldığı şekilde bütüncül olarak kurgulanması durumunda, aynı amaç doğrultusunda farklı unsurların daha uyumlu ve verimli çalışması sağlanmış olacaktır kanısındayız. Öte yandan, bu çalışmanın ana kaygısı olmamakla birlikte, temel ve ortaöğretimin çıktısı yükseköğretimin girdisi olduğundan, buradaki yapılanmanın iyileştirilmesi yükseköğretim reformunun başarılı olmasının temel şartlarından olduğu açıktır. Bu nedenle temel ve ortaöğretime ilişkin esaslar da aşağıda sıralanmaktadır: 1. Matematik, fen, anadilde okula ve anlama konusunda ulusal strateji oluşturulmalıdır. 2. Temel ve ortaöğretimde kalite güvence sistemleri kurulmalıdır. 6

7 3. Eğitim programları yeterlilik çerçevesinde, diğer kurumlarla koordinasyon içerisinde yapılandırılmalıdır. 4. Her seviyede bilgi, beceri ve yetkinlikler ölçülebilir bir şekilde tanımlanmalıdır. 5. Objektif bir ölçme ve değerlendirme sistemi oluşturulmalıdır. 6. Temel beceriler ve temel değerler kazandırılmalıdır. 7. Mesleki eğitim orta ve uzun vadede yükseköğretime ötelenmelidir. 8. Eğitim sistemi belli periyotlarla hem kurumsal kapasite hem de kazanımlar bazında ölçülmelidir. 9. Erişim ve fırsat eşitliği sağlanmalıdır. 10. Eğitim ve yönetim konusunda okula daha fazla özerklik verilmelidir. 11. MEB de denklik birimi ihdas edilmelidir. 12. Yabancı dil sorunu çözülmelidir. Yükseköğretime Geçiş Sistemi Mevcut hali ile (bkz. izleyen şema), yükseköğretime giriş sistemi önceki öğrenmenin bütün süreçlerini ve aktörlerini değersiz hale getirmektedir. Okul, öğretmen, sınıf, kitap ve edebiyat, terbiye, disiplin gibi eğitim kavramları değer erozyonuna uğrayarak; dershane, test kitabı ve dershane öğretmeni daha kıymetli hale gelmiştir. Öğrenci sadece yerleştirme sınavına ve elde edeceği sonuca kilitlendiği için, kendisini kısa yoldan bu hedefe götürecek araçları daha değerli görmektedir. Test ile ölçmenin ağırlıklı hale gelmesi, sadece bilgi ve kavramayı öncelikli hale getirmiş, eğitimin temel amaçlarından olan uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme gibi eğitimin olmazsa olmazlarını devre dışı bırakmıştır. Eğitim sisteminin yaratıcı, inovatif ve girişimci bireyler yetiştirmesi bekleniyorsa eğitimin olmazsa olmazları yeniden sistem kapsamına alınmalı ve değerli kılınmalı, geliştirilen ölçme araçlarının ölçmedeki kritik referans noktaları bunlar olmalıdır. 7

8 GENEL/BASİT ÖZEL/KARMAŞIK YETENEK SINAVI 13.SINIF 14.SINIF 15.SINIF 16.SINIF MASTER DOKTORA 9.SINIF 10.SINIF 11.SINIF 12.SINIF SINAVLI/SINAVSIZ GEÇİŞ 13.SINIF 14.SINIF 15.SINIF 16.SINIF MASTER DOKTORA GİRİŞ 6.SINIF YERLEŞTİRME (OSYM) İŞ PİYASASI OKUL CESİ 1.SINIF 2.SINIF 3.SINIF 4.SINIF 5.SINIF 7.SINIF 8.SINIF 9.SINIF 10.SINIF 11.SINIF 12.SINIF 15.SINIF 16.SINIF 17.SINIF 18.SINIF MASTER 9.SINIF DOKTORA 10.SINIF 11.SINIF 12.SINIF 13.SINIF 14.SINIF MEVCUT EĞİTİM SİSTEMİ SBS KPSS SEKTÖR AÇIK DGS KPSS AÇIK LİSE AÇIK ÖĞRETİM GENEL ORTAOKUL AKADEMİK GENEL YÜKSEK ÖĞRETİM MESLEKİ DGS MESLEKİ YÜKSEK ÖĞRETİM İMAM HATİP İMAM HATİP ORTAOKULU AÇIK MESLEK LİSESİ GÜZEL SANATLAR YÜKSEK ÖĞRETİMİ ÇIRAKLIK EĞİTİMİ SEKTÖR İLKOKUL ORTAOKUL LİSE MASTER DOKTORA AYÇ/UYÇREFERANS SEVİYELERİ AYÇ/UYÇ REFERANS SEVİYELERİ

9 Yükseköğretim reformunun temel başarılarından birisi, temel - ortaöğretim ile yükseköğretim arasındaki muhteviyat naklinde yaşanılan sorunların çözümü olacaktır. Yükseköğretim reformunun temel aracı olan çıktı kontrolunun birinci aşaması ortaöğretimi müteakiben uygulanmak durumundadır. Sistem MEB e çıktının niteliğine dair geri bildirim yapacak şekilde yapılandırılmalıdır. MEB tarafından yapılacak bakalorya benzeri sınavlarla ortaöğretimin öğrenciye kazandırdığı anadilde okuma ve anlama, matematik ve fen alanlarındaki yeterlik ölçülmeli; öğrencinin bireysel başarısı diploma notu aracılığı ile hesaba katılmalı; temel beceri derslerindeki (Türk Dili ve Edebiyatı, Matematik, Fen, Yabancı Dil) başarıya ağırlık verilmelidir. Yükseköğretime geçiş sisteminde eleme de ÖSYM tarafından yapılan sınavın bütündeki ağırlığının azaltılması ve çıktı kontrolündeki verilerin de hesaba katılması ile yapılmalıdır. Önerimiz, yükseköğretime yerleştirmede esas olacak puanın aşağıdaki şekilde hesaplanmasıdır: 1. Anadilde Okuma ve Anlama, Matematik, Fen Ölçülmeli %40(MEB) 2. Öğrencinin Diploma Notu %20 (OKUL) 3. Öğrencinin Türk Dili ve Edebiyatı, Matematik, Fen, Yabancı Dil Not Ortalamaları %10 4. Üniversite veya ÖSYM Tarafından Yapılacak Sınav %30 MEB tarafından yapılacak çıktı kontrolünün üniversitelerin kabul edebilecekleri seviyelerin altında kalması durumunda, yükseköğretim kurumlarının eksiklikleri telâfi etmelerine imkan vermek üzere, yabancı dil hazırlık sınıfları benzeri yükseköğretime hazırlık sınıfları açmalarına izin verilecek ve teşvik edilecektir. Hazırlık sınıflarının eğitim reformunun başarı kazandığında kendilerini lağv edecekleri umulur. Bu düzenlemede benzer bir uygulama yürüten İngiltere modelinin benimsenmesi düşünülebilir. (bkz. izleyen şema) 9

10 GENEL/BASİT ÖZEL/KARMAŞIK 9.SINIF 10.SINIF 11.SINIF 12.SINIF SINAVLI/SINAVSIZ GEÇİŞ GİRİŞ OKUL CESİ 1.SINIF 2.SINIF 3.SINIF 4.SINIF 9.SINIF 10.SINIF YETENEK SINAVI 13.SINIF 14.SINIF 15.SINIF 16.SINIF MASTER DOKTORA 11.SINIF 12.SINIF 5.SINIF 6.SINIF 7.SINIF 8.SINIF 1.ÇIKTI KONTROLÜ 9.SINIF 10.SINIF 11.SINIF 12.SINIF YERLEŞTİRME (OSYM) ÜNİVERSİTE HAZIRLIK 14.SINIF 15.SINIF 16.SINIF 2.ÇIKTI KONTROLÜ İŞ PİYASASI 15.SINIF 16.SINIF 17.SINIF 18.SINIF MASTER DOKTORA 14.SINIF REFORM SONRASI EĞİTİM SİSTEMİ SEKTÖR AÇIK AÇIK LİSE AÇIK ÖĞRETİM GENEL YÜKSEK ÖĞRETİM AKADEMİK GENEL ORTAOKUL MESLEKİ DGS MESLEKİ YÜKSEK ÖĞRETİM 13.SINIF 13.SINIF İMAM HATİP ORTAOKULU İMAM HATİP AÇIK MESLEK LİSESİ GÜZEL SANATLAR YÜKSEK ÖĞRETİMİ ÇIRAKLIK EĞİTİMİ SEKTÖR İLKOKUL ORTAOKUL LİSE MASTER DOKTORA AYÇ/UYÇREFERANS SEVİYELERİ AYÇ/UYÇ REFERANS SEVİYELERİ

11 Yükseköğretim Kurumları A - Üniversiteler Amaç, yönetim, finansman ve içerik olarak değerlendirildiğinde, ülkemizde üniversitenin temelde merkeziyetçi ve statükocu bir yapıyla önplana çıkmakta olduğu malûmdur. Merkezi planlama, yönetim ve finansman, üniversitenin gelişme fırsatları arasında hızlı karar alma, tercihte bulunma kabiliyetini zayıflatmaktadır. Araştırma, geliştirme ve yenilik yapabilmek için üniversitenin yönetim ve finansman yapısının esnek olmadığı durumlarda, üniversitenin toplumun ve insanlığın temel sorunları, beşerin geleceği bilgi üreten evrenkent işlevinden uzaklaşmakta olduğu, öğretim fonksiyonun önplana geçtiği de tecrübeyle sabittir. Oysa, üniversite, gelecekteki toplumun mimari tasarımının en üst seviyede yapıldığı, bu anlamda değişme ve gelişmeye en duyarlı müessese olarak değişimin ve dönüşümün öncüsüdür. Bu çerçevede, üniversitenin üretim kabiliyetini yitirmiş düşüncelerin ve yapıların koruyuculuğunu üstlenmesi temel misyonuna aykırı görülmelidir. Üniversite doğası gereği bilimsel gerçeklikler, entelektüel düşünceler ve medeni kültürler üretmek durumundayken, mevcut merkezi planlama, yönetim ve finansman, üniversitenin merkezi otorite ile olan bağlarını güçlendirerek akademik ve idari özerkliğini zayıflatmakta, merkezi otoritenin duyarlılık ve önceliklerinin yükseköğretim kurumlarının hedefleri haline dönüşüyor olmaları gelecek kuşakların entelektüel potansiyeline yönelik tehdit oluşturmaktadır. Ekonomi ve toplumun talepleri doğrultusunda, öğrenme/nakil merkezli eğitimin ana eğilim haline dönüştüğü günümüzde, merkezi otoritelerin belirlediği amaçlar doğrultusunda öğrenci yetiştirme faaliyetinin bir süre sonra arz talep uyuşmazlığı yaratması kaçınılmazdır. Nitekim, ekonomik sektörlerin sık sık gündeme getirdiği üniversitesanayi işbirliği ihtiyacı ve mezunlarınız işimize yaramıyor şikâyetleri, bu arz talep uyuşmazlığının dolaylı ifadeleridir. Türkiye özellikle son dönemlerde gündeme gelen piyasa odaklı eğitimi dikkate almakla birlikte, üniversitenin, topluma karşı sosyal sorumluluk tarafı ile insanlığa karşı entelektüel duyarlılıkta arzu edilen seviyeye ulaşmadığı gibi, ihmalkâr davrandığı da gözlenmektedir. Halbuki, gelişmekte olan bir ülkenin ekonomik ve sosyal alanda sürekli yeni politikalar uygulama zarureti vardır. Bu bağlamda strateji ve politikaların geliştirilmesi, uygulama yöntemleri ve uygulama sonrası etki analizlerini yapacak kurumlar o ülkenin üniversiteleridir. Siyasetçiler ve yürütücülere yanlış ve/veya eksikli strateji ve politikalara ilişkin uyarıda bulunacak; sosyal, ekonomik ve ekolojik sorunlara çare bulmalarına yardımcı olacak olanlar bilim adamlarının bulunduğu üniversitelerdir. Özellikle de, bu bilim adamları kamunun kaynaklarını kullanarak bilimsel çalışmalarını yapıyorlarsa, topluma karşı olan sosyal sorumlulukları daha da artmaktadır. Ancak, üniversitelerin kendilerinden bekleneni verebilmelerinin olmazsa olmaz koşulu da özerkliktir. Kurumsal özerklik esas olarak karar alma özerkliğidir. Akademik özgürlüğü hiçe sayan bir özerklik anlayışı olamaz. Bu bağlamda, kimlerin öğrenim göreceği, kimlerin öğreteceği, nelerin öğretileceği, kimlerin mezun olacağı, nelerin araştırılacağı ile bilgi ve bilim üretme esaslarının saptanması üniversitelerin inisiyatifine bırakılmalıdır. Bununla 11

12 beraber, özerklik hesap verebilirlikle dengelenmelidir; hesap verebilir mekanizmalarla bütünleştirilmemiş özerklik anlayışı sorunludur. Aslolan, yetkilerin hesap verebilme mekanizmaları ile ilişkilendirilmesidir. Hesap verebilirlik kuralının önem kazandığı uygulamalardan birisi de rektörlük müessesesidir. Her ne kadar, ilk bakışta özerkliğe aykırı gibi görünse de, derinlikli bir eğitim reformunun başarısında, özellikle de kurumsallaşma aşamasındaki üniversitelerde, rektörlerin seçim yerine Eğitim Öğretim Üst Kurulu tarafından atanmasının işlevsel açıdan yararlı olabileceğini; bu uygulamanın Eğitim Öğretim Üst Kurulunun stratejik planlama göreviyle de örtüşeceğini değerlendiriyoruz. Reform sürecinde görev üstlenen rektörlerle stratejik plan esasları dairesinde aktedilecek performans anlaşması yapılmalı, süreç uygun periyotlarda izlenmeli, sorunlarla ilgili iyileştirme yönünde uyarılar/yardımlar yapılabilmeli, iyileştirme olmadığında önceden karşılıklı belirlenmiş yaptırımlar uygulanabilmelidir. Buna karşın, rektörler icranın başı olarak finansal özerkliğe sahip olmalıdırlar. Finansal özerkliğin olmadığı durumlarda üniversitenin ve rektörün performansı hakkıyla ölçülemeyeceği gibi, üniversitenin bilim üretme potansiyelinin de kısıtlanabildiği malûmdur. Finansal özerklikten kastedilen, tahsis edilen bütçeleri en verimli kullanabilecekleri serbestiyete sahip olmalarıdır. Öte yandan, mali işler başlı başına bir uzmanlık alanı olduğundan, bu alanda uzman kişilerin üniversiteler bünyesinde, rektör yardımcısı veya genel sekreter olarak görevlendirilmesine imkan tanınmalıdır. Maliye Bakanlığının bu konuda yardımcı olması sağlanmalıdır. Öğretim elemanlarının akademik performansları, yükseköğretim sisteminin kalitesinden bağımsız olarak değerlendirilememektedir. Buna karşın, akademik performansı değerlendirecek ve ödüllendirecek başka mekanizmalar geliştirmek mümkündür. Bu mekanizmalardan birisi, öğretim elemanlarının üniversite dışı projelerde yer almalarının önünü açmak suretiyle, akademik performanlarının üniversite dışında, piyasa tarafından değerlendirilmesine imkân tanımaktır. Böylece, yıllardan beri dilek ve temennilerin bir türlü ötesine geçirilemeyen üniversite-sanayi işbirliği de karşılıklı çıkar ilişkileri ve mekanizmaları oluşturularak sağlanmış ve güçlendirilmiş olacaktır. Vakıf müessesesinin suistimalini önlemek üzere üniversitelerin şirketleşmelerine, özel üniversite statüsü altında faaliyet göstermelerine izin verilebilir. Türkiye nin gelişmişliğinin bu aşamasında eğitimde yabancı sermayeye ihtiyacı olmadığını, bilgi ve bilim üretiminin önündeki engellerin kaldırılması halinde yabancı üniversitelerden umulan faydanın öz kaynaklarla rahatlıkla gerçekleştirilebileceğini düşünüyoruz. Türkiye nin kıymetli insan kanağını, yurt dışına, yüksek lisans öğrencisi olarak bila bedel ihraç eden bir ülke olması önlenmelidir. 12

13 B - Meslek Yüksekokulları Meslek Yüksekokullarının yükseköğretim camiası içindeki yerleri, kavramsal bağlamda oturtulamamış, varlık nedenleri, görev ve işlevleri sarahata kavuşturulamamış olup, akademik hiyerarşideki konumları tartışmalıdır. Nitekim, nitelikli akademisyenler, kendilerini talip oldukları skolastik alanın dışına çıkaran, bu anlamda kariyerlerini tehdit ettiklerini hissettikleri MYO ların tatbikata dönük programlarında yer almaktan kaçınmaktadırlar. Bu durum MYO ların kamuoyundaki itibarlarını zedeleyen çok sayıdaki unsurlardan biridir. Aynı kapsamda, meslek yüksekokullarının ön lisans veren eğitim birimleri olarak tavsif ediliyor olmaları, yarım üniversite mezuniyeti gibi amorf bir kariyer algısına yol açmakta; bu algı, ikinci yarım a geçişin kısıtlanması ile de MYO ların aleyhine perçinlenmektedir. Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi (AYÇ) nin ve Kopenhag kriterleri mesleki eğitimin yapılandırılmasında dikkate alınmamakta, hatta, YÖK bünyesinde, halihazırda yükseköğretim öğrencilerinin 1/4ünü bünyesinde barındırmakta olan MYO ları düzenleyen bir birim bile bulunmamaktadır. Oysa, 2023 hedeflerine doğrudan sekte vurabilecek ağır bir risk oluşturduğunu düşündüğümüz bu ihmal, tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan ve yıllarını içeren Dokuzuncu Kalkınma Planında da teşhis edilmiş, nitelik ve beceri düzeyi yüksek insan gücüne duyulan ihtiyacın günümüzde önemli bir sorun olarak varlığını sürdürmekte olduğu vurgulanarak, eğitim sistemimizin işgücü piyasasının ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kaldığı; nitelikli ara eleman temininde sıkıntı çekilmesine rağmen mesleki eğitim mezunlarının yüksek oranlarda işsiz olduklarından bahisle, teknik ve mesleki eğitim programlarının ivedilikle güncellenmesi, işgücü piyasasının taleplerine karşılık verecek şekilde esnekliğe kavuşturulması, donanım ve nitelikli eğitim personeli eksikliklerinin giderilmesi çağrısında bulunulmuştur. Keza, tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu kararı ile yürürlüğe giren İstihdam ve Mesleki Eğitim İlişkisinin Güçlendirilmesi Eylem Planı aynı sorunlara değinmiştir. Ancak, en mükemmel bir şekilde hazırlanmış da olsalar, Eylem Planının öngördüğü düzenlemeler eğitim sistemimize layıkıyla yansıtılmadıkları, vazedilen standartlar örgün ve yaygın eğitimle özdeşleşmedikleri sürece diplomalı mesleksizliğin giderilmesi için gerekli lâkin yeterli olmayan uğraşlar olarak kalacaklardır. Mesleki ve teknik yükseköğretim işgücü piyasalarının taleplerini hızla karşılayabilecek şekilde esnek yapılandırılmalıdır. Doğrudan kariyer edindiren, program ve müfredatları işgücü piyasasının talepleri doğrultusunda ve ekonomik konjönktür uyarınca oluşturulan MYO larda eğitiminin yılda kaç dönem yapılacağı, kaç yıl süreceği gibi hususların yasa ile sınırlandırılması esnek yapılanmayı engelleyecektir. MYO larda eğitim düzeyinin Mesleki Yeterlilik Kurumu nun tespit edeceği meslek standartlarına göre belirlenmesi esas olmalı, mesleki ve teknik yükseköğretim Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi (AYÇ) ve Kopenhag kriterleri dikkate alınarak yapılandırılmalıdır. 13

14 Meslek Yüksekokullarını düzenleyen birim yokluğunda, yükseköğretim reformunun MYO lara ilişkin uygulamalarında referans AYÇ ve Ulusal Yeterlilik Çerçevesi (UYÇ) esasları olmalıdır. Bu çerçevede, ön lisans, 5A akademik ve 5B mesleki AYÇ ve Ulusal Yeterlilik Çerçevesi (UYÇ) referans seviyelerine ayrılmalı, 5A daha çok akademik eğitim ve teori ağırlıklıyken, 5B daha çok beceriye dayalı mesleki eğitim öngörmelidir. Öte yandan ve aynı esaslar dahilinde lisans, 6A akademik ve 6B mesleki AYÇ ve UYÇ referans seviyelerine ayrılmalı, 6A daha çok akademik eğitim ve teori ağırlıklıyken, 6B daha çok beceriye dayalı mesleki eğitim öngörmelidir. Yükseköğretim programlarının hangilerinin akademik (A kategorisi), hangilerini mesleki (B kategorisi) olduğu tanımlanmalıdır. 4B (mesleki ortaöğretim seviyesi), 5B, 6B bütünlük içerisine planlanmalı, mesleki ve akademik eğitim kategorileri arasında krediye dayalı geçirgenlik sağlanmalı, yatay geçişlere imkan tanınmalıdır (bkz. önceki şema). Meslek Yüksekokullarına, uzmanlık alanlarında, 6B seviyesinde, mesleki lisans, eğitimi verme hakkı tanınmalıdır. Mesleki önlisans (5B düzeyi) mezunu bir öğrenci kendi programının devamı olan mesleki lisans programına (6B düzeyi) devam edebilmelidir. 2+2 sistemi olarak adlandırılabilecek bu yapılanma ile, hem önlisans programlarından mezun başarılı öğrencilerin aynı üniversite içerisinde mesleki lisans programlarına devam edebilmelerine imkan sağlanmalı, hem de farklı üniversiteler ile MYO lar arasında yapılacak protokollerle geçiş temin edilebilmelidir. Mesleki eğitimden akademik eğitime düzey değiştirecek başarılı öğrenciler için ise beceriyi ölçmeye yönelik filtreler konulmalıdır. (Dikey geçiş sınavının % 50 si ve not ortalamasının % 50 si veya 6A nın juri uygulamalı sınavından alınan puanın %50 si gibi). Mesleki lisans programlarına devam hakkı ancak mesleki önlisans mezunlarına verilmelidir. Bu programlar birinci sınıftan öğrenci almamalıdır. Bu meselenin ideal çözümü Uygulamalı Bilimler Fakültelerinin veya Politeknik Fakültelerinin açılmasındadır. Bu fakülteler üniversitelerin bünyesinde bulunan meslek yüksekokullarını konsolide edecek, mesleğin gerektirdiklerine göre iki yıllık ve/veya dört yıllık mesleki eğitim vermek üzere örgütlenecek ve kendi bünyesinde dikey geçişe imkan tanıyabilecektir. Uygulamalı Bilimler Fakültesi veya Politeknik Fakültesi adı altında örgütlenecek eğitim birimlerinin iki yıllık programlarından mezun öğrenciler Meslek Önlisansı, dört yıllık programlarından mezun öğrenciler ise Meslek Lisansı diploması alacaklardır. Böylece akademik lisans mesleki lisanstan tam olarak ayrıştırılacak, akademik yüksek lisansa devam talepleri de, olası haksız müktesep hak iddiaları da önlenebilecektir yılında 4702 sayılı yasayla Mesleki Teknik Eğitim Bölgesi (METEB) ile ilişkilendirilmiş olan MYO programlarına mesleki ve teknik ortaöğretim mezunlarının sınavsız geçiş hakkı kaldırılmalıdır. Meslek lisesi mezunlarına MYO programlarında belirli oranlarda kontenjanlar ayrılmalı, ancak bu kontenjanlar çıktı kontrolünden geçecek olan meslek lisesi mezunları için kullanılmalı, dolayısıyla başarılı mezunlar yerleşebilmelidir. 14